Сядзібна-паркавы ансамбль у вёсцы Сваятычы

Свае Сваятычы

Сваятычы – адзін з прыгажэйшых куточкаў не толькі Ляхавіччыны, але і ўсёй Брэстчыны, вёска з даўняй і багатай гісторыяй, з працавітымі, шчырымі і мудрымі людзьмі. Зусім нядаўна Сваятычы адсвяткавалі сваё 500-годдзе.

У сярэднекаменны век тэрыторыя сённяшняй Ляхавіччыны была даволі шчыльна заселена першабытным чалавекам. Сляды яго бытавання ёсць і вакол вёскі Сваятычы. Недалёка ад яе пры меліярацыйным выпрамленні рэчышча Ведзьмы быў знойдзены доўгі касцяны стрыжань састаўнога гарпуна (у ім меўся паз, куды ўстаўляліся вострыя крамянёвыя зубцы).

У пісьмовых крыніцах першыя – лаканічныя і фрагментарныя – звесткі пра Сваятычы сустракаюцца з пачатку XVI стагоддзя: у кароткім запісе 1506 года зместу прывілеі караля польскагa і вялікага князя літоўскага згадваецца пра дазвол тагачаснаму гаспадару Станіславу Петкавічу Дукурне праводзіць кірмашы і дараванне яму пяці службаў людзей. Атрыманне права на кірмаш сведчыць, што ўжо ў тыя часы Сваятычы былі не толькі аграрна-гандлёвым паселішчам-мястэчкам, але і адміністрацыйным цэнтрам і буйной феадальнай вотчыны.

На працягу стагоддзяў гаспадары маёнтка Сваятычы часта мяняліся. Апошнім яго ўладальнікам стаў графскі сын Генрых Плятэр-Жыберк. Пры ім маёнтак дасягнуў самых буйных памераў і складаў 700 дзесяцін, узнікла мясцовая прамысловасць. Вядома, што ў 1911 годзе тут быў пабудаваны цагельны завод, а ў 1913 годзе ў Сваятычах працавалі вадзяны і два ветраныя млыны. Мелася права на вытворчасць і продаж спіртавых напояў, з поспехам вялося агародніцтва, утрымліваліся пародзістыя коні.

Перад прыходам савецкай улады ў 1939 годзе Генрых выехаў у эміграцыю і пазней памёр у далёкім Рыо-дэ-Жанейра.

Сваятыцкія палац і парк у свой час, па прызнанні шматлікіх гасцей, былі самымі прыгожымі ў Навагрудскім ваяводстве. У 1876 годзе тут пабываў Напалеон Орда, у мастацкай спадчыне якога засталіся дзве акварэлі з відамі сваятыцкага палацава-паркавага ансамбля. Асновай кампазіцыі ансамбля быў цудоўны па архітэктуры і аздабленні палац-рэзідэнцыя, пабудаваны ў першай чвэрці XIX стагоддзя Міхаілам Абуховічам (па іншых звестках палац быў пабудаваны яго бацькам у 1772 годзе). Стварылі гэты шэдэўр тры італьянскія архітэктары, прозвішчы якіх не захаваліся.

Двухпавярховы палац меў пакоі для жылля, бібліятэку, салон, рабочы кабінет гаспадара, зімовую і летнюю сталовыя, гардэроб, кухню і харчовы склад, балкон і дубовую лесвіцу. Да 1914 года ён быў абстаўлены каштоўнай мэбляй, аздоблены каштоўнымі насценнымі абшыўкамі і габеленамі. У часы Чапскіх у маёнтку было шмат карцін, у тым ліку знакамітага мастака Юзафа Пешкі. Плятэр-Жыберкамі была сабрана калекцыя карцін у асноўным фламандскай школы, якую дапаўнялі сямейныя партрэты. У палацы захоўваліся сямейны архіў і бібліятэка, што налічвала каля 5 тысяч тамоў. Практычна ўсё гэта багацце было знішчана ў гады першай сусветнай вайны, а тое, што яшчэ заставалася – у 1939 го­дзе. У 1944 годзе абрабаваная да голых сцен унікальная рэзідэнцыя была ўзарвана адступаючымі гітлераўцамі.

Плошча парка навокал палаца складала каля 65 гектараў, да параднага пад’езда вяла алея, абсаджаная старымі ліпамі. Каплічка Святой Магдалены, дэкаратыўная агароджа, газоны, сажалкі, побач з італьянскімі таполямі, іспанскімі арэхамі і бэзам – клёны, вязы, ясені і лістоўніцы, дубы і глог, акацыя і каштаны… У часы графа Плятэр-Жыберка ў памесце завозілася вялікая колькасць раслін з-за мяжы. Галоўныя клумбы на ўязной алеі былі засаджаны ружамі, а тэнісны корт у парку абсаджаны маргарыткамі.

Пасярэдзіне адной з сажалак размяшчаўся астравок адзіноцтва (ці востраў кахання) у выглядзе абаранка, у цэнтры якога была яшчэ адна невялікая сажалка. Востраў, ужо адзічэлы, дажыў да нашых дзён.

У глыбіні парку за сажалкай стаяла капліца, што мела назву “Палацавая” і была фамільным склепам былых гаспадароў Абуховічаў. Пасля першай сусветнай вайны, калі быў спа­лены парафіяльны касцёл, яго функцыі выконвала капліца.

Цяпер ад Сваятыцкага палацава-паркавага ансамбля засталіся невялікія рэшткі парку. На яго параднай частцы ў 1962 годзе пабудавана мясцовая школа, а тэрыторыя складаецца з дзвюх тэрас з невялікім перападам. Верхняя тэраса ўяўляе сабой прыгожы газон, ніжняя мае пейзажнае афармленне. 3 бакоў абедзве тэрасы абсаджаны групамі дрэваў мясцовых парод. Захавалася невялікая сажалка і адна старая ліпа. У 60-я гады мінулага стагоддзя развалілася капліца каля палаца, пры выездзе з ліпавай алеі на дарогу Сваятычы-Ляхавічы. Але адна з іх дажыла да нашых часоў. Чатыры лістоўніцы ахоўваюць яе на скрыжаванні дарог Сваятычы-Грыцкавічы-Сноў. Ёсць капліца і на вясковых могілках.

Днём нараджэння касцёла Святога Юрыя, што ў Сваятычах, лічыцца 23 красавіка 1844 года. Менавіта ў гэты дзень, на Юр’я, Абуховічы залажылі будынак сучаснага касцёла. Штогод у гэты дзень праводзіцца свята (фэст) заснавання касцёла. 52 гады касцёл выконваў функцыі царквы. У гады савецкай улады ён быў складам і аднойчы моцна пацярпеў ад пажару. У 1992 годзе храм адрамантаваны і вернуты вернікам.

Трэба прыгадаць высокую культуру і эстэтычны выгляд ранейшай вёскі. Цэнтральныя дарогі былі маставымі, з пакладзенай упоперак драўлянай кладкай. Па абодвух баках дарогі ляжалі ходнікі (тратуары). Пазней маставая дарога была заменена брукам (выкладзена камянямі). У наш час па бруку паклалі асфальт.

Пра гэты палескі куток не так многа напісана, хаця мясцовая гістарычная спадчына проста патрабуе намаганняў па стварэнні значнага мемарыяльнага твора.

Валерый ІВАШКА, метадыст па

ахове гісторыка-культурнай спадчыны.

Івашка, В. Свае Сваятычы / Валерый Івашка // Ляхавіцкі веснік. – 2007. – 17 сакавіка. – С. 4.

Спадгына пакаленняў

Ляхавіцкаму раёну Брэсцкай вобдасці вельмі пашанцавала ў тым плане, што размешчаны ён на былых землях князёў Радзівілаў. Менавіта таму тут, як нідзе, захавалася шмат палацава-паркавых коплексаў, звязаных з імёнамі знакамітых ліодзей, якія зрабілі значны ўнёсак у гісторыю, мастацтва, культуру і літаратуру Беларусі.

У Рэпіхаве прайшлі дзіцячыя гады Яна Чачота, бсларускага і польскага паэта, фалькларыста, сябра Адама Мііікевіча. У Вошкаўцах жыў вядомы пісьменнік рэлігійнага кірупку, філосаф Фларыян Бохвіц (нарадзіўся ў 1799 годзе ў Міры на Наваградчыне, скончыў дамініканскую школу ў ІІясвіжы і юрыдычны факультэт Кіеўскага універсітэта), аўгар кніг “Форма майго мыслення”, “Сугнасць маёй думкі”, “Думкі .пра выхаванне чалавека” і інш. Па звестках, Фларыян быў жанаты са сваячкай Адама Міцкевіча Паўлінай Маеўскай. Двор Вошкаўцы Старыя ён набыў у пані Чарнецкай, дзе і жыў да 1856 года. Частку зямлі без пабуцоў ён перадаў свайму сыну Яну Отану Бохвіпу, які пабудаваў тут маёнтак і назваў яго ў гонар бацькі — Фларыянаў.

