Ветэраны вайны – жыхары і ўраджэнцы краю

Ведаеце, якім ён хлопцам быў

 Аднойчы, кінуўшы позірк на сябе ў люстэрка, заўважаеш зморшчынкі там, дзе іх, здаецца, яшчэ ўчора не было, цёмныя, насычанага колеру валасы разбаўляюцца сівізной. “…Што гады робяць з чалавекам?”—цяжка ўздыхаеш з сумам па незваротнай маладосці… Андрэй Пятровіч і сёння, y свае 82, выглядае на дзесяцігоддзе маладзейшым. A якім быў калісьці! Праз прызму часу ў статнасці, вострым поглядзе, густой шавялюры праглядаецца прыгажун-мужчына. “Мабыць, дзяўчаты гурбой бегалі”,—разважаю сама з сабою. Аказваецца, сапраўды так і было.

Знешняй прыгажосці гэтага чалавека нічым не ўступае ўнутранае, духоўнае багацце. Самаадданы, справядлівы, высакародны. За гэта ён і ганаровых узнагарод, баявых і працоўных, удастоіўся — ордэнаў Чырвонай Зоркі і Чырвога Сцяга.

 

Родам Андрэй Пятровіч са Смаленшчыны, з вёскі Матаева Гжацкага раёна. Да калектывізацыі, успамінае, жылі няблага. Свой дом, добры зямельны ўчастак, жыўнасць трымалі. Афанасьевы слылі заможнымі, таму маці Андрэя, бедная сялянка, y свой час і пайшла за аднаго з прадстаўнікоў іх роду, з дзяцінства сляпога Пятра. A як зямлю забралі і жыць не было на што, перабраліся ў Гжацк. У бараку далі пакой. Маці ўладкавалася прыбіральшчыцай, старэйшую сястру ўзялі швачкай. Андрэй y найм пастушком хадзіў, пасвіў кароў, авечак, коней.

— Статак — галоў пад 300. Паспрабуй, спраўся. Ратаваў, было, ад ваўка—ды бяда большая выйшла: жывёла ў жыта ўбілася. Гаспадар узлаваўся не на жарт…

Адвучыўся на шаўца і, магчыма, нядрэнна б правіў чаравікі, як раптам вайна пачалася. Яму тады дваццаць было.

—У лесе сабралі каля 7 тысяч навабранцаў, 500 падводаў былі нагружаны прадуктамі, усялякімі неабходнымі рэчамі. Старэйшым наглядальнікам за абозам прызначылі мяне.

Рухаліся ў накірунку Тулы. Дайшлі да Алексіна, расфарміравалі па часцях. Кароткі курс байца прайшоў Андрэй y палкавой школе сувязі, a затым y шэрагу іншых курсантаў, якія склалі асобны лыжны батальён, адправілі на Калінінскі фронт. Абмундзіраванне — лыжы, маскіровачны халат і вінтоўка за плячыма. Наладжвалі сувязь сувязь з камандаваннем, грамілі дробныя кропкі размяшчэння немцаў, прыносілі разведачныя даныя.

Вяліся жорсткія баі на подступах да Смаленска ў раёне Белага, Вязьмы, Таржка. Сяржант Афанасьеў з давераным яму 147 узводам ажыццявілі шэраг складаных і небяспечных рэйдаў і аперацый. Два разы Андрэя насцігала варожая куля, і два разы ён трапляў y шпіталь цяжка параненым. Асабліва смутныя былі дні ў Віцюзе Іванаўскай вобласці, доўгія, бяздзейсныя, невыносныя ад усведамлення таго, што не ў сілах дапамагчы сябрам. Інвалід на ўсё астатняе жыццё, ваяваць не зможа — такі прыгавор вынеслі тады ўрачы. A за праяўленыя мужнасць і гераізм вышэйзгаданы ордэн Чырвонай Зоркі ўручылі.

— Пад Ржэвам тое было, — да слёз расчулены ўспамінамі, гаворыць ветэран.—Абарвалася сувязь на важным участку фронта, і я паслаў разведаць абстаноўку двух сувязных.

…Яны не вярнуліся. Што, засада? Андрэй з трыма сваімі байцамі на лыжы, і ў дарогу. Падазрэнне пацвердзілася. Схапіліся ўрукапашную, аднак сілы былі няроўнымі. Аднаго байца палажылі, другога — паранілі. Штыком фашыст пранізаў Андрэю руку. Акрываўлены, ён усё ж дапоўз да абарваных правадоў і наладзіў сувязь. Неспадзявана абрушыўся мінамётны агонь: відаць, немцы пас-пелі папярэдзіць сваіх па рацыі. Куля трапіла ў жывот. Беспрытомны, на холадзе сяржант Афанасьеў праляжаў даволі доўга. Але выжыў.

Ішоў 43-ці год. Вайна працягвалася, толькі Андрэй быў далека ад яе. Пасля выпіскі яго адразу направілі ў г. Канск начальнікам ваенізаванай аховы “Нарыхтзерне”.

— 3 усяго Краснаярскага краю сюды звозілі на элеватары хлеб. 36 вялізных складоў, напоўненых да краёў, пільнавалі 60 вартаўнікоў з 50 сабакамі.

Праз год накіравалі паглыбіць веды на курсы ў Благавешчанск.

Далейшы лёс аж на 8 гадоў закінуў на самую поўнач Сібіры: займаў пасаду дырэктара на енісейскіх пунктах нарыхтоўкі збожжа. Тут і сваю прыгажуню-жонку знайшоў — Ганну. Сама яны з Чыцінскай вобласці. Дзед яе ў гады ка-лектывізацыі не аддаў каня ў калгас, вось і адбывалі пакаранне за гэта ў Сібіры. Дарэчы, Ганна Георгіеўна таксама ўдзельніца Вялікай Айчыннай.

Нарэшце, ужо сямейны, Андрэй вярнуўся на Радзіму. Знайшоў праз Чырвоны Крыж сваіх сясцёр Раісу і Марыю, якія жылі ў Баранавічах. Яны цудам уцалелі ў Слонімскім канцэнтрацыйным лагеры смерці. Душы ж бацькоў навечна засталіся блукаць y тых змрочных сценах.

Сястра дапамагла ўладкавацца на работу ў баранавіцкім рэстаране “Усход”. Нейкі час працаваў там, a пасля прапанавалі месца ў суседніх Ляхавічах загадчыкам новапабудаванай чайной. Некаторы час займаў пасаду старшыні інваліднай арцелі “Рассвет” быткамбіната. A ў 57-м узначаліў калгас “Пераможац”: хоць і аднекваўся, моў, куды мне, хвораму… Кіраўніцтва настаяла. Работа кіпела. Нарыхтоўвалі гонту, дошкі. Добра працаваў цагляны завод — прадукцыю пастаўлялі ў Чарнігаў. Усё ж прыбытак калгасу. У трох гумнах ап-рацоўвалі лён, быў пабудаваны на 300 галоў свінарнік.

На асобным рахунку гады працы ў саўгасе “Пачапаўскі” ў вёсцы Застарынне Баранавіцкага раёна, загадчыкам гаспадаркі ляхавіцкай райбальніцы. Нямала брыгадзірстваваў Андрэй Пятровіч y калгасе “40 гадоў Кастрычніка” ў Патапавічах. Успамінае, як толькі прыйшоў туды — спужаўся: буракі не ўбраныя, лён не падняты, каровы ў вадзе стаяць, дысцыпліны — ніякай. Прыйшлося добра “папацець”. Калгас падняўся на ногі, нават больш — y перадавікі пайшоў. Сёння напамін аб працоўных дасягненнях — ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга, сярэб-раныя і бронзавыя медалі ВДНГ, “За доблесную працу”, знакі “Пераможцы сацыялістычнага спаборніцтва”. Увогуле, на ўзнагароды Андрэй Пятровіч багаты —3 ордэны і 23 медалі. Адну, з жалем гаворыць, на 9 мая на Кургане згубіў.

Жывуць Андрэй Пятровіч і Ганна Георгіеўна ўдваіх. Унучка Алена, якую з дзяцінства апякалі як родную, далекавата — на Украіне. Але калі-нікалі прыязджае наведаць. A вось нядаўна пісьмо прыслала. На жаль, непазбежная ста-расць, франтавыя раны ўсё часцей напамінаюць аб сабе. Але Афанасьевы не тужаць: не такое выстаялі.

                                                                         Надзея САДОЎСКАЯ.

 Садоўская, Н. Ведаеце, якім ён хлопцам быў?! : [Афанасьеў Андрэй Пятровіч] / Надзея Садоўская // Ляхавіцкі веснік. – 2004. – 9 чэрвеня. – С. 2.

 

За народнае шчасце

 Ёсць падзеі, якія нібы разцом на граніце адкладваюцца ў памяці ча-лавека. I за кожнай —лёс людзей, іх учынкі і дзеянні. У чалавека, пра якога пойдзе размова, цікавы лёс. Канстанцін Іосіфавіч Баўтрукевіч яшчэ на парозе юнацтва захапляўся падпольнай літаратурай, дзе выкрывалася хлусня ўрада былой буржуазнай Польшчы. Ён чытаў адначасова і ля-гальныя беларускія выданні. Пад уплывам літаратуры хлапец усё больш і больш задумваўся над тым, дзе ж, нарэшце, тая справядлівасць. Малады розум настойліва шукаў адказаў на гэтае пытанне. A аднойчы К. I. Баўтру-кевіч паслаў допіс аб жыцці вясковай бядоты ў беларускі часопіс «Шлях моладзі», які выдаваўся ў Вільнюсе. Чакаць давялося нядоўга. У хуткім часе яго выклікалі ў Ляхавічы ў пастарунак. Пасля «апрацоўкі» гумавымі дубінкамі адправілі на допыты ў Баранавіцкую дэфензіву.

Вось тут і нарадзілася думка, што весці барацьбу неабходна арганізавана. Дапамог вырашыць гэтае пытанне Баўтрукевічу Канстанцін Адамавіч Махляр з Вялікай Лотвы. A неўзабаве Канстанцін Іосіфавіч стварыў y сваёй роднай вёсцы Мыслабаж падпольную ячэйку КПЗБ і стаў яе сакратаром. Адбылося гэта ў 1932 годзе.

Ячэйка разгарнула вялікую работу сярод сваіх аднавяскоўцаў. Асаблі­вyю ўвагy ўдзялялі моладзі. Арганізоўвалі вечары мастацкай сама-дзейнасці, маёўкі, на якіх спявалі рэвалюцыйныя песні, збіралі грошы на фонд МОПРа, расказвалі аб жыцці працоўных y СССР. Усё гэта спрыяла росту рэвалюцыйнай свядомасці моладзі. У хуткім часе вакол партячэйкі аб’яднаўся маладзёжны актыў. Хлопцы і дзяўчаты старанна выконвалі даручэнні падпольшчыкаў.

Арганізатарскія здольнасці К. I. Баўтрукевіча заўважылі ў Ляхавіцкім падпольным райкоме КПЗБ. У гэты час яму даручылі арганізацыю ячэек КПЗБ і КСМЗБ у навакольных вёсках. Тады яго часта можна было бачыць y Мядзведзічах, на Вольцы, y Ганчарах, y Мінічах.

У канцы 1937 года ўжо ўсё было падрыхтавана да арганізацыйнага афармлення ячэек y гэтых вёсках. Але масавыя арышты падпольшчыкаў y студзені — сакавіку 1938 года перашкодзілі здзяйсненню задумы.

Успамінаючы тыя часы, Кандрат Фаміч Яварчук гаворыць: «Канстанцін Баўтрукевіч быў сапраўдным падпольшчыкам, смела распаўсюджваў літаратуру сярод сялян Мыслабажы, агітаваў за Савецкую ўладу, заклікаў сялян не плаціць панам падаткі. Словам, мы ўсе паважалі яго. Паліцыя сачыла за Канстанцінам, не раз яго арыштоўвалі, катавалі ў дэфен­зіве і пастарунку, але ён не адмовіўся ад сваіх перакананняў».

…Верасень 1939 года. Пасля вызвалення Заходняй Беларусі Чырвонай Арміяй Канстанцін Іосіфавіч Баўтрукевіч актыўна ўключыўся ў арганізацыю новага жыцця. З верасня 1939 года па студзень 1940 быў мі-ліцыянерам. Пасля яго выбралі старшынёй Ляхавіцкага сельсавета. На гэтай пасадзе ён і сустрэў Вялікую Айчынную вайну. Разам з часцямі Чырвонай Арміі К. I. Баўтрукевіч ідзе на ўсход.

…Верасень 1941 года. Пад Масквой ідуць жорсткія баі. Не шкадуючы свайго жыцця, абараняюць чырвонаармейцы ясназорную сталіцу Радзімы. I сярод іх К. I. Баўтрукевіч. У адным з баёў, цяжка кантужаны, ён страціў прытомнасць. Прышоўшы ў сябе, чуў толькі звон і шум y вушах. Цела было здранцвелым. A неўзабаве, калі стаў аднаўляцца слых, ледзь пачуў незнаёмую гаворку і ўбачыў над сабой фашыста.

— Рус, уставай! — пачулася недзе зверху.

«Палон!..» — маланкай апаліла думку.

I пачаліся дні пакут. Разам з іншымі палоннымі байцамі Чырвонай Арміі Канстанцін Іосіфавіч Баўтрукевіч апынуўся на тэрыторыі Польшчы. Пэўны час ён прабыў yканцлагеры Трэблінка, паспытаў на сабе ўсе жахі   чалавеканянавісніцкай істоты фашысцкіх катаў. Затым ён трапіў y групу палонных, якіх павезлі пад Варшаву, З гэтага лагера іх вазілі на працу ў маёнтак. Ад палякаў К. І. Баўтрукевіч даведаўся, што недалёка дзейнічае партызанскі атрад. I як мара аб жыцці пасялілася ў яго думках жаданне вырвацца з палону да партызан. Канстанцін Іосіфавіч зрабіў усё, каб здзей-сніць свае планы. Ён стаў партызaнам інтэрнацыянальнага атрада. З 32 чалавек тут былі венгры, палякі, рускія, беларусы. Камандаваў падпалкоўнік Чырвонай Арміі, якога ўсе называлі Чыталіным.

I пачалося баявое партызанскае жыццё. Не раз прыйшлося глядзець y вочы смерці. Але Канстанцін Іосіфавіч лічыў, што яму пашанцавала. Бо ўдалося ўцячы з палону і разам з усім савецкім народам са зброяй y руках біць ненавісных фашыстаў.

…Адгрымелі баі. Час залечвае раны вайны. Але памяць людская за-хоўвае малюнкі мінулага.

Пасля вайны лёс Канстанціна Іосіфавіча Баўтрукевіча склаўся так, што ён застаўся ў Польшчы. Маючы вопыт будаўніцтва новага жыцця, ён актыўна ўключыўся ў жыццё польскага народа. Цяпер ён жыве ў горадзе Квідзын Гданьскага ваяводства, з’яўляецца членам праўлення таварыства польска-савецкай дружбы ў гэтым горадзе, часта расказвае аб савецкім ладзе жыцця.

                                                                         В. СОКАЛ, настаўнік.

 

 Сокал, В. За народнае шчасце : [пра Канстанціна Іосіфавіча Баўтрукевіча з вёскі Мыслабаж, актывіста падпольнага руху на тэрыторыі Заходняй Беларусі, удзельніка Другой сусветнай вайны] / В. Сокал // Будаўнік камунізму. – 1978. – 5 студз.

Вайна і ўсё астатняе жыццё

У Навасёлкаўскім сельсавеце пражывае 13 ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны

Некалі гэтая вёсачка насіла адну назву з рэчкай, што працякае побач, – Ведзьма. Цяпер яна стала вуліцай Сонечнай аграгарадка Навасёлкаўскага. Размешчана крыху воддаль ад цэнтра, ціхая і задуменная, яна з’яўляецца часткай аграгарадскога пейзажу. Але ёсць і адна акалічнасць, якая робіць адметнай гэтую вуліцу: на некаторых дамах прымацаваны чырвоныя зоркі -знак таго, што тут жыве ветэран Вялікай Айчыннай вайны.

Гаспадарамі адной з іх з’яўляюцца Зіновій Аляксандравіч і Антаніна Рыгораўна Бельмачы.

Абодва немаладога веку, але Бог даў ім доўгі сумесны шлях, і яны падтрымліваюць адзін аднаго. Бабуля сустрэла нас на парозе, гасцінна запрасіла ў дом.

— Пра вайну расказаць? – перапытаў Зіновій Аляксандравіч. -Столькі гадоў прайшло, а яна, праклятая, баліць у душы, вельмі баліць…

Як і многія аднавяскоўцы, Зіновій Бельмач быў прызваны на фронт у 1944 годзе, пасля вызвалення Беларусі ад фашысцкіх захопнікаў. Спачатку – запасны полк, а пасля 3-ці Беларускі фронт, які вызваляў горад Кёнігсберг. Стаў разведчыкам асобай разведроты, байцы якой ішлі пер-шымі, пракладвалі шлях для наступлення ўсяму фронту. Іншы раз удавалася захапіць у палон важных “птушак”. Ветэран успамінае: “На подступах да Кёнігсберга нашу групу захопу прыкрывалі яшчэ дзве групы байцоў. Усё ішло па плану: сапёры расчысцілі ад мінаў шлях, перарэзалі калючы дрот. Аднак без бою не абышлося. Нямецкі пост быў знішчаны. Удалося ўзяць у палон фашыста. Але пры гэтым загінуў і разведчык.

Палонны гітлеравец расказаў пра размяшчэнне сіл, што дало магчымасць падысці да сцен крэпасці. Умацаваны быў Кёнігсберг: высокія сцены, канавы з вадой, кулямёты, здавалася, размяшчаліся на кожным квадратным метры. Шмат палягло там нашых салдат”.

Навылётнае раненне правага лёгкага атрымаў у адным з баёў разведчык Зіновій Бельмач. I з гэтага часу для яго пачаўся адлік новых выпрабаванняў. Лячыўся ў Прыбалтыцы, затым у глыбокім тыле — у горадзе Іжэўску. Выздаравеў, камандзіравалі на ваенны завод. А пасля полк, дзе ён служыў, рушыў на вайну з Японіяй. Трапіў жа на… уборку хлеба ў Казахстан. Пасля былі яшчэ 4 гады армейскай службы на тэрыторыі Румыніі. I толькі ў красавіку 1949 года вярнуўся салдат дадому.

Дом быў пусты: бацькі памерлі, не дачакаліся сына. Стаў будаваць сваё жыццё: ажаніўся з Антанінай Рыгораўнай. Выгадавалі чатырох дачок. У Бельмачаў ёсць унукі, праўнукі. Хоць не разам з імі жывуць, але сям’я вялікая і дружная. Любіць дзядуля, калі збіраюцца ўсе разам ці на работу, ці на свята. Сёлета, напрыклад, зяць ужо заараў агарод, пасадзіў бульбу, пасеяў пшаніцу. А 9 Мая, напэўна ж, прыедуць усе, каб павіншаваць роднага чалавека з Днём Перамогі.

— Раней у нашай вёсцы ў гэты дзень ветэранаў збіралася больш за сотню. Урачыста віншавалі ўсіх, успаміналі былое і абавязкова паднімалі “франтавыя 100 грамаў”, — успамінае Зіновій Аляксандравіч.

На жаль, гады бяруць сваё, многіх герояў Вялікай Айчыннай вайны ўжо няма ў жывых. Памяць пра іх і баявыя ўзнагароды дзядоў і прадзедаў захоўваюць нашчадкі.

…Па-суседску праз дарогу ад Бельмачаў яшчэ на адным доме таксама гарыць чырвоная зорка. Але наведаць ветэрана не ўдалося: вельмі хворы, прыкаваны да ложка Васілій Васільевіч Бобр.

Нават у засені саду і таполевай алеі відаць, што зоркай пазначаны дом Іосіфа Іванавіча Пражогі. Прыгожая, уладкаваная сядзіба, пчальнік. На жаль, самога героя вайны не засталі: таксама прыхварэў і паехаў у райцэнтр на прыём да ўрача. Аказалася, што на бальнічным ложку і Пётр Хрыстафоравіч Гачко, які жыве ў Вялікай Лотве разам з сынам Іванам.

— Шкада, што не засталі бацьку, расказаў бы шмат ваенных эпізодаў, — пашкадаваў Іван Пятровіч. — Ён жа ваяваў за горад Кё-нігсберг, удастоены ордэна Чырвонай Зоркі, медаля “За адвагу”, мае шмат іншых узнагарод, якімі вельмі даражыць.

У свае 87 гадоў Пётр Хрыстафоравіч адчувае сябе даволі бадзёрым, за што ўдзячны медыкам. Па словах сына, яны пастаянна навед-ваюцца дамоў, запрашаюць ветэрана на прафілактычныя абследаванні, цяпер вось прапанавалі падмацаваць сэрца ў стацыянары.

На тэрыторыі Навасёлкаўскага сельсавета на многіх дамах гараць чырвоныя зорачкі. У вёсцы Бажкі жыве Антон Васільевіч Камінскі, у Тумашах – Сцяпан Вікенцьевіч Паўлоўскі, у Флер’янове – Адам Дзмітрыевіч Галавач, у Каранеўшчыне – Рыгор Іванавіч Чапялевіч, у Станчаках – Аляк-сандр Васільевіч Домаш.

Яны са зброяй у руках змагаліся за мір, за сённяшні светлы дзень. Хочацца з удзячнасцю схіліць перад імі галаву і пажадаць, каб як мага даўжэй свяціліся чырвоныя зоркі на іх дамах як знак таго, што тут жыве ветэран.

                                                                                       Аліна ЛАПІЧ.

Лапіч, А. Вайна і ўсё астатняе жыццё. У Навасёлкаўскім сельсавеце пражывае 13 ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2008. – 26 крас.

Жыве ў Свяціцы ветэран

Вайна і мір Дзмітрыя Буйкевіча

 І сённяшняе прыгожае лета зноў напамінае  свяцічаніну Дзмітрыю Карпавічу Буйкевічу,  ветэрану Вялікай Айчыннай вайны, лета 1941 года. 16 гадоў было тады яму – час бесклапотнай маладосці.                                

Першынец у сям’і, старэйшы сын, ён быў добрым памочнікам бацькам: пасвіў кароў і коней, хадзіў у лес па ягады і грыбы, араў, касіў – да  гэтага прывучыў бацька. З ахвотай вучыўся ў школе і – іграў.  Іграў на скрыпцы – з захапленне, цалкам аддаючыся музыцы…

Цудоўны, наіўны і добры юнак адразу пасталеў, калі над Радзімай навісла чорная фашысцкая навала. Сонечным ранкам 22 чэрвеня 1941 года пачаўся новы і жудасны адлік часу — жыццё ў акупацыі, пад прыцэлам варожых аўтаматаў… Родная Свяціца стала вёскай-партызанкай, многія свяцічане – народнымі мсціўцамі. У навакольных лясах ствараліся шматлікія партызанскія атрады, вяскоўцы, як маглі, дапамагалі партызанам. Кожная сям’я прымала іх бы родных. Фашысцкія карнікі аднойчы хацелі расправіцца з непакорнай вёскай. Страшны дзень наступіў 11 сакавіка 1943 года: Свяціца была дашчэнту спалена.

Дзмітрый разам з іншымі аднавяскоўцамі перажыў гэты жах, а потым і жыццё ў зямлянцы, голад і холад. I сёння ён ганарыцца тым, што ўнёс маленькую часцінку ва ўсенародную барацьбу з ворагам: разам з аднавяскоўцамі ратаваў савецкага лётчыка. Рызыкуючы жыццём, адвезлі яго патаемнымі сцяжынкамі ў Ганцавічы і перадалі ў сям’ю надзейных людзей. Як склаўся яго лёс, ці дажыў ён да Перамогі, гэта пытанне заўсёды хвалявала Дзмітрыя Карпавіча. Але, на жаль, ні імя таго пілота, ні про-звішча нікому невядома: не прынята было ў страшныя гады ваенных выпрабаванняў пытацца пра гэта…

Дзмітрый Буйкевіч разам з сябрамі рваўся на фронт, і ў 1944 годзе ва ўзросце 19 гадоў ён, нарэшце, быў прызваны на ваенную службу. Бая-вое хрышчэнне прыняў у Польшчы. Быў загад: на перадавую. Ішлі цяжкія баі, фашысты адчайна супраціўляліся, бо адчувалі свой канец. Чырвоная Армія імкліва гнала ворага на захад, каб завяршыць страшную вайну і каб узняўся над рэйхстагам сцяг Перамогі.

Дзмітрый Карпавіч успамінае як вызвалялі ад фашыстаў польскі горад Познань: “Здаецца, гарэлі зямля і неба. Нашы стралялі з усіх відаў зброі.

Вельмі цяжкім было фарсіраванне Віслы, дзе загінулі многія баявыя таварышы. Сярод іх былі людзі розных нацыянальнасцай: узбекі, татары, рускія, украінцы, беларусы. Разам са мной ваявалі і аднавяскоўцы. Вельмі шкада было Івана Петрушкевіча, які ад цяжкага ранення памёр. Толькі прыйшоў, каб праведаць таварыша, а Івана ўжо няма ў жывых…”

Не пашкадавала фашысцкая куля і Дзмітрыя Буйкевіча. 27 сту-дзеня 1945 года ён быў цяжка паранены ў абедзве рукі. Мужнага салдата адправілі лячыцца ў Самарканд, дзе зрабілі аперацыю. I толькі ў жніўні 1945 года ён паправіўся і быў дэмабілізаваны. Сэрца радасна білася: вайне канец, нарэшце ён будзе дома, сярод сваіх блізкіх і родных.

А радзіма сустрэла папялішчам. I не было часу плакаць і сумаваць, трэба было будавацца, пачынаць жыццё спачатку. Заўсёды вельмі актыўны, аптымістычны, Дзмітрый Буйкевіч жыў не толькі сваім кло-патам, але і жыццём вёскі, сваёй малой радзімы – Свяціцы. Адраджалася жыццё! У 1949-м сям’я Буйкевічаў пабудавала хату, стала лягчэй. У вёсцы стварыўся калгас. Але некаторыя свяцічане не спяшаліся стаць калгаснікамі. Нават бацька Дзмітрыя доўга супраціўляўся. А сам юнак у гэты час працаваў сакратаром сельсавета, аднаўляў Савецкую ўладу, меў важкі аўтарытэт сярод аднавяскоўцаў. Ды і асабістае жыццё ўладкоўва-лася. Сустрэўся з прыгажуняй Соняй Касянковай, маладой настаўніцай, якая разам са сваёй сяброўкай Людмілай у 1946 годзе прыехала працаваць у Свяціцу. Хутка Дзмітрый і Соня пажаніліся, так і жывуць у згодзе і радасці ўжо 62 гады разам.

У 1951 годзе сакратар сельсавета Дзмітрый Буйкевіч і сакратар камсамольскай арганізацыі Людміла Курловіч з дапамогай аднавяскоўцаў перазахавалі астанкі загінуўшых воінаў і партызан у адну брацкую магілу. I зараз гэта месца святое для ўсіх свяцічан.

У гэтым жа годзе лёс закінуў Дзмітрыя Буйкевіча на Магілёўш-чыну – радзіму жонкі. Там ён працаваў на розных пасадах і заўсёды карыстаўся павагай сярод калег, бо нельга было не заўважыць яго ак-тыўнасці, ініцыятыўнасці і ўважлівасці да іншых. Соф’я Ягораўна працавала ў школе настаўніцай. Падрасталі дзеці – Валянціна і Уладзімір

Буйкевічы вырашылі вярнуцца ў Свяціцу пасля чарнобыльскай тра-гедыі. Тут і жывуць апошнія 18 гадоў.

Усё было б, здаецца, добра, але лёс зноў выпрабоўваў Буйкевіча. У 2005 годзе Соф’я Ягораўна пасля цяжкага пералому стала інвалідам. Сыну прыйшлося пакінуць работу ў Крычаве і вярнуцца дамоў у Свяціцу, каб дапамагаць бацькам. Дачка жыве ў Літве, але часта наведвае маці і бацьку, сваю Свяціцу.

Буйкевічы жывуць у будынку былога інтэрната. Уладкавалі два па-койчыкі, сын зрабіў каналізацыю, правёў водаправод, бо маці-інваліду патрэбны хоць мінімальныя зручнасці.

…Наш ветэран і зараз увішна і шпарка крочыць па вясковай вуліцы. Вялікі палітык, газеты чытае, тэлевізар глядзіць, перажывае за Беларусь, за Свяціцу, актыўна наведвае святочныя ўрачыстасці, часты госць у музеі і школе, сустракаецца з вучнямі. Апране свой парадны касцюм, а на ім – ордэны і медалі, сярод якіх найбольш дарагі медаль “За адвагу”.

                                                                                 Вера Дыдышка.

  Дыдышка, В. Жыве ў Свяціцы ветэран. Вайна і мір Дзмітрыя Буйкевіча / Вера Дыдышка // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 1 ліп. – С. 3.

Ганаруся сваім дзедам!

 Добры дзень, паважаная раёнка! Піша табе Алёша Юрасёў. Жыву я ў вёсцы Свяціца, вучуся ў 8 класе. Колькі сябе памятаю, ты прыходзіш y наш дом жаданай госцяй.

Я спрабую пісаць вершы і адзін з іх даслаў на твой адрас. Гэты верш, прысвечаны майму любімаму дзеду Аляксею Ягоравічу Бураву, ветэрану Вялікай Айчыннай вайны, ты надрукавала ў святочным нумары. Але я хачу больш падрабязна расказаць пра дзядулю. Ён да вайны жыў і вучыўся ў Калужскай вобласці. У 1942 годзе, калі да іх мясцін наблізіўся фронт, усіх жыхароў (у асноўным, старых, жанчын і дзяцей) фашысты пагналі да месц, адведзеных пад лагеры. Так і сям’я майго дзеда, якому на той час было 17 гадоў, стала вязнем канцлагера і прайшла праз страшэнныя выпрабаванні. Сям’я гэта — маці і пяцёра дзяцей.

Пасля вызвалення вязняў мой дзед добраахвотна пайшоў на фронт. Ваяваў на 1-ым Беларускім: быў мінамётчыкам 197-га армейскага запаснога стралковага палка, камандзірам разліку адной з воінскіх часцей. A дзень Перамогі ён сустрэў y Берліне і пакінуў свой подпіс на сцяне рэйхстага.

Пасля гэтага дзядуля яшчэ пяць гадоў служыў у Германіі ў групе савецкіх войск. Вярнуўся дадому, ужо ў Беларусь, закончыў Магілёўскі педагагічны інстытут і больш за 40 гадоў працаваў у школах Ляхавіцкага раёна настаўнікам рускай мовы і літаратуры, апошнія 30 — y Свяціцкай СШ. Да канца сваіх дзён быў старшынёй савета ветэранаў вайны і працы былога калгаса “Усход”.

За мужнасць і гераізм Аляксей Ягоравіч Бураў быў узнагароджаны двума ордэнамі Чырвонай Зоркі, медалямі “За перамогу над Германіяй”, “За ўзяцце Берліна”, ордэнам Айчыннай вайны II ступені, a пасля вайны — шматлікімі юбілейнымі медалямі. Усе ўзнагароды захоўваюцца ў нашай сям’і як найдаражэйшы скарб.

Зараз майго дзеда ўжо няма ў жывых. Я яго вельмі любіў і шкадаваў, мы моцна сябравалі. I ён вельмі часта расказваў пра сваю баявую мала-досць, пра франтавых сяброў, пра мужнасць нашых салдат. У маёй памяці дзед будзе жыць вечна.

Я дасылаю ў рэдакцыю дзедаў франтавы фотаздымак. Такім ён быў у час вайны – Аляксей Ягоравіч Бураў.

                                                                            Алёша Юрасёў

Юрасёў, А. Ганаруся сваім дзедам! : [пра Аляксея Ягоравіча Бурава, жыхара в. Свяціца] / Алёша Юрасёў  // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 14 мая.

 

На Іванах зямля наша трымаецца

 I жыццястойкасці, і сямейнаму дабрабыту, і без пяці хвілін векавой мудрасці Івана Іванавіча Бурвеля можна толькі пазайздросціць. Вядома, па-добраму пазайздросціць… Перажыць дзве вайны. Быць сведкам столькіх гістарычных падзей… I ўсё—разам, з Уладзіславай Іванаўнай. Нават, калі быў на фронце: хоць на варожыя танкі і не ішлі поруч, усё адно, цераз сотні тысяч кіламетраў, яна, любая, як анёл-ахоўнік, аберагала, малілася за яго. …Залатое вяселле даўно забылі, як адсвяткавалі. Хутка прычакаюць 65-ы юбілей.

—Тады не тое, што цяпер,—гаворыць Уладзіслава Іванаўна. Выбіраць не прыходзілася. Сірата я была, без бацькоў. A ён (паказвае ў бок мужа) — заможны, “зямельны”. Памятаю, як прыехалі ў сваты — збегла, жаніх не спадабаўся. Брат жа мой дагнаў і за руку назад. Так вось і пажаніліся, y 39-м.

Толькі прывёў Іван маладую жонку ў родны дом (бацькам трэба было дапамагаць па гаспадарцы), як неўзабаве Германія напала на Польшчу. Навабранца Бурвеля абмундзіравалі, “на хуткую руку” абучылі і на перадавую адправілі. Пад Варшаву.

— Спачатку было страшна, — прызнаецца Іван Іванавіч… Кулі над галавой свішчуць, бомбы адна за адной грукочуць, пыл засцілае вочы… Потым, пасля некалькіх баёў, прывыкнуў. Затым быў палон. У Мінску Мазавецкім (польскі горад), на фабрыцы цягнікоў, за высокай агароджай больш месяца трымалі —пакуль Чырвоная Армія не вызваліла.Той галодны час, калі на дзень давалі ўсяго адну лыжку прапаранага ячме­ню і глыток вады – засталіся ў памяці назаўсёды.

— Чуллівыя людзі паесці прыносілі, таксама рызыкуючы сваім жыццём. A мы нават “дзякуй” не маглі ім сказаць, такія кволыя… — старэчыя вочы ўвільгатніліся: навярнуліся слёзы.

