Сяргей Чарановіч

Нарадзіўся 08.04.1958, г.п. Шарашова Брэсцкай вобл. Скончыў Бел. тэатр.-маст. ін-т (1984). 3 1990 г. супрацоўнічае ў якасці мастака-графіка з рознымі выдавецтвамі г. Мінска. Працуе ў галіне кніжнай графікі, фатаграфіі. Аўтар эскізаў да кінафільма «Вітаўт, альбо Пастка на Зубра», рэжысёр Віктар Шэвелевіч. Аўтар герба горада Ляхавічы (у сааўтарстве з Кузмічом У.У.). Аўтар эмблемы святкавання 1000-годдзя Беларускай Праваслаўнай Царквы. Аўтар мастацкага афармлення больш за 50 кніг беларускіх і замежных пісьменнікаў, супрацоўнічаў з выдавецтвамі. Аўтар кнігі «Легенды і паданні Ляхавіцкага краю». Аўтар буклета «Грушаўка» і праекта рэканструкцыі маёнтка ў в. Грушаўка. Аўтар шматлікіх публікацый у перыядычным друку па гісторыі Беларусі. Фіналіст Рэспубліканскага конкурса фотамастацтва «Мая Беларусь», Мінск, 2007 год. Працуе выкладчыкам у Ляхавіцкай школе мастацтваў. Адзначаны дыпломамі на рэспубліканскіх конкурсах мастацтва кнігі (1994, 1996, 1997, 1998, 2006). Член БСМ з 1999 г. Жыве ў г. Ляхавічы.

Сяргей Чарановіч // Мастакі Брэстчыны = Artists of the art : альбом-каталог / аўт.-склад. М. П. Кузьміч. – Брэст, 2010. – С. 144.

8 красавіка 2013 г. – 55 гадоў з дня нараджэння Сяргея Вячаслававіча Чарановіча (1958), мастака-графіка, фотамастака

Ён бачыць свет чароўным

Цікава, як бачыць свет мастак? Як звычайныя людзі: гэта – белае, гэта-шэрае, а гэта-каляровае?.. Відаць, інакш. I не толькі фарбы ў яго ўяўленні іншыя, але і з’явы, падзеі, учынкі, разуменні. Таму, магчыма, і жыццё складваецца ў нейкім сваім ракурсе, цячэ па сваім рэчышчы.

Няпросты, нялёгкі лёс у Сяргея Чарановіча. Але ён – шчаслівы чалавек. Прырода падаравала яму талент. Ён – мастак.

Сяргей – ляхаўчанін. Закончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут, вучыўся на кафедры графічнага дызайну.

Задума пазнаёміць з ім чытачоў была даўняй. А выпадак прадставіўся нечакана, калі ён закончыў работу над мастацкім афармленнем герба горада Ляхавічы. І вось Сяргей Чарановіч – госць рэдакцыі.

– Цудоўна, што наш старажытны горад будзе мець свой герб і вельмі сімвалічна, што аўтарам яго мастацкага афармлення стаў ляхаўчанін. Гэта сапраўды творчая работа ў цябе першая?

-Не сказаць, што яна першая, бо цяпер у мяне настаў творчы перыяд і я працую адразу над некалькімі работамі. Крыху шанцуе, бо прыходзіць натхненне і, здаецца, мяне заўважылі спецыялісты, Прапанаваны шэраг дагавораў на выкананне сапраўды творчых работ. Але я вельмі рады, што працаваў над сімвалам роднага горада і што работа атрымалася.

– Шлях любога таленту да ісціны не бывае простым. Як складваецца тваё творчае жыццё?

– Трэба сказаць, што да ісціны мне яшчэ далёка. Закончыць інстытут – гэта амаль што нічога. Таму, атрымаўшы дыплом, творцай сябе я не адчуваў. Хоць, яшчэ будучы студэнтам, удзельнічаў у многіх выстаўках, конкурсах, нават атрымаў ганаровы дыплом. Пасля заканчэння вучобы быў накіраваны ў Дзяржаўныя рэстаўрацыйныя майстэрні Мінска, працаваў у Вільнюсе. Сваімі настаўнікамі лічу выкладчыцу Інстытута Міронаву, майстра-графіка з Баранавіч – Бранавец.

Наогул, пасля вучобы мне доўга не шанцавала як у асабістым жыцці, так і ў творчым плане. Быў такі час, калі я, здавалася, паставіў кропку на сваёй творчасці, пачаў займацца звычайнай „хаўтурай”, за якую плацілі грошы. Але хутка мне гэта надакучыла, ажыла душа, я зноў адчуў, што многае магу зрабіць. Паехаў у сталіцу, у беларускае выдавецтва, зайшоў у рэдакцыю часопіса „Бярозка”. Там праглядзелі некалькі маіх работ і прапанавалі зрабіць ілюстрацыі да вершаў, аповесцей, апавяданняў. Адна з маіх работ была надрукавана на вокладцы часопіса. Атрымалася няблага. У Дзяржаўным камітэце па друку, а затым у выдавецтве „Мастацкая літаратура” пачалі прапаноўваць мне работы па мастацкаму афармленню кніг. Удаліся малюнкі да кнігі Капыловіча “Імянны гадзіннік”. Зрабіў ілюстрацыі да кнігі “Як займацца самавыхаваннем”, аўтар Кочатаў. I пасля гэтага мяне літаральна загрузілі работай. За два гады я аформіў каля 20 кніг.

3 іх лічу найбольш цікавымі работы серыі сучаснага зарубежнага дэтэктыву, для якога я распрацаваў знак. На падыходзе да выхаду ў свет у маім мастацкім афармленні кнігі Себасцьяна Жапрызо, Агаты Крысці, двухтомнік Конан-Дойля.

Пасля гэтых работ беларуская асацыяцыя прыгодніцкага і дэтэктыўнага рамана ўключыла мяне ў склад сваіх аўтараў.

– Сяргей, бачу твае цудоўныя работы да кнігі японскіх казак “Дзесяць вечароў”. Яны захапляючыя, але і работа вельмі адказная. Раскажы падрабязней пра гэтае выданне.

– Выдаецца серыя “Казкі народаў свету”. Мне даручылі аформіць вось гэтую кнігу. Работа сапраўды вельмі складаная, але цікавая. Усе застаўкі, каляровыя ілюстрацыі выкананы ва ўсходнім стылі, у духу народаў, якія насяляюць “краіну, дзе ўзыходзіць сонца”.

– На мой погляд, у тваёй творчай дзейнасці ёсць вялікая складанасць: жывучы тут, на перыферыі, ты як бы адарваны ад мастацкага свету. А для мастака, напэўна, многае значыць бываць сярод роўных сабе.

– Магчыма гэта і так. Я перыядычна наведваюся ў Мінск, сустракаюся з мастакамі, я ў курсе ўсіх выстаў і мерапрыемстваў. А галоўнае, што пра мяне там памятаюць і, што асабліва прыемна, відаць, ускладаюць некаторыя надзеі. Вось і нядаўна запрасілі прыняць удзел у мастацкім афармленні свята, прысвечанага 1000-годдзю Беларускай праваслаўнай царквы. Мне даручылі быць аўтарам знака гэтага свята. Калі мой твор прызнаюць здавальняючым, то гэта будзе маёй вялікай перамогай. Працаваў я над знакам вельмі доўга, шукаў патрэбны варыянт. Нарэшце вырашыў, што асновай малюнка павінен стаць Крыж Ефрасінні Полацкай.

А ў плане таго, што адарваны ад мастацкага свету, гэта, зразумела, уносіць некаторыя складанасці ў творчае жыццё, Але з другога боку, магчыма, так і лепш. Бо тут, дома, дзе, як кажуць, і сцены дапамагаюць, я маю магчымасць плённа працаваць і рады гэтаму. Тым больш, што аб’ём работы павялічваецца. Прыйшло запрашэнне прыняць удзел у міжнародным конкурсе, ёсць прапанова заключыць дагавор з амерыканскай фірмай і іншыя.

– Работа па дагавору ці выкананне пэўнай задачы – гэта адно. А як наконт творчасці для душы?

Без гэтага не бывае. Мне здаецца, што ў любога чалавека ёсць моманты, калі хочацца выказаць свае пачуцці ўзнёсла. Я іх выказваю на палатне. Некаторыя мае работы выстаўляюцца на рэспубліканскіх і ўсесаюзных конкурсах. Адну выкупілі замежныя госці. Дарэчы, прызнаюся, што шкадую аб гэтым. Ёсць і такія, якімі я вельмі даражу і берагу.

– Шчыра жадаю табе, Сяргей, творчых поспехаў.

– Дзякую.

Гутарку вяла А.ЛАПІЧ.

Чарановіч, С. Ён бачыць свет чароўным : [гутарка з мастаком Сяргеем Чарановічам] / гутарку вяла А. Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 1992. – 17 сак. – С. 2.

Лесвіца ў неба

Сяргей Чарановіч – асоба неардынарная. Вельмі цікавы субяседнік. I не толькі на тэму мастацтва, якое стала часткай ягонага жыцця. Сваё бачанне свету, свой погляд на шматлікія падзеі, здарэнні, выпадкі. Фанатычная захопленасць гісторыяй роднага краю, цяга да ўсяго, што пакрыта сівізной даўніны, і нястрымнае жаданне расказаць і паказаць людзям адкуль яны родам, дзе крыюцца глыбокія карані іх сутнасці… Вытанчаны густ, прыгожая душа, добрыя памкненні – вось гэтымі набыткамі і жыве Сяргей. Жыве і творыць мастацкія цуды: увекавечвае прыгожае сучаснае, па гістарычных фактах аднаўляе мінулае і перадае яго на палатне. А яшчэ ў яго безліч ідэй, прапаноў, варыянтаў рашэння многіх пытанняў.

– Сяргей, вы цвёрда стаіце на сваіх ідэйных пазіцыях як у жыцці, так і ў мастацтве. Якімі шляхамі ішло фарміраванне светапогляду?

– Можна сказаць, што мой шлях да ісціны быў не просты. Я закончыў у свой час Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут (цяпер гэта акадэмія мастацтваў). Марыў стаць рэстаўратарам. Мяне заўсёды захаплялі творы мастацтва мінуўшчыны, гісторыя старажытнага перыяду. Хацелася даведацца, дакрануцца да таямніцы, звязанай з жыццём і дзейнасцю нашых продкаў. Некаторы час працаваў мастаком у Акадэміі навук у інстытуце гісторыі пад кіраўніцтвам прафесара Штыхава Георгія Васільевіча. Шмат паездзіў па Беларусі ў складзе групы такіх жа, як і я сам, апантаных ідэяй маладых рамантыкаў і шукальнікаў. Праводзілі раскопкі ў Полацку старажытным, шукалі ўсё, што звязана з Сафіяй Полацкай. Не перадаць, якое гэта пачуццё, калі трымаеш у руках рэч адтуль, з сівой даўніны… Я пазнаёміўся з многімі цудоўнымі людзьмі, атрымаў добрую практыку. Але, відаць, мне не суджана быць тым, да чаго так імкнуўся. Жыццё распарадзілася – і я апынуўся дома, у Ляхавічах, дзе давялося проста зарабляць грошы: я працаваў мастаком-афарміцелем у майстэрні пры аддзеле культуры. Можна сказаць, што гэта быў у маім жыцці перыяд “застою”, і доўжыўся ён да той пары, пакуль я сам не сказаў сабе: хопіць. Пачаў ездзіць у Дзяржкамвыдавецтва, прапаноўваць свае паслугі, паказваць на што здатны. Не з першага разу, але мяне заўважылі і пачалі даручаць вельмі сур’ёзныя работы. Я аформіў больш як 50 кніг, стаў лаўрэатам некалькіх рэспубліканскіх конкурсаў кніжнай графікі, выйшаў на перспектыўны ўзровень.

Але і зноў пачаліся катаклізмы: перабудовачныя працэсы былі адчувальны і ў выдавецтвах таксама. У прыватнасці, упаў узровень патрабаванняў, а значыць — і якасць прадукцыі. Між іншым, мяне перапаўнялі ідэі, і я пачаў іх ажыццяўляць самастойна. Заняўся жывапісам, графікай, пачаў ездзіць па гістарычных мясцінах роднага краю, збіраць факты, звесткі, гістарычныя дакументы. Я захапіўся настолькі, што гэтым і жыву!

– Гэта цудоўна, Сяргей, што ёсць любімая справа, рэалізуюцца многія задумы. Але не сакрэт: жыццё пабудавана так, што быць “вольным мастаком” іншы раз і не па кішэні. Трэба гадаваць дзяцей, глядзець сям’ю…

– Сапраўды, без прозы жыцця не абысціся. I, чаго граху таіць, былі моманты вельмі складаныя. Але я ніколі не пасаваў, не саромеўся ніякай працы. Быў вартаўніком, прадаваў нейкія свае работы, выконваў заказы, неблагія ганарары атрымліваў за кнігі. Можна сказаць, што не так усё і дрэнна. Галоўнае, зноў-такі, не траціць веру ў сябе і сваю ідэю. За ўласныя сродкі я падарожнічаю, раблю ўнікальныя здымкі, якія (упэўнены) усё ж зацікавяць калі-небудзь людзей, і ў мяне з’явяцца паплечнікі.

Апошнім часам пачалі ўдзяляць увагу ў нашай рэспубліцы і турызму. Распрацоўваюцца маршруты па цікавых мясцінах, якія аднаўляюцца. Чаму не дабіцца, каб, скажам, часткай маршруту стала наша Грушаўка. Гэтае месца проста цуд, можна сказаць, жамчужына не толькі нашага раёна, але і рэспублікі. Адзін парк чаго варты! Рэдкія дрэвы, унікальныя алеі. Нядаўна ў тутэйшай мясцовасці я знайшоў так званую “лесвіцу ў неба”! Яна высаджана ля капліцы, у якой быў пахаваны апошні нашчадак роду Рэйтанаў – Юзаф Рэйтан. Дрэвы алеі высаджаны парамі і як бы “па росту”: плаўна павышаюцца ў накірунку капліцы. Гэтым лістоўніцам больш за сто гадоў. Але і за стагоддзе яны не змянілі зададзенага парадку ў сваім росце. Спецыялісты, з якімі я размаўляў, кажуць, што кожнае дрэва, як і чалавек, мае свой рост. Але грушаўскай методыкі ніхто не ведае. Акрамя дэкаратыўнасці алея мае і таямнічы, містычны сэнс. У многіх славянскіх народаў хваёвыя пароды дрэў лічацца як бы лесвіцай, па якой душа памёршага падымаецца да нябёсаў. Таму, відаць, і ў нас захаваўся звычай кідаць на дарогу, па якой вязуць нябожчыка, хваёвыя лапкі.

Алея каля Грушаўкі ўяўляе сабой містычную лесвіцу ў неба. Калі стаяць у яе пачатку, то можна нават убачыць “прыступкі”, у якія складаецца ўзор галін паміж стваламі двух радоў лістоўніц…

У той жа Грушаўцы яшчэ і сёння існуюць многія пабудовы, некаторыя нават выкарыстоўваюцца ў гаспадарчых мэтах. Вось каб аднавіць іх, па здымках узвесці былы палац, расчысціць парк і сажалкі, — прыгажэйшага куточка не знайсці… Зразумела, на гэта патрэбны грошы, якіх няма. Але, мне здаецца, іх пакуль няма. Аднойчы яны знойдуцца, бо такая прыгажосць не можа проста загінуць, сцерціся з твару зямлі. Ва ўсякім разе, і мы павінны нешта рабіць, каб не дапусціць гэтага, ці хоць замарудзіць працэс. Бо гэта ж наша з вамі гісторыя, гэта наша Радзіма.

– Вы павялі размову пра Радзіму. На жаль, цяпер рэдка гавораць пра любоў да яе, адданасць, вернасць. 3 чаго пачынаецца Радзіма ў вашым разуменні?

– Ды з таго і пачынаецца, пра што гавару: любоў да сваіх бацькоў, да роду, сям’і, мясцін, дзе нарадзіўся. Калі сталееш сам, атрымліваеш адукацыю, набываеш веды, у гэтае кола роднаснага дадаюцца і іншыя паняцці – гісторыя, культура, мова. Гэта і ёсць мая Радзіма, любоў да якой у нас, беларусаў, (мне чамусьці так здаецца) перадаецца генетычна. Можна гаварыць і пра абстрактныя ідэі, звязаныя з пачуццямі да Радзімы, але яны зусім не грэюць, калі няма каранёў. Вось іменна гэта я імкнуся прывіць у дзіцячых душах: я працую загадчыкам мастацкага аддзялення школы мастацтваў. Прыемна, дарэчы, усведамляць, што ў нас столькі таленавітых хлопчыкаў і дзяўчынак, вельмі дапытлівых і шчырых. На іх усе спадзяванні ў жыцці.

— У аснове выхавання падрастаючага пакалення ўсё тая ж мараль, тыя ж прынцыпы, на якіх пабудавана наша грамадства: быць патрыётам, адданым справе і Радзіме. Як гэта ўсё ўспрымаецца сёння?

– Жыццё, як вядома, не стаіць на месцы, а разам з ім трансфармуюцца і маральныя каштоўнасці. А вось кошт матэрыяльных застаецца ранейшым. I тое, што дзеці чуюць і бачаць найперш у сям’і, становіцца дамінуючым. Таму мне іншы раз нават балюча слухаць, калі таленавітыя падлеткі, гаворачы пра сваю далейшую творчасць, мераюць яе ў грашах. Але хто ведае, такі рацыяналізм маладых, магчыма, і апраўданы, бо жыць аднымі эмоцыямі і пачуццямі не здолееш: патрэбен і хлеб надзённы.

У цэлым, дзеці растуць таленавітымі, творчымі і, галоўнае, што ў іх ёсць усё, каб развівацца, сталець, станавіцца майстрамі. Калі б сённяшні хоць адзін мой вучань выбраў для сябе прафесію мастака, я шчаслівы быў бы…

– Наколькі ваш лад жыцця, вашы ідэі, памкненні, думкі раздзяляюць дома, у сям’і?

– Тут я проста павінен сказаць пра шчасце, якое мне ўсё ж выпала ў жыцці, і да якога я так доўга ішоў. 3 жонкай Галінай і сынам Мікітам поўнае ўзаемаразуменне. У нас заўсёды ціха і спакойна, іншы раз я жартую: як у раю. Мы жывём у бацькоўскім доме, які вясной і летам патанае ў зеляніне і кветках. Больш за сто відаў усялякіх раслін – гэта заслуга Галіны. Яе кветкі і мае камяні, якія я “сцягаў” з усяго свету, ствараюць цудоўныя кампазіцыі. Мне здаецца, што і наша жыццё з ёй – таксама своеасаблівая, прыгожая, калі можна так сказаць, кампазіцыя, у якой моцна перапляліся нашы душы. Ва ўсякім разе лічу, што без яе я прапаў бы. Дзякуючы ёй, магу жыць і займацца любімай справай, тварыць і нават не паглядаць у бок сталіцы, дзе, як лічыцца, сканцэнтравана ўся мастацкая “багема”. Жыць змястоўна можна і ў пустыні. Галоўнае, не спяшацца, не шукаць лаўраў, не ставіць славалюбівых мэтаў. Тады і сэнс жыцця з’явіцца…

Аліна ЛАПІЧ.

Фота Івана КАВАЛЕНКІ.

Чарановіч, С. Лесвіца ў неба : [гутарка з мастаком Сяргеем Чарановічам] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2004. – 29 мая. – С. 4.