Ян Отан быў знаным грамадскім дзеячам і спецыялістам ў галіне сельскай гаспадаркі: надрукаваў свае даследаюнні “Як закладваць і даглядаць сады”, “Некаторыя агародніцкія назіранні”… Выступаў за адмену прыгоннага права, удзельнічаўу стуцзеньскім паўстанні, за што быў прыгавораны да вышэйшай меры пакарання. Але ваенны трыбунал. яго памілаваў. Гаспадарку бацька перадаў свайму сыну Тадэвушу (1863 — 1930 гг.). Высокая культура і іюзнабаковыя веды Тадэвуша прыцягвалі да яго многіх вядомых людзей таго часу. У маёнтку часга гасцявалі Эліза Ажэшка, якая, дарэчы, была блізкім сябрам гаспадара, пісьменнік Уладзіслаў Рэймант, докгар Генрых Нусбайт, артьгст і рэжысёр Януш Страхоўскі. Фларыянаў таксама наведвалі суседзі: Радзівілы з Нясвіжа, Казімір Здэхоўскі з Ракава, Рэйтаньі з Грушаўкі.

У фалызарку Заполлепрайшлі дзіцячыя гады Элуарда Чапскшті. Ьн успамінаў, што фальварак належаў Савейкам, дзе ў двухпавярховьім мура- ізаным доме, які называлі палацам, жылі яго бацькі.

Палацава-паркавы комнлскс Сваяцічы калісьці знаходзіўся ў Наваградскім гіавеце (цяпер Ляхавіцкі раён). На той час па раскошы і прыгажосці гэтаму маёнтку не было іюўных. У XVIII стагодцзі Сваяцічамі валодала сям’я мінскага саветніка Міхаіла Абуховіча (1760 — 1844), дачка якога Соф’я была замужам за палкоўнікам польскага войска Станіславам Чапскім. Сядзіба ў спадчьпіу перайшла да іх сына Эдуарда (1819—1880),а затым — да яго дачкі Веранікі (1854 — 1920). Апошнім гаспадаром Сваяцічаў быў сын Веранікі Генрых, жанаты з Лізаветай Плятэр-Жыберка. Памёр ён у 1948 годзе ў Рыо-дэ-Жацейра.

Палац у Сваяцічах узводзілі тры італьянскія архітэктары, імёны якіх невядомы. Большасць пакояў мела багатае афармленне – вялікі салон абстаўлены мэбляй у стылі Любовіка ХVІ, бібліятэку ўпрыгожвала мэбля з чорнага дуба ў стараіндыйскім стылі, крэсла і канапу накрываў шыкоўны габелен, стол, зроблены з мрамару і драўніны з залатым аздабрэннем.

У палацы было шмат карцін. У тым ліку, мастака Юзэфа Пешкі “Унія”, “Выступленне Яна Замойскага супраць Сігізмунда ІІІ на з’ездзе сейма”, “ВызваленнеВены”. Увесь гэты скарб знішчаны ў гады першай сусветнай вайны. Абіўку сцен у пакоях, якая ўяўляла мастацкую каштоўнасць, наогул абадралі. Ацалеў адзіны камплект мэблі і некалькі палотнаў.  На адным з іх быў намаляваны Ян Плятэр-Жыберка падчас палявання ў лесе. Заставаліся ў пакоях і карціны на тэмы мясцовага жыцця віленскіх мастакоў: Міхаіла Чарноўскага, Фердьшанда Рушчыца, Станіслава Богуш-Сестэнцэвіча. Але нават тое, што ацалела, знікла невядома куды з далучэннем Заходняй Бе;іарусі ў верасні 1939 года. А канчаткова палац быў разрабаваны у гады Вялікай Айчыннай вайны, асабліва ў 1944 годзе, калі адступалі фашысты.

На жаль, у архівах не захавалася звестак аб гэтым маёнтку. Інфармацыя дайшла да нашчадкаў ад сьшоў апошніх уладальнікаў Сваяцічаў Яна і Войцеха Плятэр-Жыберкаў, якія ведалі падрабязныя дэгалі ўладкавання пакояў са слоў сваіх бацькоў. На тэрыторыі палацава-паркавага комплексу знаходзіп іся дзве каплічкі: святой Магдалены і так званая гіалацавая, у якой хавалі членаў сям’і Абуховічаў. А пасля першай сусветнай вайны, калі згарэў парафіяльны касцёл, яго функцыі стала выконваць менавіта гэтая капліца.

Не меншую цікаўнасць у Ляхавіцкім раёне ўяўляе і маёнтак Грушаўка. Ён належаў сям’і Рэйтанаў, якая капя 1600 года перасялілася з Германіі ў Польшчу, а затым — у Беларусь. Першапачатковы выгляд дізара вядомы па малюнках Напалсона Орды, які шмат разоў наведваўся ў сядзібуТадэвуша Рэйтана ў 18б4 — 1876 гадах.

Будьшак быў пакрыты гладкім чатырохспадзістым дахам, у цэнгфы галоўнага фасада месціўся чатырохкалонны драўляны порцік з трохвугольным франтонам. У гасціных пакоях віселі партрэты Касцюшкі і архідыякана Вадзінскага, а таксама сямейныя і карціны міфалагічнага зместу. Звяртае на сябе ўвагу каплічка, пабудаваная ў выглядзе мініяцюрнага гатычнага храма з уваходным парталам як у касцёла святой Кацярыны ў Кракаве. Адразу пры ўваходзе знаходзіліся сходы ў склеп, дзе стаялі каменныя саркафагі з цынкавымі трунамі. Як і выкладзеная пліткай з рамбічным малюнкам падлога, алтар капліцы быў з шэрага мармуру, каляровыя вітражы ўпрыгожвалі высокія гатычныя стральчатыя вокны, а высока над дахам узнімалася тонкая шасцігранная вежа.

Сямсйнікі асабліва даражылі невялічкай пабудовай, якая атрымала назву “мураізанка”. Тугу двух пакоях у цяжкім стане правёў апошнія гады . свайго жыцця Тадэвуш Рэйтан (1741 — 1780 іт.) у знак пратэсту супраць падзелу Рэчы Паспалітай. Дарэчы, у гэтай “мураванцы” з пакалення ў пакаленне захоўваліся архівы сям’і. Сярод іх мандат Тадэвуша Рэйтана, які быў паслом на Варшаўскім сейме Рэчы Паспалітай. У дакументах расказвалася пра ўсе зна^ішыя і важныя падзеі, якія адбыватіся ў дзяржаве. Але архіў бясследна знік ў 1914 годзе.

Частка рэчаў, якія належалі Тадэвушу Рэйтану, у прыватнасці, яго ложак, сервант, залаты куфаль — падарунак калег за заслугі ў сейме 1773 года родныя перадалі Кракаўскаму нацыянальнаму музею Чартарыйскіх разам з гадзіннікам, упрыгожаным мініяцюрай наваградскага пасла. Гэты гадзіннік належаў Стэфану Рэйтану — бацьку Юзэфа, які з’яўляўся ўладальнікам сядзібы да 1910 года. Сваіх дзяцей ён не меў, і пасля ягонай смерці маёнтак перайшоў дзецям яго сясцёр. Грушаўка, Нача і Грыцэвічы — Генрыху Грабоўскаму, сыну Аляксандра Грабоўскага і Марыі Рэйтан; фальварак Слаўкавічы — графу Францішку Чапскаму, сыну Адама Чапскага і Ядвігі Рэйтан.

У 1939 годзе каля новай капліцы быў устаноўлены помнік Тадэвушу Рэйтану з яго кароткай біяграфіяй і подпісамі жьгвых на той час родных. У “мураванцы” плануецца адкрыць музей яго памяці.

Грушаўскі палацава-паркавы ансамбль мае мемарыяльнае значэнне, узяты на ўлік і пад ахову дзяржавы, патрабуе рэстаўрацыі палаца, мураванкі, стварэння ў ёй мемарыяльнага музея Тадэвуша Рэйтана і ўключэння ансамбля ў турыстычныя маршругы Брэстчыны.