…Мілыя сэрцу, родныя Ляхавічы. Жонка, сын-першынец. Хвіліны шчасця ад моцнажаданай сустрэчы, на якую ўжо і не спадзяваўся, цягнуліся нядоўга. Акрыяў, набраўся моцы…і зноў наш герой адправіўся выконваць свой салдацкі доўг. A Уладзіслава Іванаўна засталася чакаць. Засталася чакаць з нецярпеннем і адначасова трывогай яго пісем, яго самога, жывога.

Наперадзе былі новыя выпрабаванні. Бяссонныя ночы, кровапралітныя баі і цяжкія пераправы, радасць перамог і горыч страты сяброў-таварышаў. Не раз полк трапляў y акружэнне; не раз сутаражна адбіваўся апошнімі кулямі ад наступлення ворага.

— Колькі ні ішоў з фронтам, не пакідала адчуванне, быццам гэта ідзеш y чарзе за смерцю, — уздыхае сівы ветэран.

На шчасце, смерць не кранула яго. A ўвесь час пехацінцам, звычайным радавым ад пачатку да канца. Уяўляеце? I ваяваў, не хаваючыся за чужой спіной. Аб гэтым сведчаць высокія ўзнагароды, сярод якіх ордэн Славы III ступені, медалі “За адвагу” і “За Перамогу над Германіяй”…

Дадому вярнуўся дэмабілізаваны адразу пасля Перамогі, y 1945-м. Аж да Берліна дайшоў! Пакуль ставіў уласную хату — дзеці падрасталі. Іx y Бурвеляў трое: два сыны і дачка. Памаленьку абжываліся, трымалі гаспадарку. Іван Ііванавіч працаваў простым рабочым: y свой час толькі два класы закончыў, a як yтрэці перайшоў — бацька не пусціў, маўляў, “малая карысць з тваёй вучобы”. Вось і быў і за столяра, і за цесляра ў сённяшнім Ляхавіцкім аграрным каледжы.

— Столькі разам пройдзена. Каб усё ўзгадаць да дробязей, дык, мо, не адну кнігу напісаў бы. Ды памяць ужо не тая, — кажа гаспадыня.

— Вось каб раней, дзевачка, —дадаў дзядуля.

Сёння ў Івана Іванавіча і Уладзіславы Іванаўны ўжо аднолькава слабае здароўе. Што ж, 95-гадовы ўзрост (бабуля на дзесятак маладзейшая) напамінае пра сябе. Хаця і ў хаце (усё хораша засцелена і прыбрана), і ў двары — чысціня, дагледжанасць і парадак.

— Прыбралі дзядулю. Прыгожы, — увесь час прыгаворвала і не магла наглядзецца на свайго жыццёвага паплечніка Уладзіслава Іванаўна, калі яму на пінжак прышпільвалі баявыя ўзнагароды.

Напэўна, гэта ні што іншае, як сапраўднае каханне, падумала я. Рэдка каму ўдаецца зберагчы яго так, як гэтым дваім.

                                                                                                Надзея САДОЎСКАЯ.

  Садоўская, Н. На Іванах зямля наша трымаецца : [пра Івана Іванавіча Бурвеля] / Надзея Садоўская // Ляхавіцкі веснік. – 2003. – 5 лістапада. – С. 2.

“Ало, гаворыць Бурло”

     Ветэран вайны і нашай раёнкі сёння жыве ў пасёлку Мір

Праўду кажуць, што гады трэба лічыць не па пашпарту, а па душэўным стане, энергетыцы, якая зы-ходзіць ад чалавека. Вікенцій Бурло ў гады Вялікай Айчыннай вайны партызаніў у Машукоўскім лесе, рэдагаваў першыя нумары падпольнай газеты “Совецкі патрыёт”, а ў пасляваенны час працаваў карэспандэнтам раённага радыё. Напэўна, многія ляхавічане яшчэ памятаюць, як перадача пачыналася словамі “Ало, ало, гаворыць Бурло…” Нядаўна “веснікаўцы” пабывалі ў гасцях у Вікенція Ільіча, уручалі яму грамату ад Ляхавіцкага раённага Савета дэпутатаў, якой ён быў узнагароджаны ў сувязі з юбілеем газеты. Рухавы, энергічны, жартаўлівы, яшчэ вельмі малады наш Вікенцій Ільіч.

            – Сустракаюся з вамі, мае дарагія калегі, акунаюся ў творчую атмасферу, якой вы жывяце сёння, і міжволі ўспамінаю сваю маладосць і журналісцкую дзейнасць, калі пяро прыраўноўвалася да штыка…

Гэта было сапраўды так. Падпольная газета Ляхавіцкага падпольнага райкама КП(б)Б “Совецкі патрыёт”, якая выдавалася ў брыгадзе №19 партызанскага атрада імя Сяргея Лазо, несла людзям праўдзівыя весткі, натхняла іх на барацьбу з ворагам і прыдавала сілы. У інфармацыйным голадзе, калі акупанты пагражалі расстрэлам нават за паднятую з зямлі лістоўку, газету ўпотай перадавалі з рук у рукі і, як успа-мінае Вікенцій Ільіч, зачытвалі да дзірак. Партызанскія карэспандэнты паведамлялі пра дыверсіі, аперацыі па знішчэнні варожых аб’ектаў, пушчаныя пад адхон фашысцкія эшалоны, друкавалі зводкі Савінфармбюро.

– Кожны выпуск газеты даваўся вельмі цяжка,- успамінае ветэран, – аднак мы ведалі, што ён для людзей на акупіраванай тэрыторыі нібы глыток свежага паветра…

Вікенцій Бурло і пасля вайны ведаў, што значыць моц журналісцкага слова. Перадачы раённага радыё, з якімі ён выходзіў у эфір, заклікалі на самаадданую працу, вучылі верыць, любіць і перамагаць.

Вікенцій Ільіч, у якога па-ранейшаму ўпэўнена гучыць добра пастаўлены голас, і сення гатовы займацца любімай справай. Вось толькі б скінуць з плячэй некалькі дзесяткаў гадоў…

                                                                                        Аліна Лапіч.

 Лапіч, А. “Ало, гаворыць Бурло”. Ветэран вайны і нашай раёнкі сёння жыве ў пасёлку Мір / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 1 ліп. – С. 4. – Пра Вікенція Ільіча Бурло.

Вайна і Мір Вікенція Бурло

 Ён па памяці цытуе Пушкіна і Коласа, разважае пра галоўныя каштоўнасці быцця — мір, незалежнасць, хлеб, памяць. І не верыцца, што гэтаму рухаваму жыццялюбу92 гады.

Вікенцій Бурло, шаноўны Вікенцій Ільіч. Жыве ў пасёлку Мір Баранавіцкага раёна, але з Ляхавіччынай звязаны сваёй слаўнай маладосцю, найперш, ваеннымі яестаронкамі. Тут ён партызаніў у 43-м-44-м і яго домам быў векапомны лес Машукоўскі. Памятае ўсё да драбніц, у тым ліку пра нараджэнне падпольнай газеты “Совецкіпатрыёт”.

Так, ён калега сённяшніх веснікаўцаў, але ён — першы: быў адным з тых, хто яе ствараў літаральна  з  № 1 у кастрычніку 1943-га і пісаў палымяныя радкі, якія клікаліна барацьбу з фашыстамі, расказвалі пра мужнасць нашых воінаў і партызан, даносілі людзям на акупіраванай тэрыторыі праўдзівую інфармацыю, самую патрэбную, самуючаканую. Вікенцій Ільіч успамінае, як сакратар  падпольнага райкама партыі Сцяпан Дзесюкевіч гаварыў, звяртаючыся да яго: “Па пытаннях выдання можаш прыходзіць дамяне ў зямлянку ў любы час сутак. Газета — другая зброя супраць фашыстаў”…

Пасля вызвалення Беларусі наш герой пэўны час жыў і працаваў на Ляхавіччыне, спачатку ў нашай раёнцы, потым рыхтаваў і вёў перадачы раённага радыё. А пазнейпачалася работа па спецыяльнасці (ён — педагог па адукацыі) — завучам вячэрняй школы.

З 1955-га настаўнічаў на Стаўбцоўшчыне, а ў 1974-ым пераехаў у саўгас-камбінат “Мір” Баранавіцкага раёна. Працягваў педагагічную дзейнасць, а апошняедзесяцігоддзе ўзначальваў ветэранскую арганізацыю мясцовай гаспадаркі.

Такім вось чынам для Вікенція Бурло родная сэрцу і ляхавіцкая зямля і баранавіцкая. Літаральна месяц назад ён разам з сынам (дарэчы, у Вікенція Ільіча шасцёрадзяцей!) завітаў у нашу рэдакцыю — проста сустрэцца, убачыць працяг таго, што калісьці пачынаў з  любоўю, адказнасцю  і вялікім жаданнем.

А ў мінулую сераду Вікенцій Ільіч прымаў гасцей у сябе дома. Напярэдадні Дня Рэспублікі і 68-й гадавіны з дня вызвалення нашай краіны ад фашысцкай акупацыіпавіншаваць шаноўнага ветэрана прыйшлі кіраўнікі Ляхавіцкага і Баранавіцкага раёнаў Дзмітрый Бурдук і Мікалай Язубец. Шчымлівыя імгненні шчырай пашаны, самыяцёплыя словы падзякі — як жа светла на душы ад магчымасці сказаць іх заслужанаму чалавеку. Дзмітрый Бурдук уручыў Вікенцію Ільічу грамату райвыканкама і падарунак.Мікалай Язубец таксама прывёз падарунак ветэрану. Лёгкая разгубленасць ад такой увагі, расчуленасць блішчалі слязінкамі ў вачах пажылога чалавека, на пінжаку якогацесна ад баявых узнагарод.

…У яго лёсе была вайна і ёсць Мір. Слова “Мір” не выпадкова напісала з прапісной літары: для Вікенція Ільіча ён — галоўная каштоўнасць, за якую  змагаўся сазброяй у руках і сілай друкаванага радка, і, да таго ж, назва пасёлка, дзе ён жыве.

                                                                         Вольга Барадзіна

 Барадзіна, В. Вайна і Мір Вікенція Бурло : [пра ветэрана ВАВ Вікенція Ільіча Бурло – партызана, аднаго з заснавальнікаў газеты “Савецкі патрыёт” / Вольга Барадзіна // Ляхавіцкі веснік. – 2012 30 чэрвеня. – С. 3.

На безыменнай вышыні

Вось ужо 15 гадоў, як Іван Трафімавіч жыве адзін у сваёй хаце, якую пабудаваў некалі сам. Іншы раз сумуе па жонцы, з якой пражылі добры век, выгадавалі чацвёра дзяцей, і якой, на вялікі жаль, ужо няма. Але ісці са свайго роднага кутка не збіраецца, хоць клічуць да сябе дочкі. Іншая справа – паехаць пагасціць ды парадавацца, што мае 10 унукаў, 5 праўнукаў, якія вельмі любяць і паважаюць свайго дзядулю-ветэрана. Тут жа вяртаецца ў родную вёску: дома – усё вядома. Іван Трафімавіч, хоць мае за плячамі ўжо 87 гадоў, любіць парадак, размеранае жыццё, у якім сам сабе гаспадар. Асабліва радуецца прыходу вясны, калі ўсё навокал абуджаецца, напаўняецца новым жыццём, і ён лічыць гэта сімвалічным, бо вайна іменна ў маі завяршылася Вялікай Перамогай.

Столькі прайшло гадоў, а яго памяць утрымлівае ў сабе ўсё да драбніц: і як пасля вызвалення Беларусі ў 1944-ым быў прызваны ў армію, трапіў у артылерыю, з Жытоміра былі перакінуты ў Эстонію, а адтуль накіраваліся на Берлін, і як фарсіравалі раку Одэр…

Але асабліва часта ўспамінае Іван Трафімавіч, як бралі безыменную вышыню, на якой трывала замацаваўся вораг. Памятае сваіх аднапалчан, з кім не раз хадзіў у атакі і хто застаўся на полі бою. Яны былі такімі ж маладымі, як і ён. Пасля жорсткіх баёў, што пачаліся на досвітку без усялякай артпадрыхтоўкі і падтрымкі з паветра, аднапалчан засталося ў жывых толькі адна рота…

Калі вышыня была ўзята, нашы войскі імкліва сталі рухацца на Берлін. Але вось зноў фашысцкае ўмацаванне — невялікі гарадок. На гэты раз спачатку ўдарылі “кацюшы”, пасля на падмогу прыляцелі самалёты і горад-крэпасць быў узяты з мінімальнымі стратамі.

Ужо да Берліна было рукой падаць, калі прыляцела радасная вестка: Перамога, канец вайне! Цяжка апісаць тое, што тварылася наўкол: Перамозе салютавалі з усіх відаў зброі, плакалі і смяяліся. Але для Івана Буцько на гэтым вайна не закончылася. Былі створаны новыя воінскія фарміраванні, якія накіраваліся на Далёкі Усход на вайну з японскімі мілітарыстамі. І толькі ў 1947-ым годзе быў дэмабілізаваны і вярнуўся ў сваю родную вёску Мыслабаж.

…Сёлета, як дзесяцігоддзі назад, цвіце пераможны май. Хочацца, каб жыццё падаравала гэтаму чалавеку яшчэ шмат такіх вёснаў. Ён заслужыў іх на полі бою.

                                                                                          Аліна Лапіч.

Лапіч, А. На безыменнай вышыні : [пра ветэрана з вёскі Мыслабаж Івана Трафімавіча Буцько] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 8 мая. – С. 3.

Вайны мінулай партызан

 Міхаіл Ульянавіч прыкрыў дзверы і падаўся ў вёску – да людзей: чаго сядзець аднаму ў хаце, ні навін ніякіх не пачуеш, ні пабачыш, што робіцца навокал. A навокал — вясна: пышна зацвілі сады, зазелянелі дрэвы, што падступаюць да самага берага Шчары… Прыгожа, велічна крочыць яна па зямлі, хоць, дарэчы, і клопатаў нямала прынесла. Дзякуй вяскоўцам, дапамаглі заараць агарод, бульбачку пасадзіў дзядуля, градку зрабіў. Вось-вось вяскоўцы выганяць асабістую жывёлу на пашу – трэба быць y курсе спраў, бо і ў Міхаіла Ульянавіча стаіць кароўка ў хлеўчуку.

У вёсцы і сустрэлі мы Васілевіча. Павіталіся, і Міхаіл Ульянавіч гасцінна запрасіў да сябе. I ўжо ў ягоным доміку, які прытуліўся да вольхавых зарасляў, мы пачалі размову пра былое, якое і сёння іншы раз не дае спакою – пра вайну…

Міхась марыў быць чыгуначнікам, спакою не было ад ягоных фантазій. Таму не пярэчылі бацькі, калі юнак заявіў ім, што едзе вучыцца на чыгуначніка ў Беласток. Праўда, адлегласць немалая: дзе Віцебшчына, a дзе польскі горад! Толькі стаў спасцігаць прамудрасці навукі – пачалася вайна. Усе рынуліся па дамах, знаёмых, родных, а ён тут – чужы, няма да каго прытуліцца. Вось і вырашыў: што будзе, тое будзе, — пайду дамоў, y сваю вёску Несцераўшчына, што пад Докшыцамі. Пасля адмераных кіламетраў валяўся з ног ад стомленасці дзе прыйдзецца: y лесе, іншы раз нехта пусціць пераначаваць y хату ці гаспадарчую пабудову. Гэтак і харчаваўся: бывала, хто дасць кавалак хлеба, a хто і сабаку спусціць, моў, шмат вас такіх сё-ня бадзяецца… Пасля двухмесячнага падарожжа, прыйшоў такі ў сваю Несцераўшчыну, якая была ўжо на той час партызанскай зонай. Уся моладзь вырашыла ісці ў партызаны і змагацца з ворагам. Міша – y першых радах. Неўзабаве яго прызначылі сакратаром падпольнага Докшыцкага райкома камсамола. Галоўнай задачай было адно – граміць ворага. I ў паветра ляцелі фашысцкія цягнікі з тэхнікай і жывой сілай, знішчаліся варожыя гарнізоны, рабілі засады. Была сапраўдная партызанская вайна, дзе роля камсамольцаў – бясцэнная. Як вынік дзейнасці падпольнага райкома камсамола і яго сакратара Міхаіла Васілевіча — атрад штодзень папаўняўся маладымі байцамі, збіралася зброя, узнімаўся баявы дух моладзі.

Аднойчы пагрузілі на воз міну і рушылі да чыгункі: планавалася пусціць пад адхон чарговы ваенны састаў праціўніка. Па дарозе нарваліся на нямецкую засаду. Забітыя коні, параненыя байцы. Відаць, лёс пашкадаваў маладых, бо дастаткова было б адной кулі трапіць y міну, каб не стала цэлай групы хлопцаў…

Пра справы брыгады імя Леніна стала вядома далёка. Аднойчы адбылася падзея зусім нечаканая, якая прыдала новых сіл і энергіі ўсяму атраду: пазнаёміцца з брыгадай прыляцеў Пётр Міронавіч Машэраў. Размаўляў з байцамі, натхняў на новыя здзяйсненні. 3 Міхаілам Васілевічам асабіста вітаўся як з сакратаром райкома камсамола. Давялося і пагутарыць. Вельмі ж мужны і справядлівы гэта быў чалавек. Міхаіл Ульянавіч успамінае, як уважліва слухаў ён расказы партызан пра эшалоны, пушчаныя пад адхон, як моцна паціскаў рукі тым, хто найбольш вызначыўся. У іх ліку быў і сакратар падпольнага райкома камсамола -17 пушчаных пад адхон варожых эшалонаў на яго рахунку.

Фашысты лютавалі. Пачалі знішчаць людзей і паліць вёскі. Такі ж лёс напаткаў і Несцераўшчыну, адкуль родам Міхаіл. Бацька цудам застаўся ў жывых, бо якраз быў на полі. Паступова тыя вяскоўцы, хто засталіся ў жывых, пачалі перасяляцца ў зямлянкі. Але і там фашысты насцігалі іх. Пасля чарговага налёту карнікаў не ўцалеў і бацька – забілі.

Адзін застаўся Міхаіл на белым свеце – усе родныя загінулі. Ён працягваў партызаніць да сама­га вызвалення Беларусі. Калі перамога прыйшла, адразу пачаў думаць пра тое, каб працягваць вучобу. Аднак ён спатрэбіўся для важнейшай справы: яго прызначылі кіраўніком падсобнай гаспадаркі, якая забяспечвала прадуктамі харчавання фронт. I там былы партызан паказаў сябе як умелы арганізатар і адказны работнік. Першы вопыт работы ў гаспадарцы быў вельмі дарэчы: Міхаіла Ульянавіча прызначылі дырэктарам саўгаса “Адахаўшчына” на Ляхавіччыне. A было гэта ў 1947 годзе. Толькі пачаў аднаўляцца саўгас, з’явіліся першыя поспехі, як Васілевіча перавялі кіраўніком саўгаса “Шлях Ільіча”. Там, разам з працаўнікамі вёсак Ліпск, Залужжа, Заліпенне, Свяціца, Навасёлкі і іншых, прайшлі яго самыя лепшыя, самыя шчаслівейшыя гады жыцця. Былі працоўныя дасягненні, y сям’і гадаваліся тры дачушкі. Аднак пасля ён ізноў вярнуўся ў Адахаўшчыну, дзе працягваў справу, пачатую ў далёкім 1947 годзе. Пры дырэктарстве Васілевіча саўгас “Адахаўшчына” быў вядомы ў акрузе як паспяховая гароднінаводчая гаспадарка, былі пос-пехі і ў іншых галінах вытворчасці. Асабліва ў малочнай жывёлагадоўлі. За дасягненне высокіх надояў малака гаспадарка трапіла нават y Маскву на ВДНГ.

Гады праляцелі непрыкметна. Выраслі дочкі, разляцеліся па свету. Радуюць дзядулю ўнукі, ёсць праўнучка. I ўсе ганарацца сваім бацькам і дзедам: ёсць кім! У святочныя дні Міхаіл Ульянавіч дастае з шафы свой выхадны фрэнч, на якім прымацаваны ўзнагароды. Сярод іншых-ордэны Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені, медаль Георгія Жукава. Пачэснае месца займае медаль “Ветэран працы”. I не выпадкова, бо і на фронце ў гады вайны, і ў мірны час ён быў героем…

                                                                                   Аліна ЛАПІЧ.

Лапіч, А. Вайны мінулай партызан : [пра Міхаіла Ульянавіча Васіелевіча] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2004. – 8 мая.

Загадана выжыць

Любімая жонка Марыя Адамаўна, з якой у ладзе і згодзе пражылі больш чым паўвека, дзве дачкі, чацвёра ўнукаў, пяцёра праўнукаў – гэтага багацця ў 96-гадовага Адама Галавача магло і не быць, калі б у баях за Кёнігсберг фашысцкі снайпер аказаўся больш трапным. Але кулямётчыку Трэцяга Беларускага фронту пашанцавала.

Хіба не ўдача, што непрытомнага салдата з перабітымі кулямі нагамі праз дзень пасля наступлення савецкіх войскаў знайшлі санітары і першым жа эшалонам адправілі на лячэнне ў тыл – у шпіталь у Яраслаўскай вобласці. Амаль 4 месяцы медыкі змагаліся за жыццё радавога, дасталі па 6 куль з кожнай нагі, а вось яшчэ адну сведку жорсткіх баёў пакінулі «на памяць» – вельмі блізка каля артэрыі яна засела.

Пасля лячэння ў шпіталі Адам спяшаўся ў родную вёску Галавачы, што ў Клецкім раёне. Як жа радаваліся родныя, што іх сын, брат, няхай і цяжка паранены, але жывы вярнуўся дамоў. Ды яшчэ са шматлікімі ўзнагародамі, сярод якіх ордэны Айчыннай вайны І і ІІ ступеняў – герой! А вось старэйшы брат Адама і муж сястры загінулі напрыканцы чэрвеня 1941 года. Блізкія так і не даведаліся, дзе яны пахаваны.

Хоць лёс і неаднойчы выпрабоўваў Адама Галавача на трываласць, але быў літасцівым. Адамка, як звала яго маці, нарадзіўся ў 1923 годзе шостым, апошнім дзіцем у вялікай сялянскай сям’і. Разам са старэйшымі братамі і сёстрамі з маленства прывучыўся да работы. Хто ведае, якое жыццё пражыў бы, каб не вайна. Яна за лічаныя дні дакацілася ад межаў СССР да Клецкага раёна. Трое гітлераўцаў на матацыкле праехаліся па вёсцы, а потым фашысты расстралялі некалькі грузавікоў, на якіх ехалі чырвонаармейцы. Некаторым з іх удалося ўцячы. Іх на ўскрайку лесу знайшла сястра Адама і перадавала прадукты.

А тым часам акупанты ўстанаўлівалі свой жорсткі парадак. Усіх, хто мог працаваць, выганялі на будаўніцтва чыгункі Баранавічы – Слуцк. Маладых хлопцаў прымушалі ісці служыць у паліцыю. Сілай прывялі ў камендатуру і 18-гадовага Адама, які наадрэз адмаўляўся быць здраднікам. Родныя праўдамі і няпраўдамі дапамагалі яму пазбегнуць пакарання за гэта.

– Я ўсё роўна не стаў бы паліцаем. У лес уцёк бы ці яшчэ куды, толькі б не прыслужваць ворагу. Яны, гады, расстралялі хлопцаў-аднавяскоўцаў, якія знайшлі зброю, – успамінае ветэран.

Цяжка было ў акупацыі, але верылі, што ў рэшце рэшт вораг будзе разгромлены. І вось вызваленне, прызыў у дзеючую армію. Разам з іншымі равеснікамі на службу прызвалі Адама Галавача. Некалькі месяцаў вучэбкі на Украіне – і радавы кулямётнага разліку Галавач у складзе роты аўтаматчыкаў ваюе на перадавой ва Усходняй Прусіі. Вораг адступаў, але не здаваўся. Пасля першага ранення Адам Дзмітрыевіч у шпіталі не затрымаўся – зноў на фронт да свайго кулямёта «Максім». Зноў раненне. Падлячыўся і адразу на перадавую — пад Кёнігсберг, дзе яго зноў чакала варожая куля…

Закружыла ў віхуры клопатаў мірнае жыццё. Адам ажаніўся з вясковай настаўніцай. Працаваў паляводам у калгасе. Дочкі выраслі, атрымалі адукацыю: Галіна стала настаўніцай, Ларыса – урачом (дарэчы, трое ўнукаў таксама медыкі, яшчэ адзін – ваенны).

– Вельмі цяжка бацьку даваліся ўспаміны пра вайну, шмат гора яна прынесла і нашай сям’і. Столькі давялося тады вынесці. Балюча бачыць на татавых вачах слёзы падчас успамінаў, – гаворыць дачка Галіна Адамаўна.

Менавіта да яе ў Флер’янова пераехалі Адам Дзмітрыевіч і Марыя Адамаўна 12 гадоў назад. Так Ляхавіччына стала іх другой радзімай. А ў вёсцы Флер’янова на доме № 10 па вуліцы Савецкай з’явілася шыльда з надпісам «Тут жыве ветэран Вялікай Айчыннай вайны. Дзякуй за Перамогу!».

Вялікая Айчынная нагадала пра сябе праз 73 гады: куля, што прытаілася ў назе, «выстраліла». І медыкі нашай райбальніцы прафесійна рызыкнулі – ювелірна дасталі кулю і ў мірны час выратавалі ветэрану жыццё.

– Нават шкада развітвацца з ёю, няхай і турбавала яна мяне часта, але пражылі разам шмат, – расказвае ветэран і паказвае сямейную рэліквію – невялікі кавалачак смертаноснага металу.

Ветэран заўжды акружаны клопатам родных і блізкіх. Часта праведваюць, цікавяцца жыццём прадстаўнікі мясцовага сельвыканкама, раённай ветэранскай арганізацыі. З віншаваннямі прыязджаюць культработнікі, у тым ліку і навасёлкаўская «Вечарніца». Навучэнцы і выкладчыкі ЛДАКа – госці тут таксама частыя: помняць, шануюць.

Адам Дзмітрыевіч любіць слухаць радыё – што дзе робіцца ў свеце, але асабліва яму падабаюцца песні. Калі гучыць «Домік вокнамі ў сад», то можа і сам заспяваць.

Галіна Канько.

 

Канько, Г. Загадана выжыць:  / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. — 2019. —  № 15. — 23 лютага. —  С. 9.

Жыццё пражыць – не поле перайсці

У 1910 годзе ў вёсцы Востраў пачалі будаваць царкву. Яна і сёння ўпрыгожвае наеаколле і робіць прыгажэйшымі душы вастраўчан. Па праўдзе, дзевяноста гадоў — не надта вялікі ўзрост для хрысціянскай святыні. Іншая справа — для чалавека.

У тым жа годзе, 10 сакавіка ў Востраве ў Сямё-на і Алены Гоўшаў нарадзіўся сын, якога назвалі Сяргеем. Наканавана было першынцу рана стаць галоўным памочнікам бацьку (а як жа без дапамогі, калі ў хаце — васьмёра сваіх дзетак ды яшчэ маленькі прыёмны пляменнік, што застаўся сіратою). Не маглі тады прадбачыць бацькі ўсіх цяжкасцей, якія чакалі іх сям’ю.

1914 год. Першая сусветная вайна.

Людзі ўцякалі ад нечаканай навалы як мага далей, кідалі родныя хаты, родную зямлю… Горкі лёс бежанцаў не абмінуў і Гоўшаў. На конях, у будзе, абшытай свойскім пала-ном, тады яшчэ невялікая сям’я — бабуля, маці з бацькам ды двое дзяцей — дабраліся да Слуцка. Адтуль, ратуючыся ад вайны, на цяплушцы падаліся аж за Урал, у Екацярынбург.

Толькі праз тры гады бежанства, сабраўшы ўсіх землякоў-ляхавічан, рушылі дадому. I ўжо ў 1918-м былі ў Востраве. Тут перачакалі нямецкую навалу, перажылі вялікі пажар, падчас якога згарэла хата. Перажылі, бо былі дома: аралі і засейвалі родную зямельку.

У дваццаць тры гады старэйшага Сярожу прызвалі ў польскае войска. Адслужыў і ў чыне капрала вярнуўся дахаты. Але ў 1939 годзе па агульнай мабілізацыі зноў апрануў вайсковую форму і апынуўся ў мястэчку Плонск ля Усходняй Прусіі, у шасцістах метрах ад нямецкай перадавой.

1 верасня—дзень, калі нямецка-фашысцкая Германія аб’явіла вайну, Сяргей Гоўша сустрэў у акопах. Тры дні і тры ночы над пазіцыяй ляталі фашысцкія самалёты. Ад выбухаў бомбаў і снарадаў скаланалася зямля. Яшчэ цяжэй стала, калі прыйшоў загад адступаць. Кулі сыпаліся так густа, што нават галаву падняць было немагчыма. Сяргей зрабіў спробу, другую і ўпаў паранены. Але яму пашчасціла. Як выявілася пазней, куля прайшла ў сантыметры ад сэрца. I па сённяшні дзень Сяргей Сямёнавіч упэўнены, што выратавала іконка, зашытая матуляй у адзенне насупраць сыноўняга сэрца.

Што было далей? Шэсць гадоў нямецкага палону. Спроба ўцячы і канцэнтрацыйны лагер. Мусіць, з тых часоў і засталося ў Сяргея Сямёнавіча надзвычай ашчаднае стаўленне да ўсялякай ежы, асабліва хлеба. Ён добра памятае сваё штодзённае “меню” ў канцлагеры: сто грамаў хлеба, чарпачок баланды і столькі ж кавы.

3 палону вызвалілі саюзнікі — англічане. Але дадому ён усё ж не трапіў. Яму, як былому палоннаму, вызначылі іншы шлях: на папраўчыя работы ў данецкія шахты. Толькі праз год бацьку Сяргея ўдалося дабіцца праўды і вярнуць сына на родную Астравеччыну.

Па прыездзе дадому С. Гоўша стаў працаваць на мэблевым вытворчым участку Ляхавіцкага камбіната бытавога абслугоўвання, што тады размяшчаўся ў іх вёсцы. Шафы і сталы, вокны і дзверы ў хатах многіх жыхароў Вострава, ды і не толькі аднавяскоўцаў, — яскравы напамін аб шаснаццаці гадах шчырай і адданай працы. На заслужаны адпачынак Сяргей Сямёнавіч пайшоў з мясцовай бальніцы, дзе некалькі гадоў загадваў гаспадарчай часткай. I вось ужо амаль трыццаць гадоў ён займа-ецца, як сам кажа, сваім “гняздом”.

Больш за паўвека крочыць побач з Сяргеем Сямёнавічам па жыцці яго верная “палова” — Вера Ігнатаўна, выдатная гаспадыня, руплівая працаўніца (калісьці яна была першай звеннявой і нават мае ордэн).

Пра Сяргея Сямёнавіча і Веру Ігнатаўну гавораць, што гэта самая гасцінная і прыветная сям’я ў Востраве. За гэта іх і любяць. Каб павіншаваць Сяргея Сямёнавіча Гоўшу з юбілеем — 90-годдзем з дня нараджэння, сабраліся родныя і сябры, суседзі і знаёмыя. Гучалі шчырыя словы і пажаданні здароўя і даўгалецця. А равеснік Востраўскай царквы са шчаслівым бляскам у вачах аглядаў шматлікіх гасцей і ўспамінаў сваё нялёгкае, але цудоўнае жыццё.

                                                                                         С. БЕЛЬМАЧ.

 Бельмач, С. Жыццё пражыць – не поле перайсці : [Гоўша Сяргей Сямёнавіч, в. Востраў] / С. Бельмач // Ляхавіцкі веснік. – 2001. – 24 сак.

Агонь, батарэя!

Ён быў артылерыйскі разведчык

 Апошнія 6 гадоў, што мінулі пасля смерці жонкі Зінаіды Цімафееўны, Мікалай Грыцук жыве адзін. “Сам днявальны, сам дзяжурны, сам таварыш старшына”, – жартуе ён пра цяперашняе сваё становішча. Дарэчы, лічбай 1 абазначаецца і дом, што на галоўнай вуліцы Ляхавіч, і кватэра ўдзельніка Вялікай Айчыннай вайны. Зрэшты, ляхавічанінам Мікалай Іванавіч стаў напачатку 60-х, а малой радзімай ветэрана з’яўляецца вёска Вялікія Жухавічы, што на Гродзеншчыне (зараз Карэліцкі раён). Канешне ж, не абыходзілася без шматлікіх і ранніх гаспадарча-сялянскіх клопатаў, аднак, вялікае жаданне, імкненне і здольнасці прымушалі знаходзіць час і на вучобу. Да вайны юнак скончыў сямігодку, што па тым часе вельмі і вельмі нямала. Як высветлілася пасля, гэты факт у многім вызначыў і франтавы шлях Мікалая.

Як і для многіх равеснікаў вайна для яго пачалася з вызваленнем Беларусі ад фашысцкіх захопнікаў. Як прыгадвае, павестку аб прызыве атрымаў на 3-4 дзень пасля таго, як фашыстаў прагналі з беларускай зямлі. Спачатку пешшу з землякамі-навабранцамі пераадолелі кіламетраў 20 да чыгуначнай станцыі. Вагон-цяплушка даставіў хлопцаў на Разаншчыну: “3 аднаго боку рака Ака, з другога – магутны, на многія дзесяткі кіламетраў, лес: ідзі, калі выйдзеш”. У гэтым лесе Мікалай Грыцук з таварышамі затрымаліся месяцаў на тры. “Узводзілі фарміровачны пункт. Сапраўдны падземны горад атрымаўся: з цэлымі вуліцамі доўгіх – у паўсотню метраў – зямлянак. На месцы секчы дрэвы забаранялася – даводзілася кіламетраў за 5 насіць на сабе “танкамер”.

Пасля вяртання ў родную Беларусь, у Астрашыцкі Гарадок непадалёку Мінска, Мікалай Грыцук быў залічаны ў артылерыйскі полк. Стаў старшым разведчыкам узвода кіравання гаўбічнай батарэі. “Батарэя без разведкі – куча металу, – сцвярджае ветэран. – А трапіць ва ўзвод магчыма было толькі пры ўмове валодання не менш як 5 класамі адукацыі”.