Бохвіц, Ажэшка, Флер’янова

Аксамітавы водар ліпавых алей, які прыемна разносіцца па наваколлі, нібы запрашае прайсціся па гістарычных сцяжынках Флер’янова. Кожны куточак гэтых цудоўных краявідаў — своеасаблівы ўспамін пра знакаміты маёнтак Бохвіца, які напрыканцы ХІХ-пачатку XX стагоддзяў быў культурным цэнтрам, дзе збіралася мясцовая інтэлігенцыя і знакамітыя дзеячы літаратуры і мастацтва: Эліза Ажэшка, Уладзіслаў Рэймант, Юзаф Катарбінскі і многія іншыя.

Цягнецца вышэй да нябёс магутны дуб, які, па чутках, пасаджаны славутай Элізай Ажэшка. На жаль, у гады Вялікай Айчыннай вайны, не вытрымаўшы сцюдзёных зім, вымерз вялікі сад, які ўпрыгожваў флер’яноўскія пейзажы. Аднак, новыя пакаленні ў памяць пра сваіх продкаў пасадзілі новы, які вясной радуе белай квеценню, а восенню — сакавітымі яблыкамі.

Архітэктурны стыль XIX стагоддзя захаваўся і ў пабудове старога маёнтка. I сёння палацава-паркавы ансамбль Флер’янова — манументальны помнік гісторыі. Нейкі час тут жылі людзі, знаходзілася праўленне калгаса імя Ламаносава. Заслугоўвае ўвагі і той факт, што колішні старшыня гаспадаркі Генрых Траццяк перад выхадам на заслужаны адпачынак прапаноўваў стварыць музей у былым маёнтку. Тады яшчэ было тoe-сёе з уласных рэчаў паноў Бохвіцаў. Аднак, прапанова Гэнрыха Міхайлавіча пакуль не рэалізавана. Але сённяшняе пакаленне маладых можа паправіць тое, што не было зроблена. I, магчыма, агульнымі намаганнямі ўсё ж будзе створаны невялікі музей. Хацелася б верыць. Тым больш, што ў вёскі Флер’янова цікавая гісторыя, пра якую і пагаворым.

На адлегласці пяці кіламетраў ад Ляхавіч знаходзіцца вёска Флер’янова, якая ў свой час мела назву Новыя Вошкаўцы і належала роду Бохвіцаў, адыгрывала пэўную ролю ў беларуска-польскіх культурных зносінах.

У 1856 годзе Ян Оттан Бохвіц (1835-1915), ушаноўваючы памяць свайго бацькі Фларыяна Бохвіца, перайменаваў вёску ў Фларыянава.

Карані гэтага шляхецкага роду не тутэйшыя. Каля 1600 года з Кракава ў Літву пераехаў Філіп Бохвіц, кальвінскі пастыр. Фларыянаўскія Бохвіцы з’яўляліся нашчадкамі Рамуальда Бохвіца (1749 г. н.), які паклаў пачатак шматлікай і вядомай у ХІХ стагоддзі галіне роду. Адным з трох сыноў Рамуальда быў Фларыян Бохвіц, вядомы філосаф-мараліст, пісьменнік і тэолаг. У сваіх творах Фларыян Бохвіц імкнуўся прымірыць філасофію з рэлігійным мысленнем. У аснове яго эстэтычна-педагагічных поглядаў ляжала імкненне да прынцыпаў асветніцтва, спалучаных з рэлігійнай мараллю. Філосаф марыў аб стварэнні такой сістэмы выхавання, якая б сваёй мэтай ставіла падрыхтоўку карысных для грамадства людзей.

Фларыян Бохвіц звяртаўся да моладзі свайго часу з прапановай не захапляцца адной толькі іншаземшчынай, а заняцца вывучэннем культуры і мовы свайго народа: “…Шкада смешнай матчынай клапатлівасці і пакут дзяцей, аддадзеных у ахвяру ванітоўнаму патрабаванню педантычнага захоўвання правіл французскага вымаўлення, каб па гаворцы нельга было распазнаць у сыне ліцвіна ці паляка…”.

У маёнтку філосафа збіралася мясцовая інтэлігенцыя, вяліся інтэлектуальныя размовы, абмяркоўваліся навіны літаратуры, падзеі культурнага жыцця краіны. Гэта асяроддзе мела вялікі ўплыў на фарміраванне светапогляду дзяцей Фларыяна Бохвіца. Ян Оттан Бохвіц стаў вядомым грамадскім дзеячам, прыхільнікам адмены прыгоннага права, спецыялістам у галіне сельскай гаспадаркі. Ён актыўна выступаў за павышэнне ў мясцовым краі культуры земляробства, выдаў свае даследаванні: “Некаторыя агародніцкія назіранні” (1910 г.), “Як закладваць і даглядаць сады” (1904 г.) і інш. У маладыя гады Я. Бохвіц у складзе гусарскага палка прымаў удзел у Крымскай вайне. За ўдзел у нацыянальна-вызваленчым паўстанні 1863-1864 гг. адбываў год зняволення ў Дынабургскай крэпасці.

Унук філосафа Тадэвуш Бохвіц, скончыўшы Слуцкую гімназію, а потым земляробчую школу ў Горках, не атрымаў вышэйшай адукацыі як з-за слабага здароўя, так і па той прычыне, што земляробчы інстытут за ўдзел студэнтаў у паўстанні 1863-1864 гадоў быў пераведзены ў Пецярбург. Але, дзякуючы духоўнай спадчыне старэйшага пакалення сям’і, ён настойлівай самаадукацыяй папоўніў свае веды. Тадэвуш дасканальна вывучае французскую мову, складае бібліяграфію па гісторыі польскай журналістыкі, збірае вялікую калекцыю перыядычных выданняў, якую перадае бібліятэцы ў Нясвіжы. Неаднойчы апісаны ў гістарычнай літаратуры сяброўскія адносіны, што ўзніклі паміж Тадэвушам Бохвіцам і пісьменніцай Элізай Ажэшка. Лісты пісьменніцы Т. Бохвіцу былі выдадзены ў лірычнай, спавядальнай кнізе Элізы Ажэшка “Збор лістоў”. На жаль, магілы філосафа ў в. Дарава не стала ў 2003 годзе.

У канцы ХІХ-пачатку XX стагоддзя флер’яноўская сядзіба была адным з асяродкаў беларуска-польскіх культурных зносінаў. Сярод гасцей Бохвіцаў бывалі вядомыя дзеячы літаратуры: Эліза Ажэшка, нобелеўскі лаўрэат у галіне літаратуры Уладзіслаў Рэймант, тэатральны дзеяч і літаратурны крытык Юзаф Катарбінскі, доктар, прафесар Варшаўскага універсітэта Генрык Насбаум, віленская піяністка Асецімская, вядомы артыст Страхоцкі.

Усе гэтыя людзі трапілі ў Флер’янова па запрашэнні Элізы Ажэшка. Сама пісьменніца завітала ў Флер’янова ў пошуку летняга адпачынку. Шукала месца, якое хоць у нейкай меры адпавядала б яе запатрабаванням — стаць крыніцай здароўя і даць нейкі матэрыял для творчага натхнення.

У адным з лістоў пісьменніцы чытаем: “Я прагну яшчэ раз у жыцці правесці лета на шчырай… вёсцы, карыстаючыся гасціннасцю панства Бохвіцаў, якія тут уладкавалі выгодны і ладны пансіянат дзеля людзей такіх як я, у вясковым значэнні, бяздомных”. Услед за Элізай Ажэшка ў Флер’янова з’ехаліся і астатнія знакамітыя госці. Кожнаму знайшлася справа па душы: Насбаум пару тыдняў з вудамі “вісеў” над Ведзьмай, Катарбінскі са Страхоцкім стваралі “фларыянаўскі тэатрык”, які амаль кожны вечар чакаў гледачоў. Захавалася “Музычна-літаратурная праграма”. 3 яе можна даведацца, што 18 жніўня адбыўся вечар, на якім са “Словам” выступіла Эліза Ажэшка, “Псалм добрай волі” С. Красінскага дэкламавалі Юзаф Катарбінскі і Эліза Ажэшка ў суправаджэнні хору, піяністка Асецімская выконвала творы Шапэна, Бетховена і Грыга, “На Літве” чытаў Генрык Насбаум. Усё гэта адбывалася на фоне цудоўных флер’яноўскіх краявідаў. Вёснамі квітнеў, як белы сон, сад, а ўлетку, калі залатыя плады наліваліся сокам, а паркавыя алеі клікалі ў бясконцасць, сад рабіўся вельмі маляўнічым. Пейзажны сад у Флер’янове, з вялізным партэрным кветнікам і пляцоўкай для кракету, шматлікімі сцежкамі для вандровак, адлюстроўваў эстэтычны густ эпохі. Ён ствараўся пад уплывам такіх эстэтычных прынцыпаў, у якіх улічваліся спевы птушак, водар кветак і пладоў. Характэрную асаблівасць саду надавалі вузкія і прамыя ліпавыя алеі, што заглыбляліся ў загадкавую далячынь.

Нават і сёння, наведаўшы гістарычны маёнтак, адчуваеш прыгажосць таго жыцця…

Экскурсію правялі

мастак Сяргей Чарановіч

і Галіна Канько,

карэспандэнт “ЛВ”

Чарановіч, С. Бохвіц, Ажэшка, Флер’янова / Сяргей Чарановіч, Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 26 ліпеня. – С. 3.

Грушаўскія тайны

Родная мая старонка… Самабытная, знакамітая, да болю ў сэрцы прыгожая і прыцягальная нейкай невядомай патаемнай сілай. Пабудзеш у гістарычным месцы, паблукаеш па прыгожых куточках сядзіб, дзе раней кіпела-віравала жыццё, адбываліся падзеі, стваралася гісторыя, паспрабуеш уявіць сабе, як гэта ўсё было, і ахоплівае хваляванне…

Адно з такіх знакамітых месцаў — Грушаўка. Так прыгожа называецца вёсачка нашага раёна, якая згадваецца ў гістарычных дакументах 16 стагоддзя, і якая звязана са славутым родам Радзівілаў. Трапіць у гэты цудоўны куточак беларускай зямлі зусім проста: некалькі кіламетраў ад Ляхавіч у бок Клецка, калі ехаць старым гасцінцам. Векавая ліпавая алея вядзе направа ад галоўнага шляху. Калі прыгледзецца збоку, можна прасачыць пэўную сістэму, якую выкарысталі некалі пры пасадцы гэтых дрэў: па росту — ад малых да самых высокіх. Атрымліваецца нібы лесвіца, якая вядзе ў неба…

Верагодна, тут быў прысядзібны парк. Да сённяшняга дня захаваліся рэдкія для нашай мясцовасці пароды дрэў, сад, сажалка. Сустракаюцца бук лясны, конскі каштан, туя заходняя, белая акацыя… Са старых пабудоў вы ўбачыце напалову разбураны дом, два флігелі, пашкоджаную лядоўню і аранжэрэю. Стайні — ў стылі неаготыкі. Найбольш прыцягвае ўвагу фамільная капліца роду Рэйтанаў.

Дакранаешся да шурпатых, пашкоджаных часам сцен — нібы дакранаешся да былога… Тадэвуш Рэйтан быў абраны паслом на сейм ад Наваградскага павета Вялікага княства Літоўскага ў Варшаву. Наказ, што атрымаў ён ад землякоў, насіў прынцыповы характар і тычыўся далейшага лёсу дзяржавы – недапушчэння падзелу Рэчы Паспалітай. Але ў сейма была якраз супрацьлеглая мэта. Рэйтан рашуча ўмешваўся ў ход работы сейма, тлумачыў прысутным, як дорага можа каштаваць прыняцце рашэння аб стварэнні канфедэрацыі. Завіравалі спрэчкі… Пасля рускі генерал, уражаны пазіцыяй Рэйтана на сейме, сказаў, што ўсе афіцэры павінны зняць перад Рэйтанам свае ўзнагароды, бо менавіта ён — адзіны сапраўдны сын Бацькаўшчыны… Вялікае фізічнае і нервовае напружанне прывяло Тадэвуша Рэйтана да цяжкай хваробы. Вярнуўся ў Грушаўку і апынуўся ў стане глыбокай душэўнай дэпрэсіі. Падзел Рэчы Паспалітай успрымаўся ім як асабістая драма. 8 жніўня 1780 года Тадэвуш Рэйтан назаўсёды пакінуў гэты свет. Ён быў пахаваны ў Грушаўцы, у месцы, што носіць назву “пад грабам”. У 30-я гады XX стагоддзя астанкі яго былі перавезены ў фамільную капліцу…

Дарэчы, у 1994 годзе побач з капліцай узведзены памятны знак у гонар Тадэвуша Рэйтана з надпісамі на беларускай і польскай мовах.

А вось дом Рэйтанаў — галоўная рэзідэнцыя роду, які валодаў Грушаўкай каля 300 гадоў. Сёння пабудова паўразбурана. Але з дапамогай апісанняў пляменніцы Рэйтана Ганны Герычовай, можна прайсці па ім і ўявіць: “Дом быў аздоблены так, як таго патрабавала мода і традыцыйныя ўяўленні заможнай шляхты таго часу. Сцены пакояў былі ўпрыгожаны партрэтамі дзеда і прадзеда Тадэвуша Рэйтана. Быў там і партрэт Тадэвуша Касцюшкі. Цешылі вока люстэркі ў пазалочаных рамах. На паліцах камінаў месціліся дэкаратыўныя ўпрыгожанні з фарфору: кошычак з блакітнымі незабудкамі, дзве фігуры пад шкляным футаралам — кавалер і дзяўчына. Акрамя партрэтаў, у пакоях віселі карціны, у прыватнасці, “Якар, які падае ў мора” і іншыя. У бібліятэцы Рэйтанаў была сабрана вялікая колькасць кніг”… Дарэчы, збор гэты перажыў шмат гістарычных катаклізмаў і праіснаваў у нанова адбудаваным доме да першай Сусветнай вайны.

У гэты ж час на тэрыторыі сядзібы існавала керамічная майстэрня, у якой працаваў выхаванец Рэйтанаў мастак Анатоль Герасімовіч. Захаваліся некалькі яго аўтарскіх работ. Адна з іх — барэльеф Адама Міцкевіча. Работа экспануецца ў Баранавіцкім краязнаўчым музеі…

У Грушаўцы і сёння прыгожа, хоць засталося ад былога маёнтка нямногае. Шкада, што час так бяздушна разбурае пабудовы, гінуць недагледжаныя дрэвы. Але ж можна прыкласці намаганні і аднавіць палацава-паркавы ансамбль, зрабіць яго часткай турыстычнага маршруту нават турыстычным цэнтрам. Бачыцца гістарычны музей у сценах гэтых старадаўніх пабудоў, музей Тадэвуша Рэйтана, пейзажны парк з возерам, гасцініца… Чаму б не аднавіць керамічную майстэрню, каб вырабляць сувеніры? У цэлым гэта было б цудоўнейшым месцам для правядзення розных мерапрыемстваў: фестываляў музыкі, народнай творчасці і г.д.

Дарэчы, нядаўна па ініцыятыве Ляхавіцкага райвыканкама выйшаў у свет буклет-даведнік “Грушаўка” на беларускай і польскай мовах. Ён падрыхтаваны да друку з дапамогай Інстытута Польскага ў Мінску, грамадскага аб’яднання “Беларускі фонд культуры”. (Адзін з аўтараў гэтай публікацыі — Сяргей Чарановіч стаў аўтарам праекта сядзібна-паркавага ансамблю ў турыстычных мэтах. — Рэд.). Буклет-даведнік можа быць добрым правадніком для пачынаючага турыста. Набыць яго, а таксама карту раёна, на якой адзначаны гістарычныя помнікі Ляхавіччыны, можна ў гарадской кнігарні.

Аматараў пападарожнічаць, пабачыць нешта цікавае, прыгожае, даведацца пра шматлікія гістарычныя падзеі — мноства. Грушаўка нікога не расчаруе. Не бяда, што пакуль няма асаблівых камфортных умоў для пражывання. Галоўнае, каб была зацікаўленасць. Таму не цягніце доўга, збірайце рукзакі і айда па турыстычных сцежках!

Экскурсію правялі мастак Сяргей Чарановіч і Аліна Лапіч, карэспандэнт «ЛВ».

Чарановіч, С. Грушаўскія тайны / Сяргей Чарановіч, Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 1 ліпеня.

Здзейсненае застанецца

Кожнага чалавека злучае з мінуўшчынай памяць пра ягоных продкаў. У 3 калене ў кожнага з нас 8 прабабуль i прадзядуль, а ў 10 калене — 1024. A колькі ў 20 — палічы сам. Хто былі гэтыя людзі? Дзеля чаго яны жылі на зямлі, кахалі, пакутавалі? Яны не заслужылі на тое, каб ты ніколі не ўспамінаў пра ix. Не здраджвай сваім продкам, займі сваё месца ў гэтым шэрагу. Не абмяжоўвайся толькі паняццем «сям ‘я «. Адразу адчуеш сваю моц, знойдзеш свой чалавечы гонар, свае карані. І можа зноў захочаш будаваць магутныя замкі і ўпрыгожваць гарады.

Ляхавіцкі замак дайшоў да нашага часу толькі ў выглядзе плана, накрэсленага з гравюры XYII стагоддзя. Ніхто з тагачасных мастакоў не пакінуў нам яго аб’ёмнай выявы. I ніхто не ведае, дзе падзеліся замкавыя скарбы: мэбля, дываны, зброя, а таксама карціны. На адной з іх, верагодна, ён быў намаляваны такім прыгожым, як быў.

У плане замак меў форму чатырохвугольніка памерам 175 на 220 метраў. Як i замак Радзівілаў у Нясвіжы, Ляхавіцкая фартэцыя створана паводле новаітальянскай фартыфікацыйнай сістэмы i была самым моцным з падобных збудаванняў не толькі ў Вялікім Княстве Літоўскім, але i ва ўсёй Рэчы Паспалітай. Высокі зямельны вал замка на кожным рагу вырастаў у магутны бастыён з брустверам i байніцамі, праз якія вёўся артылерыйскі агонь. Кожны бастыён меў сваё імя: «бульверк ад саду», «бульверк рынковы», «бульверк водны», «бульверк пусты». Унутры валоў меліся мураваныя хады, якія давалі магчымасць абаронцам замка патаемна пераходзіць з аднаго бастыёна на другі.

Увесь замак быў абнесены абарончым валам i ровам, запоўненым вадой, што пераўтварыла яго ў штучны востраў. У замак можна было трапіць толькі па мосце, апошняе звяно якога падымалася. Пад’ёмны механізм знаходзіўся на другім паверсе чатырохпавярховай замкавай вежы. Паверхам вышэй наладзілі назіральную пляцоўку, якую засланяў парапет з зубцамі. На чацвёртым былі ўсталяваны гадзіннік i ратны звон.

Насупраць замкавай брамы ўзвышаўся двухпавярховы палац, які меў форму літары «П». У цэнтры, па ўнутраным параметры паверхаў, мелася аркадная галерэя. Тарцы двух паралельных карпусоў заканчваліся барочнымі франтонамі.

Паводле інвентара Ляхавіцкага замка, складзенага 26 лютага 1658 года, гарнізон меў на ўзбраенні магутную артылерыю. Мяркуюць, што асобныя гарматы маглі быць адліты ў Ляхавічах.