Варта сказаць, што ў Ляхавічах беражліва адносяцца да культурнай спадчыны. Безумоўна, каб адрэстаўраваць палацы і маёнткі патрэбны вялікія грошы — такіх у раённым, як і ў абласным бюджэтах няма. Але мясцовыя ўлады робяць многае ддя захавання каштоўных перлін, сведак даўніны.

Кожны год падчас летніх канікулаў на добраўпарадкаванні палацава-паркавых ансамбляў прапуюць сотні школьнікаў, беспрацоўныя, якія стаяць на ўліку ў цэнтры занятасці насельніцтва. А пасля заканчэння работ праводзяцца фестывалі народнай і фальклорнай творчасці, якія ўжо сталі традыцыяй. Гэта выхоўвае ў дзяцей, моладзі пачуццё патрыятызму і гонару за сваю малую Радзіму, падтрымлівае духоўную пераемнасць пакаленняў. I, напэўна, кожны з жыхароў спадзяецца, што ў перспектыве і Ляхавічы стануць своеасаблівай “Меккай”, зоймуць пачэснае месца ў турыстычным “залатым кальцы Беларусі”.

Кавалёў, В. Пераемнасць пакаленняў / Віктар Кавалёў // Літаратура і мастацтва. – 2005.  – 11 лютага.

Нашчадкі часу

Прыкладам палацава-сядзібнай архітэктуры быў дом у Сваятычах (не захаваўся), які размяшчаўся ў парку на беразе р. Ведзьма і належаў панам Абуховічам, а потым Чапскім і Зібер Плятэрам. Дом пабудаваны ў 1772 г. ў стылі класіцызму, вядомы па акварэлі Н. Ор­ды 1876 г. і фатаграфіі А. Віслоцкага 1927 г. Гэта быў буйнамаштабны двухпавярховы мураваны будынак, накрыты пакатым вальмавым дахам з цэнтральным мансардавым паверхам, вылучаным 4-калонным дарычным порцікам, узнятым на другі паверх буйной аркадай. Пад порцікам на аркадзе была тэраса. Асноўны дэкор сканцэнтраваны на сценах другога паверха: ляпныя гірлянды і метопы, сандрыкі, рустоўка, лапаткі, падаконныя нішы з ляпным арнаментам ваеннай эмблематыкі. Ляпным дэкорам былі апрацаваны і плафоны парадных памяшканняў, іх інтэр’ер узбагачалі мармуровыя каміны. У стылі класіцызму была выканана і капліца-пахавальня Абуховічаў, размешчаная ў парку.

Парк збярогся часткова. На месцы яго па­раднай часткі пабудавана школа, тэрыторыя за якой спланавана ў выглядзе дзвюх тэрас з невялікім перападам. Верхняя, плошчай ка­ля 1 га, — прыгожы газон, ніжняя мае пейзажнае афармленне. 3 бакоў абедзве тэрасы абсаджаны групамі дрэў. У паўночна-ўсходняй частцы парку на рацэ Ведзьма створана невялікая сажалка. У парку вырошчваліся экзоты, збераглася адна старая ліпа звычайная, або галандская.

Кулагін, А. Нашчадкі часу [фрагмент] / Анатоль Кулагін, Анатоль Федарук // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 92-93.

Своятичи

В 18 столетии Своятичи принадлежали семье Обуховичев, которые занимались животноводством. София Обухович, дочь минского советника Михаила Обуховича (1760-1844 гг.), вышла замуж за полковника польского войска Станислава Чапского (1779-1844 гг.). Свое приданное она внесла в дом мужа. После наследником был их сын Эдуард (1819-1880 гг.). Потом Своятичи получила одна из дочерей Эдуарда Вероника Чапская (1854-1920 гг.). Последним владельцем Своятич был сын Вероники Генрих (1879-1948 гг.) женат на Елизавете Платтер-Жиберк (1835-1882 гг.). Генрих умер в Рио де Жонейро в 1948 году. В первой четверти 19 столетия Михаил Обухович построил в Своятичах пышный дворец, ставший самой красивой усадьбой Новогрудского воеводства.

Творцами строения были три итальянца, фамилии которых неизвестны. Фронтовая сторона здания выходила на юго-восток, смурована из кирпича прямоугольной формы в два этажа. Первый этаж был предназначен для жилья, по правой стороне были два подвала, по левой – кухня и кладовая. Второй этаж был выполнен в характере презентаций. На фасаде выступал навес с четырьмя колоннами. Балкон был обнесен перилами. В плоскостях между окнами первого и второго этажей здания строители поместили резьбу. На первом изображении архитектора над моделью дворца: на резьбе с левой стороны изображение художника, а по правой стороне – штукатур. На этаже выступал сравнительно узкий балкон с кованой баллюстрадой. Дворец накрывала низкая кровля. Внутри здания проходили коридоры. На первом этаже середину дворца от фронтовой части занимал вестибюль с великолепными дубовыми ступенями, ведущими на верхнюю часть здания. Под серединой лестницы ступеней была дверь в большой квадратный зал, выдвинутый в глубину здания, в которой можно было зайти с обоих боковых коридоров. Они проходили через середину здания и параллельно линии тыловой части дворца. Таким образом четыре фронтовые комнаты были немного больше, нежели комнаты со стороны сада. Хризолитовый зал получил название “грота”. В этом зале стены были гранитные, по углам этой большой комнаты стояли каменные фигуры рыцарей натуральной величины, держащих в руке пяти-линейные подсвечники, изготовленные из бронзы. Грота являлась летней столовой. Вход в комнаты был с коридора и между собой соединялся второй дверью. Четыре большие комнаты со стороны заезда и четыре большие комнаты со стороны сада предназначались для жилья. Комната, прилегающая непосредственно до “гроты” представляла собой гардероб.

В основном идентичное расположение комнат на втором этаже. Три четверти занимала на этаже комната с выходом на балкон, предназначенная для столовой в зимнее время.

Над гротой разместился большой салон в два окна и остекленная дверь. На правой стороне от столовой были еще две комнаты для жилья, налево будуар и спальня хозяйки дома. Направо от большого салона поместилась библиотека и угловой салончик, налево были кабинет и спальня хозяина дома, не имеющая непосредственного соединения с салоном. Часть коридора отделена для бани, а в правой – сходы на чердак.

Большинство комнат на этаже получило богатое оформление. К ним принадлежали, в первую очередь, большой салон, библиотека, салончик, кабинет и спальная комната хозяина дома. Среди фронтовых комнат единственно угловая, прилегающая к зимней столовой и ступенчатой лестницы, являясь последнее время будуаром и спальней хозяйки дома, была оштукатурена.

Самым изящным по оформлению был большой салон. Прилегающий кабинет хозяина дома был оформлен скромнее. В кабинете находился мраморный камин. Левая угловая комната от сада, будучи последнее время спальней для хозяина дома, получила раскраску потолка.

В будуаре был мраморный камин белого цвета. В двух комнатах от лестничной площадки отсутствовала какая-либо декорация. Возможно, они не были полностью оформлены. До 1914 года весь дворец был обставлен стильной мебелью. Большой салон был оборудован комплектом мебели в стиле Людовика 16. Кресла и диван покрыты гобеленом. Верх стола был мраморный, остальные его части были деревянные с золотой облицовкой. Там стоял рояль фирмы Бехштайн. Кабины с тяжелой мебелью, обтянутой кожей, удерживались в “гражданском духе”. Мебель в библиотеке была сделана из черного дуба по староиндийскому стилю. За время Чапских в Своятичах было много картин, в том числе художника Юзефа Пешки. Это были следующие композиции: Уния, Выступление Яна Замойского против Сигизмунда 3 на съезде сейма, Освобождение Вены и др. Было много семейных портретов. Всё это уничтожилось во время первой мировой войны. Обивки стен были сняты неизвестными лицами, так как представляли большую ценность. Уцелел единственный комплект мебели, крытый гобеленом и несколько совсем новых картин, в том числе большой портрет Яна Плятер – Жиберка во время охоты в лесу. До 1939 года было немного картин, в основном на тему местных событий, выполненных виленскими художниками: Михаила Чарновского, Фердинанда Рущица и Станислава Богуш-Сестенцевича. Все, что уцелело в период первой мировой войны и частично обновленное во дворце после 1914-1920 гг., пропало в сентябре 1939 года. Ограбленная резиденция со всех сторон еще как-то существовала до последнего года войны, но отступающие немцы многое взорвали.