Атрымалі ўзбраенне, новенькія амефыканскія “студзеры”, іншае штатна вызначанае абсталяванне, атрымалі магчымасць выканаць пару-тройку вучэбных стрэльб – і ў бой. Першы для Мікалая Іванавіча здарыўся ў Польшчы, на вядомым Сандамірскім плацдарме. Артылерыі там адводзілася асобая роля. Прыгадвае: “Артпадрыхтоўку вялі каля 10 тысяч ствалоў на працягу гадзіны і 20 хвілін…” Эфект жа дзеянняў артылерыі ў значнай ступені залежыць ад дакладнасці і кваліфікаванай работы артраз-ведчыкаў, ад таго, наколькі прафесійна і дакладна яны, знаходзячыся на пярэднім краі, будуць выконваць карэкціроўку агню. Старшаму разведчыку Мікалаю Грыцуку не займаць было і першага, і другога, і трэцяга. Таксама як і смеласці, мужнай вытрымкі, знаходлівасці ў прыняцці рашэнняў. Аднак, першы бой мог стаць для яго і апошнім: на Сандамірскім плацдарме Мікалай Іванавіч быў кантужаны

Далей праехаў, з баямі прайшоў, прапоўз па-пластунску Польшчу, частку Германіі. Логава фашысцкага звера — Берлін — застаўся збоку. Калі разгортвалася Берлінская аперацыя, падраздзяленне Мікалая Іванавіча ў складзе іншых часцей і злучэнняў I Украінскага фронту ўдзельнічала ў блакіроўцы буйной групоўкі нямецкіх войскаў, што трапілі ў акружэнне. Хуткая Перамога, што называецца, вітала ў паветры. Больш таго, пра тое гаварылася ці не адкрытым тэкстам.

Загад, што атрымала гаўбічная батарэя, дзе служыў на той момант ужо наводчык гарматы Грыцук, быў нечаканы і, па-шчырасці, асабліва нежаданы: “Група фашысцкіх танкаў вырвалася на адным з участкаў з кальца і рухаецца ў накірунку Берліна на дапамогу сваім. Нам трэба было сустрэць “гасцей”. Рушылі, пазіцыю абсталявалі на полі з канюшынай у паўкалена вышынёй. 3 ранку і да поўначы чакалі “гасцей”. Не прыйшлі, дзякаваць богу. Вельмі ж не хацелася ўступаць у бой і паміраць напрыканцы вайны”, – пераносіцца ў тыя часы Мікалай Іванавіч і ледзь стрымлівае слёзы. Было 8 мая 1945 года.

                                                                        Іван Каваленка

 

 Каваленка, І. Агонь, батарэя! Ён быў артылерыйскі разведчык [Мікалай Іванавіч Гацура] / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 8 мая. – С. 2.

НАШЧАДКІ ПРА ГЕРОЯЎ

Яшчэ год вучобы, і Паліна Сідор пакіне сцены роднай СШ №1.Якую выбера прафесію, яшчэ пакуль дакладна не вырашыла. Але відавочна адно: дзяўчына янанераўнадушная, з чулай трапяткой душой, шчырым сэрцам. Свае пачуцці і эмоцыі, бачанне жыцця перадае ў школьных сачыненнях, у нататках, даследчых работах,замалёўках. А нядаўна Паліна вырашыла паспытаць свае сілы ў напісанні эсэ, прыняла ўдзел у абласным творчым конкурсе, прысвечаным 65-годдзю Вялікай Перамогі, які быў ініцыіраваны абласной арганізацыяй ГА “Белая Русь” і называўся “Перамога дзеда – мая Перамога“. Са 138 работ, дасланых на конкурс, журы выбрала 8, сярод якіх і эсэПаліны Сідор “Дзеду Івану прысвячаецца…”. Таленавітая вучаніца ўзнагароджана дыпломам удзельніцы конкурсу, а яе бацькам дасланы ліст падзякі.

Прапануем чытачам эсэ Паліны Сідор у скарачэнні.    

                              

Дзеду Івану прысвячаецца

Я ведаю яго толькі па фотаздымках

 Я  іду па бязлюднай вуліцы.

Іду не спяшаючыся. На душы спакой і раўнавага, і таму зусім не хочацца мітусні, не хочацца ніякай імклівасці. Толькі гармонія і раўнавага.

Насупраць гасцініцы, каля будынка “Аховы”, мяне паклікаў па-жылы мужчына. ЁН паказаўся вельмі бяздапаможным: не мог спусціцца з высокага тратуара, каб перайсці дарогу. Я заспяшалася на той бок, але чамусьці захацелася азірнуцца, нейкая незразумелая трывога не давала спакою. Падышла бліжэй і разглядзела мужчыну. Стары чалавек, сівыя валасы выбіваліся з-пад куцатай вушанкі, на ім падпяразанае вынашанае штучнае футра. На старым карычневым пінжаку былі відаць планкі баявых узнагарод. Сняжынкі падалі на маршчыністы твар, раставалі, і гэтыя кроплі напаміналі слёзы. Пасля, як ішла дадому, зразумела, што мне не да-вала спакою – пачуццё віны за яго старую нямогласць, за сваю маладосць і рухавасць…

Я ішла далей, але настрой змяніўся. Паспрабавала ўявіць гэтага чалавека юным, дужым, прыгожым… А перад вачыма паўставаў зусім іншы вобраз – маладога кавалерыста з фотаздымка нашага сямейнага альбома. Гэты кавалерыст – мой прадзед Іван.

Я ведаю яго толькі па фотаздымках, бо дзед Іван памёр, калі мяне яшчэ не было на свеце. Гэта — легендарны чалавек, гонар нашага роду. Пра яго захоўваецца шмат гісторый, на якіх выхоўваемся мы, маладыя, на якіх мы будзем выхоўваць сваіх дзяцей, а тыя – сваіх. На гэтым трымаецца наш радавод. Я ганаруся тым, што ведаю гісторыю свайго роду, і прыкладу ўсе намаганні, каб яна захоўвалася маімі нашчадкамі.

Нарадзіўся Іван Рыгоравіч Дайняк у вёсцы Тумашы ў сям’і беднага селяніна. Маці памерла маладой, пакінуўшы на бацьку траіх малых дзяцей. Рыгор Дайняк пасватаўся да маладой дзяўчыны Алены са шматдзетнай небагатай сям’і. Алена і Рыгор прыжылі яшчэ пяцёра дзяцей. Нягледзячы на тое, што была вялікая сям’я і жылі небагата, са свайго мазаля, – галоднымі не хадзілі. Івану, як старэйшаму, даводзілася брацца за любую работу, але галоўным захапленнем хлопца былі коні. Вяскоўцы дзівіліся, як хлопец разумеў гэтых жывёл, лячыў іх, ведаў нораў і як коні цягнуліся да яго. За сваю работу назбіраў Іван крыху грошай, толькі вось сям’і сваёй не меў. Сваталі яму не адну дзяўчыну, а ён жартаваў, маўляў, мая недзе яшчэ гадуецца. Як у ваду глядзеў. У суседзяў падрастала Грыгаровічава Волька – невысокая, спраўная, каса таўшчынёй з мужчынскую руку. Працавітая і ўвішная, яна запала ў душу Івана.

На грошы, сабраныя на вяселлі, Іван і Вольга паставілі на ўскрайку вёскі невялікую хатку, наладзілі гаспадарку, пасадзілі сад. Хутка нара-дзілася першая дачка – Юлія, якая пасля стала мамай майго таты і маёй бабуляй. На пачатку 1941 года ў Дайнякоў нарадзілася яшчэ адна дачушка – Яніна. А пасля пачалася вайна і здавалася, што ніколі не было таго радаснага мірнага жыцця.

Іх хату не міналі падарожныя і ў мірны час, а цяпер зусім не стала спакою. То ціхенька пастукаюць у вокны партызаны, каб даведацца, ці няма у вёсцы немцаў, то страсуць хату бандыты, каб набраць хлеба і іншых харчоў, то завітаюць салдаты, каб дзед правёў іх праз лужкі да лесу…

У 1943 годзе мой дзед Іван пайшоў на вайну. Трапіў у войска, дзе частка артылерыі мела конную цягу, і яму было даручана наглядаць за конямі. Баец Дайняк смела ішоў у бой, за што заслужыў павагу аднапалчан. Кожны дзень, кіламетр за кіламетрам, рухалася наша армія ўперад, вызваляючы зямлю ад фашысцкай навалы. У адным з успамінаў прадзед расказваў пра баі на Дунаі.

“…Бомбы ляцелі да зямлі з жахлівым выццём, а як грукат сціх, бай-цы ледзь вылезлі з акопаў. Скрозь дым і пыл разгледзелі на супраць-леглым беразе фашысцкія танкі і пачалі весці агонь з уцалеўшых гармат. У большасці гаўбіц не было супрацьтанкавых снарадаў, і стральбу пачалі асколачнымі і фугаснымі. Дыстанцыя вагалася ад 500 да 600 метраў, і з такой адлегласці промахаў амаль не было: калі снарад не прабіваў брані, то рваў гусеніцы, асляпляў глядзельныя шчыліны…”

За ўдзел у гэтым баі прадзед атрымаў першую ўзнагароду – медаль “За адвагу” .

Воінам-вызваліцелем ішоў Іван па Еўропе, дзень за днём набліжаў разам з кулямётчыкамі доўгачаканую Перамогу. Румынія, Балгарыя, Чэхаславакія, Германія… А так хацелася дамоў! Але ён разумеў, што адзіны шлях вяртання – перамога над ворагам. І вось рака Одэр, на якой і сустрэў Іван Дайняк 9 мая 1945 года. Аднак шлях дадому быў яшчэ да-лёкім. Палку, дзе служыў прадзед, быў дадзены новы загад: аднаўляць і будаваць масты…

А ў родную вёску Тумашы ўжо вярнуліся ўсе, хто застаўся ў жы-вых. Прабабуля Вольга з дочкамі ўсё яшчэ чакала свайго салдата. I вось аднойчы зімовым вечарам хтосьці ціхенька пастукаў у акно…

Праз год у сям’і Дайнякоў нарадзіўся сын Іван. Іван Рыгоравіч у гэты час быў ужо брыгадзірам паляводчай брыгады ў родным калгасе імя Ламаносава, а пасля там жа – конюхам. Выраслі дзеці, вывучыліся. Усім ім прадзед Іван дапамог пабудаваць свае хаты, выхоўваў сумленнымі людзьмі ўнукаў. Але жыццё – рэч складаная: у хату прадзеда Івана раптам і зноў завітала…вайна. Старая знаёмая, але з памаладзелым тварам і яшчэ больш жорсткая і страшная. Унука Сяргея (майго тату) забралі служыць у Афганістан. Зноў страшэнная навала крала будучыню ў дзяцей і ўнукаў прадзеда Івана.

Цяпер жыццё прадзеда ператварылася ў бесперапыннае чаканне вестачкі ад унука. ЁН разумеў, што за дзесяцігоддзі, якія прайшлі пасля Вялікай Айчыннай вайны, і зброя, і псіхалогія людзей сталі іншымі. Кожны ліст ад унука перачытваў дзесяткі разоў, кожную тэлетрансляцыю і радыёперадачу слухаў як некалі зводку Саўінфармбюро. Аднойчы прыйшоў чарговы ліст ад Сяргея, у якім ён пісаў, што служба праходзіць нармальна, даслаў фотаздымак у вайсковай форме на фоне бронетранспарцёра. Штосьці ўстрывожыла дзеда. Тапачкі! Чаму ён у тапачках? Заныла сэрца, але выгляду не падаў і толькі ўсё маліўся за воіна Сяргея. Сапраўды, тады мой бацька атрымаў раненне і лячыўся ў Кабульскім шпіталі. Сяргей Сідор – унук Івана Рыгоравіча Дайняка, на афганскай вайне быў доблесным салдатам, і дапамагаў яму ў гэтым прыклад легендарнага дзеда. На шчасце, ён вярнуўся дамоў. Жыццё і зноў стала наладжвацца. Мне шмат чаго расказвалі цікавага пра прадзеда Івана: і мая бабуля Юлія Іванаўна, і мой дзядуля Леанід Іванавіч, і мой бацька, для якога дзядуля Іван – прыклад ва ўсім. ЁН быў узнагароджаны пятнаццаццю ордэнамі і медалямі за баявыя і працоўныя заслугі. А за 2 гады да смерці яго знайшла яшчэ адна баявая ўзнагарода – медаль “За выз-валенне Будапешта”…

Шкада, што вялікія людзі не могуць жыць вечна. Прадзед Іван не дажыў 2 гады да стогадовага юбілею. Унукаў і праўнукаў навучыў любіць жыццё, сваю Айчыну. Ён не раз гаварыў, што самае жахлівае для чалавецтва – гэта вайна. Мы з татам часта глядзім сямейны альбом, успамінаем дзеда Івана, бо ён, яго легендарнае жыццё – гэта ўжо частачка нас, гісторыя нашага роду, гісторыя ўсяго народа.

…Зноў прыйдзе вясна ў наш горад. Зноў сонца разбудзіць зямлю пасля доўгага зімовага сну: распусцяцца лісточкі, з’явяцца першацветы. Кветкі… Колькі ў іх чысціні, светлай загадкавасці, цудоўнай прыгажосці. Яны нясуць людзям гармонію і радасць. Але калі бачу кветкі ля помнікаў загінуўшым салдатам, то разумею, што ў іх ёсць яшчэ адно прызначэнне – гэта памяць, удзячнасць, шанаванне.

Я ўдзячна свайму прадзеду Івану за сваё мірнае жыццё, за выха-ванне, традыцыі, якія буду перадаваць сваім дзецям і ўнукам, для таго, каб працягваўся наш радавод. Таму на магіле майго дзеда, маіх продкаў заўсёды цвітуць кветкі, якія, як і я, апускаюць свае галовы перад імі, увекавечанымі ў бронзе і камяні.

                                        З удзячнасцю і павагай Паліна

  Сідор, П. Дзеду Івану прысвячаецца: [эсэ вучаніцы СШ № 1] / Паліна Сідор // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 5 чэрв. – С. 3.

Вайна і мір Уладзіміра Дзядзечкі

У вёсцы Заліпенне жыве ветэран Вялікай Айчыннай вайны Уладзімір Васільевіч Дзядзечка. Ён адзіны застаўся жывы сярод усіх сваіх землякоў, якія ваявалі на палях Вялікай Айчыннай. Працавіты, надзейны, адказны, няўрымслівы, з пачуццём гумару – такім быў і застаецца, нягледзячы на 87-гадовы ўзрост, шаноўны ветэран.

Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, Уладзіміру было 18 гадоў. Падчас гітлераўскай акупацыі ён разам з дзядзькам ноччу адвозіў у лес адзенне і ежу для народных мсціўцаў, прыносіў патрэбныя звесткі пра ворага. А днём нарыхтоўваў з аднавяскоўцамі дровы, бо фашысты прымушалі працаваць на сябе, а калі хлопцы не выконвалі план (90 кубоў у дзень), то атрымлівалі па 25 удараў па спіне.

-У сакавіку 1943 года ў Заліпенні сагналі каля 30 юнакоў і дзяўчат для адпраўкі ў Германію. “Я вырашыў, што трэба паспрабаваць уцячы, угаворваў і іншых, але ўсе баяліся, што фашысты іх могуць застрэліць”, – расказвае ветэран. Уладзіміру пашчасціла. Каля Падбарочча ў машыне лопнула шына. Пакуль выпраўлялі паломку, юнак саскочыў і пабег у кусты, толькі і чуў, як над ім свісталі кулі. Блукаў па лесе галодны і халодны. Хутаранін каля Малышоў схаваў уцекача, не выдаў яго фашыстам.

Пасля вызвалення Ляхавіччыны Уладзіміра Дзядзечку прызвалі ў дзеючую армію. Кулямётчык 76-й Чарнігаўскай гвардзейскай дывізіі са сваім баявым “максімам” праявіў мужнасць і гераізм у баях за вызваленне Польшчы, пры фарсіраванні Віслы, разам з аднапалчанамі прымаў удзел у баях за ўзяцце Берліна. Узнагароджаны ордэнамі Вялікай Айчыннай вайны I і II ступені, медалямі, якія цяпер зіхацяць на святочным пінжаку. У мірны час працаваў у лясніцтве і мясцовым калгасе, заўсёды добрасумленна адносіўся да сваіх абавязкаў. Галоўнае яго багацце – 5 дзяцей, 11 унукаў і 5 праўнукаў. Разам з імі ветэран адзначыць юбілей Вялікай Перамогі.

                                                                                       Галіна Зарэчная

 Зарэчная, Г. Вайна і мір Уладзіміра Дзядзечкі / Галіна Зарэчная // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 8 мая. – С. 3.

Ён браў Берлін

 Сівыя ветэраны… Жывая памяць пра мільёны маладых, прыгожых, дужых, хто падарыў нашчадкам мір. Салдаты Перамогі абаранялі вялікія гарады і маленькіявёскі, стаялі да апошняга ў Брэсцкай крэпасці, вызвалялі ад фашысцкіх акупантаў родную зямлю. Ветэранам Вялікай Айчыннай вайны сёння як ніколі патрэбны нашыўва–га, клопат і падтрымка. Гэтыя мужныя людзі заслужылі права на штодзённую ўвагу і ўдзячнасць. Мы, хто ведае пра самую страшную вайну па іх расказах, кнігах,кінафільмах, не маем права на забыццё. Мы назаўсёды і ўсім абавязаны невядомаму салдату і тым, чые імёны на шматлікіх помніках і абелісках, і, канешне, у неаплатнымдаўгу перад на–шымі землякамі, каму пашчасціла вярнуцца з вайны. Час няўмольны, галоўных герояў–вызваліцеляў з кожным годам застаецца ўсё менш. Сёння наЛяхавіччыне пражываюць 104 ветэраны Вялікай Айчыннай вайны, адзін з іх— Уладзімір Васільевіч Дзядзечка.

Звычайная сялянская хата ў вёсцы Заліпенне, калі б не адна акалічнасць – шыльда з надпісам “Тут жыве ветэран Вялікай Айчыннай вайны”. Адзіны  жывы  з землякоў, якія ваявалі  на  палях Другой сусветнай вайны. Працавіты, надзейны, адказны, няўрымслівы, з пачуц-цём гумару – такім быў і застаецца, нягледзячы   на 85-гадовы ўзрост, Уладзімір Васільевіч Дзядзечка.

Лёс яго не песціў, цяжкасці загартоўвалі сілу духу, выпрабаванні правяралі на трываласць. З маленства.

– Мы з сястрой рана засталіся без бацькоў, і нас забраў у сваю сям’ю дзядзька. Сіроцтва не пажадаў бы нават ворагу, – успамінае Уладзімір Васільевіч, і на яго вачах з’яўляюцца няпрошаныя слёзы. – Працаваў, як дарослы. Памятаю, у свяціцкім балоце з дзядзькам нарыхтоўвалі лес і мне раптам стала дрэнна. Ад моцнага болю страціў прытомнасць, а калі прыйшоў у сябе, пачаў падаваць сена. Пашкадаваць не было каму…

Вайна для 18-гадовага юнака стала бядой, перакрэсліла яго надзеі на шчаслівае дарослае жыццё. Вораг таптаў родную зямлю, здзекаваўся з мірнага насельніцтва, паліў вёскі, катаваў, забіваў. I на акупіраванай тэ-рыторыі народ падняўся на барацьбу. Пачалася партызанская гісторыя. Сувязь з партызанамі трымаў і Уладзімір Дзядзечка, які разам з дзядзькам ноччу адвозіў у лес адзенне для народных мсціўцаў, дастаўляў патрэбныя звесткі. А днём даводзілася нарыхтоўваць дровы: фашысты прымушалі працаваць на сябе. За невыкананне плана (90 кубоў у дзень) атрымлівалі па 25 удараў па спіне.

Невядома, як склаўся б лёс заліпеньскага хлопца, калі б не яго смеласць, рызыкоўнасць і нежаданне скарыцца ворагу.

-10 сакавіка 1943 года ў Заліпенне прыехалі на грузавой машыне фашысты. Сагналі каля 30 юнакоў і дзяўчат для адпраўкі ў Германію. Галасілі маці, разумелі, што развітваюцца з дзецьмі назаўсёды. Але што яны маглі зрабіць супраць узброеных да зубоў салдат?.. Я вырашыў: трэба паспрабаваць уцячы, угаворваў і іншых, але ўсе баяліся, што могуць застрэліць, – успамінае ветэран.

I ўсё ж яму пашчасціла. Каля Падбарочча ў машыне лопнула шына. Пакуль правілі паломку, юнак саскочыў з кузава і пабег у кусты. Чуў, як над ім свісталі кулі. Некалькі дзён блукаў па лесе галодны і халодны, але жаданне выжыць было мацнейшым. Адзін хутаранін каля Малышоў прыгрэў уцекача, не выдаў яго фашыстам.

I вось лета 44-га, доўгачаканае вызваленне. Уладзіміра Дзядзечку прызвалі ў дзеючую армію. Кулямётчык 76-й Чарнігаўскай гвардзейскай дывізіі Першага Беларускага фронта са сваім баявым “максімам” удзельнічаў у баях за вызваленне Польшчы, фарсіраваў Віслу, быў цяжка паранены. Салдата даставілі ў медсанбат.

– Пакуль перапраўляліся праз Віслу, нельга было нават закурыць, каб фашысты не заўважылі і не адкрылі агонь. Але ўсё ж варожая куля мяне не мінула. Пасля таго, як падлячылі, зноў папрасіўся ў сваю часць, дзе разам са мной ваявалі землякі Іван Калядзіч, Уладзімір Сельмановіч, Антон Дыдышка, – расказвае Уладзімір Васільевіч.

 Незабыўныя майскія дні 1945 года. Уладзімір Дзядзечка прымаў удзел у баях за ўзяцце Берліна. Ён – салдат Перамогі, якому пашчасціла застацца жывым у ваенным ліхалецці.

Вялікая Айчынная вайна закончылася, а служба для сяржанта Дзядзечкі працягвалася яшчэ два гады, але ўжо ў Маскве, дзе ён вучыў маладых салдат майстэрству кулямётчыка.

– Масква – прыгожы горад, можна было і жыццё ў сталіцы наладжваць. Але не мог я там застацца, бо дома, у Заліпенні, чатыры гады чакала мяне каханая Тафія, – з пяшчотай успамінае Уладзімір Васільевіч. У 1947 годзе маладыя згулялі вяселле. Яно было простым і нават бедным, не тое, што цяпер, на адным з якіх давялося пагуляць дзядулі ў рэстаране. Затое разам у каханні і згодзе, душа ў душу пражыў з жонкай 55 гадоў:

– Лепш за маю Танечку няма і не будзе, я і не заўважаў іншых жанчын. Мая – самая прыгожая, клапатлівая і ласкавая. Усё стараўся рабіць для яе і дзяцей.

Выгадавалі, паставілі на ногі пяцёра дзяцей, дачакаліся адзінаццаці ўнукаў. Сёння Уладзімір Васільевіч радуецца і пяці праўнукам, на жаль, адзін – любімая жонка памерла.

Былы франтавік працаваў у лясніцтве і мясцовым калгасе і ніколі абыякава не адносіўся да сваіх абавязкаў, за што яго паважалі і ставілі ў прыклад іншым. I сёння ў шаноўным узросце не сядзіць без справы: і па гаспадарцы дапаможа (зараз заслужаны ветэран жыве з сям’ёй малодшай дачкі Таццяны), і ў магазін за прадуктамі сходзіць, і тэлевізар не забывае паглядзець, асабліва, калі паказваюць фільмы або перадачы пра вайну.

Любяць, не забываюць, шлюць віншавальныя паштоўкі, часта наведваюцца сын і дочкі, унукі і праўнукі. Ён для іх не толькі галава вялікай сям’і, самы родны чалавек, але аўтарытэт, гонар і прыклад ва ўсім. Па-вясковаму Уладзіміра Дзядзечку называюць Дубок.

–  Некалі на бацьку гаварылі: рэсце дужым, як дубок, потым на мяне гэта перайшло, – тлумачыць Уладзімір Васільевіч і ўсміхаецца шчыра-шчыра.

За баявыя заслугі Уладзімір Дзядзечка ўзнагароджаны ордэнамі Вялікай Айчыннай вайны I і ІІ ступені, медалямі, якія зіхацяць на яго святочным пінжаку.

                                                                    Галіна КАНЬКО

Канько, Г. Ён браў Берлін: [Уладзімір Васільевіч Дзядзечка з в. Заліпенне] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 28 лют. – С. 5.

Мой родны чалавек

Ветэран вайны Уладзімір Дзядзечка дае наказ маладым берагчы мір

Гётэ сказаў: “Шчаслівы той, хто продкаў з чыстым сэрцам паважае”. Есць над чым паразважаць і прыйсці да высновы, што так яно і ёсць. Любоў, павага ў сям’і, глыбокая пашана да ўсяго, што мы называем свя-тым у нашым жыцці, робіць яго шчаслівым, больш радасным, змястоўным. Ніхто не будзе спрачацца, што часцінка шчасця дарослых дзяцей – у клопаце пра бацькоў, якія на схіле гадоў маюць права на ўвагу і нашу са-маадданасць, такую самую, з якою яны выхоўвалі нас. Я магу назваць сябе шчаслівым чалавекам, таму што ў мяне ёсць бацька – Уладзімір Васільевіч Дзядзечка з вёскі Заліпенне, якому 22 мая споўніцца 85 гадоў. Ён інвалід II групы Вялікай Айчыннай вайны. Звяртаюся да яго з пытаннем пра шчасце:

—    Бацька, наш паважаны, родны чалавек, у чым тваё шчасце?

У адказ чую:

— Шчасце ў тым, каб і ў цяжкую хвіліну, і ў радасную побач з табой быў родны, любімы чалавек, а яшчэ – калі ты маеш вялікую, дружную сям’ю.

Паўстагоддзя пражылі разам нашы тата і мама.

—  Мая Танечка была такой прыгожай, працавітай, — з пяшчотай гаворыць бацька. — Ніколі брыдкага слова не сказаў ёй. Любіў. У нашай хаце быў лад. Любоў і павага – галоўнае ў сямейным жыцці, а замацоўваюць яго дзеці. Толькі калі ёсць дзеці, сям’я шчаслівая.

Такая вось філасофія майго татачкі. Разам з маці яны выгадавалі пяцярых дзяцей, 11 унукаў, ужо ёсць чатыры праўнукі. Шкада толькі і балюча, што не стала маці.

Сам ён рана застаўся без бацькоў, жыў з сястрой у дзядзькі, дапамагаў яму па гаспадарцы: араў, касіў, сталярнічаў А потым у жыццё ўварвалася вайна. Многія вяскоўцы дапамагалі партызанам чым маглі. Жанчыны вязалі шкарпэткі, рукавіцы, збіралі цёплае адзенне, мылі бялізну. Наш бацька разам з дзядзькам вазілі ўсё гэта ў лес.

10 сакавіка 1943 года ў вёску прыехалі немцы. Сабралі моладзь і падлеткаў – каля 30 чалавек, каб везці ў Германію. Што было крыку і енку… На Падсаколлі, каля вёскі Падбарочча, лопнула шына ў машыне. Шафёр і двое немцаў пайшлі ў вёску за падмогай. А бацька ўгаворваў землякоў уцякаць. Людзі баяліся. Тады ён адзін саскочыў з машыны і пабег у кусты. Па ім пачалі страляць. Ноччу дабраўся да Ганцавіч. Некалькі дзён хаваўся ў лесе. Галоўнае, па-бегнуў адпраўкі ў Германію.

На фронт трапіў у 1944 годзе. Яго баявыя геаграфія і біяграфія даволі насычаныя. Давялося ваяваць і на польскай зямлі, у Мрозах. Быў кулямётчыкам на Першым Беларускім фронце, вызваляў горад Турунь. Прымаў удзел у фарсіраванні Віслы. Вельмі цяжкі бой вялі ля ракі. Быў паранены. Каля месяца ляжаў у медсанбаце, дзе з пляча дасталі асколак, падлячылі. Адтуль і трапіў у Берлін. Дасёння памятае цяжкія баі, якія ішлі там. I дасёння адчувае радасць, якую выклікала вестка аб перамозе.

А потым былі яшчэ два гады армейскай службы. Дамоў вярнуўся ў 1947-м. Стаў будаваць сваё жыццё, ажаніўся на дзяўчыне, якую палюбіў, пра якую і сёння гаворыць “мая Танечка” і шкадуе, што яе ўжо няма ў жывых. А ў бацькоўскую хату амаль кожны дзень хтосьці прыязджае: дзеці, унукі, праўнукі. На доме гарыць чырвоная зорка, якая паказвае, што тут жыве ўдзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Дарэчы, у вёсцы, акрамя бацькі, жыве яшчэ адзін удзельнік Вялікай Айчыннай – Іван Іванавіч Саган.

…Адцвітае вялікі сад. У гэтым годзе чакаецца багаты ўраджай яблыкаў, сліў, вішань. Прыгожы малюнак, які даспадобы майму татачцы. У свае 85 гадоў ён адчувае сябе бадзёрым, за што ўдзячны Богу і людзям у белых халатах, якія працуюць у Крывошынскай участковай бальніцы. Не забываюць ветэрана супрацоўнікі ваенкамата, Крывошынскага сельвы-канкама. Цікавяцца яго жыццём і бытам. Частымі гасцямі бываюць вучні Ліпскай СШ. 3 імі бацька дзеліцца ўспамінамі, ім паказвае свае баявыя ўзнагароды і дае наказ паважаць людзей, быць спагадлівымі, памяркоў-нымі і, канечне, берагчы мір.

                                                                      НінаДУБІНА,

в. Свяціца.

Дубіна, Н. Мой родны чалавек. Ветэран вайны Уладзімір Дзядзечка дае наказ маладым берагчы мір / Ніна Дубіна // Ляхавіцкі веснік. – 2008. – 21 мая.

Наш родны франтавік

 2 мая майму бацьку Уладзіміру Васільевічу Дзядзечку споўнілася 82 гады. Ён часта глядзіць фільмы пра вайну, і час ад часу па шчацэ коціцца слязінка: успамінае свой баявы шлях. У гады Вялікай Айчыннай ён, малады салдат, прайшоў франтавымі дарогамі праз многія гарады і сёлы.

Нарадзіўся бацька ў вёсцы Заліпенне. Рана застаўся сіратой, жыў з сястрой у дзядзькі. Жылі небагата, школу наведваў адзін год, навучыўся толькі пісаць сваё прозвішча. Уставаў рана, выводзіў каня на пашу, пасвіў кароў і свіней. У 10 гадоў ужо мог араць, хадзіць y полі за плугам, бараною.

I вось 1941 год… Не абышла вайна Заліпенне. Хапала бяды і гора.   3 сакавіка 1943 года прыехалі карнікі. Моладзь, падлеткаў адпраўлялі на работы ў Германію. Што было крыку, енку, страху! Сярод гэтага натоўпу быў і Валодзя Дзядзечка. Пасадзілі яго ў машыну разам з аднавяскоўцамі, ззаду два немцы з кулямётамі і — паехалі. A ў Падсаколлі машына раптам спынілася, лопнула шына. Немцы пайшпі ў вёску за дапамогай, a Уладзімір Дзядзечка саскочыў з кузава і другім параіў так зрабіць. Пабег y бок лесу, потым да вёсак Малышы, Шчэрбава, дайшоў да Ганцавіч. Хаваўся на хутарах, y лесе, толькі праз тры дні вярнуўся ў сваю вёску.

I вось прыйшоў час, калі бацька стаў франтавіком. Першы Беларускі фронт пад камандаваннем Жукава, 239-ы стралковы полк, пяхота. Суровыя баі, цяжкі ваенны шлях да Польшчы. Ён і яшчэ некалькі салдат стаялі за кулямётамі, якія называлі “максімамі”. Бацька ўспамінае, што немцы ніяк не супакойваліся, не давалі перадышкі. Бесперапынна свісталі кулі, рваліся снарады. Пад вечар фарсіравалі Віслу. Нашым вой-скам было вельмі цяжка. На досвітку y Мрозах Уладзіміра Дзядзечку па-раніла: асколак амаль навылёт прашыў плячо. Накіравалі ў медсанбат, a пасля — зноў на фронт.

Потым фарсіравалі раку Одэр. Цяжкія баі ішлі пад Берлінам. Гэта былі апошнія баі. I нарэшце — Перамога! Сёння ўспамінае Уладзімір Васільевіч Дзядзечка тую радасць, тое шчаслівае пачуццё ад ус-ведамлення, што вайна скончана.

У маі 1947 года бацька вярнуўся дамоў. Восенню ажаніўся. Разам з жонкай выгадавалі пяцёра дзяцей. Цяпер да іх далучы­ліся 11 унукаў і 4 праўнукі. Шкада, што застаўся адзін — жонка памерла. Але дзеці, унукі наведваюць дарагога чалавека. Хату пабудаваў ён калісьці вялікую, усім месца хапае, усюды парадак, чысціня. A ў шафе вісіць пінжак з акуратна прышпіленымі ўзнагародамі. Сярод іх — кроўю заслужаныя ордэны Айчыннай вайны I i II ступені, медалі. Часта бацьку ў госці запрашаюць вучні і настаўнікі Ліпскай сярэдняй школы. Ёсць пра што расказаць ветэрану падрастаючаму пакаленню, сваім унукам, праўнукам.

                                        Ніна ДЗЯДЗЕЧКА, в. Свяціца.

 Дзядзечка, Н. Наш родны франтавік : [Уладзімір Васільевіч Дзядзечка] / Ніна Дзядзечка // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 14 мая.

Лёсу скараюцца слабыя. А ён – моцны!

 Холадна і адзінока. На жаль, большасці з іх добра знаёма гэта адчуванне… Сяргей Іванавіч ужо чакаў нас на верандзе сваёй хаты. Прыход любога чалавека яго вельмі радуе. Пагаварыць, самому выказацца, нейкую навіну пачуць. Ужо год, як хворыя вочы не дазваляюць схадзіць y цэркву, пакорпацца ў гародчыку і ўжо сем — як без гаспадыні.