Артылерыя была расстаўлена наступным чынам. На «бульверку ад саду» стаяла гармата «кантap», адлітая ў 1614 г. Яма мела на сабе герб Я. Хадкевіча i яго тытулы. Страляў «кантар» 18-фунтовымі ядрамі. Тут жа знаходзілася 24-фунтовая гармата «базіліск» адліўкі Яна Хадкевіча 1606 года, a ў каземаце — 18-фунтовая шротаўніца з датаю — 1603 год, гербам i тытулам канцлера Вялікага Княства Літоўскага Льва Сапегі. Згадваюцца яшчэ 10-фунтовыя «кіт» i «малпа», адлітыя Я. Хадкевічам у 1617 г., 2 шведскія гарматы адліўкі 1559 г. калібрам 1,5 i 5 фунтаў, нямецкі 12-фунтовы «ферэнсберг» 1590 г. Найбольшы калібр мела 24-фунтовая паўкартаўна «Пярун» з гербам Я. Хадкевіча адліўкі 1609 г. Самым умацаваным быў «бульверк рынковы». Яго баранілі 9 гарматаў калібрам ад 3 да 25 фунтаў.

На «бульверку водным» месціліся 18-фунтовы «добаш» i шротаўніца «ярка», адпаведна адліўкі 1614 i 1603 гадоў. На кавальеры бастыёна стаялі: 11-фунтовы «спявак», 5-фунтовы «воўк», 24-фунтовая гармата «сальватор», на якой быў надпіс: «Збавіцель шле табе прывітанне ад нас», i інш.

На чацвёртым бастыёне былi ўсталяваныя 5 гарматаў калібрам ад 2 да 18 фунтаў, у тым ліку «пелікан», «пішчык», «бурнікель». Такім чынам, на замкавых валах стаяла 31 гармата.

Абарончая моц замка дазволіла ляхаўчанам вытрымаць не адну аблогу. Зімою 1595 -1596 гг. замак беспаспяхова штурмавалі казацкія загоны Налівайкі i Шавулы. 3 1648 па 1654 г. гарнізон тройчы адбіў напады паўстанцаў сялян i ўкраінскіх казакоў. У верасні 1655 г. адбылася беспаспяховая аблога рускімі войскамі начале з ваяводам князем А.Н. Трубяцкім. Былі знішчаны абарончыя сцены вакол горада). Вясной 1660 г. — аблога 11-тысячным рускім войскам начале з ваяводам I. A. Хаванскім. Тады рускія войскі былі разбіты, але ляхаўчане панеслі значныя страты. Сейм Рэчы Паспалітай, у склад якой уваходзіла Вялікае Княства Літоўскае, вызваліў Ляхавічы i воласць ад усіх падаткаў на 9 гадоў. У 1793 годзе, паводле другога падзелу Рэчы Паспалітай, Ляхавічы адышлі да Расійскай імперыі, горад заняпаў. Замак, спалены і часткова зруйнаваны, быў разабраны на цэглу.

Тое, чаго не маглі зрабіць шматлікія ворагі, учынілі самі мясцовыя жыхары. Колькі сіл i цярнення, колькі майстэрства спатрэбілася, каб збудаваць гэты замак. І колькі сіл i цярпення, каб расцягнуць гэты замак па цаглінцы. Цяжкая i марудная справа. Ці адчулі радасць i задавальненне скончыўшыя гэтую працу людзі? Не! Бо гэтыя пачуцці перажывае толькі той, хто стварае.

Будаўнік Ляхавіцкага замка належаў да славутага роду Хадкевічаў, які карыстаўся гербам з выявай срабрыстага Грыфона на чырвоным полі. Ян Кароль Хадкевіч -адзін з найбуйнейшых дзеячоў эпохі вялікіх гетманаў. Сын Яна Ераніма Хадкевіча,маршалка Вялікага Княства Літоўскага, i Крысціны Збароўскай, дачкі Яна Збароўскага, кракаўскага кашталяна.

Ян Кароль нарадзіўся ў 1560 годзе. У 1573 г. пачаў вучобу ў Віленскім езуіцкім калегіуме, а затым працягваў адукацыю ў Віленскай Акадэміі, дзе вызначыўся таленавітасцю i яскравай індывідуальнасцю. У 1586 — 1589 гг. разам з братам Аляксандрам вывучае філасофію i права ў езуіцкай Акадэміі ў Інгальштаце. Адтуль абодва браты едуць у Падую, але ніякіх звестак пра паступленне ix у Падуанскі універсітэт няма. Планавалі браты падарожнічаць па Францыі i Іспаніі, але гэтыя планы не здзейсніліся.

Ян Кароль Хадкевіч меў дадзены Богам стратэгічны i арганізацыйны талент. Гэта быў талент, што вынікаў з асабістых рыс характару.

Хадкевіч быў чалавекам вялікай жыццёвай энергіі, цвёрдага, амаль брутальнага характару, вогненнага тэмпераменту. Гэтыя ж якасці рабілі яго часам непапулярным сярод жаўнераў i бывалі прысынай бунту. Незычліўцы далі яму мянушку «Вельзевул». Але ж гэта быў дзейсны воін, які ніколі не займаўся бруднымі палітычнымі інтрыгамі.

Значны след у гісторыі пакінуў Хадкевіч – палкаводзец. Існуе пэўны стэрэатып вялікага чапавека. Гэта чамусьці перш за ўсё вялікі воін, які спаліў мноства гарадоў, забіў мноства людзей. Што казаць, трэба мець моцную волю i своеасаблівы талент, каб трымаць у руках вялікую дзяржаву ці вялікае войска i гнаць гэтае войска, гэтых людзей, каб яны руйнавалі i забівалі. Але што нясе людзям дзейнасць гэтых вялікіх правадыроў? Каму яны служаць?

Але я хацеў бы больш звярнуць увагу чытача на здольнасці Яна Кароля Хадкевіча як стваральніка. Ён, гетман польны літоўскі (1600 г.), гетман вялікі літоўскі (1605 г.), стараста інфлянцкі, будаваў замкі, фундаваў касцёлы i кляштары ва ўсіх землях, якія знаходзіліся ў яго ўладанні. У Ляхавічах на яго сродкі былі пабудаваны замак i фарны касцёл (у 1602 г.), у Нясвіжы — касцёл святога Міхала, на Жмудзі — касцёл Узнясення Божай Маці i езуіцкі калегіум (1614 г.). Хадкевіч выдзяляў сродкі на дом езуіцкіх прафесароў у Вільні. Стараста Інфлянтаў падтрымліваў езуітаў у заснаванні школ i касцёлаў у Дэрпце i Рызе. Што казаць, былі сродкі, быў i розум у чалавека.

У прыватным жыцці Ян Кароль Хадкевіч высока цаніў свой род, які ставіў упоравень з самымі буйнымі родамі Вялікага Княства Літоўскага, падкрэсліваў сваю асаблівасць як ліцвін. Ян Кароль быў вельмі модцным чалавекам высокага росту, добра збудаваны, з прыгожым тварам, які свяціўся энергіяй i парывістым тэмпераментам. У сямейным жыцці ён быў сардэчным i пяшчотным мужам i бацькам, пра што сведчыць яго прыватная карэспандэнцыя — лісты да жонкі i сына.

Не часта ўспамінаюць нашчадкі пра гэтага чалавека. Чаму? Задай гэта пытанне сам сабе. Чаму ў горадзе, для якога Ян Кароль Хадкевіч столькі зрабіў у свой час, няма плошчы ці вуліцы, якія б насілі яго імя?

А пакуль што ў цэнтры Ляхавіч збудавалі невялічкую вежу, якая нагадвае вежу старога замка. На яе сцяне замацаваны сучасны герб горада з выявай Ляхавіцкага замка. 3 будаўніцтвам вежы ў горада, які быў раней архітэктурна бязлікім, з’явілася сваё аблічча. Нібыта маленькая, чыстая крынічка гісторыі забруіла ў цэнтры гарадской плошчы.

Чарановіч, С. Здзейсненае застанецца / Сяргей Чарановіч // Дыялог. – 2000. – № 12. – С. 12-13.

І нібы забруіла чыстая крынічка

У гасцях у рэдакцыі мастак Сяргей Чарановіч—член Саюзаў мастакоў i дызайнераў Рэспублікі Беларусь. Магчыма, яго імя не кожнаму вядома, Але нават зусім нядаўна мы былі зачараваны мастацкім афармленнем абласнога фестывалю-кірмашу «Дажынкі-2000″. Гэта яго творчасць. Хто бліжэй дa літаратуры, той, магчыма, ведае, што Сяргей — дыпламант пяці рэспубліканскіх конкурсаў «Мастацтва кнігі». Гэта яго малюнкі да кніг Ц. Норвіда «Ідзі за мной», Н. Кісліка «Памяці патэфона». За ілюстрацыі да гэтай кнігі ён атрымаў дыплом «Залаты дубль». Яго ж малюнкі да кніг У. Някляева «Прошча», У. Паўлава «Хто знае — адгадае». Усяго ён аформіў больш як 50 выданняў.

Сяргей Чарановіч вельмі творчая натура. Асабліва захапляецца гісторыяй, займаецца доследніцкай дзейнасцю. Вынік гэтага — яго артыкул.

Ляхавіцкі замак дайшоў да нашага часу толькі ў выглядзе плана, накрэсленага з гравюры XYII стагоддзя. Ніхто з тагачасных мастакоў не пакінуў нам яго аб’ёмнай выявы. I ніхто не ведае, дзе падзеліся замкавыя скарбы: мэбля, дываны, зброя, а таксама карціны.

У плане замак меў форму чатырохвугольніка памерам 175 на 220 метраў. Як i замак Радзівілаў у Нясвіжы, Ляхавіцкая фартэцыя створана паводле новаітальянскай фартыфікацыйнай сістэмы i была самым моцным з падобных збудаванняў не толькі ў Вялікім Княстве Літоўскім, але i ва ўсёй Рэчы Паспалітай. Высокі зямельны вал замка на кожным рагу вырастаў у магутны бастыён з брустверам i байніцамі, праз якія вёўся артылерыйскі агонь. Кожны бастыён меў сваё імя: «бульверк ад саду», «бульверк рынковы», «бульверк водны», «бульверк пусты». Унутры валоў меліся мураваныя хады, якія давалі магчымасць абаронцам замка патаемна пераходзіць з аднаго бастыёна на другі.

Увесь замак быў абнесены абарончым валам i ровам, запоўненым вадой, што пераўтварыла яго ў штучны востраў. У замак можна было трапіць толькі па мосце, апошняе звяно якога падымалася. Пад’ёмны механізм знаходзіўся на другім паверсе чатырохпавярховай замкавай вежы. Паверхам вышэй наладзілі назіральную пляцоўку, якую засланяў парапет з зубцамі. На чацвёртым былі ўсталяваны гадзіннік i ратны звон. Насупраць замкавай брамы ўзвышаўся двухпавярховы палац, які меў форму літары «П». У цэнтры, па ўнутраным параметры паверхаў, мелася аркадная галерэя. Тарцы двух паралельных карпусоў заканчваліся барочнымі франтонамі.

Паводле інвентара Ляхавіцкага замка, складзенага 26 лютага 1658 года, гарнізон меў на ўзбраенні магутную артылерыю. Мяркуюць, што асобныя гарматы маглі быць адліты ў Ляхавічах.

Абарончая моц замка дазволіла ляхавічанам вытрымаць не адну аблогу. У 1793 годзе, паводле другога падзелу Рэчы Паспалітай, Ляхавічы адышлі да Расійскай імперыі. Горад заняпаў. Замак спалены i часткова зруйнаваны, быў разабраны на цэглу. Toe, чаго не змаглі зрабіць шматлікія ворагі, учынілі самі мясцовыя жыхары.

Будаўнік Ляхавіцкага замка належаў да славутага роду Хадкевічаў, які карыстаўся гербам з выявай серабрыстага Грыфона на чырвоным полі. Ян Кароль Хадкевіч — адзін з буйнейшых дзеячаў эпохі вялікіх гетманаў. Гэта быў чалавек вялікай жыццёвай энергіі, цвёрдага характару, вогненнага тэмпераменту. Значны след у гісторыі пакінуў Хадкевіч-палкаводзец. Але хацелася б, каб Ян Кароль Хадкевіч быў больш вядомы як стваральнік. Ён будаваў замкі, касцёлы, кляштары ва ўсіх сваіх уладаннях. У Ляхавічах на яго сродкі былі пабудаваны замак i фарны касцёл, у Нясвіжы — касцёл святога Міхаіла i многае іншае.

Не часта ўспамінаюць нашчадкі пра гэтага чалавека. Праўда, нядаўна ў цэнтры Ляхавіч пабудавалі невялічкую вежу, якая нагадвае вежу старога замка. На яе сцяне замацаваны сучасны герб горада з выявай Ляхавіцкага замка. 3 будаўніцтвам вежы ў горада з’явілася сваё аблічча. Нібыта маленькая, чыстая крынічка гісторыі забруіла ў цэнтры гарадской плошчы.

С. Чарановіч

Чарановіч, С. І нібы забруіла чыстая крынічка / С. Чарановіч // Ляхавіцкі веснік. – 2002. – 11 лютага.

Лесвіца ў неба

Грушаўка – месца нараджэння, жыцця і смерці амаль забытага на Радзіме і добра вядомага ў свеце Тадэвуша Рэйтана. Вось як пісаў пра Рэйтана Генрык Жавускі: «Ён нас на такі паставіў узровень, што ані грэкам Арыстыдэсаў, ані рымлянам Катонаў не маем у чым зайздросціць». А мы, наваградцы (у часы жыцця Т. Рэйтана Грушаўка адносілася да Наваградскага павета) цешымся нашым земляком, імя якога народ наказаў выпісаць залатымі літарамі ў месцы абрадаў сваіх правадаўцаў. «Стары я ўжо і, адпускаючы павады надзеі, абуяны духам вешчым, кажу перад смерцю – унукі нашыя дачакаюцца, што помнік са спіжу ў Наваградку Рэйтан атрымае. Гадавіны смерці ягонай урад мясцовы, рыцарства й народ будуць святкаваць. Што вера мае найсвяцейшага ў сваіх абрадах, што розум народу можа знайсці найлепшага ў супольных пачуццях, злучыцца, каб увекапомніць памяць нашага героя (Жавускі Г. Успаміны Севярына Сапліцы, парнаўскага чэсніка).

Маёнтак у Грушаўцы. З малюнка Н. Орды.

Не збылося ні ў адзінай нават літарцы гэтае прадказанне. Сядзіба Рэйтанаў паціху ператвараецца ў руіны. Без вакон і дзвярэй стаіць дом, запэцканы бруднымі надпісамі. Разрабавалі ўсё, разабралі нават падлогу і печы. Але хто ведае, можа добрыя людзі ўзялі ўсё гэта сабе на памяць пра славутага сына сваёй Радзімы…

Ёсць у такіх мясцінах, як Грушаўка, тое, чаго нельга скрасці, разабраўшы па цаглінцы. Гэта паэтычны пастрой, што ствараюць старажытныя паркавыя алеі з постацямі дрэваў, быццам апрацаваных разцом скульптара, гэта рухомыя плямы рыжага сонечнага святла, што зіхацяць у прасторы пакояў, нібы полымя ў печы, гэта жывыя, пералівістыя агні жырандоляў – імгненне і, як матылёк, паляціць дзіцячы смех, пачуюцца жаночыя, кранаючыя сэрца галасы. Тут усё гучыць быццам далёкая, ледзь чутная музыка. Гэтую ціхую ноту, гэтую атмасферу адчуваеш адразу, яшчэ далёка ад сядзібы, як толькі звернеш з траскага бальшаку на дарогу, абсаджаную старымі вузлаватымі каштанамі. Уражанне такое, быццам у самую спякоту летняга сонечнага дня ты нырнуў пад ваду: сціхаюць рэзкія гукі, і знешні свет нібы адыходзіць на другі план перад новай гамай пачуццяў. Прырода, абжытая быццам бацькоўскі дом, не зруйнаваная мітусліваю працай абыякавага чалавека, згарманізаваная штодзённым клопатам гаспадара, амаль што казачная, нейкім цудам яшчэ захавалася ў гэтай сядзібе. Мне здаецца, што тут і сонца не такое, як ва ўсіх іншых мясцінах. Тут усё суразмерна чалавеку. Нідзе не відаць цыклапічных загонаў, што так паныла цягнуцца за далягляд. Усе дамы абкружаны дрэвамі, да лесу рукою падаць. Пасярэдзіне вёскі лес высечаны вялікім квадратам, які перадаў сваю геаметрычную піфагарэйскую гармонію сялянскаму краявіду. Поле, быццам парадная зала, стварае ўражанне гарманічна ўзведзенага будынка…

Схема ансамбля капліцы і алеі.

Род Рэйтанаў з’явіўся на Беларусі з Прусіі ці Швецыі. Марцін Рэйтан у 1659 годзе за верную службу атрымаў ад караля Яна Казіміра маёнтак Бяроза на Полаччыне. Бацька Тадэвуша – Дамінік Міхал Рэйтан – быў наваградскім падкаморым. Маці, у дзявоцтве Тарэса Валадковіч, паходзіла са знакамітага роду. Яе брат, Феліцыян Валадковіч, з 1762 года, будучы мітрапалітам, узначальваў уніяцкую Царкву ў Рэчы Паспалітай.

У сям’і грушаўскіх Рэйтанаў было восем дзяцей – пяцёра сыноў і тры дачкі. Жылі ў дастатку. Акрамя Грушаўкі і Бярозы, Дамінік Міхал меў маёнтак Бераздава ў Полацкім ваяводстве, недалёка ад Вялікіх Лукаў, трыста хатаў у Мазырскім павеце і пажыццёвую маёмасць ад княгіні Радзівіл на Рубяжэвічах. Таму бацька змог даць сынам належную адукацыю (Тадэвуш Рэйтан вучыўся ў езуіцкім калегіуме ў Вільні, Міхал Рэйтан выхоўваўся ў Нясвіжы разам з князем Каралем Радзівілам, будучым гетманам літоўскім), а дачок выдалі замуж за нашчадкаў лепшых дамоў наваградскага ваяводства. «Адну ўзяў пан Павал Есьмян, слонімскі харужы, продак якога быў смаленскім ваяводаю; другую выдаў за пана Казіміра Гарабурду, старасту вілядымаўскага, якога род на Літве над сабою не мае старажытнейшага; трэцяя пайшла за пана Яўхіма Рдултоўскага, кашталяніча наваградскага, што па смерці цесця стаў нашым падкаморым» (Жавускі Г. Успаміны Севярына Сапліцы, парнаўскага чэсніка).

Алея да капліцы.

Разышліся дзеці з бацькоўскага дому.

У канцы XIX – пачатку XX ст. у Грушаўцы жылі нашчадкі славутага роду – Юзаф і Аліна Рэйтан. Яны былі бяздзетныя (падчас коннай прагулкі цяжарная Аліна ўпала з каня, які спалохаўся зайца, і больш не магла мець дзяцей). У тыя часы беларускія сем’і былі шматдзетнымі, маці Аліны, напрыклад, мела 19 дзяцей. Але не было пуста і ў грушаўскім панскім доме. Страціўшы магчымасць быць маці ўласным дзецям, Аліна пачала браць на выхаванне сіротаў з навакольных вёсак. Гавораць, што пані мела 15 выхаванак і пан таксама браў на сябе клопат пра такую ж колькасць сялянскіх сіротаў. Але была адна асаблівасць: Аліна і Юзаф пакідалі ў сябе толькі дзяўчынак. Іх гадавалі да 17 гадоў, потым выдавалі замуж, даючы належны па звычаю пасаг. Хлопчыкі палохалі Рэйтанаў сваёй непаслухмянасцю.

Сучасны выгляд дома Рэйтанаў у вёсцы Грушаўка.