Культурный парк занимал площадь около 30 гектаров, с прудами и дикой частью парк насчитывал 65 гектаров. Заложен он был от тыловой стороны дома. Ко двору от стороны фольварка вела аллея, обсаженная старыми липами.

Перед брамой для въезда, по левой стороне, была мурованная капличка, крытая четырехспадистой крышей, посвященная святой Магдалене. За капличкой в конце аллеи находились главные въездные ворота: состояли они из двух мурованных и оштукатуренных столбов крытых крышей как капличка. Дальше тянулась ограда из столбов немного ниже установленных на подмурок, выполняя ограду парадного двора с газоном посередине. По обеим сторонам двора стояли одноэтажные мурованные строения покрытые гладкой двухскатистой крышей.

Стены строения были штукатурены кремовым цветом. Вблизи строения по левой стороне, где помещалась прачечная, росли ели, итальянские тополя и орехи, а также  кусты  сирени.  От правого строения,  являющегося служебным  и административным, вела липовая аллея к отдаленным прудам. Большой прямоугольной формы газон протянулся по северо-западной стороне дворца, ниспадая к обросшими деревьями прудам. В конце газона рос большой старый дуб, а по сторонам – старые липы, клены, вязы, ясени и др. Через середину парка протекала небольшая речушка Ведьмянка, которая заполняла водой пруды. На одном из прудов был островок в форме бублика, а на нем находился маленький прудок посередине. В отдаленной части сада, за прудами, возносилась каплица, называемая “дворцовая”, содержащая в своих подземельях гробы семьи Обуховичев. Около каплицы росли высокие старые липы. После первой мировой войны, когда сожгли парафиальный костел, функции его стала выполнять каплица. В краткой заметке, в журнале “Земля” (в 1911 году) на стр. 153 датой построения дворца в Своятичах подали год 1772, но эта дата весьма сомнительна.

На тему дворца в Своятичах, несмотря на его памятные и артистические ценности, не появилось никаких разработок, или хотя бы воспоминаний. Вся информация относительно этого объекта происходит от сыновей владельца Своятич Яна и Войтеха Плятер-Жиберков. Подробные детали, касающиеся устройства дворца до 1914 года они знали только по скромным рассказам своих родителей.

Кулицкий Н. Архитектурно-парковые ансамбли Ляховичского района : [справочно-информационный буклет] / ответственный за издание Н. Н. Кулицкий. – 1999. – С. 12-15.

Твар вёскі

У процілегласць простым сялянскім забудовам будынкі заможнай шляхты адрозніваліся велічнасцю, памерамі, архітэктурай.

Прыкладам таму быў палацава-сядзібны комплекс у Сваятычах, які размяшчаўся ў рукатворным парку на беразе ракі Ведзьма і належаў Абуховічам, а затым Чапскім і Зібер Плятэрам.

Палац быў пабудаваны ў стылі класіцызму, вядомы па акварэлі мастака Н. Орды. Гэта быў буйнамаштабны двухпавярховы мураваны будынак, знадворку набелены крэйдай, пакрыты вальмавым дахам з цэнтральным мансардным паверхам, вылучаным 4-калонным дарычным порцікам, узнятым на другі наверх буй­ной аркадай. Пад порцікам была тэраса. Асноўны дэкор сканцэнтраваны на сценах другога паверха: гіпсавыя ляпныя гірлянды з кветак і метопы, сандрыкі, рустоўка, лапаткі, падаконныя нішы з ляпным арнаментам ваеннай тэматыкі. Ляпныя дэкорам аздоблены і плафоны парадных памяшканняў.

Пабудова складалася з мноства пакояў. У паўночна-усходняй яе частцы размяшчалася вялікая зала з паркетнай падлогай і размалёванымі сценамі — узыходзячае сонца, лес, рэчка. Здавалася, што яна нібы сапраўды цячэ. У пакоях былі каміны, аздобленыя мармурам з вельмі прыгожымі карнізамі.

Па жаданню гаспадароў палац будаваўся на доўгія часы. Таўшчыня сцен дасягала 1,4 м. Для яго ўзвядзення выкарыстоўвалася цэгла — сырэц вялікіх памераў. Пакрыццё падвальнага памяшкання было аркападобнае, таксама з цэглы.

Для водазабеспячэння ў падвале была выкапана студня, з якой ручной помпай вада закачвалася ў ёмкасць, што знаходзілася на трэцім паверсе, а адтуль яна падавалася па ўсяму памяшканню.

3 тэрасы адкрываўся цудоўны від на парк, ліпавую алею, якая вяла да цэнтральнага ўваходу, клумбы з кветкамі. Адна сцяжынка ў парку, абсаджаная рознымі відамі івавых, цягнулася да возера. Між возерам і каналам раскінуўся экзатычны востраў. У парку раслі каштаны, ліпы, клёны, дубы, бярозы, граб, глога, бузіна, грэцкі арэх, ляшчына… Непадалёк ад дома знаходзіўся цагляны будынак з вялікімі зашклёнымі вокнамі — аранжарэя, у якой круглы год цвілі кветкі і раслі экзатычныя расліны. I зараз месцамі захаваўся падмурак гэтага будынка. У парку ля возера была абсталявана пляцоўка для гульні ў наземны тэніс. Да дома таксама былі падведзены водаправод і электрычнасць.

У час Вялікай Айчыннай вайны будынак палаца быў разбураны. У 1969 г. на яго месцы пабудавана сучасная школа.

Лаўрэнаў, Ул. Твар вёскі : [фрагмент] / Уладзімір Лаўрэнаў // Ёсць край такі…: гісторыка-літаратурная хроніка. Баранавічы, 2003. – С. 311-313.

Сваятычы

Swojatycze

Своятичи

Старадаўні палацава-паркавы ансамбль, даўняе радавое гняздо Абуховічаў.

Мястэчка Сваятычы ўпамінаецца ў пісьмовых крыніцах з 1506 г. як цэнтр маёнтка і шляхецкая ўласнасць, y якой кароль Рэчы Паспалітай і вялікі князь ВКЛ Аляксандр дазволіў яго тагачасным гаспадарам Пяткевічам праводзіць кірмашы, a ў 1507 г. кароль Жыгімонт II Аўгуст пацвердзіў гэты прывілей іх нашчадкам.

Пасля Пяткевічаў Сваятыцкім маёнткам валодалі Давойны, Карыцкія, Казаноўскія, Фурсы, Пясецкія, Хадкевічы, Пузыны і інш.

У XVIII ст. Сваятычы перайшлі да Абуховічаў, y прыватнасці, Міхаіла Абуховіча (1760—1844) кашталяна мінскага, які даволі плённа займаўся жывёлагадоўляй. Яго дачка Соф’я Абуховіч выйшла замуж за вайсковага палкоўніка Станіслава Чапскага (1779—1844) і свой пасаг (маёнтак Сваятычы) далучыла да ўласнасці мужа.

Потым па спадчыне маёнткам валодалі сын Соф’і і Станіслава Эдуард Чапскі (1819—1880), затым адна з дачок Эдуарда Вераніка Чапская (1854—1920). Апошнім гаспадаром Сваятыч быў сын Веранікі Генрых (1879—1948), які быў y шлюбе з Лізаветай Плятэр-Жыберк. Перад прыходам савецкай улады ў 1939 г. Генрых выехаў y эміграцыю, дзе ў г. Рыо-дэ-Жанейра памёр y 1948 г.

У 1876 г. y Сваятыцкім маёнтку пабываў Напалеон Орда, які пакінуў y мастацкай спадчыне 2 акварэлі з відамі палацава-паркавага ансамбля. Асновай кампазіцыі ансамбля быў цудоўны па архітэктуры і аздобе палац-рэзідэнцыя, які пабудаваў y першай чвэрці XIX ст. Міхаіл Абуховіч. Паводле іншых крыніц, палац быў пабудаваны бацькам Міхаіла ў 1772г.

Як прызнавалі тагачасныя шматлікія госці, Сваятыцкі палац і парк былі ў свой час самымі прыгожымі сярод існаваўшых y Навагрудскім ваяводстве.

Творцамі гэтага шэдэўра палацава-паркавага мастацтва былі 3 італьянскія архітэктары, прозвішчы якіх, на жаль, засталіся невядомыя.

Франтальны фасад палаца быў павернуты на паўднёвы ўсход, вымураваны ён з цэглы, будынак двухпавярховы, у плане прамавугольны. Першы паверх меў пакоі для жылля, на правым баку размяшчаліся 2 падвалы, на левым — кухня і харчовы склад.