Яго гісторыя родам з Адахаўшчыны. Ha памяці бедная сялянская хаціна, поўная дзяцей. Іх y сям’і Долматаў было сямёра. Раслі самі па сабе. Маці рана не стала, aбацька кінуў на волю лёсу, без дакору сумлення. Каб пракарміцца, пайшлі сіраты па чужых людзях. Меншы, Сяргей, пасвіў кароў і за сезон, бывала, зарабляў 15 пудоў збожжа. Неўзабаве знайшоў прытулак y сценах дзіцячага дома ў в. Дзеткавічы Баранавіцкага раёна. Затым была школа фабрычна-заводскага навучання ў Баранавічах. Абяцалі стаць рэальнымі мары юнака аб лепшым жыцці, y якім будзе месца дастатку і сямейнаму шчасцю. Толькі вайна парушыла планы, адным росчыркам перакрэсліла ўсё.

Сяргея ў ліку самых майстравых вучняў школы ФЗН адправілі на ваенны завод y г. Чапаеўск Куйбышаўскай вобласці. Тут работа кіпела поўным ходам і днём, і ноччу. 3-пад канвеера сотнямі, тысячамі сыходзілі вінтоўкі, кулямёты, мінамёты і эшалонамі пастаўляліся на фронт. Сваю лепту ў імя Пе­рамогі 17-гадовы хлопец уносіў спаўна. Аднак яму падавалася, што гэтага недастаткова. Карцела праявіць сябе на ратным полі, y гарачай бітве. I ён фактычна ўцёк з завода. Далучыўся да нашых байцоў. Тыя, было, раззлаваліся, моў, лішняя абуза, неразумнае дзіця. Ды што зробіш, узялі з сабою. Зброю не даверылі, занадта малы для дарослых “гульняў”. Ды ён і сам вельмі ўжо не рваўся.

Рэчаіснасць вайны аказалася куды больш жорсткай за ўяўленні. Дым, пыл, кроў, смерць. Асабліва страшна было на Украіне, пад Хар-кавам.

— У акружэнне трапілі. Самалёты над галавой гудзяць. Бамбёжка — безупынку. Зямля калоціцца, як y ліхаманцы.

Гэта быў той момант, калі Сяргей канчаткова пераканаўся: уцёк з завода — неабдуманы ўчынак. Яго новыя таварышы, дзядзькі-апекуны, паляглі смерцю храбрых. Адчайна, успамінае, адбіваліся ў тым няроўным баі, фінал якога быў вядомы з самага пачатку.

Як быць далей? Адзін-адзінюткі. Куды падацца? Усюды — немцы, пасты, тэрыторыя, занятая ворагам. Курс ляжаў дадому, на Ляхавіччыну. Па лясах, па балотах, дзе пешшу, a дзе і на падводзе, нарэшце, дабраўся. Толькі дома доўга не затрымаўся. Сіл на фронце не хапала. Нягледзячы на гады, прызвалі і Сяргея ў армію. Накіравалі ў Вязьму. Там нейкі час трэніравалі на палігоне. Затым новае папаўненне са стралкоў рушыла на Захад.

Чарговы раз лёс выпрабоўваў яго на стойкасць. Смерць хадзіла по- бач. Радавому салдату застацца ў жывых трэба было пастарацца. Ён ведаў: кожны наступны дзень можа стаць для яго апошнім, і быў гатовы да гэтага. Жыццё тады не мела ніякай каштоўнасці. Што будзе, тое і будзе. Ён чуў толькі: “Наперад, y атаку” і бясспрэчна выконваў загады.

3 восені 43-га па студзень 44-га стаялі пад Нарвай. На плацдарме памерам 3 x 6 кіламетраў была сканцэнтравана вялікая колькасць жывой сілы і тэхнікі.

— Праціўнік наступаў, a ў нас —слабы тыл, знясіленыя салдаты. Падмога не ішла…

…I толькі ў ноч на 14 студзеня падцягнулі танкі. Усе разам — ад-кінулі ворага. За баявыя заслугі радавому Долмату ўручылі медаль “За адвагу”.

Пад Варшавай яго моцна параніла ў паясніцу. Прыкаваны да лож-ка, праляжаў некалькі месяцаў y шпіталі. Дагнаў свой полк ужо ў Гер-маніі, але ў баях пад Шчэцінам зноў насцігла варожая куля: на гэты раз y нагу трапіла. Зноў нудныя дні ў медсанбаце.

Неўзабаве радасна сустрэлі Перамогу. Пасля былі Сочы і Сухумі: патрабаваліся рабочыя рукі на нарыхтоўку лесу. I толькі ў маі 47-га Сяргей вярнуўся дамоў. Асталяваўся ў Ляхавічах. Уладкаваўся на працу ў калгас імя Ламаносава (адтуль і на пенсію пайшоў). Ажаніўся. Пабудаваў дом. Дваіх дзетак выгадаваў. Дачка ва Удмурціі жыве, але прыязджае наведаць бацьку кожнае лета. A сын тут, y Ляхавічах, дапамагае па яго невялічкай гаспадарцы з 6 курэй і пеўніка, печку вытапіць. “Абяцалі, як ветэрану Вялікай Айчыннай, газ правесці, — кажа Сяргей Іванавіч. — Вось бы падарунак да дня вызвалення быў. Хоць пад старасць — э камфортам”.

…Мы пайшлі, a ён застаўся адзін, сам-насам са сваімі ўспамінамі, цяжкімі для яго і такімі патрэбнымі нашчадкам…

                                                                        Надзея САДОЎСКАЯ.

 Садоўская, Н. Лёсу скараюцца слабыя. А ён – моцны! : [Сяргей Іванавіч Долмат] / Н. Садоўская // Ляхавіцкі веснік. – 2004. – 23 чэрвеня. – С. 2.

Жыў.  Верыў. Змагаўся

 Ён пражыў 93 гады, а марыў дажыць да 100. I верыў, што так і бу-дзе, бо прырода надзяліла яго вострым розумам, вялікай фізічнай сілай, моцнай воляй, аптымізмам і любоўю да жыцця.

Іосіф Дыдышка нарадзіўся 21 верасня 1903 года ў Ліпску ў шматдзетнай сям’і (нарадзілася адзінаццаць дзяцей, засталіся ў жывых чацвёра, астатнія памерлі яшчэ ў малым узросце). У 13 гадоў Язэпка застаўся сіратой (памёр бацька), падлетак дапамагаў маці, як мог, выхоўваць трох сясцёр. Сям’я вярнулася з бежанства пасля Першай сусветнай вайны, а дома – ні кала, ні двара. Спажывалі квас ды лебяду, сяк-так агоралі хатку. Фізічна моцнаму юнаку па плячу была любая работа: ён і араў, і касіў, і плыты ганяў. Хацеў вельмі вучыцца: калі ў Ліпску адкрылі першую школу, быў адным з лепшых вучняў, закончыў чатыры класы з пахвальным лістом. Дапытлівы Язэп вельмі рана адчуў несправядлівасць у жыцці: у адныхбылоўсё, удругі — нічога, нягледзячы на цяжкую працу. Яго родныя мясціны пасля 1918 года аказаліся пад уладай Польшчы. Але чуткі пра Саветы даходзілі і да Ліпска. Хацелася неяк памяняць жыццё, і Іосіф Дыдышка становіцца падпольшчыкам, знаёміцца з вопытным падпольшчыкам ІосіфамРайскім, бярэ ў яго лістоўкі, падпольную літаратуру і распаўсюджвае яе сярод земляко. Палымянае друкаванае слова нясло ліпчанам веру ў лепшую будучыню.

17 верасня 1939 года Чырвоная Армія вызваліла Заходнюю Бела-русь. Жыццё пайшло зусім па-іншаму. Настрой у людзей быў святочны, урачысты, яны адчулі, нарэшце, што такое быць уладаром свайго ўласнага жыцця. Хутка былі прызначаны выбары ў народны сход, які адбыўся 30 кастрычніка 1939 года ў Беластоку. Землякі аднагалосна выбралі Іосіфа Дыдышку сваім прадстаўніком на яго. Бацька не раз успамінаў, з якім уздымам праходзіў сход, ён ганарыўся, што стаў удзельнікам такой знамянальнай падзеі, пасля якой беларускі народ аб’яднаўся ў Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку.

Вярнуўшыся з Беластока, бацька ўзначаліў выканкам Ліпскага сель-савета, разам з дэпутатамі Навумам Бурбіцкім, Іосіфам, Міхасём і Васілём Гатоўчыцамі, Іванам Гапановічам, Рыгорам Памазанскім, Канстанцінам Салодкім, Антонам Супрыновічам, Алесем Кендышам аднаўляў савецкую ўладу ў Ліпску. Жыццё бурліла. Наводзілі парадак на зямлі, сенажаці аддалі сялянам, у 1939/40 навучальным годзе адкрылася школа з беларускай мовай навучання, а для дарослых – курсы. Бацька часта жартаваў над мамай, якая ўпотай ад свекрыві “бегала” на курсы, хоць у сям’і было ўжо трое дзяцей.

Але вельмі мала часу адпусціў лёс на спакойнае і шчаслівае жыццё. 22 чэрвеня 1941 года фашысцкая Германія пачала вайну супраць Савец-кага Саюза. Бацьку вайна застала каля Баранавіч, дзе ён разам з ад-навяскоўцамі працаваў на будаўніцтве дарогі. Прыйшлося вярнуцца дадому: пачалася мабілізацыя. 87 жыхароў Ліпска і 40 падвод адправіліся ў дарогу. А цераз ноч зайшоў старшыня Востраўскага сельсавета Сяргей Сегень і паведаміў: немцы блізка, ідуць па шашы. Трэба было адыходзіць, а сэрца не пускае: у хаце – старая маці, жонка і трое дзяцей, малодшай (мне) — усяго 8 месяцаў. Іосіф Дыдышка, Сяргей Сегень і фінансавы агент Канстанцін Івановіч пайшлі на Хацяж,   потым шлях ляжаў праз Стараселле, Машукі. Ішлі ўдалечыні ад дарог, патаемнымі сцежкамі. Бацьку ў армію не бралі, куды б ні звяртаўся, бо было яму ўжо 38 гадоў. Так дайшоў да Смаленска, 9 ліпеня 1941 года стаў салдатам Чырвонай Арміі, кулямётчыкам. Касіў кулямётнымі чэргамі ненавіснага ворага, помсціў за сваю Беларусь. Бачыў, як паміралі баявыя таварышы.

Фашысты рваліся ў Маскву, і баі за сталіцу былі цяжкімі. Але воіны, сярод іх было шмат беларусаў, засланілі Маскву цаной многіх жыццяў…

Успамінаючы вайну, бацька, гэты дужы, моцны чалавек, не мог стрымаць слёз і ўсё паўтараў: “Мы верылі, верылі, што пераможам!” Ад-нойчы на яго пікіраваў фашысцкі самалёт, і, здаецца, ужо не было па-ратунку. Не раз варожыя кулі прабівалі кацялок і каску. Але лёс, як і вера ў перамогу, бераглі яго.

На сваіх плячах ён вынес

Бацькаўшчыны лёс.

Верным быў сваёй Айчыне,

У сэрцы яе нёс.

Ён салдацкую прысягу

Не дарэмна даў:

Ён медалем “За адвагу”

Клятву мацаваў.

Гэта была першая салдацкая ўзнагарода бацькі. I сярод іншых — самая дарагая. У жніўні 1943 года Іосіфа Дыдышку ў баі пад Ярцавам паранілі.Трапіў у палон, адкуль праз 10 дзён уцёк. Прабіраўся ў Беларусь, дайшоў да Віцебшчыны і 10 верасня 1943 года стаў партызанам атрада імя Катоўскага брыгады “Граза”. Удзельнічаў у многіх аперацыях па знішчэнні варожых гарнізонаў, падрываў эшалоны з жывой сілай і тэхнікай, хадзіў у разведку. Ваяваў да 6 ліпеня 1944 года.

Потым яго накіравалі ў распараджэнне Баранавіцкага абкама партыі. Трэба было аднаўляць жыццё! 11 ліпеня 1944 года бацька вяр-нуўся дадому. Якое гэта было шчасце. Тры доўгія гады мы нічога не ве-далі пра лёс роднага чалавека. Не раз паліцаі правакавалі маму: сярод ночы ў акне паказваецца рука і нехта просіць: “Адчыні, гэта я, Язэп, дай хлеба”.

Мы нізка кланяемся сваім землякам, што нас, як сям’ю актывіста, ніхто не выдаў. Дзякуем, хоць яго ўжо няма на свеце, Максіму Дыдышку, які па заданні партызан быў старастам, што не спалілі наш Ліпск і што многіх і многіх людзей выратаваў іменна ён, сапраўдны патрыёт сваёй Радзімы… Мама ўспамінала, як я, зусім маленькая, стану перад абразікам і прашу: “Божачка, прынясі майго татку дадому!” I вось ён вярнуўся — нейкі незнаёмы дзядзечка, але такі добры, частуе мяне кавалачкам цукру, бярэ на рукі і падкідае да столі, кладзе спаць і накрывае сваім шынялём. А старэйшыя браты — 9 і 7 гадоў—не адыходзілі ад яго ні на крок…

Ён зноў узначаліў сельсавет. Ні днём, ні ноччу не ведаў спакою, вялі барацьбу з бандытызмам. 30 ворагаў абясшкодзіў, забраў 17 вінтовак, не раз рызыкаваў жыццём. За гэта быў узнагароджаны   ордэнам Айчыннай вайны другой ступені, які ўручалі ў Доме Урада ў Мінску. Сярод шматлікіх узнагарод — ордэн Айчыннай вайны Iступені, медалі “За доблесную працу”, “За перамогу над Германіяй”, шматлікія юбілейныя. Ведаючы яго энергію, выдатныя арганізатарскія здольнасці, працавітасць, востры розум, кіраўніцтва раёна давярала бацьку самыя адказныя пасады. У 1947—48 гадах ён працаваў намеснікам старшыні Ляхавіцкага райвыканкама па будаўніцтве, затым узначальваў прамкамбінат у Ліпску, арганізоўваў калгасы ў Ліпску, Заліпенні, Нетчыне. На працягу 3 гадоў кіраваў калгасам, потым — намеснікам старшыні, 3 гады ўзначальваў Крывошынскі сельсавет. I заўсёды вельмі адказна адносіўся да сваёй работы.

А яшчэ быў добрым сем’янінам — мужам  і  бацькам.  Усё  паспеў

зрабіць: пабудаваў прыгожы дом, пасадзіў вялікі сад, выгадаваў і вывучыў дачку і 5 сыноў, дачакаўся ўнукаў і праўнукаў. Радаваўся поспехам дзяцей:

мы добра вучыліся, скончылі вышэйшыя навучальныя ўстановы, стварылі свае сем’і. Можа таму, што самому не ўдалося атрымаць належную адукацыю, бацькаў наказ быў адзін: вучыцеся! Яны з мамай усяляк спрыялі гэтаму. У сям’і многа чыталі ўслых, бацька хораша дэкламаваў Крылова, Лермантава, асабліва любіў “Новую зямлю” Якуба Коласа, часта чытаў па памяці цэлыя ўрыўкі з гэтага твора. Ён стараўся, як мог, развіваць нашы здольнасці: браты захапіліся шахматамі — і ён купіў іх на апошнія грошы. Ганарыўся, што адзін з сыноў— Вячаслаў—стаў міжнародным гросмайстрам, неаднаразовым чэмпіёнам Беларусі па шахматах. Брат Аляксандр любіў маляваць, і аднойчы бацька прывёз яму з Масквы 52 каляровыя алоўкі. Аляксандр зараз — вядучы архітэктар аднаго з навукова-даследчых інстытутаў Мінска… Бацька мог гаварыць у рыфму, прыгожа і граматна пісаў, быў майстрам на ўсе рукі — ва ўзросце 82 гадоў зрабіў сам адмысловую лазню. Імкнуўся кожнаму дапамагчы, калі памыляўся ў чым, не знаходзіў сабе месца. Былі ў яго і цяжкія хвіліны, ды і людзі не заўсёды разумелі яго. Адны спачувалі, падтрымлівалі ва ўсім, а другія глядзелі з-пад ілба. Але кожны пагаджаўся, што гэта цікавы, багаты душой чалавек, самародак, дужы, смелы і вельмі аптымістычны… Такім ён застаўся ў памяці і нас, яго дзяцей.

… 21 верасня Іосіфу Іосіфавічу Дыдышку споўнілася б 106 гадоў…

                                                                  Вера Дыдышка

Дыдышка, В. Жыў.  Верыў. Змагаўся: [пра Іосіфа Іосіфавіча Дыдышку ] / Вера Дыдышка  // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 12 верасня. – С. 2.

А мы з табой, брат, з пяхоты

Шлях да перамогі Іван Занько прайшоў на пару з “максімам”

 Гадоў 30 ужо, як Іван Занько “кінуў якар” у Ляхавічах. Аднак, перш чым прычаліць у нашым горадзе, за плячамі ўдзельніка Вялікай Айчыннай засталася, сярод іншага, і не адна марская міля шляху.

…Праводзіны былі – калі былі – нядоўгімі і здарыліся ў ліпені 1944 года, адразу пасля вызвалення Капыльшчыны, дзе ў вёсцы Малая Раёўка нарадзіўся і жыў Іван Занько. У той год ён дасягнуў паўналецця, прыняў першы бой, быў моцна паранены.

Паскораныя курсы баявой падрыхтоўкі ў складзе запаснога стралковага палка “зрабілі” з юнака кулямётчыка станкавога кулямёта. Дарэчы, у рознай якасці, на іншых пасадах, але нязменна на пару з вядомым кожнаму “максімам” Іван Вікенцьевіч прайшоў да канца вайны. Перапынкі здараліся, аднак, па выключна паважлівых прычынах: калі пасля раненняў знаходзіўся ў медсанбатах і шпіталях. У пяхоты свой рахунак на вайне. Тыдзень на пярэднім краі для байца стралковага падраздзялення ўжо шмат. Асабліва ў наступленні. Ды і раненне – далёка не самы сумны зыход. Іван Вікенцьевіч некалькі губляецца ў дакладнасці ўспамінаў: “Здарылася гэта дзесьці непадалёку граніцы, у адным з першых баёў…” Разрыў артылерыйскага снарада і – доўгае забыццё. Да сябе прыйшоў на шпітальным ложку, у Чувашыі. Акрамя асколка ў грудзі, у тым баі кулямётчык  Занько атрымаў і цяжкую кантузію.

Пасля лячэння зноў фронт: гэтак жа ў складзе “царыцы палёў”, аднак, з павышэннем у званні да сяржанта і на пасадзе камандзіра кулямётнага аддзялення. I доўгія вёрсты вайны. Дзе на брані Т-34 у складзе танкавага дэсанта, дзе па-пластунску да зямлі прыпадаючы, а па-большасці – пехатой. У Польшчы быў зноў паранены: на гэты раз дасталося нагам. Перамозе ж Іван Вікенцьевіч з аднапалчанамі салютавалі ўжо на тэрыторыі Усходняй Прусіі. Перад тым, аднак, у адным з баявых кантактаў зноў не размінуўся з варожай куляй, што, на шчасце, неглыбока зачапіла руку.

Вайна з Японіяй, куды пасля разгрому фашысцкіх захопнікаў у складзе аднаго з падраздзяленняў быў накіраваны і старшы сяржант Зань-ко, завяршылася для яго так і не пачаўшыся. Пакуль ехалі, з японскімі мілітарыстамі было скончана.

Мірны тэрмін вайсковай службы Івана Вікенцьевіча працягваўся да канца 1947 года. Пасля – праца, пераважна на Поўначы, непадалёку горада Нар’ян-Мар Архангельскай вобласці. Пра тыя часы ў доме Івана Вікенцьевіча нагадвае шмат што.

                                                                                              Іван Каваленка

Каваленка, І. А мы з табой, брат, з пяхоты: шлях да перамогі Іван Занько прайшоў на пару з “максімам”/ Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 20 лют. – С. 3.

Кацярына Кузьмінічна

 “Я камуністка. Можа не трэба пра мяне пісаць”, — з пазіцыі разумення “нямоднасці” і адначасова з пачуццём гонару прамовіла мая субяседніца, а вочы заіскрыліся так, як, напэўна, многа гадоў таму, калі была маладой, апантанай, “будавала” лепшае жыццё і верыла ў светлае будучае.

Гэта цяпер прынята чарніць палітыку і дзеянні камуністаў з вышыні, як кажуць, птушынага палёту. Аднак на іх ідэях вырасла не адно пакаленне людзей і выкрасліць з памяці гісторыю мы проста не маем права.

Адданай партыі і Леніну наша гераіня была заўсёды, і сёння гэтаму пацвярджэнне яе друкаваныя сябры—”Советская Россия”, Товарищ,”. Толькі не падумайце, што ідэалагічная накіраванасць і палітычная прыхільнасць асноўная прычына майго візіту ў дом Кацярыны Кузьмініч-ны Інтарынавай і Івана Антонавіча Мазура. Абодва — загартаваныя ў суровых выпрабаваннях—удзельнікі Вялікай Айчыннай.

— Я сама руская, ураджэнка Смаленскай вобласці, — ціха пачала свой аповяд убеленая сівізной жанчына. — Сустрэла вайну студэнткай 3-га курса Беларускай Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі. Толькі-толькі пройдзены курс “ваенная справа”, дзе хлопцаў рыхтавалі на штурманаў, а дзяўчат на медсясцёр, прыйшоўся як нельга дарэчы. 3 прысвоеным у 41-м званнем “сяржант медыцынскай службы”, з ваенным білетам у рках мабілізавалі  на перадавую, як ваеннаабавязаную.

Яе франтавое жыццё цягнулася чатыры доўгія, пакутныя гады. Што ж, кажуць, ад бяды не схаваешся і не ўцячэш, наканаванага лёсам не абмінеш і не пазбегнеш.

Чэрвень, ліпень, жнівень — горыч паражэння ў саставе 21-й арміі Заходняга фронту. Адступілі аж да Масквы.

—    Восенню падышлі моцныя сібірскія дывізіі, да адной з якіх — 61-й — далучылі нас, — працягвае Кацярына Кузьмінічна. Дасканалая памяць на даты праз столькі гадоў з пачатку карычневай чумы і шаноўны ўзрост (у снежні споўніцца 84) прыемна ўражвае.

Кровапралітныя   баі   пад Масквой, у раёне г. Мыцішчы. Лозунг “Ні кроку назад. За намі — сталіца” ўмацоўваў дух салдат. Ворага не прапусцілі. І 7 лістапада адбыўся парад воінаў, якія трымалі абарону Масквы. Выступіў I. В. Сталін.

—    Як мы яго слухалі! Што тады было ў нашых душах! У сапраўднасці адчулі: мы — вялікая сіла, якая пераможа любую навалу.

Зіма 41-га была лютай. Байцы паміралі не толькі ад цяжкіх раненняў, вялікай страты крыві, але і ад холаду. Каб іх выратаваць, рылі зямлянкі, нацягвалі армейскія палаткі, у якіх майстравалі нары. На іх клалі галінкі хвоі, елкі (гэтае начынне ішло і на падушкі). Аперацыйныя ацяпляліся пры дапамозе жалезных бочак з-пад бензіну — так званых “буржуек”. Асвятленне працавала ад рухавіка на салярцы. Транспартабельных (тых, хто мог самастойна рухацца) адпраўлялі ад лініі фронту.

Лета 42-га. Шлях дывізіі ляжыць па Тульскай вобласці, уздоўж Акі. На правым беразе яе стаяў г. Бялёў, разбураны ворагам. Паўсюдна былі раскіданы нямецкія лістоўкі, здзеклівы змест якіх пагражаў: “Бялёўскія матрошкі (зварот да жанчын), пасля нашага ўдару як не будзе ні адной кошкі, так і не застанецца ні адной матрошкі”.

Толькі прарвалі блакаду Ленінграда — наступленне нашых войск пачалося па ўсяму фронту. Неўзабаве падключыліся сталінградскія дывізіі. Наперадзе чакала бітва пад знакамітай Прохараўкай, на Арлоўска-Курскай дузе.

— Пыл. Дым. Сонечныя прамяні не прабіваюцца да зямлі. Танк на танк. У салдат твар і рукі, што вугаль, абгарэлыя, — успамінае былая медыцынская сястрычка… — Калі ўзялі Арол — уздыхнулі. Усім было зразумела: “Перамога — за намі”.

Утварыўся 1-ы Беларускі фронт, куды ўвайшла 61-я дывізія. Адзін за адным станавіліся свабоднымі гарады і вёсачкі Украіны, Беларусі. Урэзалася ў памяць і іншае — прылюднае пакаранне здрадніка-мазырча-ніна…

Польская зямля зямля. Лагер смерці Майданак (што пад Люблінам), разлічаны на 2 мільёны зняволеных краін Заходняй Еўропы і Савецкага Са-юза. Тое, што тады ўбачыла Кацярына Кузьмінічна сваімі вачыма, — словамі не перадаць. Жудасць, бесчалавечнасць. Паўкубаметра попелу спаленых людзей. Душныя баракі, дзе трымалі вязняў. Асобна для мужчын, жанчын і дзяцей. “Калі малыя плакалі — расстрэльвалі”, — з болем у сэрцы раскаэвалі сваім вызваліцелям бедалагі. Карацельныя памяшканні з бетаніраванымі сценамі і металічнымі дзвярамі, з люкамі для запуску атручваючага газу —  “цыкламену”. Некаторыя ў спадзяванні на выратаванне рукамі рабілі ў сцяне выемкі. Аднак безнадзейна. Крэмато-рый. Насілкі з вогнеўстойлівай сталі, млын для драблення касцей… Гэта “ўгнаенне” выкарыстоўвалі для вырошчвання капусты сорту “кальрабі”…

—Я да гэтай пары не любпю і не саджу гэтую ненавісную капусту, — гнеўна прамовіла жанчына.

Пусты дзіцячы барак э пакінутымі сукеначкамі, лялькамі…

—Салдаты станавіліся на калені, цалавалі гэтыя рэчы і абяцалі: “Абавязкова адпомсцім”.

Да Берліна было блізка. Байцы імкнуліся як мага хутчэй пакончыць з фашызмам. “Вось яна, праклятая Германія”,—дэкламаваў прыгранічны плакат. Але нямецкі народ не кранулі. “Гітлеры прыходзяць і адыходзяць, а народ застаецца”, — такім было слова Сталіна.

Май 45-га. Берлін. — Усталявалася незвычайная, непрывычная, “страшная” цішыня. Не рваліся бомбы. Усё радзей паступалі раненыя.

Раніцай дзевятага дня ў 6.00 даведаліся: “Перамога”… Як плакалі! З 25 баявых сябровак-сястрычак толькі 9 у жывых…

Кацярына Кузьмінічна дастае з чырвонай скрынкі, перавязанай тасьмою, памятныя ўзнагароды. Самая дарагая—медаль, панумарам 165177—”За баявыя заслугі”. Ордэн Чырвонай Зоркі называе “салдацкім”. Не менш важнымі лічыць рэліквіі за дасягненні ў мірны, пасляваенны час. Гэта 2 ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга, за выхаванне моладзі—”Залаты колас ЦК ВЛКСМ”, шмат значкоў тыпу “Выдатнік сельскай гаспадаркі”, “Пераможца сацспаборніцтваў”. Кацярына Кузьмінічна ра-ботнік яшчэ той. Добрасумленная, вынаходлівая, нястомная, справядлівая. Усюды — на перадавой.

— Што вам трэба? — калісьці напорыстасць і настойлівасць Інтарынавай даймала старшыню райкома.

— Сумленная работа,—атрымліваў кароткі адказ.

Паедзе са студэнтамі дапамагаць калгасу бульбу капаць — разам з падапечнымі ў адну баразну становіцца.

Такой яе ведалі простыя людзі і начальства, і ўсе аднолькава паважалі.

…Як закончыла ў 47-м перапыненую вайною вучобу ў Горках — направілі ў Навамышскі раён галоўным заатэхнікам. На той час ужо была замужам за Мазурам Іванам Антонавічам — загадчыкам зямельнага аддзе-ла, былым партызанам. Затым Ляхавічы, якія на ўсё астатняе жыццё сталі роднымі. Пасада — дырэктар аднагадовай сельскагаспадарчай школы (“продак” сучаснага аграрнага каледжа). Размяшчалася яна ў двух драў-ляных доміках па вуліцы Савецкай. Прапанову маладога, дбайнага кіраўніка пашырыцца падтрымалі, і на працягу 25 гадоў яе дырэктарства была створана добрая матэрыяльная база для падрыхтоўкі спецыялістаў. Сённяшнім днём дабудавалі толькі чацвёрты корпус.

Цяпер Кацярына Кузьмінічна ўжо колькі гадоў як пенсіянерка. Здароўе ужо, праўда, не тое, ды здаровы розум. Эрудыраваная, цікаўная, яна ведае сітуацыю і ў свеце, і на Ляхавіччыне. Суразмоўца з яе — выдатны.

Жывуць гаспадары ўдваіх, адзін аднаго аберагаюць, здаецца, яшчэ з большай пяшчотай, чым маладыя падчас вяселля. Не дарма кажуць, ад-носіны правяраюцца гадамі. 56 гадоў поруч — што ні на ёсць сапраўднае выпрабаванне для трываласці сямейнага саюза. Дачка адносна далёка — у Мінску. Заўсёды рады прыезду ўнукаў—ужо дарослых братоў-блізнят.

…Перагорнута яшчэ адна старонка. Гераічная, змястоўная, непаўторная і. ..адзінкавая, пад назвай “Маё жыццё”.

                                                                           Надзея Садоўская.

Садоўская, Н. Кацярына Кузьмінічна [Інтарынава] / Надзея Садоўская // Ляхавіцкі веснік. – 2003. – 26 лістап. 

Вальс на передовой

Мы заучили войну по учебникам и стандартным фразам записных ораторов. И думать о ней привыкли правильно-традиционно. Кажется, слышали. Вроде бы знаем. Уважаем даже. Но такая, где сражения – стрелки на картинках или деяния до при-торного идеальных героев, такая война сердца не трогает. Всегда поражалась тому, что у Симонова, Друниной, Быкова, у Семена Гудзенко Великая Отечественная – другая. И у Екатерины Интариновой, с которой мы беседуем у нее дома в Ляховичах, – другая. Страшная, жестокая и…близкая.

Хотя, конечно, было все. И вера в идеалы исчезнувшей ныне страны – она, эта вера, у Екатерины Кузьминичны жива и сейчас. И комсомольская горячность, которая звала на фронт: «Как только мы туда попадем, немец сразу же побежит»…

И была девчонка двадцати трех лет, которая в июле сорок первого плакала на берегу Сожа. Плакала, потому что все оказалось слишком сложно. Потому что в злой кутерьме от-ступления никому не было дела до третьекурсниц Горецкой сельхозакадемии, получивших звания сержантов медицинской службы после вечерних курсов. Потому что за время, пока добрались от Горок до Гомеля, увидели столько человеческого горя,” сколько не встречали за всю довоенную жизнь.

– Мы бежали из разбитого в Осиповичах эшелона. Подруж-ка плакала от боли в запорошенных шлаком глазах. Кричал потерянный ребенок. Рядом в канаве какой-то мобилизованный посыпал голову клочьями вырванной травы: «Ничего, сестрички, мне жена сказала: «Ты только голову обратно принеси!» Как будто трава могла его уберечь… Картофельное поле, куда, спасаясь от пулеметных очередей, бежали перепуганные люди. Раненый солдат н направленный на нас ствол автомата: «Не пере-вязывайте меня, уходите, с самолета троих заметят!» Снова бежим… Падаем в ботву, схватившись с Анечкой за руки: вдвоем умирать не так страшно…

Их сталкивали с армейского эшелона, они цеплялись из последних сил. На фронт! Как же там без них! В Гомеле подру-жек с ходу отправили принимать раненых в госпиталь, а когда началась эвакуация, стали разбираться: «Какие вы медсестры, документы где?» Военные билеты остались в военкомате, и с девушек сняли обмундирование…

–   Плакать не будете?- вопрос следуюшего военкома.

–  Над Сожем все выплакали…

Двадцать первая армия. Медсанбат. Горяший Гомель. Крики и проклятия тех, кто остался. Крики и проклятия солдат, которые идут навстречу: «Вы трусы! Назад! Нельзя отступать!» Шофер, мальчишка-москвич: «Не боись, девчонки, через речку прокачу со столичным шиком!» И в дребезжащей полуторке по мосту под бомбами… Пожар, «фонари», развешенные немецкими самолетами. Взрывы, взрывы, взрывы…

– Мы прыгали из одной воронки в другую, обнимаясь и прижимаясь к земле. Говорят, бомба в одно место дважды не падает… «Пить», – просил раненный в живот врач. «Вам нельзя». «Я все равно умру. Водички!» – отхлебнул глоток, н начало хлестать нз раны. В свои последние секунды успел лишь указать на карман с документами…

…Хаос начала войны нельзя сравнить ни с чем. Части без управления и люди, не представляюшие, что же будет дальше. Командир был из Москвы ичасть пошла к столице…

И был медсанбат шестьдесят первой армии. И была об-ратная дорога медсестричек с неоконченным высшим обра-зованием. Дорога на запад, до конца которой дошли девять из двадцати пяти.

И на войне они оставались девчонками. Которым хотелось быть красивыми, хотелось нравиться и гулять парочками. Когда на фронте наступало затишье и солдат отводили с передовой, прямо в лесу устраивали танцы:

– Посмелее были офицеры, рядовые мялись в сторонке, и мы, чтобы порадовать ребят, приглашали их сами.

Потом бойцы опять уходили. Знакомые лица, бывало, медсестры в следующий раз встречали в операционной.

–  Не хватало гипса, перевязочных материалов. Ампутация. Ампутация. Ампутация. Их было столько… Под столом – пирамиды отрезанных рук н ног. Страшная деталь оборвавшихся надежд…

«Сестричка, доченька, спаси!»… Медсестры едва успевали принимать поток раненых. Бои под Москвой, Тулой, Люблином, Варшавой… И однажды весенним майским утром сорок пятого, когда стояли в сорока километрах от Берлина, поток покалеченных войной иссяк. Вокруг зазвенела тишина. Она давила молчанием, и к горлу подкатывался тяжелый комок.

–  Вы знаете, как страшно на фронте, когда не стреляют? Это значит произошло что-то ужасное. Возможно, прорыв. Возможно, сейчас здесь будут немцы.

Плен. Это слово пугало больше, чем смерть.