Чалавечае жыццё, быццам зламанае дрэва, давала новыя галіны, і ўжо здавалася, што ўсё будзе ісці належным чынам, але…

У 1910 годзе пасля цяжкай хваробы памёр Юзаф Рэйтан. Смерць не была раптоўнай, і таму ён загадзя распарадзіўся пра ўласнае пахаванне. Між іншым, забараніў класці ў труну каштоўныя рэчы.

Наогул гэта быў цікавы, своеасаблівы чалавек. Грушаўскія сяляне і сёння памятаюць пра тое, як пан збіраў ураджай на ўласных палетках. У адзін дзень былі і зажынкі, і дажынкі. Спрабуючы ўдасканаліць працу, Юзаф купіў фабрычную жатку. Паглядзеў, як яна працуе, і сказаў «выжуціць», «бо няма лепшай штукі, як мужыцкія рукі.» Набытая жатка неміласэрдна мяла і псавала скошанае збожжа.

Каб скончыць усю працу ў адзін дзень, наймалі шмат работнікаў. Пакуль людзі працавалі, на гаспадарчым двары гатавалі вячэру. Рэзалі свіней, даставалі з падвалаў віно. Дзеля вясялосці Юзаф наймаў лепшых у наваколлі музыкаў – сям’ю Трыбухоўскіх (на свяце дажынак у Варшаве яны занялі першае месца ў конкурсе музыкантаў). Пан гуляў разам з усімі.

Сённяшні стан капліцы ў Грушаўцы.

За працу Юзаф Рэйтан плаціў сваім работнікам па іх жаданні: хочаш – бяры прадуктамі; хочаш – папяровымі грашыма, а хочаш – золатам. І сёння старыя сяляне ўспамінаюць пана добрым словам. Памятаюць людзі не толькі пра залатыя грошы, а больш пра тое, што іх праца мела вартую ўзнагароду. І не толькі ў матэрыяльным вымярэнні.

За тры гады да смерці Юзаф Рэйтан фундаваў будаўніцтва парафіяльнага касцёла святога Юзафа (1907 г.) у Ляхавічах. Зямля, адведзеная пад святыню, належала пану Касакоўскаму з вёскі Ажэвічы. Манументальны неагатычны будынак быў спраектаваны ў выглядзе трохнававай базылікі. Фасад упрыгожвала высокая 8-гранная званіца, пакрытая шатровым купалам з зубчастай асновай. Галоўным акцэнтам служыў стральчаты ўваходны партал з акном-ружай. З бакоў будынак падтрымлівалі ступеньчатыя контрфорсы з вежачкамі – фіяламі і крабамі ў завяршэнні. Сцены дэкаравалі высокія і вузкія стральчатыя нішы, аркатурныя паясы і па-гатычнаму выцягнутыя аконныя праёмы. Падчас Вялікай Айчыннай вайны ў будынку быў знесены дах, але сцены, вежа і крыж на ёй ацалелі. Захавалася паданне пра нейкага Пецю з вёскі Патапавічы, які палез збіваць гэты крыж. «Раптоўна» падняўся моцны вецер, і Пеця зляцеў з даху. Моцна пабіўся. Доўга не пражыў.

Касцёл перарабілі ў бальніцу, якая карыстаецца будынкам і сёння.

…Усё далей адлятае XIX стагоддзе. Светапогляд тагачаснага грамадства можна акрэсліць як сентыментальна-рамантычны. Містыцызм, лічбавая сімволіка, акультныя веды, спірытызм – гэтым поўніліся старонкі модных часопісаў, пра гэта гаварылі ў велікасвецкіх і правінцыйных салонах. Добрым густам у архітэктуры замест класіцызму быў прызнаны гатычны стыль.

Зварот да готыкі меў рысы завуаліраванага палітычнага пратэсту. Было тут таксама і жаданне падабенства Еўропе.

Грушаўская капліца была пабудавана ў пачатку XIX стагоддзя ў выглядзе мініяцюрнага гатычнага храма, уваходны партал якога скапіраваны з касцёла святой Кацярыны ў Кракаве (да 1426 г.). Мясцовыя жыхары расказваюць, што капліцу будавалі 3 чалавекі з в. Сваяцічы (цэгла была свая). Пры ўваходзе былі сходы ў склеп, дзе стаялі каменныя саркафагі з цынкавымі трунамі. Алтар капліцы зрабілі з шэрага марамуру. Падлогу таксама выклалі шэрай мармуровай пліткай з малюнкам у ромбы. Высокія гатычныя вокны ўпрыгожвалі каляровыя вітражы. Дах капліцы пакрывала плоская чарапіца. Над дахам высока ўзнімалася ў неба тонкая шасцігранная вежа.

Месца для пабудовы выбіралі так, каб можна было бачыць капліцу, выязджаючы з дому. Будынак і алея з лістоўніц арыентаваны з паўднёвага ўсходу на паўночны захад так, што першыя промні сонца абавязкова падаюць на фасад капліцы, прыкметна выдзяляючы яго на фоне ўсяго краявіду.

Фрагменты роспісаў столі на другім паверсе дома Рэйтанаў у Грушаўцы.

У агульнай канцэпцыі будынка выкарыстана кананічная сіметрычна-восевая кампаноўка з акцэнтам на вертыкальнай восі сіметрыі. Падобныя гатычныя каплічкі ўпрыгожвалі многія прыватныя паркі на Беларусі, але ў грушаўскай ёсць свая адметнасць.

Так ужо створаны чалавек, што імкнецца напоўніць нейкім сэнсам кожны твор, які выходзіць з яго рук. Гэта заўжды пасланне будучым пакаленням ці проста людзям, якія жывуць побач. Таму мне здаецца, што ў грушаўскай алеі з лістоўніц, якая вядзе да капліцы, ёсць не толькі знешняе, дэкаратыўнае прызначэнне.

Яна мае даўжыню ў 125 метраў. Дрэвы высаджаны парамі (лічба 2) і строга па росце. У пачатку алеі яны амаль напалову ніжэй, чым каля брамы капліцы, што стварае моцны рух вертыкальнай накіраванасці. Лічба 2 у нумаралагічнай сімволіцы звязана са смерцю (таму існуе звычай класці на магілу цотную колькасць кветак). Да таго ж дрэвы хваёвых пародаў у многіх народаў лічыліся лесвіцай, па якой душа нябожчыка ўздымаецца да нябёсаў (таму і сёння на дарогу перад труною сыплюць пасечаныя яловыя лапкі). Усё гэта стварае як бы містычную лесвіцу, якая літаральна ўздымаецца ў неба. Калі, стаўшы ў пачатку алеі, глянуць у бок будынка, можна ўбачыць, што ў гэтай лесвіцы ёсць нават прыступкі: іх стварае малюнак лапаў лістоўніц, пераплёўшыхся ў прасторы паміж дрэваў. Усяго высаджана 12 пар дрэваў (3 х 4 = 12). Лічба 4 складаецца з дзвюх двоек і сімвалізуе няшчасце, бо звязана з сумнай безжыццёвай матэрыяй і зямным быццём. Гора і паражэнне – вось лёс чалавека на зямлі, такі ж лёс людзей, звязаных з гэтай лічбай. Лічба 3 сімвалізуе завершанасць. Тры любыя прадметы, паняцці ўвасабляюць «дастатковасць» і «завершанасць» (час: мінулае, сучаснасць, будучыня; прастора: дліна, шырыня, таўшчыня). 3 – таксама сімвал лепшай будучыні.

У нумаралогіі лічыцца, што няцотная лічба пры спалучэнні з цотнай перамагае (няцотная мацней), таму можна сказаць, што ў алеі зашыфраваны шлях ад трагічнага зямнога быцця чалавека (лічба 4) да лепшага, новага, нябеснага жыцця ( лічба 3 ). Старая, але такая нязгасная надзея. Зямны шлях скончаны, і вось адчыняюцца дзверы ў нябеснае быццё, пазбаўленае складанасці і зямнога цяжару…

Перад вайной ужо нямоглую Аліну Рэйтанову вывезлі ў глыб Расіі на прымусовую працу. Польскі Чырвоны Крыж дамогся яе перасялення ў Варшаву, але на час атрымання дазволу жанчына захварэла на тыф. У дарозе пані Аліна памерла. Хутчэй за ўсё, яе пахавалі ў Бярозе (што на Брэстчыне). Палякі лічаць, што Рэйтанова пахавана ў Чэнстахове.

Дом Рэйтанаў аддалі пад клуб. Некаторы час у ім жылі некалькі сем’яў.

Сёння будынак стаіць без вакон і дзвярэй. Знята падлога на другім паверсе, зламаны цэнтральны ўваход з балконам другога паверха. Год таму на зруйнаваных доме і капліцы з’явіліся шыльды, якія сведчаць, што будынкі з’яўляюцца помнікамі архітэктуры і ахоўваюцца дзяржавай, але ў падвалах дома Рэйтанаў мясцовы калгас і сёння закладвае на зіму бульбу…

Чарановіч, С. Лесвіца ў неба / Сяргей Чарановіч // Наша вера. – 2002. – № 4. – С. 56-59.

http://media.catholic.by/nv/n22/art11.htm

Лесвіца ў неба (Вёска Грушаўка Ляхавіцкага раёна)

Калі ўстаць рана, на самым ўсходзе сонца, і выйсці на поле, што ляжыць насупраць брамы Грушаўскай сядзібы, можна ўбачыць той момант, як першыя промні ўздымаючагася сонца падаюць на фасад гатычнай капліцы, у якой быў пахаваны астатні прадстаўнік славутага роду Рэйтанаў. Кожную раніцу тут адбываецца чароўнае светавое прадстаўленне. Лес вакол капліцы стаіць яшчэ халодны і цёмны, напоўнены змрокам сыходзячай начы, а самы верх фасаду, асветлены першымі сонечнымі промнямі, быццам запальваецца, нагадваючы чырвонае полымя свячы. Чым вышэй уздымаецца сонца, тым мацней свеціцца фасад рэйтанаўскай капліцы.

Сонечны свет быццам сыходзіць уніз з высаты неба на землю па камянях фасаду, па ствалах высаджанай уздоўж дарогі да капліцы алеі лістоўніц.

Лістоўніцы высаджаны парамі і плаўна павышаюцца ў кірунку да капліцы, ствараючы моцны рух вертыкальнай накіраванасці. Каля стагоддзя існуе гэтая алея, а дрэвы так і не змянілі свой зададзены першапачатковы рост: у пачатку алеі яны амаль напалову ніжэй за тыя, што растуць у яе канцы.

Так ужо створаны чалавек, што імкнецца напоўніць нейкім сэнсам кожны твор, які выходзіць з яго рук. Гэта заўжды пасланне будучым пакаленням ці проста людзям, якія жывуць побач. Таму здаецца, што ў грушаўскай алеі з лістоўніц ёсць не толькі знешняе, дэкаратыўнае прызначэнне. Акрамя дэкаратыўнага, алея мае і таямнічы, містычны сэнс.

У міфалогіі многіх славянскіх народаў хваёвыя пароды дрэў лічацца як бы лесвіцай, па якой душа памёрлага падымаецца да нябёсаў. Таму па сёнешні дзень захаваўся ў нас звычай кідаць на дарогу, па якой вязуць нябожчыка, мелка пасечаныя хваёвыя лапкі.

Алея каля Грушаўскай капліцы ўяўляе сабой містычную лесвіцу ў неба, па якой вядзе шлях ад зямнога быцця чалавека да лепшага, новага, нябеснага жыцця. Старая, але такая нязгасная надзея. Зямны шлях скончаны, і вось адчыняюцца дзверы ў нябеснае быццё, пазбаўленае складанасці і зямнога цяжару…

Калі стаць у пачатку алеі, то можна нават убачыць “прыступкі”, у якія складаецца ўзор галін паміж стваламі двух радоў дрэў. Сёння ўжо ніхто не ведае методыку, па якой падбіраліся па росце грушаўскія лістоўніцы. У кожнага дрэва, як і ў кожнага чалавека, свой рост, свой сэнс жыцця.

Чарановіч С. В. Ляхавічы, 2002 год.

Чарановіч, С. В. Лесвіца ў неба (Вёска Грушаўка Ляхавіцкага раёна) / С. В. Чарановіч // Легенды і паданні Ляхавіцкага краю: гісторыка-краязнаўчы зборнік. – Баранавічы: РУПП “Баранавіцкая ўзбуйненая друкарня”, 2004. – С. 54-56.

Старажытныя паселішчы найчасцей узнікалі ўздоўж дарог як месца начлегу. Адлегласць паміж імі вызначала хуткасць перавозак. Горад іншы раз узнікаў раней, чым навакольныя вёскі. На бойкім месцы пры дарозе сяліўся карчмар, будаваўся пастаялы двор, які напаўняўся людзьмі розных заняткаў: гандлярамі, рамеснікамі. З цягам часу з’яўляліся доктар, юрыст, каваль. Рамеснікі рассяляліся ўздоўж гасцінца, і ён паступова ператвараўся ў гарадскую вуліцу. Нарэшце з’яўлялася гарадская плошча, побач з якой будавалі царкву ці касцёл.

Першае, што бачыць падарожнік, уязджаючы ў Ляхавічы з боку Малой Лотвы, – будынак касцёла Узвышэння Святога Крыжа, што стаіць на левым беразе ракі Ведзьмы. Пры ўездзе на мост цераз Ведзьму стаіць капліца з драўлянаю постаццю святога ўнутры.

Першапачатковая святыня, фундатарам якой у 1535 г. быў А. М. Гаштольд, згарэла ў канцы XVI стагодзя. Не пазней за 1745 г. касцёл адбудавалі, але пасля паражэння нацыянальна-вызваленчага паўстання пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага (1863—1864 гг.) перабудавалі ў праваслаўную царкву. У 1874 годзе ў храме ўспыхнуў пажар, які цалкам знішчыў іканастас. Перабудаваны барочны касцёл набыў шэраг элементаў так званага неарускага стылю. Гэта змяненне аблічча храма было адным з многіх у шэрагу шматлікіх архітэктурных перабудоваў каталіцкіх і уніяцкіх храмаў, што адбыліся па ўсёй тэрыторыі Паўночна-Заходняга краю. Гэтым зменам актыўна садзейнічаў галоўны начальнік краю генерал М. Мураўёў, сумна вядомы пад мянушкаю «Вешальнік». На Беларусі такія перабудаваныя храмы да гэтага часу называюць «мураўёўкамі». Фінансавалася гэтая справа са сродкаў, сабраных з інсургентаў у выглядзе штрафаў і кантрыбуцый.

З’яўленне «мураўёвак» адпавядала абвешчанаму расійскім царом Мікалаем I тэзісу «самодержавие, православие, народность». Рэтраспектыўна-рускі стыль у архітэктуры павінен быў увасабляць бясспрэчнае панаванне царскай Расіі на Беларусі. Урэшце ўсе змены ў архітэктурным абліччы касцёла ўслед за метамарфозамі палітычнага жыцця краіны цягам часу прывялі да знішчэння будынка. Ён быў узарваны савецкімі ўладамі ў 60-я гады XX ст. За гэтай канстатацыяй факта – трагічны лёс творчых намаганняў будаўнікоў, мастакоў, рамеснікаў і іншых таленавітых людзей, якія упартай працай, шчодрасцю сваіх сэрцаў, узнятымі памкненнямі душаў не адзін раз адраджалі з руінаў прыгажость ляхавіцкага храма. Здарылася так, што іх нашчадкі, якія ператварылі святыню ў заасфальтаваны пляц, адвярнуліся ад духоўнага жыцця сваіх продкаў. Відаць праўда, што людзі ў цэлым перажываюць сваю сучаснасць як бы наіўна, не заўважаючы яе глыбіннага зместу, і толькі тое, што стала гісторыяй, раптоўна напаўняецца таямнічым «вялікім сэнсам», які быццам невядома адкуль узяўся. А дзе ён, гэты сэнс, на працягу кожнага бягучага дня?

Храм – гэта не проста будынак. Гэта сімвал, мадэль сусвету, спроба чалавека ўбачыць самому і паказаць іншым яго гармонію. Храм – гэта самасцвярджэнне чалавека – богападобнай істоты. Храм жыве гэтак жа рэальна, як чалавек, дрэва, лес, возера. Яго існаванне актыўна ўздзейнічае на ўсё, што яго атуляе. І больш за ўсё – на чалавека.

Я веру, што тыя ці іншыя рэчы адным сваім існаваннем могуць змяніць лёс чалавека, разбураючы яго, ці, наадварот, гарманізуючы. Чалавек, як высокаарганізаваная істота, не можа не адчуваць розніцы паміж жывым і мёртвым асяроддзем свайго існавання.

Ляхавіцкі храм пасля перабудовы набыў шэраг элементаў рэтраспектыўна-рускага стылю. Да барочнага касцёла прыбудавалі над фасадам драўляную вежу-званіцу, а над алтарнаю часткаю дванаццацігранны барабан, завершаны, як і званіца, цыбулепадобнаю галоўкаю на гранёнай шыйцы. Грані барабана раскрапавалі аркатурай з пілястрамі. Праёмы другога яруса званіцы вырашылі характэрнай для старажытнага рускага дойлідства аркай з гіркай. Але, нягледзячы на гэтыя перабудовы, храм захаваў свае першапачатковыя барочныя рысы – узбуйненую пластыку аб’ёмаў галоўнай і больш нізкіх бакавых наваў, манументальную паўкруглую апсіду. У рытмічнай арганізацыі фасаду захаваліся лучковыя і спараныя аркавыя праёмы ў пластычных ліштвах.

…Уявіце сабе дзверы храма, якім з часоў апошняй перабудовы споўнілася б каля 130 гадоў. Пакладзіце на іх руку, дакраніцеся. Адчыніце іх…

У аснове храмавага плану ляжыць доўгі «карабель» – галоўная нава, да якой з двух бакоў прымыкаюць бакавыя. На захадзе будынак замыкае апсіда. Партал храма глядзіць на ўсход. Сімвалічны рух чалавека ў храме: ён скіраваны будаўнікамі касцёла з цемры матэрыяльнага існавання да святла веры, да алтара. Высокія праёмы паміж галоўнай і бакавымі навамі дазваляюць святлу, якое напаўняе іх праз каляровае шкло вітражоў, свабодна пералівацца з аднаго памяшкання ў другое, ствараючы ўражанне вялікай, арганічна спалучанай прасторы, у якой, быццам страціўшы свой цяжар, плыве амаль што васьміпудовая (144 кг), каваная з бронзы і медзі, залачоная жырандоля з трыма радамі свечнікаў на тры свечкі «у эсы вырабленых». Крыху далей да алтара, злева і справа ад жырандолі, на чырвоных жгутах апускаюцца з высокай столі, нібыта з неба, дзве лямпы з літой залачонай бронзы. І ў пару да іх свецяць цёплым, жывым святлом два медзяныя ліхтары, у рухомым святле якіх ажываюць вочы на святых ліках старажытных абразоў…

Драўляны гатычны алтар ляхавіцкага касцёла не захаваўся (існаваў з 1535 да 1602 г.). Пажар 1874 г. не пашкадаваў яшчэ адзін адноўлены іканастас. Яго праваслаўныя ці уніяцкія абразы былі выкананы мастакамі беларускай нацыянальнай іканапіснай школы. Жарсткаватая аскетычнасть візантыйскіх святых змякчалася ў выявах мясцовых майстроў наіўнай чысцінёй і шчырасцю. Самабытнасть трактоўкі, адрозненне ад манеры напісання абразоў у суседніх рэгіёнах дае падставы меркаваць, што недзе ў наваколлі, а хутчэй за ўсё ў саміх Ляхавічах, існавала мастацкая майстэрня. Твары беларускіх святых жывыя, не паглыбленыя ў сябе і таму такія блізкія, кранаючыя душу сваёй святасцю. І каб не цудоўна выкананыя сніцарскія (разьбяныя) пазалочаныя рамы на абразах, што аддзяляюць постаці святых ад рэальнага быцця, то, здаецца, можна было б узяць іх за руку…

Храм – гэта не толькі вера і мара пра лепшы «той свет», але і спроба стварыць на гэтым свеце прыгажосць і гармонію звышбыцця. Чалавек на новым узроўні вяртаецца да старой вобразнай сістэмы ўспрымання рэчаіснасці – ізноў вобразы жывой прыроды дапамагаюць яму гаварыць пра тое, што часцей за ўсё нельга выказаць, а магчыма толькі адчуць у момант асабістага духоўнага ўздыму. І лісце дрэва, і гронкі вінаграду, і кветкі валошкі і ружы – усё тое ж, даўно знаёмае… і раптам іншае, напоўненае новым зместам.