Другі паверх меў рэпрэзентацыйны характар. Цэнтральная частка галоўнага фасада была вылучана высокім чатырохкалонным порцікам з балконам на другім паверсе, абнесеным каванай балюстрадай. Паміж першым і другім паверхамі і па перыметры будынак быў апаясаны профільным карнізам. Палац накрываў чатырохсхільны нізкі дах. Унутры ён меў калідорную планіроўку. 3 першага паверха на другі вяла цудоўная дубовая лесвіца. На першым паверсе размяшчалася вялікая квадратная зала, y якую можна было зайсці з бакавых калідораў. Гэтая зала атрымала назву «хрызалітавы грот». Сцены залы былі абкладзены гранітам, па вуглах яе стаялі каменныя фігуры рыцараў у натуральную велічыну, якія трымалі ў руках бронзавыя падсвечнікі. Зала адначасова служыла летняй сталовай. Побач з залай размяшчаўся гардэроб. Чатыры вялікія пакоі з боку заезду і чатыры з боку парку служылі для жылля. Ідэнтычнае размяшчэнне пакояў меў другі паверх. Трэць яго плошчы займала зала, якая служыла зімовай сталовай. Побач размяшчаліся пакоі бібліятэкі, салона, рабочага кабінета і спальні гаспадара палаца.

Да 1914 г. увесь палац быў абстаўлены каштоўнай мэбляй. Вялікі салон быў абсталяваны камплектам мэблі ў стылі Людовіка XVI, крэслы і канапа мелі габеленавае пакрыццё, верх стала быў мармуровы, астатнія яго часткі пакрываліся залатой аздобай. Тут стаяў раяль фірмы Бехштайна. Мэбля ў бібліятэцы была выраблена з чорнага дубу ў стараіндыйскім стылі. У часы Чапскіх было шмат карцін, у тым ліку знакамітага мастака Юзафа Пешкі: «Берасцейская унія», «Выступленне Яна Замойскага супраць Жыгімонта III на Варшаўскім сейме», «Вызваленне Вены» і інш. Было шмат сямейных партрэтаў. Усё гэтае багацце знішчана ў гады 1-й сусветнай вайны. Насценная абшыўкі і габелены былі зняты невядомымі асобамі, таму што ўяўлялі велізарную каштоўнасць. Ацалеў толькі адзін камплект мэблі, накрытай габеленамі, і некалькі новых, а таксама вялікі партрэт Яна Плятар-Жыберка ў час палявання. Да 1939 г. было няшмат карцін, у асноўным на тэмы мясцовых падзей і пейзажы, выкананыя віленскімі мастакамі Міхаілам Чарноўскім, Фердынандам Рушчыцам і Станіславам Богуш-Сестранцэвічам. Усё, што ацалела пасля 1-й сусветнай вайны і рэвалюцыі, было знішчана ў 1939 г. Абрабаваная да голых сцен унікальная рэзідэнцыя была ўзарвана адступаючымі гітлераўцамі ў 1944 г.

Палац абкружаў вялікі пейзажны парк плошчай каля 65 га. Да параднага пад’езда палаца вяла алея, абсаджаная старымі ліпамі. Перад уязной брамай злева стаяла мураваная каплічка Святой Магдалены, накрытая жалезным чатырохсхільным дахам. Цэнтральная алея пачыналася ад галоўнай брамы на 2 мураваных слупах, накрытых па тыпу капліцы. Далей цягнулася агароджа са слупоў некалькі ніжэйшых, чым брама.

Па баках палаца стаялі аднапавярховыя мураваныя будынкі, накрытыя гладкім двухсхільным дахам. Вакол левага будынка, у якім размяшчалася пральня, раслі елкі, італьянскія таполі, арэхавыя дрэвы, бэз. Ад правага памяшкання (службовага) ліпавая алея цягнулася да сажалак. Вялікі прамавугольнай формы газон пралягаў па паўночна-заходнім баку палаца. На краі газона рос вялікі стары дуб, побач — старыя ліпы, клёны, вязы, ясені і інш. Праз сярэдзіну парка працякала невялікая рэчка Вядзьмянка, якая запаўняла сажалкі вадой.

Пасярэдзіне адной з сажалак месціўся астравок у выглядзе абаранка, які па цэнтры меў таксама невялікую сажалку.

У глыбіні парку за сажалкай стаяла капліца, якая мела назву «палацавая», дзе ў скляпеннях навечна спачылі продкі Абуховічаў. Вакол капліцы раслі высокія старыя ліпы. Пасля 1-й сусветнай вайны, калі быў спалены парафіяльны касцёл, яго функцыі выконвала капліца.

У кароткай нататцы часопіса «Ziemia» («Зямля») за 1911 г. датай узвядзення Сваятыцкага палаца пазначаны 1772 г., аднак гэта дата даволі спрэчная .

Цяпер ад Сваятыцкага палацава-паркавага ансамбля засталіся невялікія рэшткі парку. На яго параднай частцы пабудавана мясцовая школа, а тэрыторыя складаецца з 2 тэрас з невялікім перападам. Верхняя тэраса (каля 1 га) уяўляе сабой прыгожы газон, ніжняя мае пейзажнае афармленне. З бакоў абедзве тэрасы абсаджаны групамі дрэў мясцовых парод. Захавалася невялікая сажалка, збераглася адна старая ліпа.

Рэшткі парку патрабуюць узяцця на ўлік і пад ахову дзяржавы.

Несцярук, Л. М. Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны Х-ХХ стагоддзяў/ Леанід Несцярчук. – Мінск: БЕЛТА, 2002. – С. 230-233.

Сваятычы

Мястэчка Сваятычы ўпамінаецца ў пісьмовых крыніцах з 1506 г. як цэнтр маёнтка і шляхецкая ўласнасць, калі кароль Польшчы і вялікі князь ВКЛ Аляксандр дазволіў яго тагачасным гаспадарам Пяткевічам праводзіць кірмашы. Пасля Пяткевічаў Сваятыцкім маёнткам валодалі Давойны, Карыцкія, Казаноўскія, Фурсы, Пясецкія, Хадкевічы, Пузыны ды інш.

У XVIII ст. Сваятычы перайшлі да Абуховічаў. 3 гэтага роду паходзіў мінскі кашталян Міхаіл Абуховіч (1760—1844), які даволі плённа займаўся жывёлагадоўляй. Яго дачка Соф’я выйшла замуж за палкоўніка Станіслава Чапскага (1779—1844) і свой пасаг далучыла да ўласнасці мужа. Потым па спадчыне маёнткам валодалі сын Соф’і і Станіслава Эдвард Чапскі (1819—1880), затым адна з яго дачок Вераніка (1854—1920). Апошнім гаспадаром Сваятычаў стаў яе сын Генрык Чапскі (1879—1948), які быў у шлюбе з Лізаветай Плятэр. Перад прыходам савецкай улады ў 1939 г. Генрык эміграваў. Памёр у Рыа-дэ-Жанейра.

У 1876 г. у Сваятыцкім маёнтку пабываў Напалеон Орда, які стварыў дзве акварэлі з відамі палаца-паркавага ансамбля. Асновай кампазіцыі стаў цудоўна аздоблены палац-рэзідэнцыя, пабудаваны ў першай чвэрці XIX ст. Міхалам Абуховічам. Іншыя крыніцы сцвярджаюць, што будынак быў узведзены бацькам Міхала ў 1772 г.

Як прызнаваліся тагачасныя шматлікія госці, Сваятыцкі палац і парк у той перыяд былі самымі прыгожымі сярод тых, што існавалі ў Навагрудскім ваяводстве. Цяпер ад палаца-паркавага ансамбля засталіся толькі невялікія рэшткі парку.

Несцярчук, Л. М. Напалеон Орда. Шлях да Бацькаўшчыны: кніга-альбом / Леанід Несцярчук. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2009. – С. 158-159.

Вальс у палацава-паркавым інтэр’еры

Пасля добраўпарадкавання Сваятыцкі палацава-паркавы ансамбль зноў прымае гасцей. У дванаццаці кіламетрах ад Ляхавіч прапісана вёска Сваятычы. Ад іншых населеных пунктаў адрозніваецца геаграфічным становішчам – размяшчаецца на мяжы Баранавіцкага і Нясвіжскага раёнаў, суседнічае з Мінскай вобласцю.