И вдруг, перелетая от одного к другому, над госпиталем за-кружилось: «Победа!» Пал Берлин.

Праздничные столы накрыли прямо над озером. Не раз наполняли стаканы, один за другим произносили тосты… н не пьянели. И медсестры-старшины по очереди целовали некрасивого рыжего начпрода… Так хотелось, чтобы в этот день счастливы были все!

А Горецкую сельхозакадемию Екатерина все-таки окон-чила. Перешла туда из столичной тимирязевской, когда приехал вербовщик н спросил: «Вы что, не патриотки Белоруссии? На фронт ведь оттуда уходили». Потом возглавила райсельхозотдел в Новой Мыши, одногодичную сельскохозяйственную школу в Ляховичах, при Интариновой она стала техникумом. И везде Екатерина Кузьминична продолжала сражаться. С раскулачиванием – коммунист и фронтовичка не боялась сказать: «Я против»; с подопечными в техникуме, которые смирным нравом не отличались.

– То ножи отбирала, то кастеты, даже пистолет кустарный как-то отняла. И все в сейф складываю. Ко мне начальник милиции придет, я ему свой «арсенал» показываю: «Вот как вы работаете». Но за двадцать пять лет работы я никого не выгнала: ни вора, ни хулигана, ни двоечника.

Она и сегодня не успокоилась. Нет, на судьбу не жалуется. Живут вдвоем с мужем. Как в сорок седьмом приглянулся Кате партизан-западник Иван Мазур тем, что танцевать хорошо умел, так с тех пор и вместе. Дочкой, внуками-близннецами довольны. И пенсий на прожитье хватает. А до это года еще хозяйство свое держали, в огороде «ковырялись»… Вот только окна низенького дома у дороги коммунальщики зимой запорашивают снегом, а летом пылью, но это так, мол, мелочи…

Больше переживает, что забыты и исковерканы идеалы, за которые она боролась. До сих пор читает Екатерина Кузьминична газеты «Товарищ» и «Советская Россия» и самыми дорогими из наград вместе с фронтовыми медалью «За отвагу» и орденом Красной Звезды считает и медаль к вековому юбилею Ленина. “Я коммунисткой была и остаюсь», – не устает повторять Итаринова. И продолжает надеяться…

                                                        Эмма Дзюрич

 Дзюрич, Э. Вальс на передовой: [о Екатерине Кузьминичне Интариновой] / Эмма Дзюрич // Заря. – 2004. – 8 мая. – С. 2.

Сэрца памятае і сёння

Старэнькая хатка, як і яе гаспадары. Але ўсё тут у парадку: чысты двор з вузенькай бетаніраванай сцежкай, белыя фіранкі на вокнах, абрус на стале. Iдзядок з бабулькай. Яму “стукнула” 90, а ёй — 88 гадоў. Трэба ж такое шчасце мець, столькі гадоў побач—у згодзе        і ладзе. Як упэўнена Таццяна Дзям’янаўна, гэта ад таго, што яе Рыгор Паўлавіч вельмі добры чалавек. Усе 63 гады, якія пражылі яны разам, ён любіў і аберагаў сваю сям’ю, шанаваў жонку, клапаціўся пра дзяцей. I зараз прыемна глядзець, як двое старэнькіх людзей імкнуцца дапамагчы адзін аднаму, праяўляюць клопат. Яны і сёння ўдзячныя лёсу за тое, што ўдваіх, што разам.

— Ніколі не думаў, што будзе ў мяне такі доўгі век, — пачынае расказваць пра сваё жыццё Рыгор Кібальчанка.

Ён з Варонежскай вобласці, з вёскі Прысцень — вельмі прыгожай і шматлюднай. Аднак, большую частку жыцця пражыў у Беларусі і вельмі гэтым задаволены. Але ж які цяжкі шлях прыйшлося яму пераадолець.

У 1939 годзе прызваўся ў армію і 9 гадоў не разлучаўся са службай. Выпала яму да вайны быць пагранічнікам на мяжы з Афганістанам. Служыў якраз на рацэ Амудар’і, якая і з’яўляецца мяжой. Нялёгкая была служба: штодзень перастрэлкі, іншы раз — бой, з якога, здавалася, не выйсці жывым. Там заўсёды было неспакойна. Дэмабілізацыя супала з пачаткам вайны з фашысцкай Германіяй. Замест доўгачаканай сустрэчы з роднымі і блізкімі шлях ляжаў на захад.

Апынуўся пад Масквой, у 100 кіламетрах ад галоўнага горада краіны. У дывізіі, дзе служыў Рыгор Кібальчанка, было 2700 салдат. Яны атрымалі загад абараняць сталіцу.

Сказаць, што было цяжка і небяспечна — мала. Акрамя што-дзённых баёў, напружання і рызыкі, салдаты адчувалі іншыя нягоды. Часта заставаліся без ежы. Кухня доўга не падыходзіла: на паўшляху недзе трап-ляла пад агонь і знішчалася. Растоплівалі снег і пілі ваду, на кастрах смажылі… гракоў. У аднолькавым становішчы былі і камандзіры, і радавыя. А ў баі зноў стаялі насмерць. На асобных участках фронту фашысты настолькі наблізіліся да Масквы, што з бінокляў бачылі крамлёў-скія зоркі…

“Далей адступаць няма куды. За намі Масква!” — гэтыя словы аднаго з абаронцаў горада паўтаралі байцы і ішлі ў атаку. Вырашальную схватку выйгралі сібіракі: моцныя, спрактыкаваныя байцы, якія, здавалася, не баяліся ні 40-градуснага марозу, ні куляў. Пасля таго, як фашысты былі спачатку адкінуты на 30 кіламетраў. я потым яшчэ на 40, падлічылі страты. 3 2700 салдат дывізіі, дзе служыў Рыгор Кібальчанка, засталося ў жывых 380 байцоў…

Бывае шчасце і на вайне. На вачах гінулі салдаты, а ён, нібы загавораны, выходзіў з бою цэлым .

—   Хадзіў у атаку наперадзе, —  успамінае Рыгор Паўлавіч. —  Не думаў, каб выжыць. Ды і ніхто пра гэта не думаў: быў дадзены загад, і мы яго выконвалі…

Далейшы баявы шлях на з-хад салдат працягваў з ордэнам Айчыннай вайны і медалём “За абарону Масквы”. А галоўнае, з верай у перамогу над лютым ворагам, якая жыла ў сэрцы кожнага салдата. 3 баямі дайшоў Рыгор Кібальчанка да Беларусі, пасля да Польшчы, а там і Гер-манія. За мужнасць і адвагу быў узнагароджаны яшчэ адным ордэнам Айчыннай вайны, медалём Жукава і іншымі ўзнагародамі. Дзень Перамогі ён сустрэў у горадзе Веймары. Аднак, вайна для Рыгора Паўлавіча на гэтым не закончылася. Пасля шпіталя (туды ён трапіў паранены) быў накіраваны працаваць у падсобную гаспадарку ў вёску Гулічы на Ляхавіччыну.

У ціхай вёсачцы, дзе ўжо не чуваць было выбухаў гармат, салдат працягваў службу: забяспечваў армію прадуктамі харчавання. Пасля перажытага яму першы час нават не верылася, што на зямлі бывае такая цішыня…

У Гулічах ён сустрэўся з прыгожай дзяўчынай Таццянай, якая і стала яго жонкай. Тады пакляўшыся адзін аднаму ў каханні і вернасці, так і ідуць яны разам па жыцці.

Былы салдат, ён і ў мірны час быў заўжды на перадавой. 10 гадоў працаваў брыгадзірам паляводчай брыгады ў калгасе “Савецкая Беларусь” (сёння СВК “Жарабковічы”), старшынёй Сваятыцкага сельсавета, загадваў жывёлагадоўчай фермай. Дзе працаваў, там дабіваўся добрых вынікаў, а людзі запаміналі яго як сумленнага, шчырага, адказнага чалавека. Побач з ім заўсёды была яго жонка — Таццяна Дзям’янаўна. Яны нарадзілі і выхавалі сына і дачку, сёння маюць 4 унукаў і 10 праўнукаў.

За жыццё Рыгор Паўлавіч не раз пабываў у Маскве: прыгожы горад, велічны. На Краснай плошчы заўсёды сэрца перапаўнялі асаблівыя пачуцці. Гонар адчуваў ветэран за тое, што быў удзельнікам абароны Мас-квы, быў гатовы ахвяраваць сваім жыццём дзеля выратавання сталіцы, дзеля перамогі і міру. I сёння, калі бачыць па тэлевізары кадры, знятыя пра Маскву, успамінае былое. I хоць шмат гадоў прайшло, яго сэрца хвалюецца, каб не паўтарылася бяда. Каб яго праўнукі-блізняты, якіх зусім нядаўна падарыла ўнучка Таццяна, раслі пад мірным небам і радаваліся жыццю. Каб пра тое, што выпала перажыць яго пакаленню, нашчадкі ведалі толькі з кніг і кінахронікі.

                                                                          Аліна Лапіч

 Лапіч, А, Сэрца памятае і сёння : [Рыгор Паўлавіч Кібальчанка] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2007. – 5 мая.

Таварыш капітан

 Дом Аляксандра Кічылы ў Ліпску бадай што адзін з самых прыкметных: дагледжаны, акуратны, y парадку і плот, і дрывотня, і студня. A яшчэ кідаецца y вочы тое, што гаспадар вельмі любіць бэз. Ён расце пад вокнамі хаты, ля ганка, нават ля гаспадарчых пабудоў. І калі расцвітае, то сядзіба ператвараецца ў сапраўдны рай. Белыя, ружовыя суквецці напаўняюць водарам наваколле. Пагойдваючыся ад веснавога ветрыку, яны стукаюць y шыбу, нібы запрашаюць, каб гаспадары любаваліся гэтай непаўторнай прыгажосцю…

Аляксандр Іосіфавіч любіць вясну, з прыходам яе адчувае прыліў новых сіл, душэўную раўнавагу. Вясной яшчэ больш хочацца жыць і радавацца кожнаму новаму дню. Яму здаецца, што і Перамога нездарма прыйшла вясной. Некалькі гадоў назад, зноў вясной, Аляксандр Кічыла даведаўся, што афіцэрам запасу — удзельнікам Вялікай Айчыннай вайны, прысвойваецца чарговае воінскае званне. На плошчы Перамогі ў райцэнтры быў зачытаны загад, і былому старшаму лейтэнанту Кічылу ўручылі капітанскія пагоны…

Дома ў Аляксандра Іосіфавіча адведзены куточак, дзе ён захоўвае дарагія сэрцу рэліквіі — фотаздымкі, віншавальныя паштоўкі, узнагароды і капітанскія пагоны. Іншы раз падоўгу праводзіць тут час, бо трывожаць душу ўспаміны, асабліва вясной, напярэдадні вялікага і светлага Дня Перамогі…

…Сам ён родам з Канюхоў. Як і ўсе вясковыя хлапчукі, якія нарадзіліся пры панскай Польшчы, рана пачаў працаваць. Але і вучыўся: спачатку ў польскай школе, a з 1939 года на роднай мове спасцігаў навуку ў Падлескай дзесяцігодцы. Быў зусім юным, калі пачалася вайна. Нейкім цудам уратаваўся ад вывазу ў Германію. У Бара-навічах прайшоў курсы настаўнікаў і стаў вучыць малечу ў Рачканскай школе.

A потым з’явілася магчымасць звязацца з партызанамі. Аляксандр Кічыла быў залічаны ў атрад “Авангард” сувязным. Так пачалося яго двайное жыц­цё: днём – настаўнік, які старанна вучыў дзятву лічыць і пісаць, а ноччу здабываў звесткі аб руху фашысцкіх цягнікоў па чыгунцы Баранавічы-Слуцк. Хадзіў на заданні разам з партызанамі. Адна аперацыя запомнілася надзвычай. У Жарабковічах мясцовыя жыхары аднаўлялі чыгуначнае палатно пасля падрыву яго партызанамі. Іх насільна выганяў на работу фашысцкі прыслужнік Дэраш. Гэта быў вельмі жорсткі чалавек, які не лічыў людзей за людзей. Калі хто аслухаецца — біў няшчадна пугай ці палкай, якія насіў заўсёды з сабой. Партызаны вырашылі фашысцкага паслугача знішчыць. Знайшлі яго ноччу: адпачываў y адной з хат.

Інстынкгыўна бандыт хапіў пісталет з-пад падушкі, аднак выстраліць не паспеў… Мясцовыя жыхары ўздыхнулі з палёгкай.

Не адзін цягнік з варожай сілай і тэхнікай паляцеў пад адхон дзякуючы звесткам, якія паведаміў y атрад сувязны Аляксандр Кічыла.

A пасля быў 1944 год, вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, і хлопец пайшоў y дзеючую армію. На Украіне, y Жытоміры, служыў y запасным палку, рыхтаваўся для далейшых баявых дзеянняў. У каго была адукацыя (Аляксандр амаль што закончыў дзесяцігодку) забралі ў школу радыстаў y Кіеў. A пасля яго адправілі на фронт з вялікай скрынкай на плячах, y якой змяшчалася радыёстанцыя. Гэта было вельмі складана і небяспечна: затаіцца і ўлаўліваць каардынаты фашысцкіх самалётаў, даваць наводку артылерыстам. У кабінах варожых лётчыкаў было прыстасаванне, якое тут жа паведамляла на базу, што самалёт выяўлены, і фіксіраваліся яго каардынаты. Трэба было імгненна мяняць месца дыслакацыі. Неаднаразова назіраў, як па тых кустах, дзе ён толькі што знаходзіўся, прыцэльным агнём стралялі фашысты.

Ваяваў радыст Кічыла смела, прафесійна. Неўзабаве быў прызначаны камандзірам узвода, а пасля началь-нікам радыёлакацыі. Нямала варожых баявых машын, дзякуючы дакладным дзеянням яго ўзвода, былі збіты. У пачатку мая 1945 года часць, дзе служыў Аляксандр Кічыла, пагрузілі ў цягнік і накіравалі ў бок Масквы. 9 мая прыбылі ў сталіцу. Ноччу ўся Масква заззяла агнямі салютаў, беглі людзі, крычалі “ура”.- Плакалі, абдымаліся —- Перамога!

A часць Аляксандра Кічылы накіравалі на Далёкі Усход. Маньчжурыя, усурыйскія лясы. Ехалі на вайну з Японіяй. I зноў ён быў радыстам, і зноў каменем падалі варожыя самалёты, збітыя па наводцы Аляксандра Кічылы.

Японцы зразумелі, што прайгралі. Наглядзеўся Аляксандр Кічыла на японскіх салдат і іх парадкі. Спачатку варожыя пагранічнікі не здаваліся ў палон, а калі бачылі, што прыйдзецца скласці зброю, рабілі ха­ракіры – самі сябе забівалі кінжаламі. А крыху пазней ішлі ў палон цэлымі ротамі…

Вярнуўся Аляксандр Кічыла дамоў у 1946 годзе. 12 медалямі адзначана яго воінская доблесць. Самы дарагі – “За адвагу”.

Адразу ж акунуўся ў мірнае жыццё. Патрэбна было адбудоўвацца, і, галоўнае, вучыць дзяцей. Ён быў прызначаны настаўнікам y Начаўскую школу, якую, пасутнасці, сам і арганізоўваў. Першы будынак пад навучаль-ную ўстанову тады зрабілі з бярвёнаў, разабраўшы канюшню. I сам вучыўся далей: закончыў Нясвіжскае педвучы-лішча і завочна Брэсцкі педінстытут. Школа расла. Сюды на працу прыйшлі яшчэ дзве настаўніцы. Адна з іх — Надзея Багдановіч — y будучым стала жонкай Аляксандра Іосіфавіча. Па рашэнні раённых улад, y 1952 годзе маладая настаўніцкая сям’я была пераведзена ў Ліпскую школу, каб наладзіць y гэтай вёсцы адукацыю. Працаваў y школе, адначасова адкрыў вячэрнюю — вельмі многа было непісьменных дарослых, і стварыў курсы трактарыстаў. Гэты вопыт работы Аляксандра Кічылы быў адзначаны ў Міністэрстве адукацыі БССР граматай і знакам “Выдатнік народнай адукацыі.

Іменна ў гэты час пачаў Аляксандр Кічыла будаваць уласную сядзібу. Сваімі рукамі. На дапамогу паклікаў некалькіх вяскоўцаў. Як і належыць гаспадару, неўзабаве расчыніў дзверы перад сваёй сям’ёй, у якой ужо падрасталі дачка і сын. Так і пайшло жыццё дзень за днём. Выраслі дзеці, раз’ехаліся па свеце: дачка — y Мінску, а сын падаўся ў Хабараўскі край.

На пенсіі Аляксандр Іосіфавіч заняўся грамадскай дзейнасцю. Стварыў y вёсцы ветэранскую арганізацыю, y якой налічвалася напачатку 36 чалавек. На жаль, сёння засталіся толькі трое: Мікалай Дыдышка, Аляксей Рабцэвіч і ён — Аляксандр Кічыла. Былыя селдаты Вялікай Айчыннай вайны часта ўспамінаюць пройдзеныя жыццёвыя вёрсты. Без гэтага нельга, такая іх біяграфія. Сустракаюцца з моладдзю, вучаць падрастаючае пакаленне берагчы мір, любіць Айчыну, быць сапраўднымі грамадзянамі сваёй краіны.

А 9 мая для іх самы дарагі дзень. Хоць і не могучы (здароўе іншы раз падводзіць), збіраюцца разам ля помніка загінуўшым, што ў цэнтры вёскі. Успамінаюць, памінаюць, прымаюць віншаванні вяскоўцаў і моладзі. Удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны для нас – жывая гісторыя краіны.

                                                                                                                              Аліна Лапіч

 Лапіч, А. Таварыш капітан : [Аляксандр Кічыла з в. Ліпск, былы франтавік і настаўнік] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 6 мая. – С. 3.

Пакаленне пераможцаў памятае

 

Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі арганізаваў акцыю   I «Дзякуй за жыццё!», прысвечаную 65-годдзю вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіхзахопнікаў

Звесткі, заснаваныя на рэальных падзях, а таксама асабістыя адносіны маладога пакалення да гераічнага подзвігу савецкіх людзей у гады Вялікай Айчыннай вайны – вось асноўныя патрабавыанні да ўдзельнікаў конкурсу публікацый патрыятычнага характару. Знайшлося шмат юнакоў і дзяўчат, якім ёсць што расказаць, бо ці не ў кожнай сям’і быў ці яшчэ жыве ветэран, захоўваюцца баявыя ўзнагароды – як памяць, як сведчанне бяспрыкладнага подзвігу савецкага народа…

 

…А побач рваліся снарады

 

Я хачу расказаць пра чалавека, які пакінуў за сваё жыццё прыкметны след на зямлі. Мая сям’я будзе памятаць пра яго заўсёды і перадаваць з пакалення ў пакаленне гісторыю аднаго подзвігу. Пра яго, Мікалая Аляксандравіча Кнака, урача-хірурга, які ў 50-70 гады мінулага стагоддзя працаваў у Ляхавіцкай цэнтральнай раённай бальніцы. Як выдат-нага спецыяліста яго ведалі ўсе, а вось як чалавека – нямногія.

Выхоўваўся ён у дзіцячым доме, закончыў сярэднюю школу, працаваў на радыёзаводзе, пасля была вучоба ў Ашхабадскім медыцынскім інстытуце. У 1942 годзе Мікалай Аляксандравіч пайшоў добраахвотнікам на фронт. Служыў у асобнай механізаванай часці пад Сталінградам, узначальваў хірургічнае аддзяленне. У дзень даводзілася выконваць дзесяткі складаных аперацый, суткамі не спаць дзеля выратавання жыццяў параненых байцоў. Вось так ён выратаваў і майго дзядулю, бацьку маёй мамы, якому было на той час усяго 19 гадоў. Іх узвод трапіў у акружэнне, танк быў падбіты. Аднак, нашы байцы мужна стрымлівалі націск ворага, пакуль не падаспелі чырвонаармейцы. У гэтым баі мой дзядуля быў сур’ёзна паранены і трапіў на аперацыйны стол хірурга Мікалая Аляксандравіча, які выратаваў жыццё роднаму нам чалавеку. Пасля дзядуля не раз гаварыў, што на ўсё жыццё запомніў вочы гэтага чалавека, у якіх, здавалася, затаіўся лёс тысяч людзей, якім ён вярнуў жыццё ў тыя далёкія ваенныя гады. Мяне уразіў дзядулеў расказ пра тое, як хірург не спаў па трое сутак, і ва ўмовах, калі побач свісталі кулі і рваліся снарады, ён правёў 6 тысяч аперацый…

Пасля    вайны лячыў у Брэсце нямецкіх салдат, якія здаліся ў палон. Гэта было выпрабаваннем, але ўрач заўсёды павінен заставацца ўрачом, яго абавязак ратаваць людзей. I ён ратаваў.

Амаль 30 гадоў працаваў Мікалай Аляксандравіч Кнак у Ляхавічах. За гэты час правёў амаль 11 тысяч аперацый, акрамя таго – штодзённыя прыёмы хворых, дзяжурствы ў бальніцы. У хірурга Кнака былі свае метады лячэння многіх захворванняў – вельмі эфектыўныя, якімі ён з задавальненнем дзяліўся са сваімі маладымі калегамі.

Даўно ўжо няма сярод нас многіх знакамітых нашых землякоў, сярод іх і ўрача-хірурга Мікалая Аляксандравіча Кнака. Але іх жыццёвы подзвіг, мэтанакіраванасць, мужнасць і адданасць сваёй справе з’яўляюцца для нас, маладых, дастойным прыкладам для пераймання.

Вікторыя Жывіцкая,

вучаніца 8-га “В” класа

СШ № 2 г. Ляхавічы,

член прэс–цэнтра “Проба пяра“.

 

  Пакаленне пераможцаў памятае // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 6 чэрвеня. – С. 3.

“Памятаю да драбніц…”

 Самымі дарагімі дакументальнымі пацвярджэннямі подзвігу нашага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны з‘яўляюцца ўспаміны яе ўдзельнікаў. Сярод тых, хто сазброяй у руках адстойваў свабоду і незалежнасць роднага краю, рызыкаваў уласным жыццём, быў наш зямляк, жыхар вёскі Свяціца Аляксандр Сцяпанавіч КУРЛОВІЧ. У ягоёсць што расказаць нашчадкам пра той гераічны час.

 

У партызаны я пайшоў у пачатку сакавіка 1943 года. У поўнай меры паспытаў што гэта такое — партызанскае жыццё. Вось, напрыклад, жнівень 1943 года. Камандаванне нас накіравала ў Белавежскую пушчу. Абстаноўка там была складаная. Каб нам не дапамагалі мясцовыя жыхары, фашысты выселілі насельніцтва з тэрыторыі на 15 кіламетраў ад пушчы. Дрэвы і кусты тут вырэзвалі 20 гарнізонаў немцаў, якія вярталіся з фронту на адпачынак. Мы пасяліліся ў двух кіламетрах ад іх лагера і нават не мелі магчымасці запаліць касцёр.

Два месяцы жылі за кошт запасаў. Наша задача была — не даць фашыстам магчымасці адпачываць і знішчаць іх. Многія прасекі немцамі кантраляваліся. Заўважаць нас — і ўслед імчыць пагоня. I амаль кожны дзень — бой.

I вось 14 жніўня 1943 года фашысты падышлі да нашага паста. Яны планавалі захапіць нас жывымі. На пасту стаялі самыя надзейныя таварышы: Міхаіл Мікалаевіч Буйкевіч са Свяціцы, Цыганкоў і Каламей-цаў. Заўважылі ворага і адкрылі агонь. Планы фашыстаў былі разбіты.

30 верасня 1943 года наша рота ля вёскі Здзітава Драгічынскага раёна разграміла атрад карнікаў: забілі 20 чалавек, захапілі 55 вазоў з на-рабаваным імі дабром, кулямёт і 15 вінтовак.

Ці яшчэ эпізод. Наш атрад імя Суворава брыгады “Савецкая Беларусь” знаходзіўся ў лясах Ружанскай пушчы. Аднойчы мы вярталіся з задання і сувязны далажыў, што ля вёскі Закляценне Драгічынскага раёна немцы зрабілі засаду. Фашысты перакрылі дарогу, але нам абавязкова трэ-ба было выбіць немцаў з гэтай вёскі. Мы добра ведалі абстаноўку і, нягледзячы на моцны агонь ворага, уварваліся ў вёску і вымусілі яго адступіць.

З намі быў наш камісар Іван Дзяменцьевіч Серый, які цяпер жыве ў Баранавічах. Ён даў каманду адрэзаць шлях фашыстам. Немцы не лічылі-ся са стратамі і кінуліся на нас. Іх сустрэлі кулямётным агнём, якога не шкадаваў смелы кулямётчык Леанід Маёраў. Стралялі таксама з ружжаў. I вораг пачаў уцякаць. На полі бою засталося 40 забітых фашыстаў, 3 танкавыя кулямёты, мінамёты і мноства боепрыпасаў. Вораг пры адступленні захапіў двух нашых параненых партызан Мікалая Цыганкова і Адама Гушчанку. Усю ноч над імі здзекваліся, дапытвалі, але нічога ў адказ не пачулі. На раніцу Гушчанка памёр. Мы страцілі на полі боя тады яшчэ траіх баявых таварышаў: Мікалая Сцяпанава, Аляксандра Паўлюкова і Леаніда Маёрава. Пахавалі іх у вёсцы Какорыца.

На другі дзень вярнуліся ў лагер. А потым з-за лініі фронту прыляцеў самалёт з грузам і поштай, дзе было пісьмо Леаніду Маёраву. Камандзір атрада Канстанцін Казакоў (ён цяпер жыве ў Пінску) узяў у рукі гэта пісьмо, пастроіў атрад і прачытаў яго ўголас: “Добры дзень, любімы мой, дарагі сябар Лёня! Учора для мяне быў самы радасны дзень. Я даведалася, што ты жывы і знаходзішся ў партызанскім атрадзе. Якое шчасце!…. Чацвёрты год я не бачу цябе. А ты мне стаў яшчэ больш дарагім, мілы мой. Я ганаруся, што ты слаўны партызан. Колькі цяжкасцей давялося перажыць табе, але вер, што я ў думках побач з табой…..Хачу, каб ты хутчэй атрымаў маё пісьмо, яно сагрэе цябе сваёй шчырай цеплынёй і акрыліць на барацьбу з ворагам”….

Вясной 1944 года штаб злучэння аддаў нашай брыгадзе “Савецкая Беларусь” загад: падрыхтавацца да жорсткай абароны на рацэ Дарабуш і абавязкова ўтрымаць вёскі Сторава і Здзітава. Ля Здзітава ўздоўж ракі партызаны разам з мясцовымі жыхарамі ўзвялі 4 дзоты ля пераправы. 3 красавіка нам стала вядома, што немцы рыхтуюць баявую сілу супраць партызан. Да 2 тысяч варожых салдат размясціліся на здзітаўскіх хутарах. Яны вырашылі перш за ўсё знішчыць падпольны абком партыі і штаб злучэння, а потым разграміць атрады і брыгады, якія застануцца без кіраўніцтва. 5 красавіка каля тысячы гітлераўцаў з 5 пушкамі і 4 бронемашынамі, а таксама адным танкам павялі наступленне на здзітаўскую пераправу. Мы сустрэлі праціўніка дружным кулямётным аг-нём. Атака захлынулася. Фашысты адступілі.

На працягу першага дня байцы нашай брыгады адбілі яшчэ дзве атакі ворага. На другі і трэці дзень фашысты зноў кінуліся на штурм пера-правы, бесперапынна бамбілі і абстрэльвалі нас. Атака ішла за атакай. На чацвёрты і пяты дзень абароны фашысты пусцілі 5 пікіруючых бамбар-дзіроўшчыкаў, але і на гэты раз у іх нічога не атрымалася.

11 красавіка на здзітаўскай пераправе быў рашаючы бой. Раніцою з’явіліся 12 бамбардзіроўшчыкаў. Пасыпаліся бомбы. 8 дзён мы змагаліся з ворагам, і перамога засталася за намі! Сярод загінуўшых партызан, хто не паспеў ухіліцца ад варожай кулі, быў мой сябар Петрушкевіч Канстанцін Сямёнавіч. Мы жылі побач і з дзяцінства былі сябрамі. Гэта вялікая страта, якую я перажываю да сённяшняга часу.

А на наступны дзень немцы пусцілі лодкі і яшчэ страцілі 50 чалавек, 12 аўтамашын. У гэтым баі прымалі ўдзел мае свяціцкія сябры. У жывых засталіся Міхаіл Мікалаевіч Буйкевіч, Іван Карпавіч Буйкевіч і я, Курловіч Аляксандр Сцяпанавіч.

Курловіч, А.С. “Памятаю да драбніц…”: [успаміны жыхара вёскі Свяціца, былога партызана Аляксандра Сцяпанавіча Курловіча] / Аляксандр Сцяпанавіч Курловіч // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 30 сак. – С. 2.

Пасляваенны свяціцкі раман

А да гэтага была вайна

“Мы з табой два берагі ля адной ракі”, – словы з вядомай не аднаму пакаленню песні. Рака, імя якой жыццё, для сямейнай пары Курловічаў цячэ ў спакойным рэчышчы ўжо больш за 50 гадоў. Менавіта столькі разам цікавыя, добразычлівыя, з актыўнай жыццёвай пазіцыяй і вельмі шчырыя людзі Людміла Васільеўна і Аляксандр Сцяпанавіч. Іх лёсы аднойчы і назаўсёды звязала вёска-прыгажуня, вёска-партызанка Свяціца ў першыя пасляваенныя гады.

Але мірнага стваральнага жыцця магло для іх не быць, калі б у гады Вялікай Айчыннай вайны варожая куля напаткала маладога партызана Аляксандра ці дзяўчынку Люду з акупіраванай фашыстамі Касцюкоўшчыны. Для іх вайна не проста цяжкія галодныя і халодныя 4 гады, а штодзённая барацьба з ненавісным ворагам, які бязлітасна таптаў родную зямлю, здзекаваўся, катаваў, рабаваў.

Дзіўныя лёсы людскія. Карэнны свяцічанін 21-гадовы Аляксандр Курловіч, як толькі даведаўся, што ў лесе з’явіліся партызаны, адразу вырашыў: “Маё месца там, я павінен і буду змагацца з фашыстамі, каб адпомсціць за боль і пакуты родных, сваякоў, землякоў”. I неўзабаве юнак стаў партызанам атрада “Суворавец” брыгады “Савецкая Беларусія”, што дыслацыравалася ў Белавежскай пушчы. Разам з баявымі таварышамі граміў варожыя гарнізоны, часта быў у засадах, узрываў масты, пускаў пад адхон варожыя цягнікі. Шмат гераічных эпізодаў у біяграфіі гэтага мужнага чалавека. Але асаблівае месца ў памяці займае абарона на рацэ Дарагабуж каля вёсак Спорава і Здзітава. Аляксандр Сцяпанавіч расказвае: “5 красавіка 1944 года вялікія сілы гітлераўскай арміі пачалі наступленне на Здзітаўскую пераправу. У першы дзень сіламі брыгады атака была адбіта. Так пратрымаліся амаль 8 дзён супраць эначна большых сіл ворага”…

Гэты дзень для партызана Курловіча мог стаць апошнім. Фашысты ўзмацнілі карную аперацыю супраць брыгады “Савецкая Беларусія” паветранымі бамбардзіроўшчыкамі. Кулямётчык Аляксандр быў паранены ў твар. Раненне было вельмі цяжкім, а партызаны пачыналі адступленне, шлях ляжаў праз балоты. “Я не пакіну Сашку, панясу яго сам”, – не раз-думваючы, сказаў сябар і аднавясковец, сапраўдны асілак Міхаіл Буйкевіч. I нёс на сабе доўгія кіламетры, па калена ў вадзе па палескім балоце. Паранены часта прасіў піць, і сябар выціскаў з моху вадкасць і паіў Аляк-сандра. Амаль два месяцы ён быў без прытомнасці, паміж жыццём і смерцю, але ўсё ж выжыў, выстаяў, паправіўся, каб і далей вызваляць родны край. I сення, успамінаючы аперацыю па вызваленні яўрэяў, якіх гітлераўцы вялі на расстрэл, Аляксандр Сцяпанавіч не можа стрымаць слёз. Пасля вайны ён доўга яшчэ атрымліваў пісьмы са словамі падзякі за выратаванае жыццё.

Разам з таварышамі-партызанамі вызваляў Брэст. Там байца і камісавалі. Вось тут і спатрэбіліся герою вайны навыкі майстра па пашыву мужчынскага адзення. Менавіта такія курсы закончыў Аляксандр перад вайной. Магчыма, і застаўся б назаўжды ў абласным цэнтры, але так цягнулі, вабілі да сябе родныя мясціны…

У першы пасляваенны год у дашчэнту спаленую Свяціцу па размеркаванні пасля заканчэння Суражскага педагагічнага вучылішча прыехалі 18-гадовыя настаўніцы Людміла і Соф’я.

Як і іншыя свяцічане, дзяўчаты жылі ў зямлянцы.

“Людзі тут былі вельмі добрыя, клапатлівыя, падкормлівалі нас, маладых вучыцелек, хто чым мог”, — успамінае Людміла Васільеўна. Вучылі на беларускай мове яны не толькі дзяцей, але і дэмабілізаваных салдат, якія да вайны паспелі скончыць толькі некалькі класаў. Цяжкасці сустракаліся амаль на кожным кроку, але маладосць, жаданне працаваць, любоў да людзей былі значна мацнейшымі за часовыя перашкоды і выпрабаванні. Сёння педагог з 45-гадовым стажам з усмешкай успамінае, як у Ганцавічы на канферэнцыю праз лес кіламетраў 30 ішлі з сяброўкай босыя, а туфлі неслі ў руках, каб не запэцкаць, тым больш, што гэта была адзіная пара абутку.