Перад алтаром стаіць разьбяная хрысцільня ў выглядзе букетніка, упрыгожаная з майстэрствам выкананымі сніцарскімі аздобамі. Дэкаратыўная разьба аздабляе і сам алтар, і амбон з вольхі, «нічым, апроч адарнацый сніцарскіх, не ўпрыгожаны». Абразы галоўнага алтара храма, як чалавек у адзежу, апрануты ў шаты.

Срэбраная шата абраза «Ганна, Марыя і Хрыстус» складалася з некалькіх частак: вялікай срэбранай шаты з надпісам «Parvulus nobis natus est» (Дзіця прыўкраснае благаславёнае нарадзілася); малой срэбнай шаты немаўляці Хрыста з «каўнерчыкам вызалачоным», пары срэбных сандаляў. Абраз упрыгожвалі залачоная карона св. Ганны і малая залачоная карона Немаўляці Езуса. Вакол постацяў святых віселі воты: ахвяраванні ў выглядзе срэбраных шыльдачак, 13 розных фігурак і адзін скіпетр. Шата абраза «Антоній з Дзіцем» была часткова залочаная. Ікону аздаблялі воты ў выглядзе 29 фігурак конікаў, 1 лілейкі, 18 сардэчак, 7 зорачак і 4 лісткоў. Побач з гэтым абразом знаходзіўся іншы – «аркушны ў рамцы драўлянай чорналакіраванай», на срэбранай блясе якога была выгравіравана постаць св. Антонія з літарамі E. I. K. S. S. H. P. Некалькі металічных накладак утваралі шату абраза св. Тадэвуша: пазалочанае срэбранае праменне, срэбраныя шыльдачкі з надпісамі, срэбранае Евангелле.

Сярод абразоў ляхавіцкага храма, магчыма, некаторы час знаходзіўся абраз Маці Божай з Бялынічаў, які трапіў у Ляхавічы ад братоў кармелітаў з Магілёўшчыны. Вельмі паэтычна гучыць легенда пра ўзнікненне Бялыніцкага абраза. Бялыніцкія святары доўга не маглі знайсці добрага мастака, які б мог намаляваць абраз для кармеліцкага кляштара. Аднойчы да прыёра кляштара прыйшоў юнак, які паабяцаў, што здолее намаляваць такі абраз. І сапраўды, пакуль святыя айцы чыталі літанію да Маці Божай, абраз быў намаляваны. А мастак знік таемна, як і прыйшоў. Яго ж цудоўны твор неўзабаве займеў нечуваную славу.

Падчас трынаццацігадовай вайны абраз быў адпраўлены з Бялынічаў у Кракаў, але каля Ляхавічаў коні, на якіх ехалі манахі, былі спынены дзівоснай сілай, і кашталян ляхавіцкага замка Станіслаў Міхал Юдыцкі (гаспадар Новай Мышы) пакінуў цудадзейны абраз у Ляхавічах. У час панавання Яна Казіміра, у 1660 годзе, князь Хаванскі з войскам рускага цара Аляксея Міхайлавіча падышоў пад Ляхавічы. Горад спаліў, а крэпасць трымаў у аблозе шэсць месяцаў. Святары і жыхары Ляхавічаў дні і ночы малілі перад абразом Маці Божую аб дапамозе. Крэпасць вытрымала аблогу, нягледзячы на вялікі недахоп пораху і ежы. Мала таго, рускія войскі неўзабаве атрымалі пад Палонкаю паразу ад беларускіх вояў, узначаленых вялікім гетманам Княства Літоўскага Паўлам Сапегам і ваяводам Стэфанам Чарнецкім. Страты рускіх былі настолькі значнымі, што вынік гэтай баталіі цалкам змяніў ход вайны на карысць Вялікага Княства. Ян Хрызастом так апісвае трыумфальны уезд пераможцаў у Ляхавічы: «…У дзень Найсвяцейшай Панны ўязджае Чарнецкі ў Ляхавічы. Насустрач яму выйшлі хрэсным ходам законнікі, шляхта, шляхцянкі і хто толькі быў у гэтай аблозе. «Вітаем! – крычаць яны. – Сардэчна запрашаем, непераможны правадыр, калі ласка, ад Бога пасланы нам абаронца!» Былі і такія, асабліва з белых галоў, што выгуквалі: «Вызваліцель наш!» Ён затуляў шапкаю вушы, не хочучы слухаць такую ліслівасць […] З гармат лупілі, ажно зямля дрыжала. А пасля цудоўнае набажэнства, казанні, віншаванні, хвала Богу за дабрадзейства, і паўсюль поўна радасці, перамешанай з плачам, бо ў тую фартэцыю пасабіраліся ўсе магнаты з Княства Літоўскага».

Як у той час Маці Божая Чанстахоўская ратавала Польшчу ад шведаў, так і Маці Божая Бялыніцкая ў XVII—XIX стагоддзях стала вызваліцельніцай Княства Літоўскага. Абраз пасля той вайны вярнулі ў Бялынічы.

Пры савецкай уладзе абраз трапіў у Магілёўскі абласны музей, адкуль знік падчас Вялікай Айчыннай вайны. Аднак падчас аблогі Ляхавічаў войскамі Хаванскага ў 1660 г. была зроблена копія цудадзейнага абраза, якая некаторы час знаходзілася ў храме ў Тарэйках (каля Нясвіжа), далейшы лёс яе невядомы.

Сярод корпусных злотніцкіх вырабаў у інвентарных спісах ляхавіцкага храма згадваюцца манстранцыя ў выглядзе вежы з крыжам старасвецкай работы, келіхі, пушка, падсвечнікі. Усе гэтыя рэчы аздаблялі выявы птушак і звяроў, дрэў і кветак. Адзенне святароў, пералічанае ў інвентарным спісе ад 1782 г., нагадвала вясновы луг з кветкамі і птушкамі.

Што сталася з усімі гэтымі каштоўнасцямі? Ці загінулі яны ў вогнішчы шматлікіх войнаў, ці былі разрабаваны ў час не менш шматлікіх сацыяльных катаклізмаў? А можа, былі вывезены ў Вільню ці Варшаву, дзе і сёння цешаць вока якога-небудзь прыватнага калекцыянера арнаты, шытыя залатымі кветкамі, упрыгожаныя шоўкавым шыццём і залатымі галунамі. Для нас, сённяшніх жыхароў Ляхавічаў, не засталося нават кавалачка з каштоўных слуцкіх і нясвіжскіх тканінаў. Усё знікла без следу, як і сам храм…

Чарановіч, С.  Ляхавіцкі касцёл Узвышэння Святога Крыжа / Сяргей Чарановіч // Наша вера. – 2002. – № 3.

http://media.catholic.by/nv/n21/art4.htm

Пажар жыцця

Закаханы ў волю, закаранелы індывідуаліст, кантрабандыст, злачынец, прысуджаны да найвышэйшай меры пакарання, таленавіты пісьменнік, аўтар 12 раманаў, перакладзеных на шматлікія мовы свету, кандыдат на прысуджэнне Нобелеўскай прэміі ў галіне літаратуры 1938 года, аўтар шматлікіх публіцыстычных артыкулаў і кінасцэнарыяў, жаўнер, выведнік, аматар прыгожых жанчын і моцных напояў – усё гэта Сяргей Пясэцкі. I… ён – наш зямляк! Хіба не цікава, хто ж такі своеасаблівы чалавечы тып?

Дзіцячыя гады

Пясэцкі нарадзіўся ў горадзе Ляхавічы 1 чэрвеня 1901 года. Быў пазашлюбным сынам Міхася Пясэцкага, абруселага шляхціца, які служыў на пошце, і яго служанкі Клаўдзіі Кулаковіч. Пасля нараджэння дзіцяці знікла іхняе каханне, і хлопчыка выхоўвае бацька, які ўсынавіў яго і даў яму сваё прозвішча. 3 пачаткам Першай сусветнай вайны Сяргей з бацькам пераехаў ва Уладзімір, дзе паступіў у рускую гімназію. Хлопчыка выхоўвала мачыха (Філамена Грушэўская), якая часта здзекавалася з яго. Як успамінае Пясэцкі: «Гэтая акалічнасць дала мне магчымысць адчуваць аўру садызму ў паветры, зрабіла мяне абаронцам гнаных і пакінула нянавісць да ўсякай тыраніі і крывадушнасці».

У падлетка фармуецца складаны, свабодалюбны і ўпарты характар. Ён любіць адзіноту, шмат чытае. Сярод яго любімых аўтараў Дастаеўскі, Купрын, Чэхаў. Асабліва ўразілі Сяргея раманы Гюго «Адрынутыя» і Дзюма «Монтэ-Крыста». Ён гаворыць толькі на рускай мове і наведвае праваслаўныя храмы. Сяргей часта ўцякае з хаты і лепш за ўсё пачуваецца ў адзіноце. У гімназіі ён вучыцца дрэнна, з цяжкасцю пераходзячы з класа ў клас. У асяроддзі аднакласнікаў адхіляецца ад сяброўскіх дачыненняў і часта ўступае ў канфлікты і бойкі. Яго цвяляць «палячкам», «ляхам». Усё скончылася тым, што вучань 7 класа Пясэцкі, узброены рэвальверам, напаў на класнага кіраўніка і інспектара гімназіі. Сяргея адпраўляюць у калонію для малалетніх злачынцаў.

Дзе мае сямнаццаць год…

3 калоніі ён збягае падчас рэвалюцыі 1917 года. Трапляе ў Маскву, дзе, сутыкнуўшыся з «рэвалюцыйнай» рэчаіснасцю і бальшавіцкім разуменнем справядлівасці, на ўсё жыццё пранікаецца нянавісцю да бальшавізму. Пазней аб гэтым часе свайго жыцця ён напіша ў раманах на польскай мове «Імгла», «Яблычак», «Зірну я ў акно…», «Ніхто не дасць нам збаўлення…».

Праз некаторы час з Расіі Сяргей прабіраецца на беларускае Палессе, дзе ўступае ў атрад атамана Дзеркача, які дзейнічаў ад імя Беларускай сялянскай партыі «Зялёны Дуб». Асноўнай мэтай арганізацыі было аднаўленне Беларускай Народнай Рэспублікі. Праз некаторы час Пясэцкі далучаецца да Літоўска-Беларускай дывізіі Войска Польскага, у складзе якой прымае ўдзел у баях за Мінск, дзе атрымлівае раненне. Пасля падпісання Рыжскай мірнай дамовы ў 1921 годзе Пясэцкага дэмабілізуюць. Ён непатрэбны новай Польшчы, аказваецца выкінутым на вуліцу, без прафесіі, без сродкаў існавання. Падзеі гэтага перыяду жыцця пісьменнік апісаў у рамане «Жыццё раззброенага чалавека», дзе намаляваў вобраз асобы, якую лёс кінуў на самае дно. Галоўны герой жыве ў жабрацкіх умовах у брудных склепах і бандыцкіх «малінах», апускаецца да крадзяжу, займаецца падробкай дакументаў, пазіруе на здымках парнаграфічных фільмаў. Дзяржаўная сістэма, якая выкарыстала чалавека ў сваіх інтарэсах, абыякава адвярнулася ад яго, пакінуўшы, да пары да часу, жыць як здолее, каб потым як злачынцу асудзіць і кінуць у турэмную камеру. Які выказаны ім чалавечы боль: «Сытае і бестурботнае грамадства не цікавілася лёсам тых, хто абараняў яго волю. Не раз шкадаваў потым, што не загінуў на фронце».

Каханак Вялікай Мядзведзіцы

Дзяржаўныя межы, улада, маральныя каштоўнасці, палітычнае становішча – усё імкліва змяняецца. Быў толькі адзіны спосаб жыць у гэтым віры – трымацца на плыву любым коштам. Пясэцкі становіцца кантрабандыстам – у наваколлях Ракава пераносіць праз мяжу з Польшчы ў СССР какаін, адтуль вяртаецца з поўнымі мяхамі або суправаджае павадыром уцекачоў з бальшавіцкай Расіі. Часам, на працягу месяца да 30 разоў пераходзіць мяжу.

.

.

.

.

Пачатак літаратурнай творчасці

Занятак літаратурнай творчасцю пачаўся яшчэ ў Равічу, аднак свае самыя вядомыя раманы Пясэцкі піша ў турме “Святы Крыж”.

Ён не ведаў літаратурнай польскай мовы, больш таго, ён меў зносіны з людзьмі, якія размаўлялі на пярэстай сумесі розных моў. У турэмнай камеры, памерам каля пяці квадратных метраў, у якой знаходзіліся 18 зняволеных, Пясэцкі пачынае вывучаць польскую мову. Жорсткія правілы ўтрымання забаранялі мець больш аднаго сшытка, старонкі якога павінны былі быць сашчэплены і пранумараваны, а тэкст, пасля таго, як спісаны сшытак, здаваўся ў адміністрацыю турмы, правяраўся цэнзурай.

Можна толькі здагадвацца пра тое, дзе Пясэцкі знайшоў абрывак газеты з паведамленнем пра конкурс на напісанне рамана. У 1934 годзе, на працягу 28 дзён, ён піша аўтабіяграфічны раман “Пяты этап”, у якім апісвае жыццё агента разведкі. Раман канфіскуе цэнзура. У 1935 годзе на працягу некалькіх месяцаў Пясэцкі піша яшчэ два раманы: “Жыццё раззброеннага чалавека” і “Каханак Вялікай Мядзведзіцы”. Пасля цэнзуры апошні раман трапляе ў рукі вядомага журналіста і выдаўца Мельхіёра Ваньковіча, які адразу распазнаў у аўтары рамана таленавітага пісьменніка. Ваньковіч наведвае Пясэцкага ў турме, падпісвае з ім дамову на выданне рамана і пачынае ў прэсе кампанію па вызваленні яго з турмы. У пачатку жніўня 1937 года Пясэцкі аказваецца на волі. У першы ж дзень ён адпраўляе ў турму харчовыя пасылкі сваім таварышам па камеры.

Першае выданне рамана чытачы раскупляюць за месяц. На працягу наступных двух гадоў раман перавыдаецца пяць разоў.

Пясэцкі вымушаны жыць у правінцыі пад наглядам паліцыі. Літаратурны поспех яго «жыццёвых» раманаў менавіта ў гэты час дасягае свайго апагею. Выдадзеныя кнігі перакладаюцца на шматлікія мовы свету і актыўна раскупляюцца. У гэты час Пясэцкі знаёміцца з вядомымі дзеячамі польскай  літаратуры, але трымаецца падкрэслена аддзелена. У 1938 годзе яго кандыдатура сур’ёзна разглядаецца на прысуджэнне Нобелеўскай прэміі ў галіне літаратуры. Але жыццё зноў рыхтуе новыя выпрабаванні..

Жыццё падпольшчыка

3 пачаткам Другой сусветнай вайны літаратурная дзейнасць Пясэцкага перарываецца: ён ідзе ў армію добраахвотнікам. Займае пасаду намесніка камандзіра роты ў батальёне Корпуса Аховы Мяжы. Прымае ўдзел у польскім узброеным супраціўленні на Віленшчыне. Супрацоўнічае з рознымі падпольнымі арганізацыямі. Аддзел камандавання Арміі Краёвай у Вільні быў добра дасведчаны пра дзейнасць Пясэцкага ў якасці агента разведкі на тэрыторыі гэтага краю. Заданне, якое яму прапаноўваюць выканаць, было вельмі адказнае і няўдзячнае па сваіх наступствах. Яму далі незвычайна строгае і ў той жа час гнюснае заданне – кіраваць групай, якая павінна была выконваць смяротныя прысуды, вынесеныя падпольным судом у дачыненні да асоб, што супрацоўнічалі зфашыстамі. Пясэцкі прымае прызначэнне, але з адной умовай: ён адмаўляецца прыносіць прысягу, матывуючы гэта сваімі прынцыпамі індывідуаліста. Дзякуючы яго асабістаму ўмяшальніцтву было не раз выратавана жыццё людзей, у дачыненні да якіх прымалася занадта спешнае рашэнне аб ліквідацыі. Сярод іх можна назваць імя пісьменніка Юзэфа Мацкевіча. За правядзенне аперацыі па выкраданні дакументаў, якія належалі Зыгмунту Андрушкевічу, аднаму з кіраўнікоў віленскага аддзела Арміі Краёвай (сярод дакументаў быў архіў аб злачынстве ў Катыні), з будынка гестапа Пясэцкі быў узнагароджаны Крыжам за Заслугі з Мячамі.

Падчас вайны Мельхіёр Ваньковіч выдае творы Пясэцкага ў Швецыі, Нарвегіі, Францыі, Італіі, Даніі і Іспаніі. Ваньковіч хавае гэты факт ад аўтара, і пісьменнік не атрымлівае ні капейчыны.

Апошні этап

Пасля вайны Пясэцкі… вымушаны быў хавацца ад савецкіх і польскіх органаў бяспекі. Канфіскуюцца і знішчаюцца яго кнігі, арыштоўваюць яго знаёмых. Апошні раз у жыцці ён нелегальна пераходзіць мяжу, каб праз Чэхаславакію і Нямеччыну патрапіць у Італію. Адтуль разам з жаўнерамі 2-га Польскага корпуса ён пераедзе ў Глазга, там некаторы час знаходзіцца ў лагерах для перамешчаных асоб. Пасля дэмабілізацыі пасяляецца ў Лондане. У эміграцыі Пясэцкі піша раманы: «Сем пігулак Люцыфера», «Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі», дылогію «Вавілонская вежа». Яго кнігі працягваюць выдавацца ў шматлікіх краінах свету. У Мексіцы ў 1963 годзе выходзіць раман «Жыццё раззброенага чалавека». Аднак пісьменнік вымушаны жыць у бядноце. Да канца жыцця ён не меў пастаяннага прытулку. «1954 год прайшоў у мяне фатальна. Я скончыў яго цяжкай фізічнай працай ад цямна да цямна, пасля якой меў абадраныя пазногці, усё цела ў ранах і сіняках, працаваць павінен быў без перапынку нават па нядзелях. <…> Я працаваў нават хворы на грып. Глытаў пігулкі, абліваўся потам, але пераадольваў хваробу. Заплацілі даволі добра, таму зараз можна пару тыдняў пісаць далей. I ёсць што…»

Аднак і ў гэтых умовах існавання Пясэцкі застаецца самім сабою. Вось як ён сам апісаў сваё жыццё у Лондане: “Зараз я жыву ў горадзе, у якім жыве ў купе столькі людзей, колькі ў Літве, Латвіі, Эстоніі, Фінляндыі і Нарвегіі разам. Таму тут цесна і нудна. Горад гэты называецца Лондан. Жывуць тут: англічане, паліцыянты і я. Англічане праўдападобна размаўляюць па-ангельску, бо я іх зусім не разумею і падазраю, што і яны сябе не разумеюць. Напрыклад, з адным з іх я “размаўляў” дзве гадзіны, выкарыстоўваючы  толькі тыя  – вядомыя мне – выразы: так… не… і ох! Гэтага мне хапіла. Дзеялася то, праўда, у “публічным доме” – не ўсміхайцеся: у размоўнай мове гэта БАР. Мы паціснулі рукі на развітанне – што англічане робяць у якасці выключэння – і абмяняліся адрасамі. Праз два дні я атрымаў ліст, у якім сцвярджалася, што я надзвычай прыемны суразмоўца і распавядаю вельмі цікавыя “story”. Лічу гэта найвялікшым  кампліментам, які я калі-небудзь атрымліваў. Паліцыя замест таго, каб канкурыраваць альбо супрацоўнічаць са злачынцамі і атручваць жыццё грамадзянам – як гэта і дзеецца ў іншым месцы – апякае іх, ахоўвае дзяцей ад здарэнняў і вельмі паслухмяна, дакладна і ахвотна інфармуе тых, хто аб гэтым просіць».