Сваятыцкія імяніны

Тут ёсць чым здзівіць і што паказаць гасцям і турыстам. Сярод мясцовых адметнасцяў і Сваятыцкі палацава-паркавы ансамбль. 12 снежня ў яго гістарычнай біяграфіі можна лічыць датай другога нараджэння: пасля добраўпарадкавання ён зноў прымае гасцей. На так званыя імяніны сабраліся прадстаўнікі раённай і мясцовай улады, ААТ «Жарабковічы», школьнікі Навасёлкаўскай, Падлескай, Жарабковіцкай школ, тутэйшыя жыхары, нераўнадушныя землякі.

Намеснік старшыні райвыканкама Святлана Юрлевіч, звяртаючыся на ўрачыстасці да прысутных, падкрэсліла, што ў Год малой радзімы кожнаму куточку на Ляхавіччыне – асобная ўвага, ініцыятыва і дапамога. Шмат робіцца для таго, каб наш край квітнеў, станавіўся ўтульней. Сярод шматлікіх стваральных спраў – добраўпарадкаванне і абнаўленне Рэпіхаўскага парку, сядзібы Чарноцкіх у Начы. Канешне, былую веліч гістарычным мясцінам не вярнуць, але навесці там парадак, зрабіць іх прывабнымі для гасцей, захаваць культурна-гістарычную спадчыну – наш абавязак.

Шчыравалі ў парку працаўнікі мясцовага сельгаспрадпрыемства, жарабковіцкія і падлескія школьнікі, калектывы Жарабковіцкага і Падлескага СДК, рабочыя па добраўпарадкаванні Дзмітрый Славута, Мікалай Карпаў. Старшыня сельвыканкама Ніна Булатая ўдзячна ўсім, хто высякаў галлё, выцягваў старыя паваленыя дрэвы, вычышчаў-выграбаў смецце і г. д. Зроблена нямала, каб сваятыцкая славутасць стала любімым месцам адпачынку і папулярнай турыстычнай кропкай. Да ўсяго тут устаноўлены лаўкі і столікі, валуны-ўказальнікі, на якіх змешчана апісанне аб’ектаў. Дэталь, але значная – наяўнасць урнаў для смецця.

Гісторыя сведчыць

Чым жа знакаміты Сваятыцкі палацава-паркавы ансамбль? Звернемся да гісторыі. Сваятычы вядомы з 1506 года – належалі Станіславу Пятковічу. У свой час маёнткам валодалі Давойны, Карыцкія, Чапскія, Рдултоўскія. У XVIII стагоддзі мястэчка належала роду Абуховічаў. У першай чвэрці XIX стагоддзя Міхаіл Абуховіч пабудаваў у Сваятычах палац, які лічыўся адным з самых прыгожых у Навагрудскім ваяводстве. Рэзідэнцыю ўвекавечыў у сваёй акварэлі ў 1876 годзе знакаміты мастак, кампазітар, піяніст, пісьменнік Напалеон Орда. Парк меў агульную плошчу каля 60 гектараў.

У часы графа Зіберга-Плятэры парк перажыў росквіт. У памесце завозілася вялікая колькасць раслін і дрэў з-за мяжы. Раслі дубы, бярозы, грабы, вязы, серабрыстая і пірамідальная таполі і г. д.

Маршрут пракладзены

12 снежня 2019 года, нягледзячы на пахмурны настрой надвор’я, парк звінеў ад дзіцячых галасоў. Чаго тут толькі не было: выстава-продаж вырабаў народнай творчасці, гульнёвая пляцоўка для рабят, фотазона і шмат іншых цікавасцяў. Экскурсійны маршрут склалі своеасаблівыя прыпынкі. На адным з іх наваколле расквецілі гукі вальса: на акардэоне віртуозна ігралі навучэнцы Навасёлкаўскай школы мастацтваў Ксенія Раманоўская і Павел Штундзер. Спявала ад душы, шчыра сустракала вакальная група «Забава» Падлескага СДК. Настаўнік геаграфіі Навасёлкаўскай школы Жанна Несцяровіч і педагог-арганізатар Дар’я Блашэнка пра сваятыцкія адметнасці і гісторыю расказвалі маляўніча, імкнуліся падаць факты ў пазнавальна-цікавай форме.

Маладая традыцыя

Востраў кахання – адзін з асноўных элементаў воднай сістэмы комплексу. Там разгарнулася цікавае тэатральнае дзейства. Гасцей вітаў Дзед Мароз і Снягурка. Самадзейныя артысты Жарабковіцкага СДК спявалі, жартавалі, вадзілі карагоды, ладзілі конкурсы і дарылі пада-рункі.

А яшчэ нарадзілася новая традыцыя. З залатым вяселлем віншавалі мясцовых жыхароў Зою і Міраслава Андрыеўскіх. Як сімвал згоды і кахання яны павязалі на дрэве «залатую» стужку, да якой паступова дабавяцца стужкі і іншых колераў ад маладых, якія толькі заключылі шлюб, ці тых, хто ўжо мае вопыт сямейнага жыцця. Для Зоі Сцяпанаўны і Міраслава Станіслававіча ў той дзень гучалі шчырыя віншаванні і пажаданні. Іх паважаюць землякі – шмат гадоў яны працавалі настаўнікамі ў мясцовай школе, заслужылі добрыя словы і ўдзячнасць сваіх вучняў.

Святочная працэсія перамясцілася да прыпынку «Ля каштана», дзе мясцовыя жыхары частавалі гасцей нацыянальнымі стравамі і юшкай.
Клуб гістарычнай рэканструкцыі «Кантон Цюріх» Ураджайнінскага СДК падарыў відовішчнае прадстаўленне, якое перанясло ў далёкае Сярэднявечча. Было цікава і дзецям, і дарослым.

…Побач з паркам велічна ўзвышаецца над ракой касцёл Святога Юрыя. У любое надвор’е ён адбіваецца ў люстры вады. І гэты пейзаж зачароўвае прыгажосцю.

Наталля Перапечка.

Перапечка, Н. Вальс у палацава-паркавым інтэр’еры / Наталля Перапечка // Ляхавіцкі веснік. — 2019. —  № 97. — 18 снежня. —  С. 5.

Сваятыцкі ансамбль

У пісьмовых крыніцах першыя звесткі пра Сваятычы сустракаюцца ў 1506 годзе. Тады мястэчка належала Станіславу Петкавічу, якому кароль дараваў пяць службаў людзей і дазволіў y Сваятычах правядзенне кірмашоў.

Гаспадары маёнтка часта мяняліся. Апошнім яго ўладальнікам стаў сын графа Яна Зіберг-Плятэра Генрых. Пры ім памер маёнтка дасягаў 700 дзесяцін, узнікла мясцовая прамысловасць. Сваятычы мелі права на вытворчасць і продаж спіртных напіткаў, славіліся агародніцтвам і пародзістымі конямі. У 1911 годзе тут будаваўся цагельны завод, працавалі два паветраныя і вадзяны млыны.

Сваятыцкія палац і парк y свой час лічыліся бадай самымі прыгожымі ў Навагрудскім ваяводстве. У 1876 годзе тут пабываў Напалеон Орда, y мастацкай спадчыне якога засталіся дзве акварэлі з відамі сваятыцкага палацава-паркавага ансамбля.

Асновай кампазіцыі ансамбля быў цудоўны па архітэктуры і аздабленні палац, пабудаваны ў пачатку XIX стагоддзя. Гаспадары маёнтка сабралі багатую калекцыю мастацкіх каштоўнасцяў, y тым ліку – карцін, габеленаў, мэблі. У бібліятэцы налічвалася каля 5 тысяч тамоў кніг. Практычна ўсё гэта багацце было разрабавана ў гады першай сусветнай вайны. Усё, што засталося і было адноўлена за дзесяцігоддзі, Сваятычы страцілі ў 1939 годзе. У 1944 годзе адступаючыя гітлераўцы ўзарвалі ўнікальную рэзідэнцыю.

Сёння ад сваятыцкага ансамбля засталіся невялікія рэшткі парку. На яго параднай частцы ў 1962 годзе была пабудавана мясцовая школа.

Яшчэ адной адметнасцю маёнтка стаў касцёл Святога Юр’я, будаўніцтва якога пачалося 23 красавіка 1844 года. 52 гады касцёл выконваў функцыі царквы. У гады савецкай улады яго будынак прыстасавалі пад склад, і аднойчы ён моцна пацярпеў ад пажару. У 1992 годзе храм быў адрамантаваны і вернуты вернікам.

Сваятыцкі ансамбль // Ляхавіцкі край вачамі патэнцыяльнага турыста : Турыстычныя маршруты Ляхавіцкага раёна. – Брэсцкая друкарня. – 2007. – С. 12 – 13.