Яны, дзеці вайны, добра ведалі цану кожнаму кавалачку хлеба, любому адзенню. Вайна ў вёску, дзе 13-гадовая Люда Храмянкова жыла разам з сям’ёй, прыйшла ў ліпені 1941 года. “Стала вельмі страшна, калі па гучнагаварыцелю аб’явілі, што пачалася вайна. Братоў адразу прызвалі ў дзеючую армію”, — расказвае Людміла Васільеўна. А вяскоўцы на сабе паспыталі ўсе “перавагі” акупацыйнага рэжыму: фашысты з дапамогай паліцаяў-здраднікаў забралі ўсю хатнюю жывёлу, юнакоў і дзяўчат вывозілі ў Германію на прымусовыя работы. А побач у бранскіх лясах былі партызаны, якім мірнае насельніцтва дапамагала адзеннем, прадуктамі харчавання.

На франтах загінулі два браты Людмілы, фашысцкія карнікі расстралялі бацьку – партызанскага сувязнога, а потым спалілі родную вёску, як і яшчэ 25 у Касцюковіцкім раёне. Дзяўчыне пашчасціла вырата-вацца.

Пасля вызвалення Людміла пайшла вучыцца на настаўніцу. I гэта была прафесія і прызванне на ўсё жыцце.

Вельмі берагла маладая настаўніца Людміла Васільеўна сваю адзіную прыгожую сукенку, хіба што некалькі разоў давала апрануць сяброўцы. I вось аднойчы ад лучыны, пры якой і дзяцей вучылі, і да ўро-каў рыхтаваліся, сукенка загарэлася, давялося нашываць латку. Колькі слёз тады выплакала Людміла… Але, як гаворыцца, не было б шчасця, ды няшчасце дапамагло.

У Свяціцы вечарам збіраліся танцы, на якія сяброўка доўга ўгаворвала Людмілу пайсці. Аднак, акрамя сапсаванай сукенкі дзяўчыне апрануць не было чаго, і сяброўкі вырашылі, што Люда проста пасядзіць, пакуль Соф’я будзе танцаваць. Многім кавалерам у той памятны вечар аматарка вальсаў і полькі Людміла Храмянкова адмовіла ў запрашэнні на танец, а яму – прыгожаму статнаму юнаку Аляксандру Курловічу – не змаг-ла і закружыла ў пасляваенным вальсе, нават забылася пра прапаленую сукенку. Неўзабаве закаханыя маладыя згулялі вяселле. Жыццё паступова наладжвалася. Пабудавалі дом, нарадзіліся тры дачушкі – Валянціна, Лідзія, Святлана.

Пэўны час дружная сям’я Курловічаў жыла на малой радзіме Людмілы Васільеўны, дзе яна пасля заканчэння педагагічнага інстытута працавала настаўніцай біялогіі і хіміі, была завучам, а потым і дырэктарам васьмігодкі, а муж – дырэктарам мясцовага камбіната бытавога аб-слугоўвання. А ў 1972 годзе сям’я ў поўным складзе вярнулася ў Свяціцу. З таго часу яе лёс непарыўна звязаны з гэтай славутай вёскай, яе таленавітымі вучнямі і настаўнікамі, школай, дзе ў 70-80-я гады мінулага стагоддзя вучылася да 400 вучняў. Цяжка падлічыць, для колькіх вяско-вых хлопчыкаў і дзяўчынак Людміла Васільеўна стала любімай настаўніцай. ЁЙ лёгка і цікава было з дзецьмі, яна разумела кожнага з іх, а яны адказвалі ёй любоўю і павагай. А побач быў дарагі і адзіны, такі неабходны і надзейны муж Аляксандр Сцяпанавіч, з якім і працавалі разам: яна – намеснікам дырэктара школы па выхаваўчай рабоце, ён — па гаспадарчай частцы.

Без справы сям’я Курловічаў ніколі не сядзела. Спрабавалі сябе ва ўсім. Асабліва захоплівала грамадская работа. Людміла Васільеўна – актыўная ўдзельніца мастацкай самадзейнасці, зараз узначальвае пярвічную ветэранскую арганізацыю Свяціцкага сельсавета, не дае сумаваць сабе і іншым. Ветэран Вялікай Айчыннай вайны Аляксандр Курловіч, які ўзнагароджаны ордэнам Вялікай Айчыннай вайны і шматлікімі медалямі, – часты госць на ўроках мужнасці і сустрэчах розных пакаленняў.

“Нас не забываюць ні дзеці, ні ўнукі, ні мясцовыя ўлады. Вось і цяпер старшыня СВК “Ліпнянка” паабяцаў паставіць новы плот і слова сваё стрымаў”, – дзеліцца навіной гаспадыня.

Яны разам пражылі багатае на падзеі жыццё, выгадавалі дачок, радуюцца поспехам пяцярых унукаў і пяцярых праўнукаў, далі пуцёўку ў жыццё сотням сваіх вучняў.I па-ранейшаму, як у час першай сустрэчы, з пяшчотай і каханнем глядзяць адзін на аднаго, заўсёды побач, заўсёды разам, як і павінна быць у шчаслівай сям’і, дзе пануюць лад і гармонія.

                                                                          Галіна Канько

 Канько, Г. Пасляваенны свяціцкі раман: [Людміла Васільеўна і Аляксандр Сцяпанавіч Буйкевічы з вёскі Свяціца] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 6 мая. – С. 2.

Баліць у душы вайна

 Час ідзе хутка і беззваротна. Многае набывае іншы сэнс і выгляд, нешта паступова забываецца… Але ёсць тое, што назаўсёды застанецца ў памяці ўдзячных нашчадкаў.

Па гэтай дарозе шэсць дзесяцігоддзяў таму грукаталі танкі, на яе падалі бомбы і знямоглыя ад стомы людзі… Сёння тут няспешна і паважна прагульваюцца маладыя шчаслівыя мамы з каляскамі, y якіх мірна пасап-ваюць маленькія грамадзяне вольнай, незалежнай і самай лепшай y свеце дзяржавы – Беларусі… Ці было б усё гэта, каб не яны — мужныя і самаахвярныя салдаты Вялікай Айчыннай?

Аб чым марыў 17-гадовы Пётр Логінаў, калі вясной 1941 яго, выпускніка школы фабрычна-завадскога навучання, накіравалі на першае працоўнае месца – абаронны завод № 78 імя Сярго Арджанікідзе, што ў Чалябінску? Як і ўсе яго равеснікі – аб шчаслівым мірным жыцці, новых сябрах і каханні, працоўных поспехах y славу Радзімы… Страшнае слова “вайна”, пачутае па радыё, разбіла ўсе надзеі і паставіла кропку на бес-клапотным жыцці.

 У ваенкамаце юнага добраахвотніка астудзілі, маўляў, для фронту занадта малады, працуй на заводзе. 12-13 гадзін y цэху, a потым наогул пе-райшлі на казарменнае становішча, прама тут елі і спалі. Па-іншаму было нельга, бо снарады і міны, што выпускаліся на заводзе, ішлі на фронт. Туды, на фронт, біць ворага, рваліся і хлопцы. Як толькі Пятру споўнілася 18, ён зноў прыйшоў y ваенкамат. У рэшце рэшт юнакі так “дапяклі” тутэйшых супрацоўнікаў, што іх, нягледзячы на дзяржаўную бронь, пасадзілі ў эшалоны і адправілі на Маскву.

У жніўні 1942 года Пятра Логінава сярод іншых залічылі ў мінамётную школу курсантаў. Так пачаліся ваенныя будні з заняткамі па 12 гадзін без выхадных. Вораг стаяў пад Масквой…

Напрыканцы 1942 П. Логінава накіравалі радыстам y 83 гвардзейскі мінамётны полк, які ў хуткім часе адправіўся на Паўночна-Заходні фронт, пад Ленінград.

— Па дарозе на фронт мы праязджалі па месцах былых баёў, — успамінае Пётр Пятровіч. – Бачылі жахлівыя карціны фашысцкіх злачынстваў: Клін, Калінін, Асташкава ляжалі ў руінах, вёскі былі спалены… Такое жудаснае відовішча мы, маладыя байцы, бачылі ўпер-шыню, і яно нас узрушыла.

Участак фронту, куды прыбыла часць, аказаўся надзвычай складаным: праз балоты тэхніка магла прайсці толькі ўзімку, калі стаялі моцныя маразы. Рухаліся па насцілу з бярвення, крыху адхіліўся – і машыны няма, патанула ў багне…

Той зімой, кажа ветэран, ні аднаго разу не давялося сагрэцца ў якім-небудзь памяшканні: збудаваць зямлянку ці нават выкапаць траншэю або акоп было немагчыма, яны адразу напаўняліся вадой. 3-за дрэнных дарог слабым было і забеспячэнне байцоў. I нават y такіх умовах полк сваю баявую задачу выканаў.

Курскі выступ. Менавіта сюды пасля нядоўгага адпачынку пе-ракінулі мінамётны полк, дзе служыў Логінаў. Каля двух месяцаў працягвалася Вялікая Курская бітва, yякой удзельнічалі мільёны салдат, тысячы танкаў і самалётаў.

— Пад Курскам было настолькі горача, што немагчыма выказаць словамі. Здавалася, вакол гарыць зямля. Нават y яснае сонечнае надвор’е не было відаць сонца ад дыму, гару, пылу. Усё навокал гарэла: палі з хле-бам, танкі, машыны, самалёты. Было вельмі цяжка дыхаць… — Пётр Пят-ровіч з хваляваннем прыгадвае тыя далёкія дні, што сталі вызначальнымі ў падзеях Вялікай Айчыннай вайны.

Савецкія войскі перайшлі ў наступленне. Крывёю абліваліся сэрцы салдат, калі яны крочылі з вызваленнем па сваёй зямлі. Іх сустракалі разбураныя, зруйнаваныя гарады, a вёскі можна было пазнаць толькі па пачарнелых комінах, што засталіся пасля пажарышчаў.

Пад Курскам Пётр Логінаў змяніў прафесію радыста на пасаду разведчыка. Двойчы  фарсіра­ваць Днепр выпала ўжо ў складзе разведаддзялення. Пастаянна пад агнём, на перадавой – такі лёс разведчыкаў. Ад іх дзейнасці, без перабольшванняў, залежала многае на вайне.

За спіной вызваліцеляў засталіся вольныя Кіеў, Жытомір, многія іншыя ўкраінскія гарады і гарадкі… У складзе I Украінскага фронту полк з баямі ішоў па польскай зямлі, і ўжо напрыканцы 1944 года часць ваявала ў Карпатах на мяжы з Чэхаславакіяй. Праз чвэрць стагоддзя пасля тых па-дзей Пётр Пятровіч атрымаў ад чэшскага ўрада спецыяльны памятны ме-даль за ўдзел y бітве на Дукленскім перавале.

Назаўсёды застанецца ў памяці былога франтавіка, як сустракала савецкіх салдат насельніцтва вызваленых чэхаславацкіх гарадоў і вёсак. Людзі выходзілі насустрач з кветкамі, крычалі “Наздар!” Асабліва цяжка было ў гэтыя дні губляць сваіх таварышаў і сяброў. За два тыдні да канца вайны загінуў начальнік разведкі, не вярнулася з задання група разведчы-каў…

Перамогу малодшы сяржант Логінаў сустрэў пад Прагай,

— Раней не было сну, каб я не ваяваў. Я бачыў, як зноў гінуць аднапалчане… Паступова ўсё ўляглося….

Так, звыкся салдат, што вайна скончылася. Але нічога не забыўся: нельга. Ды і баявыя ўзнагароды нагадваюць пра падзеі таго часу: медаль

“За адвагу”, атрыманая ў 1943 годзе, і ордэн Айчыннай вайны II ступені (1944 года).

Пасля дэмабілізацыі Пётр Логінаў прыехаў на радзіму маці, y Беларусь, і актыўна ўключыўся ў аднаўленне мірнага жыцця. Працаваў старшынёй Навамышскага райвыканкама, потым y ліку 30-тысячнікаў трапіў y калгас “Кастрычнік” на Ляхавіччыне. За час яго старшынства гаспадарка выйшла ў перадавыя. Нямала Пётр Пятровіч зрабіў на пасадзе старшыні Ляхавіцкага гарсавета, начальніка камбіната камунальных прадпрыемстваў.

Дапытлівы, прагны да ведаў, ужо ў пасляваенны час ён скончыў рэспубліканскую партыйную школу і Мінскі дзяржаўны педінстытут імя Горкага па спецыяльнасці “гісторыя”. A як ён любіў кнігі! Кажа, што Горкага і Гогаля ўсю вайну пранасіў у рэчмяшку. І па сёння яго дамашняя бібліятэка здзіўляе памерам.

Пётр Пяровіч – чалавек з актыўнай жыццёвай пазіцыяй. Доўгія гады перапіскі з аднапалчанамі, напісанне ўспамінаў для сваіх нашчадкаў – усё для таго, каб наступныя пакаленні не забыліся пра подзвіг папярэднічаў. У сям’і Пятра Пятровіча – не забудуцца. Сын – лётчых грамадзянскай авіяцыі – назваў ужо свайго сына ў гонар бацькі. Зараз Пеця Логінаў служыць y войску. Яго дзядуля ў ліку іншых герояў заваяваў для ўнукаў і для ўсіх нас права на мірнае жыццё.

                                                                 Святлана БЕЛЬМАЧ.

Бельмач, С. Баліць у душы вайна : [Логінаў Пётр Пятровіч] / Святлана Бельмач // Ляхавіцкі веснік. – 2004. – 11 лют. – С. 2.

Апошняе пісьмо з фронту

«Жывіце з Богам», — пажадаў сям’і бацька

 

Гэты пажоўклы ад часу салдацкі трохвугольнік, датаваны першым днём кастрычніка 1944 года, знайшла ў маміных дакументах сярод фотаздымкаў і пісьмаў. I кожны раз, калі перачытваю апошні ліст, які даслаў мой бацька Іван Вікенцьевіч Лойка з фронту, не магу стрымаць слёз, сэрца сціскае боль, а душу напаўняе смутак.

“Мне было ўсяго 6 гадоў, калі тату ў 1944 годзе прызвалі на службу ў Чырвоную Армію. Назаўжды ў памяці засталіся імгненні: разам з мамай і трохгадовым братам Мішам мы праводзілі бацьку на зборны пункт, які размяшчаўся ў канцы вёскі Патапавічы. Гэта былі апошнія мінуты, калі мы былі разам, больш татачку мы так ніколі і не ўбачылі.

Лісты зфронту прыходзілі рэдка, але як чакала іх уся наша сям’я, родныя і блізкія. У адным з лістоў бацька паведаміў, што быў паранены і іх будуць перапраўляць у другое месца, куды канкрэтна — не напісаў, толькі тое, што цягнік будзе праходзіць праз Баранавічы. Двое сутак мама прасядзела на чыгуначным вакзале ў Баранавічах… Але доўгачаканая сустрэча так і не адбылася, ні адзін з цягнікоў, які праходзіў, не спыніўся.

Гэта пісьмо — апошняе. У ім бацька просіць паведаміць пра хатнія справы, перадае прывітанне нам, сваім траім дзецям, і развітваецца са словамі “Жывіце з Богам”. 3 нецярпеннем уся сям’я чакала чарго-вых звестак, але дарэмна… Вясной 1945 года прыйшло паведамленне аб тым, што   Лойка Іван Вікенцьевіч прапаў без вестак падчас баёў на рацэ Одэр. Мама і сёстры бацькі вельмі моцна плакалі, а мы з братам Мішам (малодшы Лёня памёр на першым годзе жыцця) яшчэ не ўсведамлялі, якое гора напаткала нашу сям’ю. Толькі праз гады зразумелі, як цяжка было матулі адной нас выхоўваць, падымаць на ногі ў цяжкія пасляваенныя гады. Але яна вытрымала, выстаяла, як тысячы ўдоў Вялікай Айчыннай вайны.

Наша сям’я неаднойчы спрабавала даведацца хоць што-небудзь пра бацьку: якім быў апошні яго бой, што здарылася, дзе пахаваны? Неаднойчы звярталіся ў службу вышуку Чырвонага Крыжа, тэлевізійныя перадачы, і ўсё безвынікова. Заўсёды ў адказ атрымлівалі: звестак пра Лойку Івана Вікенцьевіча не знойдзена…

Бязлітасная вайна адняла ў нас дарагога і любімага чалавека, але назаўжды ён застаўся ў памяці сваіх дзяцей, унукаў, праўнукаў. Мы ганарымся нашым роднымсалдатам Перамогі, дарагім нашым чалавекам.

                                                                 ФАІНА ХМАРУК, вёска Патапавічы.

 Хмарук, Ф. Апошняе пісьмо з фронту : [Івана Вікенцьевіча Лойка з вёскі Патапавічы] / Фаіна Хмарук // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 20 мая. – С. 3.

Усё жыццё на перадавой

Маладосць, апаленая вайной, – гэта пра яго, Фёдара Фёдаравіча Лойку. Яшчэ толькі закончыў сямігодку, паступіў у рамеснае вучылішча — і пачалася вайна. Ён употай ад бацькоў “пайшоў на вайну”. Аднак, пакуль стаў салдатам, давялося прайсці доўгія вёрсты. Пабачыў, як гарэў ад варожых бомбаў Мінск, пабываў пад Масквой, у Калузе, Куйбышаве, Ульянаўску. У 1942 годзе нарэшце яго выклікалі ў ваенкамат. Манголія, На-васібірск, Чыта – там праходзіў вучэбную падрыхтоўку, а ў ліпені 1943 года ў якасці камандзіра аддзялення зенітнай артылерыі трапіў на фронт. I было яму на той час 17 гадоў.

Раненне, шпіталь, зноў на перадавую. На гэты раз ваяваў у складзе Польскай арміі краёвай. Вось ужо вызвалена Варшава, пасля Лодзь, Познань… Дні і ночы з баямі, радасць перамог і боль ад страты баявых сяб-роў. Вось ужо і Берлін недалёка – усяго 16 кіламетраў! Іменна тут напаткала маладога салдата Перамога.

А пасля была дэмабілізацыя: адпраўляла матуля свайго сына-падлетка на вучобу, а сустрэла зусім сталага маладога байца, грудзі якога ўпрыгожвалі ордэны і медалі…

Усяго праз тыдзень прыйшла павестка ў ваенкамат і прапанова слу-жыць у міліцыі. Спачатку ў сваім раёне, пасля ў Стаўбцоўскім ён змагаўся з бандамі недабітых уласаўцаў. І так усё жыццё – на перадавой. У Туле ахоўваў трасу Масква-Сімферопаль,   працаваў   у Арле. Адначасова яшчэ і вучыўся: спачатку асвоіў курс сярэдняй школы, пасля закончыў Ленінградскае ваенна-палітычнае вучылішча і быў адпраўлены на службу на Паўночны Урал   намеснікам начальніка лагера, дзе ўтрымліваліся асабліва небяспечныя рэцыдывісты. I толькі ў 70-х гадах наш зямляк вярнуўся дамоў, дзе сумленнай працай пакінуў пасля сябе добры след. Фёдара Фёдаравіча лічаць сваім ветэранампрацы ў ЛДАКу (некалі сельскагаспадарчы тэхнікум), у ПМК-13, на кансервавым заводзе. Дзе б ні працаваў былы франтавік, усюды на яго спадзяваліся як на сумленнага, надзейнага, безадказнага…

Аднак і сёння Фёдар Фёдаравіч на перадавой. Ён член прэзідыума райсавета ветэранаў, саліст вядомага не толькі ў раёне хору “Сівізна”, выдатны бацька і легендарны дзядуля. Не старэюць душой ветэраны!

                                                                                   Аліна Лапіч.

  Лапіч, А. Усё жыццё на перадавой : [Лойка Фёдар Фёдаравіч] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 8 мая. – С. 3.

Франтавік Лойка сустрэў Перамогу дваццацігадовым

Да Берліна заставалася 16 кіламетраў

Вельмі прыемна сустракаць гэтага чалавека. Павітаўшыся, хочацца пацікавіцца яго здароўем, быццём, новымі захапленнямі. I Фёдар Фёдаравіч Лойка, вельмі шаноўны гараджанін, ветэран Вялікай Айчыннай вайны, кавалер шматлікіх ордэнаў і медалёў, рады паразмаўляць, бо мы з ім землякі. А гэта многае значыць. Амаль па-сваяцку Фёдар Фёдаравіч расказвае, успамінае. На гэты раз мы пачалі гаворку пра поспехі хора ветэранаў клуба“Сівізна”, дзе ён спявае вось ужо 11 гадоў. А закончылі ўспамнамі пра ваеннае ліхалецце і яго – хлапчука з вескі Канюхі – лёс.

Пасля заканчэння сямігодкі пайшоў вучыцца ў рамеснае ву-чылішча ў Лідзе. Там і сустрэў вайну: 22 чэрвеня фашысцкія самалёты ўжо бамбілі горад. Ён і праз гады не можа зразумець, чаму тады падаўся з дзетдомаўскімі хлопцамі на Маскву, а не пайшоў дадому, у Канюхі, дзе чакалі маці і браты.

– Відаць, хацелася прыгод, – успамінае Фёдар Лойка. — Вядома ж, дзеці яшчэ былі. Здавалася, трапім на фронт і разаб’ём фашыстаў…

Аднак, пакуль Фёдар Лойка стаў салдатам, давялося прайсці доўгія вёрсты вайны.

Дабраўся да Мінска, які ўжо гарэў ад варожых бомбаў. На брыючым палёце фашысцкія самалёты кулямётным агнём касілі адступаючых салдат і бежанцаў. У гэтым пекле сустрэў знаёмых і разам з імі падаўся на Маскву. У армію не бралі, працаваў на торфапрадпрыемстве пад Масквой, памочнікам каваля – рабілі скобы для ўмацавання ваенных мастоў. Пасля быў горад Калуга, сустрэча з ваеннымі лётчыкамі, якія ехалі на Куйбышаў і ўзялі хлопца з сабой. Нібы адарваны ветрам лісток, насіла яго па свеце: галодны, халодны, неаднойчы пабіты за кавалак хлеба…

Ва Ульянаўску некалькі месяцаў працаваў на заводзе, пасля на бу-доўлі. У 1942 годзе нарэшце прыйшла павестка прыбыць у ваенкамат. Але начальства не адпусціла, аказалася, што на ўсіх работнікаў завода накладзена бронь. Калі паклікалі ў ваенкамат другі раз, Фёдар не стаў нікому паведамляць пра гэта: сабраўся і пайшоў на вайну.

Вучэбная падрыхтоўка праводзілася ў Манголіі, пасля нейкі час у Навасібірску, Чыце. Фёдара Лойку прызначылі камандзірам аддзялення зе-нітнай артылерыі. У ліпені 1943 года пагрузілі на поезд свае пушкі – і на фронт. I адразу няўдача – раненне. Давялося доўгі час лячыцца ў шпіталі горада Пензы. 17-гадовага юнака прызначылі там жа старшыной шпіталя. Пасля выздараўлення трапіў у Жытомір, а там накіравалі на службу ў Польскую армію краёву (выбіралі тых, хто ведаў польскую мову) – пад Варшаву. Фёдар Фёдаравіч быў камандзірам гарматы, якая не раз выз-началася ў баю. 17 студзеня Варшава была вызвалена, потым з баямі вызвалілі Лодзь, Познань.

Фёдар Фёдаравіч паказвае ўзнагароды, якія ён атрымаў у свае няпоўныя 20 гадоў. Нават цяжка ўявіць сабе такога маладога салдата, які ўжо столькі пабачыў на баявым шляху. Дні і ночы з баямі, незлічоная колькасць выкапаных траншэяў для пушкі і для сябе, радасць перамог і нясцерпны боль ад страты баявых сяброў. Але вось ужо і Берлін недалёка: на ўказальніку значыцца, што засталося ўсяго 16 кіламетраў. У лесе стаялі на прывале, як раптам пачаўся шум, страляніна з усіх відаў зброі і гучнае “Ура!”. Перамога! Абдымкі, слёзы радасці, віншаванні і планы мірнага жыцця. Фёдару Лойку камандаванне Арміі краёвай, як і многім іншым вайскоўцам, прапаноўвала пасяліцца ў Польшчы. Аднак, гэты варыянт ма-ладога салдата не задавальняў. Ён усёй душой імкнуўся дадому, у родную Беларусь, у свае Канюхі, дзе матуля яго даўно аплакала і пахавала, нават адслужылі ў царкве паніхіду за спачын. Вяртанне сына было сапраўдным падарункам лёсу.

Усяго праз тыдзень пасля прыезду дадому прыйшла павестка ў ваенкамат. А разам з ёй і прапанова служыць у міліцыі. Якраз тое, чаго і патрабавала душа салдата. Спачатку ў сваім раёне, а пасля ў Стаўбцоўскім Фёдар Лойка змагаўся з бандамі недабітых ворагаў, якія хаваліся ў лясах. Асабліва дакучала мясцоваму насельніцтву банда Зайцава, якая арудавала на Стаўбцоўшчыне: забівалі, рабавалі, трымалі ў страху людзей. Фёдар Фёдаравіч асабіста злавіў здрадніка і яшчэ шасцёра былых паліцаяў, якіх перадаў праваахоўным органам.

Усё жыццё Фёдар Фёдаравіч быў на перадавой. У 50-х гадах у Туле ахоўваў трасу Масква-Сімферопаль, працаваў у Арле. Служыў і вучыўся: спачатку асвоіў праграму сярэдняй школы, пасля закончыў Ленінградскае ваенна-палітычнае вучылішча. На Паўночным Урале доўгі час нёс службу ў якасці намесніка начальніка лагера, дзе ўтрымліваліся асабліва небяспечныя рэцыдывісты. Толькі ў пачатку 70-х гадоў былы салдат Вялікай Айчыннай вярнуўся на Ляхавіччыну. Ён паспеў яшчэ і на радзіме пакінуць добры след: працаваў у сельскагаспадарчым тэхнікуме, ПМК-13, амаль 18 год — на кансервавым заводзе…

Але і сёння Фёдар Фёдаравіч не сядзіць без справы: то на дачы нешта вырошчвае, то спяшаецца на пасяджэнне прэзідыума райсавета                ветэранаў вайны і працы, то на рэпетыцыю любімага калектыву мастацкай самадзейнасці. Вось гэта загартоўка!

Мне вельмі хочацца сказаць свайму земляку: Вы – герой, дарагі Фёдар Фёдаравіч, і я Вамі ганаруся.

                                                                                     Аліна Лапіч.

Лапіч, А. Франтавік Лойка сустрэў Перамогу дваццацігадовым. Да Берліна заставалася 16 кіламетраў / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 1 ліп. – С. 4.

Юбілейная вясна. Ветэран Вялікай Айчыннай вайны доўгачаканую вестку пра Перамогу сустрэў у маі 1945 года недалёка ад Берліна

Наш зямляк Фёдар Фёдаравіч Лойка (на здымку) – асоба паважаная. Ветэран Вялікай Айчыннай артылерыстам-зенітчыкам прайшоў многія краіны Еўропы, доўгачаканую вестку пра Перамогу сустрэў у маі 1945 года недалёка ад Берліна.

Адважны салдат і ў мірны час выбраў прафесію для сапраўдных мужчын – служыў у міліцыі, ад патрульнага даслужыўся да намесніка начальніка калоніі. І пасля выхаду на заслужаны адпачынак ён кожным днём даказвае – актыўнасць узросту не перашкода: сустракаецца з моладдзю, асабовым складам РАУС, а да нядаўняга часу выступаў у складзе народнага клуба ветэранаў вайны і працы «Сівізна».

Гэтая вясна для Фёдара Фёдаравіча – юбілейная. У сёмы дзень сакавіка шаноўны ветэран адзначыў шыкоўны юбілей – 95-годдзе. Гэтымі днямі ён разам з сённяшнімі міліцыянерамі святкуе 80-годдзе райаддзела ўнутраных спраў. І з нецярпеннем чакае яшчэ адну вызначальную для сябе і ўсёй краіны дату: 9 мая споўніцца 75 гадоў Вялікай Перамозе.

Кузьміч, І. Юбілейная вясна /  Ірына Кузьміч // Ляхавіцкі веснік. – 2020. – 11 сакавіка (№ 19). – с. 1.

Ветэран у нашай памяці

Старонкі гісторыі Ляхавіччыны напоўнены імёнамі герояў, якія змагаліся, каб наступныя пакаленні жылі пад мірным небам, будавалі новае жыццё, аднаўлялі народную гаспадарку, працавалі, вучыліся.

Будзем заўжды помніць пра подзвіг ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, якія перамаглі фашызм, вызвалілі краіну ў страшныя ваенныя саракавыя гады мінулага стагоддзя. На жаль, з кожным годам становіцца ўсё менш і менш іх, герояў Вялікай Айчыннай. Яны пакідаюць нас і забіраюць з сабой тыя мужнасць, гераізм, сілу волі, любоў да жыцця, якім мы вучыліся і вучымся ў ваеннага пакалення.

Гэтымі вераснёўскімі дня мы, члены пошукава-даследчага атрада «Следапыты», што дзейнічае ў музеі баявой і працоўнай славы, вучні і настаўнікі СШ № 2 смуткуем разам з усімі, хто ведаў нашага вернага сябра, мудрага дарадчыка і цікавага суразмоўцу – ветэрана Вялікай Айчыннай вайны Фёдара Фёдаравіча Лойку. Яго зямны шлях скончыўся 12 верасня 2022 года.

Неаднойчы рабяты бывалі ў гасцях у Фёдара Фёдаравіча. Калі дазваляла здароўе, ветэран прыходзіў у школу на розныя мерапрыемствы, а таксама прымаў удзел у пасадцы саду каля СШ № 2. Якія гэта былі незабыўныя сустрэчы, напоўненыя дабрынёй, шчырасцю, цеплынёй. Кожны раз мы даведваліся нешта новае, цікавае, кожная сустрэча пакінула незабыўны след і шмат успамінаў, бо расказы пра Вялікую Айчынную вайну, пасляваенны час былі надзвычай насычанымі, эмацыянальнымі і змястоўнымі. Фёдар Фёдаравіч з задавальненнем згадзіўся і запісаў відэаінтэрв’ю са следапытамі. Цяпер не толькі ў нас, але і наступных пакаленняў будзе ўнікальная магчымасць пачуць голас ветэрана.

Жыццё Фёдара Лойкі – прыклад для нас. Мы абавязкова захаваем памяць пра нашага земляка-ветэрана.

Дар’я СЯРГЕЙ,

 член пошукава-даследчага атрада

«Следапыты» СШ № 2.

Сяргей, Д. Ветэран у нашай памяці /  Дар’я Сяргей // Ляхавіцкі веснік. – 2022. – 17 верасня (№ 71). – С. 3.

Жыццё, як песня

 Герой Савецкага Саюза палкоўнік I. Н. Чорны напісаў кнігу «Даныя дакладныя», якая нядаўна выйшла з друку. У ёй расказваецца аб тым, як y жніўні 1941 года па заданню Генеральнага штаба ў Жыткавіцкім раёне на Булевым балоце прызямліўся з парашутам капітан I. Н. Чорны. Яму неабходна было сабраць інфармацыю аб праціўніку ў Брэсце, Баранавічах, Ганцавічах, Лунінцы, Пінску, Роўна, Ковелі, узяць пад кантроль чыгуначныя перавозкі фашыстаў, вызначыць размяшчэнне іх буйнейшых авіяцыйных баз, сачыць за пера-мяшчэннем воінскіх часцей.

Адным з такіх байцоў капітана I. Н. Чорнага быў Канстанцін Якаўлевіч Мароз, жыхар вёскі Залужжа нашага раёна. Ніжэй пойдзе аб ім расказ.

Шчара. Маляўнічыя яе берагі. Многіх вабіць гэтая рака. A Канстанцін Якаўлевіч Мароз бывае ля яе штодзённа. У тутэйшых мясцінах прайшло яго юнацтва. Не прыкмеціў, як падкралася старасць. Сёлета стук-нула ўжо 70. Але ўсё роўна не прапала рыбацкая хватка. Любіць дзядуля пасядзець з вудай на беразе Шчары, рыхтаваць наварыстую юшку.

Абрывісты бераг Шчары. Сядзіць Канстанцін Якаўлевіч і паглядае на паплавок. Клёў, яшчэ клёў, і бліскучая плотка мільганула ў паветры.

– Улоў някепскі, — кажа стары, – крыху пачакайце. Вечарам ля палаючага кастра прыемна пасядзець…

Так. Але рэдакцыйныя справы чакаюць, — заяўляем мы.— Вы лепш раскажыце, як выконвалі баявыя заданні ў час Вялікай Айчыннай вайны.

– Тады таксама рыбачыў, -усміхаецца стары. — Але юшка дорага каштавала немцам. Многія з іх на той свет забраліся…

…Ішоў лістапад 1942 года. Немцы ўзмацнялі ахову Баранавіцкага гарнізона, аэрадрома і чыгуначнага вузла. Капітану Чорнаму неабходна было стварыць разведвальныя арганізацыі, узяць пад кантроль пера- соўванне воінскіх часцей.

Але як пранікнуць y горад?

Партызаны-разведчыкі даведаліся, што Мароз з Залужжа бывае на рынку ў Баранавічах, прадае рыбу. Стары можа аказацца выдатным сувязным. Разведчыкі наведалі дом Марозава. Адбылася шчырая размова.

– Гатовы партызанам дапамагаць? – спытаў Чорны ў Канстанціна Якаўлевіча.

– А як жа, – пачуўся адказ.

У такую часіну сядзець без справы сорамна. Толькі і жонку залічыце ў атрад. Яна ў мяне таксама баявая.

Было дадзена першае баявое заданне. Хутка К. Я. Мароз, на-поўніўшы мяшок рыбай, паехаў y Баранавічы. Як было дамоўлена, наведаў дыспетчара чыгуначнага вакзала Фёдара Дарашэвіча. Высвятліў абстаноўку, даведаўся аб адносінах Дарашэвіча да акупантаў.

— Фёдар Дарашэвіч— наш савецкі чалавек, дакладваў Чорнаму Мароз. – На яго можна надзеяцца, як на мяне.

— Маладзец, усё высветліў,— пахваліў яго капітан. —A зараз трэба зноў збірацца ў дарогу. Прызнаешся Дарашэвічу, хто ты такі. Скажаш прама, што партызаны паслалі атрымаць даныя аб руху паяздоў праз Баранавічы.

Канстанцін Якаўлевіч дакладна выканаў і другое заданне, прывёз каштоўныя звесткі, якія былі па рацыі перададзены ў Маскву.