Здароўе гэтага незвычайнага чалавека пагаршаецца: дае аб сабе знаць бурна пражытае жыццё. 3 пачатку 1964 года  Пясэцкі праходзіць курс лячэння ў розных клініках Лондана.

12 верасня 1964 года ў Польскім Шпіталі ва Уэльсе ён памірае.

На магіле Пясэцкага ў Гастынгсе ззяюць выбітыя ў камені пуцяводныя зоркі Вялікай Мядзведзіцы.

                                                                                  Сяргей Чарановіч

Чарановіч, С. Пажар жыцця : Сяргей Пясэцкі / Сяргей Чарановіч // Краязнаўчая газета. – 2007. – № 41; № 42. – С. 7, 8.

Палымяны водбліск

“Тое, што я ведаю з кніг ды кінафільмаў”

У кнігу Навума Кісліка “Памяці патэфона”, якая была выдадзена 18 гадоў таму, увайшлі вершы паэта апошніх гадоў, і вершы, якія публікаваліся, але былі моцна зменены ў свой час цэнзурай. Яны адноўлены ў першапачатковым выглядзе. У кнізе прадстаўлены і тыя творы, што зусім не маглі быць надрукаваны ў ранейшыя часы.

У томе — тры часткі: “Памяці патэфона”, “За перавалам”, “Раскоп мінулых гадоў”. Вершы друкаваліся да 70-годдзя паэта і таму былі выпушчаны ў свет “выданнем палепшанай паліграфіі”. Мне даручылі стварыць мастацкае афармленне кнігі. Напярэдадні Дня Перамогі выстаўка тых кніжных ілюстрацый дэманструецца ў Ляхавіцкім гарадскім доме культуры.

С.Чарановіч. “Анёл вайны”.

Навум Кіслік нарадзіўся ў Маскве ў 1925-м. Сям’я пераехала ў Віцебск, дзе працаваў бацька Навума. Тут ён паступіў у агульнаадукацыйную школу, пачаў займацца жывапісам. Нават меў намер паступіць у мастацкае вучылішча, ды пачалася Вялікая Айчынная вайна, і юнак, не скончыўшы дзесяцігодку, пайшоў добраахвотнікам на фронт. У баях пад Курскам быў цяжка паранены. Пасля лячэння стаў студэнтам Арэнбургскага педагагічнага інстытута. Пасля вайны сям’я Кіслікаў пераехала ў Мінск, дзе Навум прадоўжыў навучанне на філалагічным факультэце Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Скончыўшы яго, ён быў накіраваны на працу ў вясковую школу. Адпрацаваўшы неабходны тэрмін, Кіслік вяртаецца ў Мінск, дзе беспаспяхова спрабуе ўладкавацца на працу журналістам. Сябры дапамаглі знайсці часовую працу перакладчыка. Такім чынам да яго трапіў верш Аркадзя Куляшова. Прачытаўшы пераклад, Куляшоў запрасіў Кісліка, каб бліжэй пазнаёміцца. Пад час размовы высветлілася, што той нідзе не можа ўладкавацца на працу. З дапамогай вядомага паэта справа была лёгка вырашана. Так распачаўся творчы шлях Навума Кісліка як паэта і перакладчыка. З кніг, перакладзеных ім, можна скласці цэлую бібліятэку. Гэта творы Рыгора Барадуліна, Петруся Броўкі, Янкі Брыля, Якуба Коласа, Уладзіміра Караткевіча, Аркадзя Куляшова, Янкі Купалы, Івана Мележа, Пімена Панчанкі, Максіма Танка і многіх іншых. Творчасць Кісліка як паэта высока цанілі Арсеній Таркоўскі, Канстанцін Ваншэнкін ды многія іншыя.

С.Чарановіч. “Горад вайны”.

Стварэнне ілюстрацый да паэтычных твораў — заўжды нялёгкая задача, асабліва калі імкнешся перадаць у сваіх малюнках той своеасаблівы, непаўторны настрой, што ўласцівы аўтарскаму тэксту. Вершы Навума Кісліка насычаны ўражаннямі чалавека, які пражыў сваё жыццё ў вельмі складаны час. Гэта і ліхалецце вайны, і цяжкі пасляваенны перыяд — гады, калі было немагчыма проста ды адкрыта казаць пра тое, што пабачыў на ўласныя вочы на фронце. Перада мной, значна маладзейшым за аўтара чалавекам, адкрываўся свет пачуццяў, творчых пошукаў, тонкіх паэтычных вобразаў паэта, які перажыў тое, што я ведаю толькі з кніг ці кінафільмаў. Але таму і кранае нас шчырая, сапраўдная паэзія, што звяртаецца яна да агульначалавечых каштоўнасцей, ствараючы ўражанне таго, што і ты, разам з аўтарам, быццам наяве, перажываеш тыя здарэнні, пра якія ідзе гаворка…

С.Чарановіч. З ілюстрацыі да кнігі “Памяці патэфона”.

Вайна. Яе палымяны водбліск, быццам агульны каларыт у карціне мастака, афарбаваў паэтычныя творы, якія сабраны ў кнізе Навума Кісліка. Працуючы над ёй, я выкарыстаў прыём, што дазволіў даць адначасова два планы: рэчаіснасць і паэтычную вобразнасць. Вокладку кнігі, шмуцтытулы, застаўкі і канцоўкі ў тэксце я выканаў у рэалістычнай манеры. Гэта вобразы, звязаныя з побытавымі ўражаннямі: інвалід на самаробнай калясцы, пласцінка для патэфона, бежанец, фрагмент групавога фотаздымка, хлопчык, які зрабіў сабе цацку з веласіпеднага кола, сляпы музыка, знакамітыя касцяныя слонікі, што адзін за адным крочаць па брукаванай дарозе, і г. д.

С.Чарановіч. “Хлопчык”.

На ілюстрацыях жа, якія былі размешчаны на разваротах кнігі, я паспрабаваў стварыць нейкі іншы шэраг — той, што датычыўся б тых тонкіх паэтычных вобразаў, якія паўсталі ў паэзіі аўтара. Гэта “Лес вайны”, “Апошні анёл”, “Горад вайны”, “Неба вайны”. Ілюстрацыі першага вобразнага рада былі каляровыя, ілюстрацыі другога — чорна-белыя. На мой погляд, гэта дазволіла палепшыць успрыняцце чытачом той складанай вобразнасці, якой насычаны паэтычны тэкст. Так, напрыклад, у развароце “Апошні Анёл” я намаляваў анёла, што стаіць на апошняй прыступцы лесвіцы, якая вядзе ў неба. Яшчэ хвіліна — і ён назаўжды пакіне зямлю, пасля чаго неба звернецца, быццам скрутак. Гэта канец жыцця, канец свету. Гэта і ёсць першы дзень вайны…

У ілюстрацыях хацелася адысці ад традыцыйных форм, дзе малююцца дастаткова рэалістычныя рэчы — добра вядомыя і, на мой погляд, такія, што страцілі сваю першапачатковую сілу ўздзеяння на гледача. Таму і “Неба вайны” — гэта не самалёты ды промні пражэктараў, а цяжкія камяні, якія сыплюцца на гарады, на людзей…

Сяргей ЧАРАНОВІЧ, сябра Беларускага саюза мастакоў, сябра Беларускага саюза дызайнераў

Ляхавічы

Чарановіч, С. Палымяны водбліск / Сяргей Чарановіч // Культура. – 2013. – 11 мая (№ 19). – С. 8-9.

Посередине мира

DSC01825

DSC01831

DSC01852

DSC01861

DSC01871

DSC01881

DSC01895

Деревенька, где прошло моё детство, расположена на окраине Беловежской пущи, на берегу тихой реки Лесная. За домом был сад, переходивший в огороды, огороды переходили в поле, поросшее высокой травой. За полем начиналось непроходимое болото – Дуновка, а за болотом, в то время наверняка так и было, – край земли. Этот мир был огромным: трава выше плеч, лес полный тайн, живой и тёплый, весь пронизанный золотыми лучами солнца.

В детстве мне приснился сон, запомнившийся на всю жизнь: будто бы отец, вернувшись из очередной командировки, привёз мне в подарок крылья, купленные в магазине игрушек. Два лёгких белых крылышка с тонкими кожаными ремешками. Я надевал их и летал над деревней, рекой, лесом… И чувство свободы и счастья было таким полным, таким реальным, что, проснувшись, я весь день ходил под этим впечатлением. Помню его и сейчас, когда пишу эти строки. Однажды я даже пытался отыскать эти крылья в таинственной темноте под моей кроватью. Их там не оказалось. И ещё не раз, когда я забирался на чердак дома или старого деревенского костёла, я надеялся на это чудо – отыскать там свои потерянные крылья.

Костёл – таинственный дом Бога.  Об этом гласила надпись на его каменном фасаде. В те годы костёл был закрыт, окна и двери забиты досками. Но он по-прежнему возвышался над всеми домиками деревни: большой каменный корабль, окружённый кладбищем и кустами невероятно разросшейся сирени. Это был ещё один персонаж моих детских сновидений. С ним связано самое первое, детское ощущение смерти. Это почти реальное ощущение приходило ко мне, маленькому человечку, лежащему в постели ночью, в комнате, наполненной слабым, едва различимым и движущимся в темноте лунным свечением облицованной белым кафелем печки. Лёжа под тяжёлым одеялом, я думал о том, что когда-нибудь умру и меня уже никогда не будет на свете. Я лежал, накрывшись с головой одеялом, повторяя и повторяя это слово – никогда, никогда, никогда… Сердце моё наполнялось ужасом, и я чувствовал, как весь мир, медленно оседая, валится куда-то вниз и в сторону. Это ощущение оседания мира было абсолютно реальным. Это чувство приходило ко мне и во сне. Причём оно было связано с кораблём – костёлом. Я видел себя входящим в огромную калитку его каменной ограды. Она открывалась, и мир начинал оседать. Это было состояние оцепенения, немого ужаса. А вокруг светились, словно блуждающие духи, белые гроздья сирени. Я метался во сне, падал с кровати, просыпался и, путаясь ногами в густой темноте и ночной рубашке, бежал прятаться под одеяло к моей няньке Марии. Под её защитой я спокойно спал до утра. Спасибо тебе, моя няня.

Ощущение смерти связано с ещё одним, но уже реальным событием. Недалеко от нашего дома жили аисты. Однажды я играл с приятелями в саду и вдруг увидел высоко парящего в небе аиста, который вдруг сложил крылья и камнем ударился о землю. Мы побежали туда. Птица упала на только что вскопанную грядку и, может быть, поэтому осталась жива. Мы подняли её и принесли домой. Она ещё некоторое время жила и даже ходила по двору, но потом умерла. И мы, дети, понесли её хоронить. Выкопали неглубокую ямку и положили туда аиста, прикрыв его цветами. Засыпали землёй. А ночью мне приснилось, что он, ещё живой, не может выбраться из-под влажной, тяжёлой земли. Смотрит на меня и шевелит своей печальной, длинной шеей. Утром, проснувшись, я побежал его спасать. Разрыл землю и приподнял крыло аиста: под ним кипели белые черви…

Горько, горько я плакал.

От детства осталось впечатление огромного мира, в котором я жил. И деревня, и река, и лес, и Дуновка – всё уходило в бесконечность. Всему этому, как и жизни, не было конца. И всё было живым! Этот мир – как кувшин с молоком, погружённый в глубь колодца, на дне которого бьёт родник: сорвётся, скатится звездой молочная капля и растекается в воздухе над лугом, над туманным змеиным болотом…

…Детские сны. Вспомнил, и снова я словно ребёнок на речном берегу: смотрю и слушаю. Ребёнок, впервые прочитавший берег реки как букварь, прочитавший траву на поле…

Это мои первые воспоминания о себе, открывающем для себя мир.

Зимой, случалось, деревню заносило снегом по самые крыши, ветер рвал электрические провода, и тогда вечерами люди, запершись в своих домах, зажигали лампы, распускавшие в воздухе запах керосина. Ужинали всей семьёй. Ели картошку, жареные шкварки, селёдку и квашенную в бочке капусту. Голова селёдки и её чешуйчатое тело торжественно блестели в неярком, мерцающем свете, её запах смешивался со сладким запахом керосина. За стеной над полем выла метель. Воздух, весь белый, ударял в оконные ставни, и было слышно в комнате, как скрипят под его ударами чердачные перекрытия. Одним ухом я прислушивался к этим звукам, а другим слушал рассказы няньки Марии.  Будто бы в доме живёт домовой, и если я не буду хорошо есть и слушаться её, то она отдаст меня ему… Мне представлялся сгорбленный старик с длинными руками и тянущейся по полу бородой, с носом огурцом и страшно выпученными зелёными глазами. Образ этого старика ассоциировался в моём сознании с керосиновым запахом. И уже засыпая в постели рядом с белеющей в темноте печкой, я замирал от восторга и страха, ходившего по телу тонкими иголочками, вспоминая рассказы взрослых о бродячих цыганах и Бабе Яге, представляя, как она грызёт дерево, на котором спрятался Ивасик-Телесик.

Утром, проснувшись, я прислушивался к звукам замирающей метели, и только въедливый запах керосина напоминал мне о вчерашнем страхе.

Керосин покупали в лавке на базаре. Мы ходили туда вместе с братом или с нянькой Марией. В одной руке нянька несла сумку с бутылью, другой держала за руку меня. Керосиновая лавка стояла на берегу реки, рядом со старой, сильно разросшейся ивой. Метров за двадцать до неё запах керосина начинал щекотать ноздри. Всем этим добром распоряжался человек со странно непохожим на все другие именем – Мозель. Он сидел на коротконогой скамеечке у двух больших кранов, торчавших из ржавой бочки, вокруг которой была построена эта пахучая хибара. Ручки кранов блестели как золото, и когда Мозель, скаля жёлтые зубы, открывал то один, то другой кран, из него с силой била пенящаяся струя керосина, каждая своего сорта. Мне так нравился этот запах и шипящий звук пенящейся, сильно ударявшей в дно посуды струи, что во рту пересыхало от желания пить эту остро пахнущую влагу, прижавшись губами к краю крана с отполированной рукояткой.

Деревенская школа – старенькая, деревянная. Её построили в виде большой буквы «П». Вокруг школы разбит гигантский цветник. Я вижу себя идущим сквозь этот мир цветов и пчёл по высоко насыпанной дорожке. Вокруг струятся сладкие дурманящие запахи, двигаются яркие цветные пятна лепестков, с треском разлетаются в стороны семена и стрекозы, драгоценными камешками светятся капли росы. Сладкий нектар сочится из глубины каждого цветка, словно бьёт родник на дне колодца. Память сохранила этот садик только залитым лучами солнца, словно никогда не шли осенние дожди, не наступала зима. Там раз и навсегда сладко пахло мёдом и праздником. Этот садик словно заманивал меня в скучные школьные стены.

Весной все окна в классах были распахнуты, и в разгар жаркого майского дня в окно, отвалившись от тяжёлого цветка пиона, то и дело залетал шмель, нагоняя своим гудением дрёму на засидевшихся в школе учеников. Мягкая прохлада класса, уличный зной, жужжание тяжело летящего шмеля – мир, затуманиваясь, отступал на несколько мгновений, чтобы потом опять резко, словно из-за угла, возникнуть вместе с шумом стукнувшей оконной рамы, с громким возгласом учителя или с грохотом упавшей на пол книги.

Медленно и с трудом выводились мои первые буквы. Я выписывал их стальным пером с тонким раздвоенным кончиком, макая его в густые фиолетовые чернила. Буквы нужно было писать с круглыми завитушками, с наклоном и нажимом.

Перед каждым уроком чистописания дежурные расставляли на партах чернильницы-невыливайки. В воздухе кисленько пахло чернилами.

Зимой в школе истопник топил печи. Дым и потрескивание горящих поленьев примешивались к вечным словам учителя: мама мыла раму, кукла мала… А в оконное стекло тихо царапалась тонкими, закоченевшими на морозе пальцами голая сирень.

Мою первую учительницу звали Лидия Романовна. Женщина очень высокого роста, строгая и требовательная. Я сидел на первой парте среднего ряда, и когда она говорила, стоя у классной доски, я высоко задирал голову, чтобы видеть лицо своего учителя. Лидия Романовна казалась мне огромным ветвистым деревом, растущим посреди поросшего невысокой травой поля.

Однажды, бегая по классу на перемене, я, махнув рукой, сбил с парты чернильницу-невыливайку. Воцарилась тишина, и все в оцепенении смотрели, как на ослепительно белой стене расплывается тёмно-фиолетовое, разлетевшееся брызгами в разные стороны пятно. Словно огромное насекомое, шевелило оно усами и тонкими крыльями. И, конечно, тут же загремел звонок: конец перемены. Всему конец.

Меня поставили в угол. Это было большим позором. На перемене приходили ученики соседних классов и смеялись над казнёнными. Каждую перемену до конца учебного дня я должен был проводить, стоя в углу лицом к стене. В нашем классе таких углов было восемь. К четырём, как и в любой комнате, добавлялись два по сторонам печки и два по сторонам шкафа, в котором хранились всякие школьные мелочи. Один из углов, образованных печкой, был самым укромным, и стоявший в нём ученик был практически избавлен от едких насмешек товарищей, тогда как все остальные наказанные были на виду. Не один раз я разглядывал надписи и рисунки на извёстке в укромном уголке за спасительной печкой.

Была в моей жизни и другая школа, и другая учительница. Моя семья, еще до моего рождения, снимала комнату в доме Ксении Михайловны Семашко. И дом, и люди, жившие в нём, были особенными. Дружеские отношения с ними у моей семьи сохранились на всю жизнь.

Это было время, когда люди активно общались друг с другом. Телевидение ещё не существовало в том объёме, в котором существует сейчас, и телевизор был огромной, почти никому не доступной редкостью. А в доме этих женщин он так никогда и не появился. Вместо этого люди беседовали друг с другом, пили чай, собравшись в кружок под ласковым, магическим светом матерчатого абажура.