Своятичи

Известны с 1506 г. Принадлежали Станиславу Петковичу, которому король даровал пять служб людей и раз­решил проводить торги. В 1507 г. «била чолом пани Станиславовая», что­бы дали лист о праве «небожчика» мужа иметь земли и «торгъ мети в ымени его на имя въ Своятичох». Король Сигизмунд II подтвердил это дозволение наследникам владельца.

В 1559 г. имение принадлежало Анне Матвеевне Петкович-Николаевой, жене покойного Николая Андрошевича, конюшего дворного. Поскольку она «была велми стиснена и кривжона в ыменяхъ отъ … суседъ … и не могла есми спокойного мешъканья мети …», то решила взять «собе мальжонкомъ шляхетневрожоного доброго шляхтича пана Езофа Казновъского … и венец з нимъ принесла». Езофу перешло имение, «… еще все речи … рухомые, то есть золото, серебро, перла, перстени, шаты и иные речи отъ велика и до мала…».

В 1567 г. имением «Своячич» владел Щасный Фуре. Владельцы на протя­жении двух последующих столетий также часто менялись. Ими были Довойны, затем Корицкие. До 1570 г.«… ее милость пани Ганна Довойна, першая малжонка пана Яроша Корицкого, конюшого господарьского две части именей своихъ отчизных в Городищо, Своятичи, Бытень в суме пенезей у двухъ тисечахъ копахъ грошей за­писала …» мужу [248]. В XVIII в. перешло Рдултовским. В 1769 г. Литовским Трибуналом было утверж­дено духовное завещание Антония Рдултовского, со­гласно которому Своятичи вместе с другими владения­ми унаследовали сыновья Иоахим и Хризостом. Затем перешли Обуховичам, старинному шляхетско­му роду, представители ко­торого занимали в ВКЛ вы­сокие государственные, ад­министративные и военные должности. В 1798 г. владельцем был Филипп (по другим источникам Михаил) Обухович, каштелян минско­го воеводства. В виде приданого доче­ри Софьи, ставшей женой полковника вой­ска польского Станислава Чапского (1779— 1844), стали собственностью этого рода. После отца имением владел сын их Эдвард (1819—1888). Наследниками от 24 августа 1866 г. стали их дети Флориан, Эдуард, Мария и Вероника. В 1888 г. Свояти­чи принадлежали графу Эдуарду Станис­лавовичу. Владение составляло 660 десятин. После брака Вероники (1854-1920) с графом Яном (1850—1922) имение ото­шло Зиберг-Плятерам. Начало этой ветви рода Броель-Плятеров положил Михаил (1777—1862), сын Казимира (1749—1807), подканцлера ВКЛ, известного автора днев­ников путешествия короля Станислава Августа Понятовского и публицистических работ, который женился на последней представительнице рода баронов Изабелле Зиберг. Последним владельцем имения был сын графа Яна и Вероники Генрих (1879—1948), женатый на Эльжбете Плятер-Зиберг. Он жил в Рио-де-Жанейро. Зе­мельные угодья имения составляли 700 десятин. Имелось право на производ­ство и продажу спиртных напитков, успешно велось огородничество. В усадьбе рабо­тали два ветряка и водяная мельница, содержались породистые лошади. В 1911 г. строился новый кирпичный завод.

Резиденция формировалась в первой четверти XIX в., хотя в литературе называ­ются и более ранние даты начала создания усадьбы. Однако в эти годы имение принадлежало еще Рдултовским. Здание известно по акварели Н. Орды 1876 г., фотографиям А. Вислоцкого и другим до 1939 г. Заложена усадьба Михаилом Обуховичем (1760—1818), каштеляном минским. Ее творцами были неизвестные итальянс­кие зодчие. Она слабо сохранилась, но отдельные фрагменты позволяют еще проследить особенности планировочного построения, заметить отточенность композиционных деталей. Усадьба заложена на террасе р. Ведьма (схема). Терраса припод­нята над поймой, чем обеспечивалась выразительность дальних перспектив. Компози­ционная ось хорошо выражена, она удлинена на манер барочной. Парадная часть имела симметрично-осе­вое построение. На главной оси, ориен­тированной в на­правлении юг — се­вер, расположена длинная (около 300 м) и широкая (10 м) въездная аллея. В ней стоят еще креп­кие крупные липы (202 экз.). Перед по­перечной аллеей она расширяется и за­канчивается двумя симметрично распо­ложенными липами (от деревьев оста­лись пни 1,5 м в диаметре). С левой стороны под ли­пой стояла придорожная камен­ная, арочная с четырехскатной крышей, капличка св. Магдалины. Она изображена на акварели Н. Орды и фотографиях (от сооружения остался только фрагмент кладки).

Партер со стороны въезда имеет ограду. Ее составляют шта­кетник и старые каменные пило­ны, оштукатуренные с заостренны­ми завершениями. Сохранилось одиннадцать пилонов, но их четы­рехскатное, как и у каплицы, за­вершение утрачено. За оградой располагался большой партер с кругом в центре (теперь на этом месте здание школы). Место дворца прослеживается по сводчатым подвалам, которые остались засыпанными в земле (над ними спланирован стадион). По словам местных жителей, своды выложены «цветным» камнем.

Дворец — большое каменное двухэтажное здание, прямоугольное в плане, по­строенное в стиле классицизма. Материалом служил кирпич, производимый на заводе имения в д. Волосочи. Центральная часть парадного фасада выделялась монументаль­ным четырехколонным портиком дорического ордера, поднятым на мощную трехарочную аркаду первого этажа. Массивные базы колонн являлись частью балюстрады обширной террасы. Портик завершался фризом с лепниной на военные мотивы и треугольным фронтоном. Парковый фасад имел ризалит, расчлененный четырьмя пиляс­трами, которые опирались на аркаду, подобно ко­лоннам портика. Здание опоясывал фриз с кар­низом, стены первого этажа были рустованны. Окна второго этажа украшали треугольные санд­рики и гирлянды. В начале XX в. дворец имел ка­нализацию из цинковых труб (в земле сохранил­ся колодец-отстойник из нескольких бетонных колец) и электрическое освещение (электростан­ция размещалась в кирпичном флигеле, который сохранился). Проводка была выполнена медным пятимиллиметровым проводом, обвернутым изо­ляционной бумагой и залитым смолой.

Интерьеры дворца отличались изысканнос­тью оформления и собранием больших художе­ственных ценностей, особенно картин, гобеленов, мебели, имели очень богатые лепные украшения. Уделяя декору дворца особое внимание, зодчие в центральной части его парадного фасада увековечили себя в рельефных изображениях. Централь­ное место занимала фигура архитектора, сидяще­го перед моделью дворцового портика, слева рас­полагался маляр, справа — штукатур. Имена зод­чих остались неизвестными.

На первом этаже центральную часть дворца с фронтальной стороны занимал вестибюль с великолепной двухмаршевой дубовой лестницей, ведущей на второй этаж. Из него под лестничной площадкой дверь вела в большой квадратный зал — «грот», оформленный гранитом. В округленных углах «грота» стояли высеченные из камня скульптуры ры­царей в доспехах, которые держали в руках пятиконечные светильники из бронзы. «Грот» в летнее время использовался как столовая. Он, а также другие помещения на первом этаже, имели сводчатые потолки. Туда вели двери из коридоров и, кроме того, они были соединены дверными проемами непосредственно между собой. Четыре боль­шие комнаты, выходящие на главный фасад, как и три со стороны парка, являлись жилыми помещениями. Комната, непосредственно прилегающая к «гроту», использо­валась в качестве буфета.