Некалькі разоў на сувязь з Дарашэвічам ездзіла жонка Мароза — Мальвіна Канстанцінаўна. Прывозіла яна таксама каштоўныя звесткі.    Праз Марозавых быў выкліканы на сувязь сын Дарашэвіча – Мікалай. Ён пабываў у хаце рыбака. Тут яму партызаны далі інструкцыі.

Рыбак зрабіў сваю справу. На буйным чыгуначным вузле паявіліся нашы падпольшчыкі. Яны не толькі праз «паштовыя скрынкі» давалі каштоўныя звесткі аб руху немцаў па чыгунцы. Некалькі фашысцкіх эшалонаў былі падарваны Дарашэвічамі магнітнымі мінамі. Самы меншы сын — Саша — таксама пусціў пад адхон некалькі эшалонаў. A затым узарваўся на міне і падпаліў цыстэрну з бензінам на станцыі Баранавічы. Запалалі суседнія эшалоны, загарэўся вакзал. Некалькі соцень фашыстаў знайшлі ў той дзень сабе магілу.

Капітан Чорны пры дапамозе Мароза і іншых устанавіў цесную сувязь з Іванам Жыхарам, хлопцам з Крывошына, які працаваў на нямецкім аэрадроме ў Баранавічах. I сталі ўзрывацца ў паветры бамбардзіроўшчыкі тыпу «Юнкерс-88», якія ляталі на Маскву, Ленінград.

— Складаная работа партызан-разведчыкаў, — успамінае цяпер Канстанцін Якаўлевіч. –  Не рaз стaяў і я на вуліцах y Баранавічах і за-памінаў фашысцкія знакі на нямецкай тэхніцы. A па гэтых знаках y цэнтры даведваліся, якая рухаецца часць.

— A каб больш увайсці ў давер немцам, – далей расказвае К. Я. Мароз, – у мяне аднойчы партызаны забралі рыбу. Інсцэніравалі, што добра пабілі. Прыехаў у Баранавічы і расказаў аб гэтым немцам, якія таксама куплялі рыбу. Дык яны выпісалі новы пропуск y Баранавічы, яшчэ лепшы. Ніхто з акупантаў не затрымліваў.

Немцы ведалі аб існаванні Баранавіцкага падполля. Ім удалося некалькі чалавек схапіць, пераправіць y канцлагер Калдычэва. Фашысты даведаліся, што на сувязь з падпольшчыкамі прыходзіць дзед Мароз. Неўзабаве паявіліся аб’явы ў горадзе. За голаву дзеда Мароза немцы абяцалі сем тысяч марак.

Але партызан-разведчык быў няўлоўным.

Прайшлі гады. Пабялелі, валасы Канстанціна Якаўлевіча. Але ён      па-ранейшаму    бадзёры.

Хоць ужо на пенсіі,   працягвае па меры сіл працаваць y caўгасе «Шлях Ільіча».

У Залужжы паявілася дынастыя Марозавых. Яго два сыны, Аляксандр і Пётр, дружна працуюць y мясцовым саўгасе. У дзеда ceм унукаў. Старэйшы Канстанцін займаецца на трэцім курсе Віцебскага ветэрынарнага інстытута, астатнія вучацца ў школе, іншыя малалеткі.

Але не ўсё радуе сэрца старога. Падкралася бяда. Паралізавала самага блізкага сябра жонку Мальвіну  Канстанцінаўну. Яна прыкавана да ложка.

Мы сядзім y доме Марозавых. Стары паказвае свае медалі «За баявыя заслугі», «Партызану Айчыннай вайны другой ступені», «За перамогу над Германіяй».

— A вось медаль жонкі «За баявыя заслугі», —хваліцца стары,- Яна ездзіла ў разведку, шыла і мыла бялізну, варыла ежу партызанам.

Канстанцін Якаўлевіч паказаў нам і другую ўрадавую ўзнагароду – ордэл Чырвонага Сцяга.

– Гэта за грамадзянскую вайну, — растлумачвае ён. — Давялося служыць y першай коннай y Будзённага. Граміў Врангеля і іншых ворагаў Савецкай улады.

Так, прыгожае жыццё ў Канстанціна Якаўлевіча. Ёсць з каго ўзяць прыклад нашай моладзі. “Жыццё, якое пражыта з карысцю для Радзімы, заўсёды прыгожае, як песня. A песня не падпарадкоўваецца нават часу”. Гэтыя словы з кнігі «Даныя дакладныя» Героя Савецкага Саюза I. Н. Чорнага, з якім давялося не раз сустракацца Канстанціну Якаўлевічу Марозу.

                                                                         В. ШТАЛЬ.

 Шталь, В. Жыццё, як песня : [пра партызана-разведчыка Канстанціна Якаўлевіча Мароза з в. Залужжа] / В. Шталь // Будаўнік камунізма. – 1968. – 10 верасня.

Варашылаўскі стралок

 У невялікім гарадку амаль усе знаёмыя. А такую асобу, як Анатоль Ягоравіч Маслоўскі, безумоўна, ведае кожны. Па ранейшай працы ў апараце райкама партыі, як кіраўніка музея баявой і працоўнай славы ў аграрным каледжы, a таксама па шматлікіх сустрэчах, гутарках, афіцыйных выступленнях, калі ён расказвае пра ваеннае ліхалецце, пра подзвігі салдат, якія цаной сваіх жыццяў адстойвалі перамогу. Пра сябе Анатоль Ягоравіч сціпла гаворыць: моў, партызаніў, y дзеючай арміі ваяваў. За яго сведчаць узнагароды, якія блішчаць пазалотай пад промнямі сонца, пазвоньваюць урачыста і велічна. A мне захацелася, каб не забывалі людзі, што побач з намі жыве вялікі чалавек, абаронца Айчыны, паважаны ветэран, на гады маладосці якога выпалі небывалыя выпрабаванні, і праз якія ён прайшоў дастойна.

Старшакласнікі — народ дасціпны, рашучы, гатовы на подзвіг. Яны ўжо добра ведалі, што такое фашызм, і рыхтаваліся да магчымай сустрэчы з “карычневай чумой”. Займаліся спортам, загартоўваліся, вучыліся. Усе хлопцы, без выключэння, былі членамі АСАВІАХІМа, аснову якога складала ваенна-фізічная падрыхтоўка: скакалі з парашутамі, вывучалі асновы медыцыны, абараняліся ад “хімічнай атакі”, вучыліся трапна страляць. І гэта захапляла. Анатоль Маслоўскі са ста магчымых выбіваў не менш, як 90 ачкоў. Пяці хлопцам з класа, y тым ліку і яму, было прысвоена вельмі ганаровае званне “Варашылаўскі стралок”. Хто б мог падумаць, што ў далейшым гэтыя навыкі будуць неаднойчы ратаваць жыццё…

У 41-м быў выпускны баль y школе. Былі мары, спадзяванні, бачылася перспектыва— светлая і радасная, хоць і трывожная. На другі ж дзень калгас паслаў моладзь на будаўніцтва аэрадрома пад Полацкам. Толькі за работу ўзяліся, як разнеслася вестка: вайна! A хутка з’явіліся і акупанты. Было загадана распусціць калгасы і жыць аднаасобніцкімі гаспадаркамі. У раённы цэнтр Лепель хадзілі рэдка. Але аднойчы вяскоўка там пабывала і прынесла з сабой павесткі ўсім маладым хлопцам ісці служыць yпаліцыю. Аднак, параіўшыся на вясковым сходзе, вырашылі знішчыць гэтыя павесткі і жыць, як ні ў чым не бывала. Такая смеласць магла б каштаваць цэлай вескі: прыехала машына салдат і было загадана сабраць усіх камсамольцаў. Стараста замест таго, каб збіраць моладзь, пабег па хатах і загадаў несці харчы, гарэлку — немцаў спаіць. Наладзілі добры “прыём”: няпрошаныя госці забыліся нават пра свае намеры. A пасля наступіла зіма і яны больш не рызыкнулі з’явіцца ў аддаленай лясной вёсцы. Так засталіся жывымі мясцовыя камсамольцы.

Вясной пайшлі чуткі пра партызанскі атрад, які пачаў паспяхова дзейнічаць. Камандаваў ім камуніст з суседняй вёскі, удзельнік Грамадзянскай вайны —Дуброўскі. 12 хлопчыкаў і 2 дзяўчыны вырашылі ўступіць ў яго рады і змагацца з захопнікамі. Сярод іх быў і Анатоль Маслоўскі. На першых парах не хапала зброі. Збіралі яе на месцах баёў, a то канструявалі самі. I гэта было яшчэ адным сведчаннем таго, наколькі таленавіты, знаходлівы, мудры наш народ. Слесар з МТС рабіў вінтоўкі. A аднойчы пад Полацкам знайшлі разбіты станкавы кулямёт, ствол пушкі, станіну вытачылі з плуга, сканструявалі “артылерыю”, пры-ладзілі ўсё да воза. “Кацюша” —так ласкава, хоць і крыху іранічна называлі самаробную зброю. Але ж і выручала яна партызан не раз і не два…

Партызанскі атрад папаўняўся э кожным днём. Неўзабаве з аднаго ўтварылася тры. 3-за лініі фронта прыйшла спецыяльная група і было створана яшчэ адно фарміраванне, y якое ў якасці камандзіра аддзялення быў пераведзены

Анатоль Маслоўскі. Атрад практыкаваў спачатку засадныя баі, y якія бралі з сабой маладое папаўненне. A пасля сталі выходзіць і на гарнізоны. У адным толькі Лепельскім раёне разграмілі 20 фашысцкіх умацаванняў. Дапамагалі партызанам з суседніх раёнаў і хутка стварылі Полацка-Лепельскую партызанскую зону, y якую ўвайшлі пяць раёнаў. Гэта была свая свабодная рэспубліка ў цэнтры акупіраванай тэрыторыі. Працавалі райкамы партыі, сельсаветы, школы, былі запушчаны некаторыя прадпрыемствы. Партызанская зона якраз перакрывала дарогу на Віцебск, таму фашысты шмат разоў рабілі спробы ліквідаваць зону. Аднак — дарма. A партызаны тым часам дзейнічалі: уз-рывалі масты і чыгункі, сіламі чатырох партызанскіх атрадаў быў узяты горад Лепель. Тады фашысты знялі вялікія сілы з іншых франтоў, кінулі іх на знішчэнне свабоднай зоны, y якой знаходзілася 17 партызанскіх брыгад (амаль 18 тысяч чалавек), 1200 населеных пунк­таў (каля 100 тысяч чалавек). Камандаваў зонай Герой Савецкага Саюза Лабанок.

Чорная хмара папаўзла на партызан: 66 тысяч салдат, y тым ліку 5 франтавых дывізій і некалькі палкоў “СС”, уласаўцы, 135 танкаў, 250 гармат, 70 самалётаў. У 200 разоў сілы ворага пераўзыходзілі сілы партызан. Мужна трымалі абарону лясныя воіны. Але колькі палягло іх навек y родную зямлю! Вельмі многа загінула мірнага насельніцтва. 3 усіх партызан засталіся ў жывых лічаныя. 3 рэшткаў пачалі фарміраваць новыя атрады, Анатоль Ягоравіч Маслоўскі быў прызначаны палітруком і камандзірам узвода.

У чэрвені 1944 года пачалася аперацыя “Баграціён”, y ходзе якой вызвалена наша рэспубліка. Партызаны далучыліся да Чырвонай Арміі. Анатоль Ягоравіч трапіў yзапасны полк, a пасля ў ваеннае вучылішча, дзе і сустрэў Дзень Перамогі.

Не злічыць, колькі разоў успамінаў Анатоль Ягоравіч тыя страшныя гады, асобныя эпізоды з баявых дзеянняў, калі смерць хадзіла зусім побач, калі ратаваў жыцці таварышаў. У засадным баі гэта было. Зусім малады хлопец-навічок пайшоў здабываць сабе зброю. Падпоўз да немца, які прытаіўся забітым. Схапіў вінтоўку, a той раптам ажыў — яшчэ б хвіліна і юнака не стала б. Але Анатоль Ягоравіч назіраў за дзеяннямі навічка. Варашылаўскі стралок не прамахнуўся… A як цяжка выходзілі з акружэння! Навокал ворагі і ён пераапрануўся ў шынель нямецкага афіцэра. Перад сабой вёў сябра-партызана. Так і мінавалі ланцуг ва-рожых салдат…

Амаль шэсць дзесяткаў гадоў мінула пасля Перамогі. A сэрца баліць незагойнаю ранай па страчаных y баях таварышах-аднакласніках, аднавяскоўцах, знаёмых і незнаёмых людзях, якія паляглі смерцю храбрых на палях бітваў. У святочныя дні ветэран надзяе баявыя ўзнагароды: ордэн Вялікай Айчыннай вайны, медалі “За адвагу”, “За баявыя заслугі”, “За перамогу над Германіяй”, вышэйшую партызанскую ўзнагароду — сярэбраны медаль “Партызану Вялікай Айчыннай вайны 1 ступені”, іншыя ўзнагароды. Гэта не толькі ацэнка яго ўкладу ў перамогу, a і памяць пра баявых сяброў, напамін новым пакаленням пра былое.

Усё сваё далейшае жыццё Анатоль Ягаравіч раўняўся на подзвіг загінуўшых таварышаў. I тады, як служыў y войсках КДБ — змагаўся з бандытыз-мам, і тады, калі працаваў y гаспадарчых, савецкіх і партыйных органах.

Шмат давялося перажыць ветэрану. I ўсё ж, калі браць па вялікаму рахунку, то светлых і радасных дзён было больш. Гэта перамогі—баявыя і ратныя, гэта сустрэча каханай дзяўчыны, якая, як пасля аказалася, амаль заўсёды была побач. Эльвіра Карнееўна — зямлячка, настаўнічала на Віцебшчыне, a пасля паступіла ў медыцынскі інстытут. 3 1953 года яны ідуць па жыцці разам. Выгадавалі дзве цудоўныя дачкі.

Я не памятаю свята, каб ветэран вайны і працы Анатоль Ягоравіч Маслоўскі не выйшаў на трыбуну са шчырай прамовай, успамінамі і наказамі моладзі. Ён сярод вучняў і навучэнцаў аграрнага каледжа, сярод гараджан, ён і сёння ў страі!

Днямі Анатолю Ягоравічу Маслоўскаму споўнілася 80 гадоў. Ад усяго сэрца віншуем яго і шлём найлепшыя пажаданні.

                                                                                   Аліна ЛАПІЧ.

 Лапіч, А. Варашылаўскі стралок : [Маслоўскі Анатоль Ягоравіч] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2003. – 17 мая. – С. 2.

Сапёры не здаюцца.

 2020 год – двойчы юбілейны для ветэрана Вялікай Айчыннай вайны Уладзіміра Маслоўскага з вёскі Задвор’е Ляхавіцкага раёна

Баявая біяграфія нашага земляка Уладзіміра Маслоўскага пачалася адразу пасля вызвалення Ляхавіччыны ад фашысцкай акупацыі. У жніўні 1944 года 19-гадовы юнак з Задвор’я быў прызваны на службу ў толькі што створаную 2-ю армію войска польскага.

Уладзімір ваяваў геройскі, разам з аднапалчанамі вызваляў гарады разбуранай і зруйнаванай гітлераўцамі Польшчы, у тым ліку і яе сталіцу Варшаву. Удзельнічаў у важнейшых аперацыях Другой сусветнай вайны – Берлінскай і Пражскай.

Дачка ветэрана Вялікай Айчыннай Галіна Уладзіміраўна расказвае, што кожны раз было страшна і нясцерпна балюча за бацьку, калі ён расказваў, як на працягу двух тыдняў яны з саслужыўцамі былі ў нямецкім акружэнні без ежы і вады. Елі мох, паспыталі кару ўсіх лясных дрэў, зялёныя ягады, пілі балотную ваду. Хай і знясіленыя, але пасля такога выпрабавання выжылі ўсе, потым, праўда, давялося ўпершыню лячыцца ў шпіталі.

Другі раз Уладзімір Маслоўскі трапіў туды па раненні. Усяго за некалькі дзён да пераможнага мая 1945 года ў баі пад Баўцынам фашысцкая куля ледзьве не абарвала жыццё маладога старшыны-сапёра, трапіла ў бок, прайшла навылет.

– Бацька ўспамінаў, што ён нават адразу і не зразумеў, што цяжка паранены. Толькі пасля бою мужнага салдата перавязалі санітары і адправілі ў шпіталь, – расказвае Галіна Уладзіміраўна.

Вестку, што гітлераўская Германія капітулявала і прыйшла Вялікая Перамога, Уладзімір Маслоўскі сустрэў за Эльбай. За мужнасць і гераізм у гады вайны наш зямляк узнагароджаны ордэнам Славы ІІ ступені і шматлікімі медалямі, у тым ліку польскімі. А яшчэ на яго святочным пінжаку зіхаціць не адзін дзясятак юбілейных медалёў ветэрана Вялікай Айчыннай вайны. Дарэчы, да лістапада 1947 года Уладзімір Маслоўскі служыў у 1-й Варшаўскай дывізіі, чаму ёсць дакументальныя пацвярджэнні – дапамагаў у падрыхтоўцы навабранцаў.

Як жа ён спяшаўся дамоў, дзе чакалі родныя і яго каханая дзяўчына Марыя. Моцна перажываў, як яны там, бо ведаў, наколькі цяжка было ў акупацыі, на сабе адчуў, што такое гітлераўскі парадак.

Пасля дэмабілізацыі старшына вярнуўся дамоў не толькі з геройскім ваенным мінулым, але і з добрым веданнем польскай мовы.
Да яго, як да перакладчыка, прыходзілі аднавяскоўцы з просьбай перавесці тое ці іншае.

Мірнае жыццё хутка залечвала раны, нанесеныя вайной. Вось ужо амаль 67 гадоў у ладзе і згодзе жывуць Уладзімір і Марыя Маслоўскія.

– Такіх, як мой Валодзя, больш няма і не будзе. Ён добры, уважлівы, спакойны, ніколі ад яго дрэннага слова ці абразы не пачула. Клапаціўся пра мяне і дзяцей, – гаворыць жонка ветэрана. А яго дачка дадае:

– Нас дзяцей, а іх у бацькоў чацвёра – тры дачкі і сын, татачка вельмі любіў і любіць. Здаецца, ён нават злавацца не ўмее. У ім столькі душэўнасці, цяпла, і ніякая вайна не змагла гэтага ў яго адняць.

Працоўная біяграфія Уладзіміра Маслоўскага таксама багатая, але яго працоўная кніжка змяшчае не так шмат запісаў. З 1950 па 1960 гады быў бухгалтарам у мясцовым калгасе «Зара камунізму», а потым на працягу трох дзесяцігоддзяў шчыраваў рахункаводам-касірам у Альхоўскім сельвыканкаме. Разам з жонкай выхоўвалі дзяцей, пабудавалі дом, трымалі вялікую гаспадарку: кароў, свіней, хатнюю птушку, жылі звычайным мірным жыццём і заўжды падтрымлівалі адзін аднаго.

На вуліцу Рачную ў дом № 4, дзе жыве ветэран, часта прыходзілі школьнікі, і ён, не шкадуючы часу, расказваў ім пра баявое мінулае, таварышаў-аднапалчан, пра тое, як заваёўваўся мір, і як важна не дапусціць вайны.
Гады бяруць сваё, здароўе ўжо далёка не тое. Уладзімір Маслоўскі зараз моцна хварэе, але ўсё ж пакуль яму ўдаецца змагацца з хваробай і жыць насуперак усяму. Напэўна, надаюць сілы ветэрану клопат і падтрымка родных. Да састарэлых бацькоў пераехалі дочкі Галіна і Святлана, часта наведваецца і сын Аркадзій, не забываюць дзядулю і прадзядулю чацвёра ўнукаў і дзевяць праўнукаў, якія ведаюць: іх дзядуля Валодзя – герой.

2 лютага наш зямляк Уладзімір Маслоўскі адзначыў шыкоўны юбілей – 95 гадоў. Былі віншаванні і пажаданні ад блізкіх, знаёмых, раённай ветэранскай арганізацыі, Альхоўскага сельвыканкама, землякоў. І побач з галоўным пажаданнем – здароўя і доўгіх гадоў жыцця – гучала: разам сустрэць семдзесят пяты мірны дзень мая.

З аўтабіяграфіі Уладзіміра Маслоўскага:

«Тады з Ляхавіччыны пайшлі служыць шмат землякоў-равеснікаў. Разам са мной былі Пётр Болтуць, Станіслаў Казакевіч, Казімір Патаповіч, Іван Брэчка. Некалькі тыдняў мяне вучылі сапёрскай справе і адправілі на фронт у 20-ы асобны батальён 9-й пяхотнай дывізіі 4-й сапёрнай брыгады».

Галіна КАНЬКО.

Канько, Г. Сапёры не здаюцца  / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. — 2020. —  5 лютага(№ 9). —  С. 5.

Вайна і ўсё астатняе жыццё

 Вось і засталіся за плячамі школьныя гады. 17 чэрвеня ўрэшце здадзены апошні экзамен за курс дзесяцігодкі. 19 прагучаў развітальны школьны вальс для Надзеі Чарнышовай і яе аднакласнікаў з далёкай Тульскай вобласці. Юнакі і дзяўчаты — маладыя грамадзяне маладой савецкай дзяржавы — марылі пра вялікія працоўныя здзяйсненні і камсамольскія подзвігі, каханне і шчаслівую будучыню. Надзіна заява ўжо ляжала ў Тульскім педагагічным інстытуце: дзяўчына збіралася стаць студэнткай гістарычнага факультэта і з нецярплівасцю чакала выкліку на экзамены. Ішоў 1941 год…

“Надзя, вайна!” — маці, якая перажыла і імперыялістычную, і грамадзянскую войны, чакаючы мужа з фронту, а потым адна выхоўвала чацвярых сваіх дзяцей ды яшчэ сына сястры, рана страціўшы надзейнае мужава плячо, выгукнула навіну з роспаччу і болем

Ужо напрыканцы чэрвеня ў ліку 8 тысяч камсамольцаў 18-гадовая Надзея трапіла ў Калінінскую вобласць на працоўны фронт: з усіх сіл капала супрацьтанкавыя рвы. У хуткім часе моладзь перакінулі пад Маскву. Каб хоць неяк затрымаць ворага, юнакі і дзяўчаты нацягвалі загароды з калючага дроту, ставілі металічныя супрацьтанкавыя “яжы”, капалі мёрзлую зямлю…

“Згодны ўступіць добраахвотнікам у рады Чырвонай Арміі? Радзіме не здрадзіш? Выстаіш?” — гэтыя пытанні задавалі ўсім у Тульскім абкоме камсамола. 3 моладзі арганізоўвалі ваенізаваны атрад. “Згодна. Не здраджу. Выстаю,” — Надзея Чарнышова, як і яе сябры, знаёмыя і незнаёмыя таварышы па камсамолу, іншых адказаў нават не ўяўляла.

Двухтыднёвы курс маладога байца пад Тулай і — 29 асобны зенітна-пражэктарны батальён. Дзяўчаты (а менавіта яны складалі 90 працэнтаў разлікаў гукаўлоўнікаў) усе віды варожых самалётаў павінны былі вызначаць беспамылкова: днём — па сілуэту, уначы — па гуку. Наогул, днём пражэктарысты трэніраваліся, а працавалі ноччу. Без іх зеніт-ная артылерыя і авіяцыя былі як без рук. Падчас начных паветраных баёў задача пражэктарыстаў—перадаць даныя па курсу самалёта зенітчыкам і асвяціць варожы самалёт пражэктарам — абавязкова “ў лоб”, каб асляпіць і збіць з курсу.

Спачатку Надзея была на гукаўлоўніку “слухачом” (гэты чалавек павінен мець выдатны слых, каб пачуць самалёт яшчэ за 20 кіламетраў), пазней — начальнікам гукаўлоўніка. Наколькі гэта было цяжка, можна меркаваць хаця б па такому факту: калі самалёт знаходзіцца над гукаўлоўнікам, яго шум павялічваецца ў 20 разоў. Падчас налётаў ад моцнага шуму ў дзяўчат не вытрымлівалі барабанныя перапонкі, з носа і вушэй цякла кроў…

Вясной 1943 года Надзея Чарнышова атрымала кантузію, пасля якой згубіла нюх і часткова слых, набыла святлабоязь і цяжкае нервовае захворванне. Улічваючы агітацыйны талент дзяўчыны, пасля шпіталю яе накіравалі на трохмесячныя курсы палітработнікаў у Горкі (сёння гэта Ніжні Ноўгарад).

“Вобласць была на ваенным становішчы, там выпускаліся танкі, машыны… На сормаўскія ваенныя заводы раніцай ішлі на работу дзеці, падлеткі—худыя, стомленыя, дрэнна адзетыя. Мы, слухачы курсаў, свой сухпаёк — сухары і воблу — аддавалі ім…” — успамінае сёння Надзея Іванаўна, і на яе вачах блішчыцьсляза…

Далей яна ваявала ў пражэктарнай часці ў 38 зенітна-арты-лерыйскім палку камсоргам батальёна. А гэта значыць, не толькі займалася актыўнай агітацыйнай работай, але ў любую хвіліну магла і павінна была замяніць любы нумар з разліку гарматы…

Часць рухалася на захад. I літаральна перад самым вызваленнем Мінска яе эшалон прыбыў у Беларусь. “Нас выгрузілі ў лесе, нават не ведаю яго назву. Першае, што мы ўбачылі, — новаадбудаваныя — яшчэ сасной пахлі — баракі. У іх не было аконных праёмаў, да сцен былі прыбітыя нешырокія дошкі, а на земляной падлозе расцярушана салома. На дошках, на зямлі, па кутках у розных позах ляжалі трупы вязняў…” — жахі той вайны і сёння стаяць перад вачамі былой франтавічкі.

Беларусь, Літва, Польшча… У кожным баі гінулі баявыя сябры. Колькі іх засталося назаўсёды маладымі, нават не падлічыць…

Май 1945 выдаўся цёплым і надзвычай кветкавым. Польскі бэз так нагадваў свой родны, тульскі… Ціха ў казарме: нехта спіць, змораны і стомлены, іншаму не даюць спаць успаміны… Раптам сярод ночы — страляніна: з кулямётаў, гармат, гаўбіц. Дзяўчаты паўскоквалі: “У чым справа?” Зампаліт, не стрымліваючы хвалявання, паўтараў: “Дзяўчаты! Вайна скончылася!” І дзяўчаты далучыліся да “ваеннага хору”: стралялі хто з пісталета, хто з вінтоўкі, хто з аўтамата. Расстрэльвалі боепрыпасы, якія больш былі не патрэбны…

Яна ваявала 3 гады і 2 месяцы. Абараняла савецкае неба. Страляла ў ворага. Сустракала такіх, як яна сама, і развітвалася з імі назаўсёды. Яна сябравала: колькі пісьмаў з дому і ад франтавых сяброў за гэты час прачытана разам, колькі шчырых дзявочых слёз праліта над газетай з фотаздымкам замучанай Зоі Касмадзям’янскай, колькі камсамольскіх песень праспявана ў халодных казармах… Яна кахала: маладзенькая дзяўчына з пагонамі старшыны выпадкова сярод варожых засад сустрэлася з бясстрашным капітанам Якавам Мясішчавым. Яны разышліся кожны ў сваю батарэю, не было рамантычных спатканняў, кветак і пацалункаў. Проста аднойчы ў зямлянцы яны расказалі адзін аднаму пра сваё жыццё, дзяцінства і мары. А потым, пасля вайны ажаніліся і жылі ў згодзе 4 дзесяцігоддзі, выгадавалі дзвюх выдатных дачок…

Многія падзеі таго часу Надзея Іванаўна Мясішчава і сёння перажывае з асаблівым хваляваннем. Узгадвае, як напярэдадні 1 мая 1942 года сярод баёў, бамбёжак, крыві і смерцяў прымалі ваенную прысягу на вернасць Радзіме, і як рабочыя тульскага завода жадалі дзяўчатам вярнуцца з фронту жывымі…

Памятае, як яе неплакучая (дзеці за ўсё жыццё не бачылі ніводнай яе слязінкі) маці праводзіла сваю малодшанькую на фронт: “Ведаеш, дачка… Няма ў мяне сыноў. Ідзі ты паслужы!” I адвярнулася, употайкі выціраючы сваю першую слязу канцом фартуха. I пайшла дадому, не паварочваючыся. А на чыгуначнай станцыі стаяў плач і стогн…

Ніколі не забудзецца, як у сакавіку 1944 года ноччу адна ішла 40 кіламетраў, калі яе раптам выклікалі да камандуючага корпусам. Ледзь не змерзла ў дарозе. А член ваеннага савета ўручыў ёй грамату да 8 Сакавіка за баявыя поспехі ў супрацьпаветранай абароне краіны і высокую дысцыплінаванасць. Надзея Іванаўна лічыць гэтую грамату вышэйшай і даражэйшай за ўсе свае ўзнагароды (а іх у яе, трэ-а сказаць, нямала)…

Часта прыходзіць на памяць, як першы раз пасля вайны пад’язджала да Масквы ў поездзе і дыктар аб’явіла: “Грамадзяне пасажыры! Наш поезд прыбывае ў сталіцу нашай Радзімы — горад-герой Маскву!” Яна плакала ўголас і не саромелася. Яна абараняла Маскву, і для яе было шчасце — насмерць стаяцьза Радзіму…

Пасля вайны Надзея Іванаўна Мясішчава 36 гадоў адпрацавала ў партыйных органах у Лідзе, Баранавічах, Ганцавічах, а апошнія 14 гадоў — у Ляхавічах. Канешне, гэты заслужаны чалавек ужо даўно на адпачынку. I заўсёды з радасцю прымае запрашэнні школ сустрэцца з падрастаючым пакаленнем, падзяліцца сваімі ўспамінамі. Праўда, прызнаецца, што з сённяшнімі старшакласнікамі стала цяжка размаўляць: сучасная моладзь атрымлівае столькі інфармацыі і, на жаль, не заўсёды праўдзівай і правільнай. “У сённяшняй моладзі словы “партыя”, “ка-муніст” і “камсамол” асацыіруюцца з непрыгляднымі з’явамі жыцця. У першую чаргу яны згадваюць пра рэпрэсіі. Усё трэба разумець, а не ўтрыраваць. Я ў партыі больш за паўстагоддзя. Я бачыла, як у самых цяжкіх баях камуністы ішлі наперадзе, як гінуў палітсастаў на фронце… Кажуць, што камуністы багата жылі… У мяне за ўсё жыццё не было нічога лішняга… “— і ў пацвярджэнне Надзея Іванаўна аглядае свае пакоі — ідэальна чыстыя, утульныя, са сціплай нешматлікай мэбляй.

Гэта інтэлігентная разважлівая жанчына мае сваё меркаванне на ўсе падзеі. Яна паважае сучасную моладзь і ўпэўнена, што патрыятызму той не займаць. Яна сцвярджае, што самае галоўнае ў чалавечым жыцці — сумленнасць, сіла волі, прыстойнасць і вялікая міласэрнасць. Яна любіць чытаць. I, чытаючы пра вайну, па прывычцы аналізуе творы на прадмет праўдзівасці. Яна абураецца, калі чуе дрэнныя водгукі пра дзяўчат-байцоў той вайны… Суперажывае, шкадуе, успамінае…

Партрэт Надзеі Іванаўны Мясішчавай заняў дастойнае месца побач з партрэтамі іншых суайчыннікаў у выданні “Хто ёсць хто ў Рэспубліцы Беларусь”, на сотай ста ронцы. Па праву.

                                                                                   Святлана Бельмач

 Бельмач, С. Вайна і ўсё астатняе жыццё / Святлана Бельмач // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 2 крас. – С. 2.

  Вайна і мір Надзеі Мясішчавай

 

Маці нованароджанай атрымала за гэта… прэмію: 22 рублі 50 капеек. Гэта ж такая падзея, ды да таго здарылася 7 лістапада. З нагоды ў сям’і аста жартавалі.

Вёска Нечаева, дзе жылі Чарнышовы, адносілася да Заокскага раёна Тульскай вобласці. Прыгажуня Ака быццам напаўняла душу мясцовага люду шырынёй. Адзін за ўсіх, усе за аднаго — няпісаны закон талакі дзейнічаў гут заўсёды. Надзейка была ў сям’і чацвёртым дзіцем, пасля яе яшчэ і пяты брацік з’явіўся. Вось з імі на руках і засталася маці, якая рана пахавала мужа. Як пракарміць столькі галодных ратоў, як абуць-апрануць гэтае галасістае племя школьнай прыбіральшчыцы з чыста сімвалічнай зарплатай? Вёска вырашыла: за тое, што Чарнышова-старэйшая кла-поціцца пра ўсіх дзетак, за тое, што не толькі мые-чысціць памяшканне, але і правярае ці зашпілены гузікі на паліто, ці хустачкі закручаны, рукавічкі адзеты ў халодную пару года на дзетках, за яе дабрату і гаротнасць, штомесяц збіраць на яе карысць па 50 капеек з сям’і вяскоўцаў. Дапамога была настолькі дабрасардэчнай, што пра нейкую абразу ці прыніжэнне годнасці нават думкі не ўзнікала. Маці здзейсніла сапраўдны подзвіг—усім сваім дзецям дала магчымасць атрымаць сярэднюю адукацыю, што па тых даваенных часах значыла вельмі многа.

Надзея 17 чэрвеня 1941 года здала апошні экзамен у школе, 19 —адсвяткавала выпускны. Быў школьны вальс, быў стол з традыцыйным расійскім чаепіццем, была сустрэча незабыўнага світанку, калі сонца паднімалася з-за прыгажуні Акі. I былі мары. Такія дзёрзкія, такія высокія, такія светлыя. А 22-га пачалася вайна… Абодва дзесятыя класы сабраліся ў школе. Яны, юныя, патрыятычна выхаваныя, вольналюбівыя, не маглі заставацца сузіральнікамі. Усе рваліся на фронт. 3 іх класа, дарэчы, туды трапілі 23 чалавекі. А жывымі вярнуліся толькі 9. Сярод іх і наша гераіня.