Дом был срублен из толстых сосновых брёвен, сочившихся на летнем солнце янтарными каплями душистой смолы. Крыша сложена из тяжёлой, кое-где поросшей зелёным мхом черепицы. Окна закрывались снаружи раскладными деревянными ставнями. Поэтому и ночь, и день наступали в доме почти мгновенно. Утром я просыпался и, ещё лёжа в постели, видел, как сквозь щель в закрытых ставнях падает в комнату тонкий, ослепительно яркий и густой луч солнечного света. Пыль «сгорает», попав в его свечение, а солнечный зайчик медленно двигается, переходя с предмета на предмет в дремлющей темноте комнаты. Вдруг стучат засовы, ставни распахиваются, и лето со всеми звуками и запахами мощной, широкой волной наполняет комнату. Пора вставать. Ещё один день в самом разгаре. Я, соскочив с постели, иду умываться. В доме хлопают ставни, и комнаты одна за другой оживают, омытые солнцем, оглушённые пением птиц, наполненные запахом полыни, белой летней пыли, укропа…

У каждого предмета в доме был свой запах. Вот огромный старинный резной буфет. В нём запах старого дерева смешивается с запахом фиников, вишнёвой наливки, горького, почти чёрного шоколада. Величественный, словно концертный рояль, платяной шкаф пахнет нафталином, старыми картонными коробками и дымком папирос, которые курит одна из живущих в доме женщин. Однажды я предпринял целое путешествие по недрам этого гиганта. Забравшись внутрь, я провёл там несколько часов, перебирая сложенные в шкафу вещи.

Дом был наполнен удивительными предметами. Однажды в сарае упали дрова, и за ними нашли старинную саблю с тонким блестящим лезвием и ажурной рукоятью. На чердаке хранились тяжёлые, литые подсвечники, инкрустированная перламутром гитара, давно вышедшие из моды платья, шляпные коробки с оттиснутыми на них надписями на чужом языке. Ручная мельница для кофе, найденная мной в одном из комодов, работала так хорошо и была сделана так прочно, что перемалывала в мелкий песок небольшие камешки. Семейный альбом в обложке, обтянутой тёмным бархатом, шевелил толстыми страницами, показывал дагерротипы с золотыми печатями и изображением мужчин в невиданной одежде с дымящимися сигарами в руках, женщин в платьях сказочных принцесс, священников в чёрных сутанах, в очках и в окладистых бородах.

Кто были эти люди? Женщины, жившие в доме, никогда не говорили со мной об этом.

Ксения Михайловна – хозяйка дома. В те годы она казалась мне, малышу, старенькой бабушкой. Всегда опрятная, в чистом фартуке (их шили на заказ у портнихи), с блестящими на носу очками в тонкой золочёной оправе, хлопотала она у открытого огня печи, на которой готовился обед. Двигалась она быстро и как бы слегка суетливо. А вокруг неё кипели на плите многочисленные кастрюли и кастрюльки, в них томились разные соусы, котлетки, помидорные супы с куриными потрошками… Она готовила превкусную шоколадную колбаску из какао, орехов, печенья и много чего ещё.

Во время обеда для меня ставили специальную, «мою» тарелку, рядом клали маленькую серебряную суповую ложку и «мою» вилку с деревянной ручкой. Всё, что было положено в тарелку, нужно было съесть. Сиди хоть два часа. Иногда я так плотно набивал свой живот, что еле-еле выходил из-за стола. Вместе с Ксенией Михайловной в доме жили две дочери: Наталья Фёдоровна и Тулька. Наталья Фёдоровна преподавала в начальных классах. Она-то и занималась со мной после школы. (В то время мои родители переехали жить в Ляховичи. Меня оставили на время у няньки в Шерешево. Брат Дима жил в Несвиже у тёти Жени, сестры отца. Сестра Марина была с родителями.)

Наталья Фёдоровна, Туся – так звали её домашние, с вечной папиросой в руке, в халате, усыпанном пышными цветами пионов, сидит за огромным, как пол в школьном спортзале, столом, в кресле с резными подлокотниками. На сидении кресла лежит подушка с вышитой на ней крестом жар-птицей. Перед столом окно. Туся сидит, поджав под себя ногу, курит и проверяет бесконечные стопки школьных тетрадей, исправляя написанное в них красными, как листья клёнов, чернилами. Женщина с лицом птицы, словно скульптура майя, темнокожая, с вьющимися чёрными с проседью волосами. Белки глаз жёлтые, как дым её папиросы. Косметики на лице нет, мундштуки невыкуренных беломорок все с розовым ободком. Иногда она поднимает глаза и смотрит в окно. Там раскинул ветви красавец дуб, посаженный ещё её дедом. Справа от дуба – здание пожарной команды: белёные стены и огромные коричневые всегда запертые двери. Слева от дуба виднеется паровая мельница, вся белая, с белым мельником, белыми лошадьми во дворе, с белой травой и забором. Из вечно открытых дверей сыплется мучная метель. Я смотрю на весь этот мир, дрёма одолевает меня, и я засыпаю среди белого дня на диване, зарывшись в подушки, расшитые пёстрыми райскими птицами…

На окраине мира

– Мир таинственный, мир мой древний… Никаких тайн здесь, в провинции, больше нет, да и от древностей остались одни развалины. Думаю, что для Беларуси понятие провинции применимо не только к небольшим городкам и деревенькам. На мой взгляд, Минск глубоко провинциальный город. Именно поэтому и без сожаления и грусти переехал жить в деревню. Не видел разницы. Да и теперь не вижу. Правда, были у меня кое-какие иллюзии насчёт деревенской жизни. Теперь их уже нет.

Одно из самых ярких впечатлений детства – образ зрелого мира, мира, лишённого черт  перманентной метаморфозы. Мир был цельным, как скала. Дерево – это дерево, камень – это камень, если дорога – то дорога, мощённая камнем. По центру её ложились камни огромные и плоские, как блины. По ним было так уютно возвращаться с речки бесконечным вечером бесконечного летнего дня. За день они нагревались так, что невозможно было ступить. И мы бежали по этим горячим камням… От центра к краю дороги камни становились меньше, потом ещё меньше… Я такой дороги больше нигде не видел. Помню, как её ремонтировали: рабочие в штанах из грубой кожи с подшитыми наколенниками медленно двигались на коленях по дороге, специальным молотком выкапывали расшатавшиеся камни, подсыпали песок и снова укладывали их на место. Камень к камню, и всё вручную… Сейчас сверху асфальт положили, вырубили почти все аллеи…

Наш мирок, ничего кроме смеха и жалости, не вызывает. И еще недоумение…

Теперь это бумажные паззлы.

Я был в пятом классе, когда моя семья переехала в Ляховичи. Жили на чужих квартирах вместе с хозяевами. Из этого периода ничего, абсолютно ничего не помню. Видимо, сработала какая-то защита. Я отказывался видеть то, что меня окружало. Начал рисовать. Какие-то театральные постановки с друзьями делал на Новый год. Весь репертуар Райкина знал наизусть, фокусы на сцене показывал – жёг носовые платки зрителей и их же бумажные деньги. И ни разу не был бит. Представлял «юнака» в сценке по стихотворению, как там было-то: «Цвёрда трымаўся юнак на дапросе…» Пришло время определиться, кем быть: актером или художником. Но ни одного художника, который помог бы мне в профессиональном плане, в Ляховичах не было. Сам что-то рисовал, с двумя картинками поехал в Минск, в Театрально-художественный. Один, без родителей, с папочкой, в которой были рисунки. Зашел в институт, а там как раз переносили работы студентов – на защиту или на выставку. Увидел я всё это, посмотрел на свои рисунки… Посидел где-то под лестницей и поехал домой.

Год работал арматурщиком. Носил кирзовые сапоги и портянки. Работа была тяжелая, пили все много, и я пил. Такой был рабочий человек со всеми проблемами рабочей жизни.

Через год снова поехал в Минск, на этот раз с отцом, показал свои работы, мне быстро объяснили, что прежде чем поступать, надо еще учиться и учиться, а лучше и вовсе не мучаться и оставаться арматурщиком. Уже уходя из института, встретили Валентина Ивановича Гусева, заведовавшего тогда кафедрой интерьера. Абсолютно чужой человек вдруг спросил, отчего мы такие грустные. Рассказали мы ему всё, он ещё раз посмотрел мои работы и сказал: «У тебя есть два варианта. Либо ты возвращаешься в Ляховичи и остаешься арматурщиком первого разряда, либо едешь в Барановичи, где живет семья художников: Ромейко и Броновец. Если позанимаешься у них, они тебя натаскают, – сможешь поступить на наш факультет. »

И я ездил больше чем полгода в Барановичи учиться к Ромейко и Броновец. Каждый день. И поступил-таки на следующий год.

Я был натаскан чисто механически, но общекультурный уровень… Очень плохо представлял, что такое живопись, знал только художников, репродукции картин которых видел в школьных учебниках, кто такие импрессионисты или Пикассо… Даже слов таких не слышал. Мало того, до двадцати лет я вообще не читал книг, не считал нужным. Был типичным деревенским подростком, учиться мне было тяжело, в первое время я даже не совсем понимал, чего от меня хотят.

А потом начался курс лекций по цветоведению у Ленины Николаевны Мироновой. И настолько меня впечатлил этот человек, объём её знаний… Она меня просто завораживала. Если бы она на моих глазах превратила крысу в кучера, а тыкву в карету – я бы не удивился. Таково было обаяние знаний, мощи человека, который может самостоятельно мыслить…

Жизнь моя полностью перевернулась. Я начал читать запоем, с утра до поздней ночи. Мне казалось, что, читая книги, я смогу открыть нечто, чего никто не знает.

Много позже я понял, что это очередная иллюзия, что я попал в интеллектуальную ловушку. Я овладел поверхностыми знаниями в невероятном количестве областей человеческой деятельности… Но невозможно получить подлинное знание, просто прочитав написанную не тобой книгу.

В Минске жил на Короля, в одном доме с Вениамином Блаженным. В то время, когда он писал свои удивительные стихи, мы – я, Русова, Игорь Кашкуревич бегали по Минску… Кашкуревич в своём знаменитом длинном плаще, я с длинными волосами и в страшно обтягивающих джинсах, пошитых из белого брезента, Русова, похожая на мальчиша-плохиша… Это были 70-е годы. Писали что-то… И только много позже я узнал, что рядом жил такой человек. Как жаль, что судьба, не раз делавшая мне щедрые подарки, на этот раз не удосужилась познакомить нас…

Минск – это город, где ветер дует тебе в лицо, куда бы ты ни шёл. Не знаю, но у меня всегда так было…

Вернувшись в Ляховичи, первое время работал в художественной мастерской. Это было абсолютно бессмысленное и поэтому высокооплачиваемое занятие. Зарабатывал больше (и легче) своего отца – врача с огромным трудовым стажем. Печатали бесконечных Владимиров Ильичей.

Очень скоро я бросил работу в художественной мастерской и начал искать заказы на оформление книг в минских издательствах.

В конце 80-х – начале 90-х получить заказ было сложно, для работы отбирались лучшие из лучших. Свою первую работу я получил только через два года благодаря протекции Володи Цеслера. Это была книга А. И. Кочетова «Как заниматься самовоспитанием» в «Вышэйшай школе». Дальше пошло легче. В редакции «Мастацкая літаратура» познакомился с очень талантливым человеком – художественным редактором Александром Царёвым. Думаю, что многие минские художники могут вместе со мной вспомнить его с большим уважением и благодарностью.

Пятьдесят книг оформил. Получил несколько дипломов на разных конкурсах. Потом развалился Советский Союз и вместе с ним многие издательства. Когда в 1997 году за работу над оформлением книги В. Некляева «Прошча», получившей первое место на республиканском конкурсе книжной графики, Госкомиздат наградил меня премией, эквивалентной 10 долларам США, я понял, что пора опять возвращаться в Ляховичи.

Много переезжал и много где был. Теперь точно знаю: все проблемы ездят вместе со мной. Бросить одну жизнь и начать другую невозможно. Всё, от чего ты бежишь, будет стоять у тебя за спиной.

Вернувшись в Ляховичи, неожиданно для себя увлёкся историей. Та часть белорусской истории, которую мы начали узнавать только в 80-е годы, меня поразила. До этого я жил, как и все, в убеждении, что до 17-го года у нас вообще ничего не было. Еще пацанами в детстве мы облазали вдоль и поперёк всю усадьбу Рейтанов в Грушевке. Но что мы тогда знали о том, кто такой Тадеуш Рейтан? Ровным счётом ничего…

Из публикаций Сергея Череновича

Грушевка (Groszowka) – дворцово-парковый ансамбль, родовое гнездо Рейтанов. Упоминается в исторических документах с XVI столетия. До 1551 года принадлежала княгине Барбаре Радзивилл, которая подарила поместье Михаилу Залескому. После 1567 года Грушевка подарена Сигизмундом II Августом дворянину П. Шлягеру, спустя некоторое время поместье вновь возвращается к Радзивиллам.

Точно не известно, когда поместье перешло во владение Рейтанов. Известно, что этот род переселился из Германии в Речь Посполитую около 1600 года и с течением времени разделился на несколько ветвей, одна из которых стала жить на Беларуси. Приблизительно в середине XVII века Рейтаны уже владели поместьем в Грушевке. До конца XIX века оно оставалось главной резиденцией рода.

Во второй половине XVIII века поместьем владел посол земли Новоградской на Варшавском сейме 1773 года, «пан з чорнай Русі», Тадеуш Рейтан (1741-1780 гг.), известный как непримиримый и твёрдый противник раздела Речи Посполитой.

Речь Посполитая – первое на территории Европы федеративное государство, в состав которого входили в качестве независимых государств Польское королевство и Великое Княжество Литовское. В Речи Посполитой была принята конституция, гарантировавшая личные свободы гражданам и определявшая демократические формы управления государством. Король Речи Посполитой избирался на основании всеобщего голосования на Сейме послами, съезжавшимися изо всех уголков тогдашнего государства.

Известно об участии Тадеуша Рейтана в составе Барской конфедерации, а также о деятельности в качестве посла на Варшавском сейме 1773 года, куда он был избран от Новоградского повета.

Барская конфедерация – военное и политическое объединение части шляхты и некоторых магнатов Речи Посполитой для совместной борьбы против короля Речи Посполитой Станислава Августа Понятовского и царской России. Была основана в 1768 году. В программных документах конфедерации выдвигалось требование остановки военной интервенции царской России против Речи Посполитой, осуждалось её вмешательство во внутренние дела этой страны. В 1771 году к конфедератам присоединился великий гетман литовский Михаил Казимир Огинский. 12 сентября 1771 года  его войска около деревни Столовичи (недалеко от современного города Барановичи) вступили в бой с армией Суворова и потерпели поражение, в результате в 1772 году последовал раздел (позднее он будет назван первым) Речи Посполитой между Австрией, Пруссией и Россией. Тысячи участников конфедерации были жестоко наказаны царским правительством и сосланы на каторгу в Сибирь. По некоторым сведениям, в битве под Столовичами принимал участие и Рейтан, выступавший на стороне Михаила Казимира Огинского.

Великое Княжество Литовское – так во время жизни Тадеуша Рейтана назывались земли, входящие в состав сегодняшней Беларуси. Именно так послами от Новоградского повета на Сейм, проходивший в 1773 году в Варшаве, и были избраны Тадеуш Рейтан и Самуль Корсак. Рейтан и Корсак должны были требовать на сейме вывода русских войск с территории государства, а значит, выступить против произошедшего раздела. Кроме того, новоградские послы обязаны были любыми способами срывать работу Сейма, пока там не появятся представители других европейских государств, которые могли бы защитить интересы Польши и Княжества.

Таковы были планы патриотов Речи Посполитой. Активно строили свои планы и её противники. 16 апреля 1773 года в Варшаве, по инициативе посла А. Панинского, заручившегося поддержкой 60 послов и 9 сенаторов, была создана «конфедерация», ставившая своей целью содействие дальнейшим действиям государств, осуществивших раздел Речи Посполитой. Для этого планировалось реорганизовать Сейм в конфедерацию. Законодательно это было возможно. На Сейме, превращённом в конфедерацию, переставал действовать принцип «либерум вето», позволявший отменить любое решение Сейма, если против него проголосует хотя бы один человек. При отсутствии механизма «либерум вето» голосование осуществлялось простым большинством голосов, что гарантировало Панинскому и его сторонникам полный успех в осуществлении поставленных перед собой целей.

Острее других опасность этих планов почувствовал Тадеуш Рейтан, заранее продумавший своё поведение в день начала заседаний. 19 апреля Сейм открыл посол из Кракова Лентовский. Будучи сторонником Панинского, он от имени Польши предложил избрать маршалка конфедерации Панинского Сеймовым маршалком. Далеко не все послы и сенаторы понимали, что происходит. Были и равнодушные ко всему, попавшие на Сейм случайно. Решение вот-вот должно быть принято. Рейтан решительно вмешивается в ход событий. Неожиданно для «конфедератов» он вышел на середину зала и стал объяснять присутствующим, как дорого может стоить принятие подобного решения. Говорил он и о незаконности процедуры создания  «конфедерации». Рейтан настаивал на том, что избрание Панинского оскорбит послов Великого Княжества Литовского: каждый третий Сейм должен был проходить в Гродно, на территории Княжества. Эта традиция была нарушена. И для восстановления справедливости маршалка Сейма нужно выбрать не со стороны Польши, а со стороны Княжества. К его предложению присоединились послы минского, волковысского, пинского, гродненского поветов, а также некоторые послы со стороны Польши. Начались горячие споры. Рейтан, увидев, как много в зале находится сторонников Панинского, решил действовать безотлагательно. Заметив, что пустует место маршалка от Великого Княжества Литовского, который опоздал к началу открытия заседаний, Тадеуш бросился к креслу, сел в него и, взяв в руки маршальский жезл, трижды ударил им об пол. Панинский, боясь упустить инициативу, закрывает работу Сейма и назначает очередное заседание на 10 часов утра следующего дня. Рейтан, со своей стороны, назначает заседание на 20 апреля, но не на 10 утра, а на час дня. Позже он поймёт свою ошибку: собравшись раньше, сторонники Панинского могли склонить на свою сторону колебавшихся послов. Рейтан появляется на Сейме с самого утра. Вместе с Корсаком он пытается убедить собравшихся послов начать работу без отсутствующего Панинского. Панинский появился в зале заседаний только в 11 часов, когда споры между различными группами депутатов достигли апогея. Вот-вот могла начаться драка. Испугавшись, Панинский решает не входить в зал и, стоя в дверях, объявляет о переносе заседаний на следующий день. Но инициативу в ходе дебатов перехватил Корсак. Он начал убеждать собравшихся не голосовать за создание конфедерации, рассказывал о том, что Панинский действует по указке русского посла Штакельберга. Это вызвало бурю негодования, многие послы стали покидать зал. Заседание могло сорваться. Рейтан снова просит послов задуматься над смыслом происходящего. Но его уже не слушают. Чтобы помешать выходящим из зала послам, Рейтан становится в дверях, загородив им дорогу. Но и это не сдержало отступников. Тогда со словами: «Убейте меня, затопчите, но не убивайте Отечество», – он падает на пол возле самых дверей. Некоторые стали останавливаться, не решаясь переступить через лежащего. Но один из самых горячих сторонников конфедерации, Ян Язерский, с презрительной усмешкой переступает через Рейтана. За ним пошли остальные…

Ушедшие послы собрались в здании суда и официально зарегистрировали создание конфедерации. Корсак и Рейтан были объявлены врагами Речи Посполитой, что по тогдашним законам было равносильно смертному приговору.

Позже к конфедерации присоединился и король Речи Посполитой.

Дальнейшая борьба утратила всякий смысл.

– Он переживал раздел государства как свою личную драму. Даже русский генерал Бибиков сказал: «Все офицеры должны снять перед Рейтаном свои награды. Он один настоящий сын своего Отечества.»