Второй этаж имел примерно аналогичную планировку. Большую площадь зани­мал продолговатый зал с тремя выходящими на балкон порте-фенетрами, который зимой служил столовой. Над «гротом» находился большой салон с двумя окнами и остекленной дверью. К ним примыкали две жилые комнаты, будуар и спальня хозяй­ки дома, библиотека, малый угловой салон, кабинет, спальня владельца дома и ванная. Комнаты на втором этаже имели богатое убранство, особенно большой салон, библио­тека, малый салон, кабинет и спальни. В большом салоне живопись и лепнина украша­ли потолок и верхнюю часть стен. Середину плафона с большой бронзовой люстрой с хрустальными подвесками занимала маска Бахуса в обрамлении виноградной лозы. Маску обрамляли розетка из листьев аканта, а последнюю охватывал круглый венок из ржаных колосьев и окаймление в виде декоративной живописи гризайль в темно-голубых тонах. Лепные украшения потолка замыкал квадрат, скомпонованный из ши­роко расставленных небольших маскаронов (скульптурных деталей в виде головы). Верхнюю часть стены салона обрамлял широкий пояс лепных украшений, увенчанный широким фризом с повторяющимися мотивами женских фигурок также на темно-голубом фоне. Часть стен без лепнины была обтянута сначала тканью, которую позже во всех репрезентативных комнатах заменили обоями. Паркет холла из светлой дре­весины имел рисунок в виде пятиконечных звезд, обрамленных тонкими квадратными рамками из черного дуба. Кафельные печи были круглыми или овальными. Подоб­ное оформление имела библиотека. В ней среднюю часть потолка занимала большая розетка с цветочными мотивами. Углы комнаты украшали маскароны, расположенные по четыре на белых квадратах. На длинных узких прямоугольниках между углами были представлены фрагменты троянских войн, Парис с богинями Герой, Афиной и Афродитой и другие сцены, почерпнутые также из мифологии. На карнизе, обрамля­ющем потолок, имелись изображения маскаронов, как и в большом салоне. Верхнюю часть комнаты обрамлял рельефный гротескный фриз с грифами и ужами среди цве­тов. Фриз замыкали рамы с мотивами вольих глаз. Пол в библиотеке выглядел несколько скромнее, чем в большом салоне, но здесь имелся очень красивый камин из черно-серого мрамора.

В малом угловом салоне потолок в центре имел розетку, обрамленную букетами роз, скомпонованными в ромб, который входил в большой квадрат с розетками по углам. Фриз под потолком имел вид цветочно-растительных гирлянд, чередующихся с головами животных. Кабинет хозяина дома, примыкающий к большому салону с левой стороны, имел более скромное убранство. В центре потолка также находилась розетка в ромбической рамке, которая, в свою очередь, размещалась в более широкой, скомпонованной из листьев аканта. В кабинете находился мраморный камин в серо-зеленых тонах. Спальни в центре потолка имели только большие розетки. Будуар, кроме центральной розетки, был украшен фризом в виде цветочных гирлянд. Он имел белый мраморный камин. Потолки и стены двух других комнат, находящихся справа от лестничной клетки, не имели декоративного оформления. Возможно, их убранство оставалось незавершенным.

До 1914 г. дворец (особенно его репрезентативные комнаты) был обставлен кра­сивой мебелью. В большом салоне находился гарнитур в стиле Людовика XVI. Сту­лья, диван и кресла покрывали гобелены фирмы «Aubusson». Стол имел мраморную столешницу с позолотой деревянных частей. В салоне стоял рояль фирмы «Бехштейн». Малый салон и будуар имели мебель в стиле рококо, обтянутую белой тканью с букетами красных роз. Кабинет был обставлен тяжеловесной мебелью, обитой кожей, в «Гданьском» духе. В библиотеке шкафы, стулья, кресла и стол были сде­ланы из черного дуба и имитировали «староиндейскую» обстановку В некото­рых комнатах имелась мебель в стиле ампир.

При Чапских во дворце появилось много ценных картин. Они украшали большой салон, гостиные. Вероятно, в связи с ситуацией, сложившейся после поражения восстания 1863—1864 гг., в 1870 г. они вместе с другим движимым имуществом были проданы с молотка всего за несколько сотен рублей. Выде­лялись такие крупные полотна, как «Уния», «Выступление Яна Замойского против Зигмунта III на сейме», «Освобождение Вены», а также «Узники на коленях перед королем» и др. Плятер-Зибергами была собрана коллекция картин в основном фламандской школы, которую дополняли семейные портреты. Во дворце имелись семейный архив и библиотека, насчитываю­щая около 5000 томов.

Ценности были разграблены во время первой мировой войны. Со стен срывалась даже обивка. Сохранились гарнитур, обтянутый гобеленом, и несколько картин, среди них большой портрет Яна Плятер-Зиберга, изображающий его на охоте. После первой мировой войны в отреставрированном дворце (в 1914—1920) собрались новые ценно­сти. Коллекцию картин представляли работы виленских художников Михаила Чарновского, Фердинанда Рущица, Станислава Богуш-Сестранцевича. Все собранное и восстановленное было утрачено в сентябре 1939 г. Разграбленная резиденция стояла до последнего года второй мировой войны. Отступающие немцы взорвали дворец.

В аналогичных дворцу формах были построены две официны. Большие одно­этажные здания с четырехколонными портиками на фасадах размещались с двух сто­рон газона, несколько отдаленно от дворца. Возле левой официны (в наше время в ней жили рабочие) возвышалась плотная группа елей, росли тополя черные ‘Italica’ и груп­пы сирени. Вторая официна служила административным зданием. Ее окружали оди­ночно разбросанные по газону деревья (липа, клен, ясень). В последнее время здесь, на хорошо выраженной части террасы, получил развитие подрост местных видов, формируется новый густой древесный массив. Он закрывает виды на водоем в пойме и усадебную доминанту — костел на противоположной террасе.

Парк (размещался за дворцом) имел барочные черты. В основе композиции – большой, с открытой северной экспозицией партер с расположенными вокруг аллея­ми с формованными липами. За аллеями в виде выразительных кулис располагались древесные группы. Украшением партера был старый одиночный дуб у гребня речной террасы. Имелись экзотические растения. По правой стороне росла липа американс­кая ‘Macrophylla’ (ее помнят старожилы).

Партер был местом отдыха, гуляний, игры в теннис. Отсюда открывалась живо­писная панорама на пойму р. Ведьма с водоемами. Один из водоемов имел остров в форме бублика. За дамбой, через протоку, под развесистой липой размещалась танц­площадка. Ее место поросло молодыми кленами, а старый клен уже давно без верши­ны. На острове второго водоема стояла беседка, которой завершалась ось композиции. Длинная композиционная ось, симметрия — характерные черты усадебного зодчества времени раннего классицизма.

Отмеченный водоем являлся частью большой водной системы с прудами. Она была спланирована на р. Ведьма, которая начиналась около усадьбы путем слияния текущих с разных сторон двух водотоков. Периодически водоемы чистились. При этом спускалась вода, прокладывалась узкоколейка, по которой вывозились донные отложения. В последние годы система была перепланирована и ее строительство не закончено. Водоемы принимают чрезмерно большие размеры, нарушая целостность и соизмеримость ее компонентов. Очень большой водоем формируется на русле реки, в связи с чем не стало липовой аллеи, проходящей у основания террасы. Усложнилась водная система на месте водоема, которым замыкалась ось композиции. Водоем при­нял экзотическую форму, остров сохранился. Не стало мельницы. По-прежнему стоит у водоема кузница, являющаяся парковым павильоном. Умело сложена из традицион­ного материала: крупного серого и розового полевого камня, прямые оконные проемы обложены красным кирпичом разных оттенков.

На левой террасе реки возвышается костел св. Юрия, именуемый «каплицей дворцовой», в склепе которой покоились Чапские. Имена усопших были выбиты на каменных плитах. После разрушения приходского храма (в 1863 или в 1868) каплица стала костелом. Величественное здание костела в окружении деревьев являлось яркой доминантой усадьбы, второй после дворца. Построено в 1844 г. по проекту П. Айгнера.

Костел — прямоугольное в плане сооружение (30х11 м) с боковыми сакристия­ми (7х3,5 м). Фасад имеет вид портика с двумя мощными дорическими колоннами, фланкированного пилястрами. Плоский щит увенчан ступенчатым аттиком с крестом. Суровые плоскости боковых стен расчленены широкими лопатками, соединенными арками над оконными проемами. Подобным же образом декорирована алтарная стена с полуциркульной глухой нишей, увенчанная как бы двойным фронтоном с антабле­ментом, триглифами и карнизом с сухариками. Фасады сакристий завершены аттика­ми. Рядом, с правой стороны, расположена двухъярусная звонница (4×4 м) с арочны­ми проемами во втором ярусе. Здесь имелось собрание старинных икон.

Храм в 1992 г. отремонтирован и возвращен верующим, стоит на окраине усадь­бы. Раньше его окружали старые липы, а по периметру — ограда из штакетника с пило­нами аналогичными пилонам ограды около дворца. По оси здания имелись ворота и две калитки. Одиночные конские каштаны (5 деревьев) остались от посадки вдоль водоема по дороге к костелу.

Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук. – Минск: Беларуская энцыклапедыя, 2004. – С. 360-366.