Трагедия, пережитая Рейтаном на Сейме, стала причиной тяжёлой болезни. Вернувшись в Грушевку, он переживал состояние глубокой депрессии. Смысл жизни исчез для него. 8 августа 1780 года он покончил с собой…

Из публикаций Сергея Череновича

В настоящее время на территории усадьбы, площадь которой составляет около 14 гектаров, сохранились: полуразрушенный жилой дом, полуразрушенная и ограбленная фамильная каплица рода Рейтанов, два флигеля, в одном из которых провёл последние годы жизни Тадеуш Рейтан, полуразрушенные ледник и оранжерея, конюшни, выстроенные в стиле псевдоготики, амбар, руины винокурни, парк регулярной планировки и плодовый сад. До конца XIX века в поместье стоял одноэтажный дом, построенный в строгих формах классицизма ещё при жизни Тадеуша Рейтана. Вид этого дома известен по акварели Наполеона Орды, неоднократно бывавшего в поместье Рейтанов на протяжении 1864-1876 гг.

В библиотеке Рейтанов было собрано большое количество книг. Собрание это пережило множество исторических катаклизмов и просуществовало до начала Второй мировой войны.

До 1939 года с особенной тщательностью оберегалось строение, стоящее недалеко от дома и получившее название «мурованка». В нём из поколения в поколение хранился семейный архив рода Рейтанов. В частности, среди документов был мандат Тадеуша Рейтана на Варшавский сейм. Существовали в архиве и материалы, подробно описывавшие  все значительные события жизни тогдашнего государства. В двух комнатах этого здания Тадеуш Рейтан провёл последние годы своей жизни.

Этот бесценный архив бесследно пропал ещё до 1914 года.

Недалеко от дома находилась семейная каплица, которая подверглась осквернению и разрушению предположительно во время Первой мировой войны. Новая каплица была возведена в начале ХХ века в модном на то время стиле неоготики.

В период между 1-й и 2-й  мировыми войнами в грушевском доме были собраны остатки памятных вещей Тадеуша Рейтана. Все эти ценности наследники Рейтана передали Краковскому национальному музею Чарторыйских вместе со старыми часами Стефана Рейтана.

Возле старого дома в 1860 году на средства Стефана Рейтана был установлен бюст Тадеуша Рейтана. После восстания 1889 года бюст был перевезён в Краковский национальный музей. В 1939 году около новой каплицы был установлен ещё один бюст Т. Рейтана, разрушенный во время Второй мировой войны…

– Когда я вижу, что творят люди с тем, что было создано до них…

В Ляховичах была одна из самых больших в Восточной Европе фортеций, Ляховичский замок. По планам я воссоздал его изображение. Фортеция была не меньше Несвижского замка и того же новоитальянского типа архитектурной планировки. Она была разрушена во время русско-шведской войны. Затем в её развалинах организовали спиртзавод, потом продали всё как лом на кирпичи.

Была у нас и татарская мечеть, деньги на её строительство собирали со всего мира, даже султан Египта Фуад І прислал свой вклад. Во время Великой Отечественной войны фашисты, уходя из города, подожгли мечеть. Каким-то чудом пожар в этом деревянном здании погас. Мечеть простояла до 50-х годов ХХ столетия. По приказу советских властей была разобрана на доски, из которых построили коровник в одном из районных колхозов.

Была в Ляховичах и синагога. На её месте построена котельная консервного завода.

Пятисотлетний храм Вознесения Святого Креста был взорван в 60-е годы. На его месте асфальтированная площадка для автомобилей.

Полтора года назад на кладбище в деревне Дарево были разрушены могилы философа Флориана Бохвица и его жены, родной сестры матери Адама Мицкевича. На их месте устроили новое захоронение.

Практически каждый белорусский город имеет похожую историю. Люди, живущие в этих местах, всё забыли.

Примечание: текст этой статьи приведён не полностью. Для того, чтобы ознакомиться с полной версией, пожалуйста, обратитесь к первоисточнику: Черенович, С. Посередине мира / Сергей Черенович // Монолог. – 2005. – Выпуск 9. – С. 7-27.

Полет фантазии

Адкрываем горад па-новаму

Людзей розных узростаў і сацыяльнага статуса, прафесій і веравызнання аб’ядноўвае любоў да сваёй малой радзімы. І кожны па-свойму імкнецца выказаць гэту любоў, як мага больш даведацца пра гісторыю роднага краю, яго працавітых людзей.

У мінулую пятніцу ў ГДК адкрылася фотавыстава “Грушаўка” нашага земляка Сяргея Чарановіча. Яна не пакінула раўнадушнымі не толькі аматараў вывучэння культурнай і гістарычнай спадчыны, але і тых, хто захапляецца мастацтвам фатаграфіі, каму неабыякавы лёс старадаўніх помнікаў культуры, архітэктуры і дойлідства. Грушаўскі палацава-паркавы ансамбль стаў галоўнай дзеючай асобай выставы.

Для аўтара работ Грушаўка — месца асаблівае. Калісьці даўно, зрабіўшы тут першы фотаздымак, Сяргей Чарановіч захапіўся фатаграфіяй. Гэты занятак разам з краязнаўствам і маляваннем для яго стаў любімым.

— Не захапляцца Грушаўкай нельга. Маляваць яе можна кожную хвіліну, бо ў кожнае наступнае імгненне па-рознаму падае цень на пабудовы і прыроду, усё набывае новыя адценні і фарбы, — перакананы аўтар работ.

А вось яшчэ адзін адрас цікаўных і нераўнадушных. На працягу многіх гадоў самыя актыўныя ўдзельнікі клуба ЮНЕСКА “Заранка” (кіраўнік Наталля Маслоўская) збіралі разнастайную інфармацыю пра Ляхавічы, яго жыхароў, памятныя культурныя і гістарычныя мясціны. А колькі сведкаў запамінальных падзей апыталі! Такое вось адкрыццё свайго горада. Гэту інфармацыю можна выкарыстоўваць і падчас экскурсій. Адна з такіх прайшла ў мінулую суботу. Пачалася яна каля Ляхавіцкага дзяржаўнага аграрнага каледжа. Наталля Маслоўская расказала пра гісторыю каледжа, яго знакамітых выпускнікоў, пра СШ № 2, а таксама пра Ляхавічы — ад мінуўшчыны да сённяшніх дзён. Потым рабяты спыняліся на плошчах Леніна і Перамогі, каля гарадской “Крыніцы” і валуна на месцы сённяшняй фартэцыі. Экскурсаводамі былі Артур Палівода, Яна Карчэўская, Анастасія Найда і Юлія Васілько.
Галіна КАНЬКО.

Фота Сяргея ВАРАНОВІЧА.

Канько, Г. Адкрываем горад па-новаму / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2012. – 22 верас. – С. 3.

Грушаўка ў фотааб’ектыве Сяргея Чарановіча

“Святло і цень старой сядзібы” — гучыць таямніча, рамантычна і загадкава. Выстава з такой назвай захапляе не толькі аматараў вывучэння культурнай і гістарычнай спадчыны, a і тых, каму неабыякавы лёс старадаўніх помнікаў культуры, архітэктуры і дойлідства. Менавіта Грушаўскі палацава-паркавы ансамбль стаў галоўнай дзеючай асобай 31 фотаработы, выстаўленай у Брэсцкім музеі “Выратаваныя мастацкія каштоўнасці”. Выстава прымеркавана да Дзён еўрапейскай спадчыны, якія сёлета ў нашай краіне аб’яднаны тэмай “Сядзібныя паркі Беларусі”.

Аўтар работ апошняй экспазіцыі – наш зямляк, таленавіты і апантаны чалавек, мастак па прызванні і па адукацыі, краязнаўца і педагог-наватар Сяргей Чарановіч — член Беларускага саюза мастакоў і Беларускага саюза дызайнераў, сааўтар герба горада Ляхавічы. Зараз ён у якасці педагога Ляхавіцкай дзіцячай школы мастацтваў дзеліцца сваім майстэрствам з юнымі аматарамі жывапісу, выкладае мастацтва фатаграфіі ў Баранавіцкай мастацкай школе, кіруе заслужаным аматарскім калектывам — дзіцяча-юнацкай студыяй выяўленчага мастацтва “Aпaлон”. Да таго ж Сяргей Вячаслававіч – аўтар мастацкага афармлення больш як 50-ці кніг. Яго лепшыя работы – неаднаразовыя дыпламанты рэспубліканскіх конкурсаў мастацтва кнігі. А яшчэ ён – фіналіст рэспубліканскага конкурсу фотаздымкаў “Мая Беларусь”.

— Захапіўся фатаграфіяй яшчэ напрыканцы мінулага стагоддзя, калі пабываў у вельмі прыгожай мясціне нашай Ляхавіччыны — у старой сядзібе ў Грушаўцы. Захацелася захаваць для сябе і для нашчадкаў хаця б выявы капліцы знакамітага роду Рэйтанаў, старой алеі з лістоўніц, такой прыгожай і непаўторнай у розны час сутак і ў розную пару года. 3 таго часу фатаграфія трывала ўвайшла ў мае жыццё, — гаворыць аўтар выставы. На сённяшні дзень ва ўласным архіве Сяргея Чарановіча больш за 1000 фотаздымкаў.

— Калі хоць раз пабываеш у Грушаўцы, не зможаш забыць гэта прыгожае месца, па сцежках якога хадзіў Тадэвуш Рэйтан, дзе некалькі разоў пабываў знакаміты мастак Напалеон Орда. Вельмі шкада, што сядзіба разбураецца, і так хочацца, каб знайшліся людзі, якія ўдыхнуць у яе новае жыццё і захаваюць гэты помнік культуры і архітэктуры для нашчадкаў. Тым больш, што гэта прыгожае месца знаходзіцца ў цэнтры турыстычнага “Залатога кальца Беларусі”, — дзеліцца думкамі Сяргей Чарановіч.

Адкрыццё выставы адбылося 3 верасня. Ужо ў першы яе дзень (фотавыстава арганізавана пры дапамозе і фінансавай падтрымцы аддзела культуры Ляхавіцкага райвыканкама) было нямала жадаючых датыкнуцца да непаўторных краявідаў Грушаўкі. Аматары мастацкай фатаграфіі і проста неабыякавыя людзі прыходзілі, разглядалі фотаздымкі, задумваліся і разважалі. Выказваліся меркаванні наконт будучага Грушаўскай сядзібы і наогул помнікаў архітэктуры і гісторыі.

Выстава з фотавыявамі Грушаўскага палацава-паркавага ансамбля будзе экспанавацца да канца верасня.

Галіна Канько

Канько, Г. Грушаўка ў фотааб’ектыве Сяргея Чарановіча / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – С. 3.

“Шляхціц Завальня” ў афармленні С. Чарановіча

Выдавецтва “Мастацкая літаратура” выпусціла ў свет кнігу Яна Баршчэўскага “Шляхціц Завальня”. Прыгожае выданне, у якім аўтар расказвае пра легенды і паданні роднага краю, звязаныя з ведзьмакамі і іншымі страшнымі міфічнымі героямі. Кніга здаецца яшчэ больш таямнічай ад самабытнага мастацкага афармлення, якое прыдумаў і стварыў наш зямляк, вядомы мастак Сяргей Чарановіч. Напісаныя ім ілюстрацыі (кожная на фармат кнігі) сапраўдныя творы мастацтва. Матыў кожнага малюнка — гэта родны край, наша Ляхавіччына, з яе старажытнымі помнікамі архітэктуры і незабыўнымі знакамітымі мясцінамі. У прыватнасці, капліца Рэйтанаў з Грушаўскага маёнтка, якая была пабудавана ў пачатку XX стагоддзя, фігуруе на малюнках у розных выявах.

Па-над яе вострымі шпілямі плавае ў цемры ночы дракон — іменна той, якога ўбачыў у сваім уяўленні нехта з насельнікаў маёнтка… Кожны малюнак — чаканне незвычайнага: у вакенцы капліцы ледзь свеціцца агеньчык, які кідае сваё святло на сажалку, дзе пад начным небам купаюцца ведзьмы…

Аматары вострых адчуванняў, якія валодаюць уяўленнем і здатныя да фантазіі, атрымаюць задавальненне не толькі ад чытання кнігі, але і ад мастацкага афармлення.

Новае выданне кнігі “Шляхціц Завальня’’ паступіць у продаж зусім хутка.

Аліна ЛАПІЧ.

Лапіч, А. “Шляхціц Завальня” ў афармленні С. Чарановіча / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 9 лістап.

У Палацыку адкрылася выстава фотаработ ураджэнца Шарашова Сяргея Чарановіча

Адразу дзве новыя выставы адкрыліся ў музеі-сядзібе “Пружанскі палацык” — работы фотамастака Сяргея Чарановіча і карціны яго выхаванцаў, удзельнікаў народнай студыі выяўленчага мастацтва “Апалон” з горада Ляхавічы. Сяргей Чарановіч – наш зямляк, нарадзіўся і правёў маленства ў Шарашове. У свой час  з бацькамі  аб’ехаў шмат краін былога Саюза, апошнім часам  асеў у Ляхавічах. Шмат гадоў супрацоўнічаў з беларускімі выдавецтвамі, аформіў звыш 50 кніг. Зараз графік Сяргей Чарановіч знайшоў сябе ў фотамастацтве.

Непадалёку ад Ляхавічаў знаходзіцца былая сядзіба Рэйтанаў – Грушаўка. Маёнтак, вядомы яшчэ з XVI стагоддзя, Сяргей Чарановіч адкрыў для сябе некалькі гадоў таму і проста ўлюбіўся ў гэтае месца. За шэсць гадоў Сяргей Вячаслававіч зрабіў больш як дзве тысячы здымкаў рэшткаў сядзібы і навакольных пейзажаў. Як прызнаецца творца, не ўсе яны маюць мастацкую каштоўнасць, але ўсе адлюстроўваюць перамены (на жаль, не ў лепшы бок), якія адбываюцца з маёнткам. Фотаздымкі Грушаўкі, зробленыя Чарановічам, выстаўляліся ў Брэсце, Мінску, Баранавічах, у польскіх гарадах. У Пружаны аўтар прывёз 22 выявы, якія расказваюць пра ціхае і адзінокае жыццё сядзібы, паказваюць яе прыгажосць у розныя поры года.

Адной з найцікавейшых можна назваць работу пад назвай “Лесвіца ў неба”. Так называецца алея, якая вя-дзе да капліцы. Лістоўніцы высаджаны парамі, кожная пара мае сваю вышыню. Цікава, што прапорцыі дрэў захаваліся і сёння, больш як праз сто гадоў. І ніхто не ведае, як гэта было зроблена. Таму шлях да капліцы і ў нашы дні нагадвае лесвіцу ў неба.

Сяргей Вячаслававіч кадр за кадрам піша гісторыю Грушаўкі: з кожным годам час усё менш міласэрны да некалі знака-мітай сядзібы. На традыцыйнае пытанне аб далейшых творчых планах мастак, між іншым, заўважыў, што здымаць Грушаўку ўсё роўна не перастане. І вельмі спадзяецца на тое, што нарэшце знойдуцца спонсары, якія ўдыхнуць у маёнтак другое жыццё.

Сяргей Чарановіч прызнаўся, што ў родным Шарашове не быў гадоў пяць, з таго часу, як забраў да сябе сваю адзінокую састарэлую няньку. Але пытанне пра родныя мясціны адразу ж абудзіла ў мастака мноства ўспамінаў. Думаецца, што некаторыя з іх знойдуць сваё адлюстраванне ў карцінах ці фотаработах аўтара.

Любоўю да роднага краю  прасякнуты і заняткі Сяргея Чарановіча з таленавітымі дзецьмі. У студыі “Апалон” ён вучыць дзяцей розных узростаў не толькі маляваць: з задавальненнем  перадае маладому пакаленню свой краязнаўчы вопыт. На выставу студыя “Апалон” прывезла работы вучняў ва ўзросце ад 5 да 17 гадоў.

Трэба адзначыць, што адкрыццё выстаў прайшло ў палацыку вельмі крэатыўна. Наведвальнікі паэтычнага гуртка пры каледжы, якім кіруе выкладчыца Вольга Балабушка, чыталі вершы, спявалі пад гітару, народны майстар Марыя Кулецкая малявала партрэты ўсіх жадаючых, нехта сеў за фартэпіяна…  Для самых малодшых выхаванцаў студыі “Апалон” супрацоўнікі музея распрацавалі гульню ў “Лабірынтах музея”, падчас якой дзеці самастойна шукалі таямніцы палацыка.

Азнаёміцца з таямніцамі і палюбавацца выставамі можна ў музеі-сядзібе “Пружанскі палацык” ва ўсе дні, акрамя  панядзелка і аўторка.

На здымках: падчас адкрыцця выстаў.

Кацярына ПАШКЕВІЧ,  Аляксандр Мелеш (фота)

Пашкевіч, К.  У Палацыку адкрылася выстава фотаработ ураджэнца Шарашова Сяргея Чарановіча / Кацярына Пашкевіч // Раённыя будні. – 2013. – 22 лістап.

Фестиваль ландшафтной архитектуры и дизайна превратил исторический центр Минска в новую галерею под открытым небом

Свет и тень старой усадьбы

Фотовыставка ляховичского фотохудожника Сергея Череновича, посвященная усадебно-парковому комплексу Грушевка, стала одним из значимых событий в числе мероприятий, посвященных 520-летию Ляховичей.

Сергей Черенович — член Союза художников, Союза дизайнеров, автор иллюстраций более чем полусотни книг, лауреат различных конкурсов, пре­подает изобразительное искусство в Ляховичской детской школе искусств, ведет кружок фотомастерства в Барановичской школе искусств, руководит заслуженным любительским коллективом Беларуси – детско-юношеской студией изобразительного искусства «Аполлон».

Много лет Сергей Черенович занимается фотографией, и одним из самых любимых его объектов для съемки является усадьба Грушевка, получившая известность в связи с именем Тадеуша Рейгана, который в 1773 году на сейме в Варшаве выступил против первого раздела Речи Посполитой. До наших вре­мен сохранились деревянный дом, родовая каплица Рейганов, мурованка, где и провел последние годы своей жизни Тадеуш Рейтан, конюшня из красного кирпича и другие бывшие хозпостройки. «Когда я впервые попал в Грушевку, она произвела на меня очень сильное впечатление, – признается фотохудожник. — Я стал приезжать туда в разное время, в разные времена года. Грушевку можно снимать бесконечно…».

Результатом выставки стали фото, сделанные Сергеем Череновичем в течение пяти лет. К сожалению, время не идет на пользу этому знаковому месту как для белорусов, так и для поляков — Грушевка медленно разрушается… Поэтому одна из целей этой выставки, отмечает автор, привлечь внимание к этому памятнику, пока есть еще время и возможность сохранить его для потомков. В 2010 году его выставка экспонировалась в Барановичском краеведческом музее и брестском музее «Спасенные художественные ценности», в прошлом году фотохудожника приглашали с ней в Польшу.

Еще в 2005 году Сергей Черенович выпустил буклет, посвященный Грушевке, где описал проект создания на базе бывшего поместья спортивно-туристического комплекса, включающего музей Тадеуша Рейтана, детскую конно-спортивную школу, гостиницу и ряд других объектов, которые будут интересны туристам. К тому же Грушевка находится неподалеку от таких туристических объектов, как Несвижский и Мирский замки, усадьба Адама Мицкевича «Заосье», Жировичский монастырь. Осталось главное – найти инвестора, который поможет восстановить это знаковое место.

Юркевич, Е. Свет и тень старой усадьбы / Елена Юркевич // Заря. – 2012. – 27 сент. – С. 17.