Гляджу на здымкі даваеннай і ваеннай пары, на якіх сапраўдная руская прыгажуня з пяшчотным тварам нібы просіцца ў кінагераіні. Пышныя валасы, вочы, якія, калі ўбачыў, не забудзеш, класічная постаць. Толькі не кінагераіняй давялося ёй стаць, а сапраўднай гераіняй. Удзельніцай страшнейшай з войн — Вялікай Айчыннай. Спачатку камсамолка Чарнышова сярод васьмі тысяч юнакоў і дзяўчат была адпраўлена на працоўны фронт, будавала абарончыя рубяжы, капала супрацьтанкавыя рвы пад Ржэвам і Калініным. Потым іх перакінулі пад Маскву. А 8 красавіка 1942 года з ваенізаванага атрада яна была залічана ў воінскае падраздзяленне. Часць фарміравалася ў Туле. Вельмі хутка праля-целі двухтыднёвыя курсы маладога байца. I быў дзень, што і да сёння хвалюе ўспаміны — дзень Прысягі на вернасць Радзіме. Прысягі, якой яна ні ў думках, ні на справе не здрадзіла.

Што такое дзяўчына на вайне? 20-гадовае дзяўчо, якое ў адзін момант пазбавілася сваёй шыкоўнай касы, таму што на фронце няма ўмоў, каб сачыць за прычоскай, — гэта амаль што дзіця.

Качается рожь несжатая.

Шагают бойцы по ней.

Шагаем и мы-девчата,

Похожие на парней.

Нет, это горят не хаты

 —То юность моя в огне.

Идут по войне девчата,

Похожие на парней.

Юлия Друнина.

Толькі давялося Надзеі з дзяцінства зрабіць крок у жорсткую, кры-важэрную рэальнасць.

Яна пазнала вельмі рана, якое гэта шчасце—мір, пазнала, таму, што твар у твар сутыкнулася з Вялікай Айчыннай. У яе франтавой біяграфіі мноства падзей, вартых пяра літаратара. Не важна, якое заданне выконвала яна, таму што любое было надзвычайным у яе ўяўленні. Па першасці ўдзельнічала ў ахове складаў Тульскага завода зброі. Трохі пазней была залічана ў 29-ты асобны зенітна-пражэктарны батальён, які таксама абараняў прадпрыемствы саюзнага значэння ад налётаў варожай авіяцыі. Гэта быў толькі пачатак яе франтавых дарог.

Я только раз видала рукопашный.

Раз – наяву. И тысячу – во сне.

Кто говорит, что на войне не страшно,

Тот ничего не знает о войне

Юлия Друнина.

А потым — Маскоўская ваенная акруга. Чырвонаармеец, начальнік гукаўлоўлівальніка, яна ўпершыню атрымала тут раненне. Сказаць, што кожны дзень рызыкавала быць забітай—значыць нічога не сказаць. Таму што ўсе байцы думалі аб адным — перамагчы ворага. I ў мілай дзяўчынкі, якая насіла салдацкія боты і ваенную форму, гэта таксама было самай запаветнай, самай дарагой марай.

На Усходнім фронце—старшына, камсорг батальёна 38-га пра-жэктарнага палка, на Паўночным фронце—старшына, камсорг, на Заходнім франце—таксама старшына, камсорг дывізіёна. Гаварыць пра тое, колькі таварышаў, колькі цудоўных сяброў Надзеі Іванаўны загінула на яе вачах, не варта, таму што памятае яна кожнага. Не проста памятае, а ніколі не забывае. 3 кожным загінуўшым быццам бы мярцвеў кавалачак яе сэрца. Вялікага, добрага, спагадлівага сэрца.

Вайну закончыла на тэрыторыі Польшчы. Увогуле, ваенная служба працягвалася тры гады і два месяцы. Але год на вайне — бы дзесяцігоддзе пры мірным жыцці. Вельмі дарослай і вельмі сур’ёзнай прыйшла яна з фронту. А было ўсяго Надзі-Надзейцы 23 гадочкі… Самай галоўнай падзеяй на гэты час для яе, акрамя, натуральна, перамогі, было ўступленне ў 1944 годзе кандыдатам у члены Камуністычнай партыі. Камуністкай яна стала ўжо ў мірны час. Гэта быў крок вельмі прадуманы, вельмі хвалю-ючы і вельмі адказны. Ва ўсякім разе, Надзея Іванаўна Мясішчава свае перакананні ніколі не мяняла. Сёння нехта хваліцца, як ён “у тыя гады” пазбегнуў уступлення ў партыю,  нехта гаворыць,   што   атрымаў партыйны білет у добраахвотна-прымусовым парадку, нехта казырае тым, што з’арыентаваўся своечасова ў сітуацыі і на пачатку 90-х па ўласным жаданні закончыў сваю камуністычную кар’еру. Надзея Іванаўна ніколі не шукала асабістых пераваг і даброт ад таго, што яна партыйка, і ніколі ў жыцці не зрабіла нічога такога, што б скампраметавала яе. Яна проста вельмі сумленны, праўдзівы чалавек, асоба з актыўнай грамадзянскай пазіцыяй. Яна канкрэтна нібы сімвалізуе лепшыя рысы, якія былі ўласцівы лепшым савецкім людзям. Я шчаслівая тым, што з’яўляюся для Надзеі Іванаўны не выпадкова сустрэтым спадарожнікам, а ўваходжу ў арбіту яе добрых знаёмцаў. Сяброўка і прыкладна равесніца маёй матулі даўно стала і маёй сяброўкай.

Ведаю, як няпроста ў жыцці даводзілася гэтай гераічнай жанчыне. Было раненне, была кантузія, а ў канцы вайны перажыла яшчэ і на-падзенне бандытаў, калі вярталася з партыйна-камсамольскага актыву ў сваю часць. Перад гэтым бандзюкі забілі ўжо нашага лейтэнанта. Надзея нясла ў кішэні салдацкія пісьмы і план работы палітаддзела… Ужо па-раненую нажом нелюдзя, яе выратаваў цуд. Побач спыніўся цягнік, у якім загарэўся вагон. Калі дзяўчына страціла прытомнасць, яе паднялі і прынеслі ў часць свае. А ліхі камандзір Якаў Мясішчаў узначаліў аперацыю па знішчэнню бандытаў.

Целовались, плакали и пели

Шли в штыки.

И прямо на бегу

Девушка в заштопанной шинели

Разбросала руки на снегу.

Мама! Мама! Я дошла до цели,

Но в степи, на волжском берегу,

Девушка в заштопанной шинели

Разбросала руки на снегу…

Юлия Друнина.

Пасля дэмабілізацыі Чарнышова стала Мясішчавай. У сям’і нарадзіліся дзве дзяўчынкі, дзве радасці для бацькоў – Люся і Юля. Сёння яны ўжо самі вельмі дарослыя жанчыны, якіх па-ранейшаму Надзея Іванаўна кліча “мае дзяўчынкі”… Больш 30-ці гадоў яна займалася партыйнай работай. Ліда, Баранавічы, Ганцавічы, а з 1963 года — Ляхаві-чы, якія сталі для яе канчатковым прычалам. Тут прайшлі гады маладосці, што перарасла ў сталасць. Тут пахавала свайго дарагога Якава Андрэевіча. Тут яе ведаюць, паважаюць і шануюць.

Імя Надзеі Іванаўны Мясішчавай занесена ў Рэспубліканскую энцыклапедыю “Хто ёсць хто ў Рэспубліцы Беларусь”. У яе мноства грамат, а за фронт — ордэн Вялікай Айчыннай вайны і 14 баявых медалёў. Але асабліва дарагая для Надзеі Іванаўны грамата, якую атрымала яна 8 сакавіка 1944 года за баявыя поспехі ў супрацьпаветранай абароне краіны і высокую дысцыплінаванасць у дні Вялікай Айчыннай вайны. Мясішчава падкрэслівае: менавіта, дысцыплінаванасць. Таму што дзяўчаты на вайне, як і мужчыны, ваявалі, а не бавілі час. Яны на роўных набліжалі святую перамогу. I яшчэ адна дарагая рэліквія. Пасведчанне, што за абарону Масквы імя Надзеі Іванаўны занесена ў спіс ветэранаў першага корпуса супрацьпаветранай абароны.

Вось які скарб захоўвае гэта статная, нягледзячы на даволі паважаны ўзрост, па-ранейшаму прыгожая жанчына, якой можна было б стаць кінагераіняй, і якая стала проста гераіняй…

                                                                                   Вольга Барадзіна    

 Барадзіна, В.   Вайна і мір Надзеі Мясішчавай / Вольга Барадзіна // Ляхавіцкі веснік. – 2002. – 6 лістап. – С. 2.   

ПОДЗВІГ УРАЧА

 Слаўны баявы шлях прайшла ў гады Вялікай Айчыннай вайны 54-я гвардзейская стралковая дывізія. Шлях яе ляжаў і праз Ляхавіцкі раён. Пра аднаго з яе байцоў урача Мікалая Тананавіча Паўлава сёння расказвае палкоўнік y адстаўцы І. Ф. Шаціла.

1943 год. Ліпеньская раніца. У штабным бліндажы ідзе дзелавая, напружаная работа. Штохвілінна звоняць палявыя тэлефоны, адзін за адным паяўляюцца і знікаюць афіцэры сувязі з палкоў. Перагаворваліся ў паўголаса, нібыта баяліся парушыць цішыню.

Нечакана расхінуліся дзверы ў бліндаж і малодшы лейтэнант медыцынскай службы Паўлаў крыкнуў:

– 3 фланга гітлераўцы!

Афіцэры штаба кінуліся ў акопы, зараней падрыхтаваныя да абароны штаба, a Паўлаў паспяшаўся да балкі, дзе размяшчаўся медыцынскі пункт. Тут знаходзілася больш за сотню цяжка параненых. Агледзеўся: зброя укладзе­на ля заімшэлага валуна. Трэба было б усіх эвакуіраваць, але транспарту няма, ды і не паспець – з фланга паказаліся ўжо ланцугі гітлераўскай пяхоты.

– Я схапіў кулямёт „максім” і рвануўся да валуна, – успамінае Паўлаў. – Адразу ж сыпануў доўгай чаргой па фашыстах. Глянуў паверх бруствера: па няўбраным полі, з пагорка спускаецца адзін, другі, трэці ланцуг гітлераўцаў. Зноў выпусціў чаргу з кулямёта. Прыпыніліся немцы, але не павярнулі назад, нават не заляглі. Яны замітусіліся па полі, не разумеючы, y чым справа, a затым зноў пайшлі на кулямёт. Здавалася, нішто   не   можа   спыніць густыя варожыя шарэнгі.

Цяжка    параненыя,    як загіпнатызаваныя, застылі, гледзячы    на гэтую смяротную схватку. На шляху фашыстаў – толькі адзін ён, урач. Калі скончыліся патроны, Паўлаў пусціў y ход    гранаты.    Фашысты пакінулі   перад   пазіцыяй „максіма” больш за сотню забітых, a астатнія адышлі назад.

Пасля бою прыехаў камандзір   54-й    гвардзейскай стралковай дывізіі генерал Данілаў. Прайшоў па полі з трупамі варожых салдат і афіцэраў, спытаў:

– Гэта чыя работа?

 Параненыя   паказалі   на доктара.

– Малайчына, прадстаўляю да ўзнагароды, – і працягнуў медыку руку.

За гэты подзвіг Мікалай Тананавіч Паўлаў адзначан ордэнам Леніна.

 

 Шаціла, І. Ф. Подзвіг урача : [Мікалая Тананавіча Паўлава] / І. Ф. Шаціла // Будаўнік камунізму. – 1990. – 28 крас.

І сёння сніцца Машукоўскі лес

Ёсць у біяграфіі ляхавічанкі

Алены Віктараўны Пацкевіч партызанскія радкі

Радасць вялікая ў Алены Віктараўны Пацкевіч. Даўно не бачылася з малодшай сястрой, а яна ўзяла ды і прыехала ў госці, нягледзячы ні на ўзрост (81 год), ні на тое, што іншы раз вельмі падводзіць здароўе. Нясцерпна хацелася сустрэцца са старэйшай (Алене Віктараўне 87). Ах, сястрычкі – родныя душы, і плакалі, і смяяліся, а найбольш успаміналі. У кожнай за плячыма батата падзей. І вайна. Прыйшлася яна, праклятая, якраз на самую светлую пару – маладосць.

Калі фашысты акупіравалі родную Магілёўшчыну, Алена заканчвала медвучылішча ў Бабруйску. Не бачыла, як дванаццацігадовую Ганначку вывезлі ў Германію ў няволю. У сёстраў пачаўся доўгі шлях праз вайну, у кожнай – свой.

Фельчар Алена Пацкевіч па размеркаванні трапіла на работу ў Маларыцкі раён. Яшчэ не паспела як след пазнаёміцца са сваім участкам – пачалася вайна. Здаецца, ужо назаўтра загучала на двары чужая гаворка: як гаспадары хадзілі па дварах фашысты з аўтаматамі наперавес. Пачаліся расстрэлы вясковых актывістаў, ва ўсіх на вачах загінуў дырэктар мясцо-вай школы. Алена і яе сяброўка-настаўніца Зіна Ануфрыева вырашылі ісці ў лес: па чутках недзе арганізоўваліся групы людзей, каб ваяваць з акупантамі. Страшна было рашыцца ісці невядома куды, але і заставацца значыла чакаць смерці. Некалькі дзён блукалі па лесе, і ўсё ж выйшлі на людзей. Гэта былі яшчэ не партызаны. Групы складаліся пераважна з ва-еннаслужачых, што адступалі ці вырваліся з бою жывымі. Да мясцовага насельніцтва, якое далучалася да іх, ставіліся з падазронасцю, усе праходзілі своеасаблівую праверку. Алена з сяброўкай таксама. Але хутка без іх не маглі абысціся: дапамога медыка патрабавалася вельмі часта.

Сапраўднае партызанскае жыццё пачалося тады, як высадзіўся ў лесе дэсант з Масквы. Прыляцелі кадравыя афіцэры – пасланцы партыі, якія і ўзначалілі атрады, — са зброяй, боепрыпасамі, амуніцыяй. I галоўнае, яны ведалі, як правільна арганізаваць дзейнасць партызан і падпольную работу на акупіраванай тэрыторыі.

Тады ж было вырашана партызан рзмеркаваць па ўсёй лясной зоне, аж да Мінска, бо паўсюдна людзі імкнуліся ў лясы, каб удзельнічаць у барацьбе з захопнікамі. Раздзяліліся на некалькі атрадаў. Алена Пацкевіч трапіла ў партызанскі атрад імя Сяргея Лазо, які дыслацыраваўся ў Машукоўскім лесе. Многія мясцовыя жыхары тады папоўнілі фарміраванне, іншыя сталі сувязнымі. Партызаны наладзілі сувязь з камсамольцамі, вялі падпольную работу з насельніцтвам. Штодзень ляцелі пад адхон варожыя цягнікі, знішчалася сувязь, граміліся гарнізоны.

А 24 кастрычніка 1943 года выйшаў першы нумар газеты “Совецкі патрыёт”— органа Ляхавіцкага падпольнага райкама КП(б)Б. Гэта былі невялічкія лісткі са зводкамі Саўінфармбюро, паведамленнямі пра баявыя аперацыі партызан, заклікамі да насельніцтва знішчаць фашыстаў паўсюдна, паднімацца на барацьбу з акупантамі.

Алена Віктараўна ўспамінае, што газету рэдагавалі Шэвелеў, Астапаў і быў яшчэ малады партызан Мішня, які крыху валодаў друкар-скай справай. Бывала, не хапала прапісных літар, ён вырэзваў іх з дрэва. Калі пачыналася блакада, партызаны адыходзілі далёка ў балоты, пераадольваючы цяжкі шлях. Не хапала сіл ісці, але неслі на сабе драўляную скрынку са шрыфтамі. Пакідалі, абяссіленыя, прадукты ці яшчэ якія пажыткі, а “друкарню” бераглі. Партызаны ведалі, што праўдзівага слова чакалі людзі на акупіраванай тэрыторыі, і яно было не менш моцным, чым зброя.

Алена Пацкевіч часта дастаўляла ў навакольныя вёскі тыя друкаваныя лісткі, якія пахлі друкарскай фарбай. Прабіралася патаемнымі ляснымі сцежкамі ў Машукі, Галынку, Свяціцу, Савейкі і іншыя вёскі. Перадавала газеты, якія пасля разыходзіліся па ўсёй акрузе і зачытваліся да дзірак. А сама вярталася ў атрад: пільна азіралася, калі ішла паміж бярозаў і соснаў, была вельмі асцярожнай, бо несла з сабой выратаванне для многіх партызан – медыкаменты і перавязачны матэрыял. Ёй перадавалі бясцэнны груз медыкі, што працавалі на акупіраванай тэрыторыі.

Гэтая маладзенькая дзяўчына, якая паходзіла на падлетка, была хуткай, як маланка, і бясстрашнай. Даглядала раненых, прычым, калі здараліся цяжкія выпадкі і патрабавалася тэрміновая медыцынская дапа-мога, ваенурач Валянціна Кандыбовіч абавязкова клікала ў напарніцы яе. Лёгкія рукі Алены рабілі ўсё спрытна і, як гаварылі байцы, амаль без болю. Яна паспявала ўсё. То ішла на сустрэчу з падпольшчыкамі, несла людзям каштоўную інфармацыю, то разам з дыверсійнай групай прабіралася сцежкамі і балотамі на задане: медыкаў стараліся ўключаць у склад групы абавязкова. Здаралася, што яна, невысокая і танюсенькая, цягнула на сабе параненага байца пад свістам куль.

Была Алена ў засадзе з партызанамі на чале з камандзірам з Масквы Васіліем Каравым пры мініраванні чыгункі. Чакалі, калі варожы цягнік з жывой сілай і тэхнікай пойдзе пад адхон. Здаецца, зрабілі ўсё па інструкцыі, але выбуху не адбылося. Тады малады афіцэр пад баявым прыкрыццем партызан кінуўся ўзрываць ваенны эшалон… Яна думала, што гэты смяльчак, на якога глядзела з заміраннем сзрца, не выйдзе з бою жывым. Але закончылася тое пекла, і яны сустрэліся. Сустрэліся, каб больш ніколі не разлучацца. А Васілій Мікалаевіч за тую аперацыю быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.

У 1944 годзе, калі наступала Чырвоная Армія, партызаны для яе паспяховага руху наперад будавалі дарогі і масты. Пасля вызвалення Беларусі многія сталі байцамі дзеючай арміі і пайшлі на захад. Іншых пакінулі на месцах, каб ладзілі мірнае жыццё, адбудоўвалі разбураную народную гаспадарку. Сёння Алена Віктараўна ўспамінае тыя далёкія гады і не перастае здзіўляцца: вось што значыць маладосць! Яе тады прызначылі начальнікам аддзела аховы здароўя Ляхавіцкага раёна. Ні бальніц, ні медыкаментаў, ні кадраў, а транспарт — запрэжаны ў вазок конь. Дзень і ноч была ў дарозе. Працавала без адпачынку, бо практычна з нуля людзі пачыналі жыццё. У гушчыні ўсіх падзей, што адбываліся наўкол, быў і муж Васілій Мікалаевіч. I так усё жыццё, не ведаючы спакою…

Сястра Алены Віктараўны Ганна Віктараўна пабачыла гора на Нямеччыне. Сустрэліся, успаміналі перажытае, сумавалі па страчанай маладосці, па родных і блізкіх людзях, якіх ужо няма побач, радаваліся сённяшняму дню.

Кожнаму наканавана пражыць сваё жыццё…

                                                                                       Аліна Лапіч.

 Лапіч, А. І сёння сніцца Машукоўскі лес. Ёсць у біяграфіі ляхавічанкі Алены Віктараўны Пацкевіч партызанскія радкі / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – С. 2.

 Сястрычка, яна ж Алена Віктараўна

 Крыху запаволеным крокам (на жаль, гады бяруць сваё) яна адмярае не толькі хвіліны ўласнага, багатага на падзеі жыцця. Многія падзеі і гісторыі прайшлі праз яе лёс.

Алена Віктараўна Пацкевіч — унікальны чалавек з багатым жыццёвым вопытам, акрэс-леным поглядам на сучаснікаў і падзеі. З пер-шых хвілін знаёмства ловіш сябе на думцы, што ведаеш гэтую мініяцюрную жанчыну з сівымі валасамі і добрым пяшчотным позіркам шмат гадоў. Яна настолькі адкрыты і разважлівы су-размоўца, што хочацца слухаць яе яшчэ і яшчэ. Расказаць Алене Віктараўне ёсць пра што. Маладосць, — поўная мар і захапленняў; першыя крокі ў прафесіі, сутнасць якой — лячыць людзей; страх, разгубленасць, калі пачалася Вялікая Айчынная вайна; жаданне змагацца з ненавісным ворагам; партызанскія атрады, дзе дзяўчына была не толькі медыцынскай сястрой, але і байцом. Часта ўспамінае ветэран Вялікай Айчыннай шматлікія рэйды ў тыле ворага, эпізоды рэйкавай вайны, сустрэчу з рэгулярнымі войскамі Чырвонай Арміі, баявых та-варышаў, з якімі дзялілі ўсе цяжкасці ваеннага ліхалецця. Многія з іх засталіся пахаванымі на ляхавіцкай зямлі…

Але праз баі, горыч страт, страх белай стужкай праносіцца ўспамін пра першае і адзінае на ўсё жыццё каханне, якое стала лёсам, —сустрэча з маладым прыгажуном, таксама партызанам, Васіліем Каравым. Гэта было сапраўднае каханне, якое пачалося ў полымі вайны і прайшло, узмацняючыся, праз усё жыццё.

Васілій Мікалаевіч і Алена Віктараўна разам душа ў душу пражылі 50 гадоў, заўсёды былі адзіным цэлым. Цяжкія ваенныя раненні падарвалі здароўе яе Васілія: 11 гадоў таму яго не стала.

Вельмі страшна і балюча губляць блізкіх людзей. Але Алена Віктараўна не скарылася лёсу. Яна працягвае жыць, берагчы памяць пра мужа і загінуўшых баявых сяброў. Нягледзячы на ўзрост (нядаўна яна адсвяткавала 85-гадовы юбілей), жанчына цікавіцца сучаснымі падзеямі ў краіне і свеце. Радуецца тым стваральным зменам, якія адбываюцца ў Беларусі. Кожны дзень абавязкова глядзіць тэлевізійныя навіны і ніколі не развітваецца з перыядычнымі выданнямі. Дарэчы, цікавы факт: яшчэ ў партызанскім атрадзе імя Лазо маладая Алена Пацкевіч разам з іншымі сябрамі па барацьбе распаўсюджвала, рызыкуючы жыццём, першае ў раёне друкаванае выданне —газету “Совецкі патрыёт”. I сёння раёнка, праўда, ужо з другой назвай — “Ляхавіцкі веснік” — нязменная настольная газета Алены Віктараўны.

Жыццё мяняецца, мяняюцца арыенціры. Але па-ранейшаму ў пашане пачуццё годнасці, адказнасць, міласэрнасць, павага да чалавека працы. Гэтыя якасці былі і застаюцца галоўнымі для сапраўднага чалавека. Як зазначае ветэран Вялікай Айчыннай вайны Алена Пацкевіч, сённяшняя моладзь цудоўная, важна знайсці ўзаемаразуменне з ёю.

…Прыгожа ідзе па жыцці Алена Віктараўна Пацкевіч, уласным прыкладам паказваючы людзям, што любыя цяжкасці можна пераадолець, застаючыся пры гэтым сапраўдным чалавекам. Дарэчы, усё сваё сумленнае жыццё яна з’яўляецца камуністам. Уражанняў ад сустрэчы з гэтай цікавай жанчынай было шмат, але найбольш пераважала адно – пачуццё ўдзячнасці. Хто ведае, што было б з намі, нашчадкамі, каб у далёкія 40-я не сталі на шляху акупантаў вось такія мужныя, надзейныя людзі. Мы павінны быць дастойнымі іх.

                                                                             Галіна Канько

  Канько, Г. Сястрычка, яна ж Алена Віктараўна [Пацкевіч] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 25 лістап.

Не старэе душой ветэран

Уладзімір Васільевіч Пракапенка жыве ў вёсцы Ганчары. Нарадзіўся ж будучы, а цяпер ужо былы настаўнік, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны на Магілёўшчыне. Пэўны час пражыў у горадзе Унеча Бранскай вобласці, дзе бацькі-настаўнікі мелі педагагічную практыку. Скончыў 9 класаў, там жа напаткала вестка аб пачатку вайны. А пазней, калі фронт пакаціўся ўжо назад і Браншчыну вызвалілі, – стаў у строй, заняў сваё месца ў шарэнгах змагароў з фашысцкімі захопнікамі. Мабілізацыйныя мерапрыемствы былі зусім нядоўгімі: занялі не больш за тыдзень часу. I – фронт. 1 Беларускі, 43-я армія, 4-я стралковая Бежыцкая дывізія. Ваяваў кулямётчыкам: у баях пад Гомелем, дзе апроч іншага давялося фарсіраваць Сож, баец Пракапенка быў паранены: раз, другі, трэці. Месяцы на шпітальным ложку. Вайну прадоўжыў на Карэльскім фронце ў складзе аднаго з падраздзяленняў моташтурмавой інжынерна-сапёрнай брыгады.

Вестка аб Перамозе над фашыстамі дагнала воінскі эшалон, у складзе якога знаходзіўся і сапёр Уладзімір Пракапенка, у раёне горада Навасібірска. Разам з многімі іншымі часцямі і злучэннямі Чырвонай Арміі брыгаду кінулі на Далёкі Усход граміць мілітарысцкую Японію. Кропка ў тых падзеях была пастаўлена 2 верасня, аднак, вайсковая служба Уладзіміра Пракапенкі працягвалася яшчэ амаль 2 гады. Пасля дэмабілізацыі ў маі 1947 года прыехаў на Ляхавіччыну, дзе ўжо настаўнічалі бацькі. I таксама пайшоў у школу, у…10 клас. Нягледзячы на 23 гады за плячамі, стаў 10-класнікам Ляхавіцкай СШ №1. Можна было б і ў вячэрні час, як узгадвае зараз Уладзімір Васільевіч, аднак, марыў пра ВНУ, а вячэрняя форма вучобы, калі па-шчырасці, гэта не зусім той узровень. У 1948 стаў студэнтам БДУ, але на стацыянары правучыўся не шмат – не было за што. Давялося сумяшчаць вучобу з працай у Мядзведзіцкай школе. За выключэннем 8 гадоў працы інспектарам РАНА, усё жыццё там: настаўнік пачатковых класаў, пэўны час узначальваў школу, а найбольш – настаўнік матэматыкі.

Узгадваецца, як разам з калегамі і вучнямі рамантавалі будынак старой школы. Побач быў пабудаваны жылы дом для настаўнікаў, спартзала, цяпліца. Нават зімой мелі свае чырвоныя памідоры. Мелася таксама гектараў 60 сельгас-зямлі, працавала вытворчая брыгада.

Шмат пра што сёння ўспамінае ветэран.

                                                                          Іван Каваленка

Каваленка, І. Не старэе душой ветэран : [Пракапенка Уладзімір Васільевіч з вёскі Ганчары] / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 8 мая. – С. 3.

Пайшла легенда…

9 снежня перастала біцца сэрца паважанага Уладзіміра Васільевіча Пракапенкі – апошняга на Ляхавіччыне ўдзельніка Вялікай Айчыннай вайны.

Для газетчыкаў кожная сустрэча з Уладзімірам Васільевічам была цікавай падзеяй. Жыццярадасны і энергічны, ён заўсёды быў рады гасцям. А як ён маладзеў сярод школьнікаў і сваімі расказамі пра ваенныя шляхі-дарогі вучыў цаніць мір і незалежнасць. Любіў паўтараць, што мір – гэта жыццё.

У памяці ўсіх, хто яго ведаў, Уладзімір Пракапенка назаўсёды застанецца жыццярадасным і добрым чалавекам, цікавым расказчыкам.

Салдатам Уладзімір Пракапенка стаў у 19-гадовым узросце, служыў у кулямётнай роце 101-га стралковага палка 4-й стралковай Бежыцкай дывізіі.

Вызваляў Гомель і яго вёскі, разам з аднапалчанамі фарсіраваў Сож. Тады ж быў паранены, і не аднойчы. Пасля шпіталя вывучыўся на бранябойшчыка, затым – на сапёра. Ваяваў на Карэльскім фронце ў Свірскай брыгадзе, пра якую шмат расказваў. Нарвегія, Запаляр’е, Далёкі Усход – франтавы шлях Уладзіміра Пракапенкі закончыўся ў 1947 годзе. За мужнасць і адвагу не раз быў удастоены Падзяк Вярхоўнага Галоўнакамандуючага, узнагароджаны ордэнам Вялікай Айчыннай вайны, медалямі «За перамогу над Германіяй», «За перамогу над Японіяй», «За адвагу», «За баявыя заслугі», «За абарону Савецкага Запаляр’я».

Пасля вайны ў працоўнай біяграфіі Уладзіміра Пракапенкі былі настаўніцтва і дырэктарства ў Мядзведзіцкай СШ, займаў таксама пасаду намесніка загадчыка райана.

Цудоўнага і добразычлівага педагога любілі і паважалі вучні, з радасцю ішлі на яго ўрокі матэматыкі. Адбыўся ў прафесіі, што пацвярджаюць адзнакі «Выдатнік народнай адукацыі БССР» і «Выдатнік асветы СССР».

У вясенні дзень 22 мая землякі сардэчна віншавалі паважанага жыхара вёскі Ганчары з 99-годдзем. І вельмі спадзяваліся, што будзе і запаветная сотня… Вечная памяць, паважаны і дарагі Уладзімір Васільевіч.

«Ляхавіцкі веснік» шчыра смуткуе з выпадку смерці ветэрана і спачувае родным.

Пайшла легенда… Пракапенка Уладзімір Васільевіч  // Ляхавіцкі веснік. – 2023. – 13 снежня(№94). – С. 4.

Ад мінамётчыка да фельд’егера

Жыве ў Жарабковічах ветэран Аляксей Паўлавіч Праневіч

 Вайна для 84-гадовага Аляксея  Праневіча не проста гістарычная падзея, а частка ўласнага жыцця: амаль чатыры гады пад фашысцкай акупацыяй і апошнія, але ад таго не менш цяжкія, вёрсты Вялікай Айчыннай у дзеючай арміі ў якасці пехацінца, мінамётчыка і наводчыка.

— Каля вёскі Падлессе дыслацыра-ваўся летні лагер чырвонаармейцаў. Туды з Жарабковіч бегалі з сябрамі, каб паглядзець кінафільмы. Але у нядзелю 22 чэрвеня камандзір сказаў: “Хлопчыкі, ідзіце дамоў, кіна сёння не будзе. Пачалася вайна…” На наступны дзень у небе з’явіліся самалёты са свастыкай, – успамінае Аляксей Паўлавіч.

Колькі давялося перажыць, пакуль гітлераўскія салдаты і іх памагатыя гаспадарылі на залітай слязамі і крывёй беларускай зямлі…

— 10 ліпеня 1941 года фашысты акружылі вёску і па спісу, пададзе-ным здраднікам, назвалі прозвішчы 12 мясцовых камуністаў і кам-самольцаў і расстралялі іх. Сярод забітых быў мой дзядзька Ігнат Пра-невіч. А літаральна праз два месяцы расстралялі і бацьку. Засталіся ў мяне толькі мама і сястра. Як жа мы чакалі вызвалення, – са слязамі на вачах успамінае ветэран. 3 лета 1944 года 18-гадовы Аляксей Праневіч – у дзеючай арміі. Спачатку яго вучылі на кулямётчыка ў Смаленскай вобласці, потым адправілі пад Варшаву, дзе ішлі баі за вызваленне сталіцы Польшчы.

Аднойчы пасля вячэры да байцоў падышоў старшы лейтэнант:

— Пехацінцы, хто з вас хоча стаць сапраўдным мінамётчыкам. Патрабуюцца толькі добраахвотнікі. Сярод смельчакоў вызваўся і радавы Праневіч.

15 студзеня 1945 года малады салдат прыняў баявое хрышчэнне. Першы бой – фарсіраванне Віслы – запомніўся назаўжды. За ўдзел у баях па вызваленні Варшавы 17 студзеня 1945 года яму была аб’яўлена падзяка загадам Вярхоўнага Галоўнакамандуючага Іосіфа Сталіна. Потым былі падзякі за ўзяцце горада Шпандау і сталіцы Германіі – Берлін.

Аляксей Праневіч ваяваў смела, прымаў удзел у шматлікіх ваенных аперацыях і баявых дзеяннях. Вялікую Перамогу сустрэў на Эльбе. Маладому байцу пашчасціла – ён вярнуўся з вайны жывым і ні разу не быў паранены. Але колькі баявых таварышаў назаўжды засталіся там, на чужой зямлі, загінуўшы ад фашысцкай кулі…

— Тройчы пасля бою ў жывых нас заставалася трое з усёй роты: я, мой сябар Мікалай Ярашоў з Мазыра і наш камандзір, які неаднойчы гаварыў:

— Хлопцы – вы самыя шчаслівыя. Калі пасля вайны патрэбна будзе дапамога, заўсёды звяртайцеся.

— 7 мая 1945 года камандзір загінуў, а праз некалькі дзён прыйшоў указ аб прысваенні яму звання Героя Савецкага Саюза, — расказвае Аляксей Паўлавіч.

Пасля Перамогі яшчэ да красавіка 1949 года радавы Праневіч служыў у арміі: спачатку наводчыкам-мінамётчыкам, а потым у часцях сувязі фельд’егерам на сакрэтнай службе.

Дэмабілізаваўся. Прывыкаў да цывілізаванага раскладу. Аляксей Паўлавіч працаваў сакратаром сельсавета, на чыгуначным складзе, у ашчадным банку. Навыкі, атрыманыя падчас службы, спатрэбіліся і ў мірным жыцці: шмат гадоў працоўная дзейнасць Праневіча была звязана з часцямі сувязі, на гэты раз у Баранавічах. Менавітасюды   ён   пастаянна ездзіў на цягніку з родных Жарабковіч.

3 вёскі Яцкаўшчына і абранніца Аляксея Паўлавіча — адна і на ўсё жыццё – жонка Надзея Піліпаўна. Больш за 50 гадоў у ладзе і згодзе пражылі працавітыя, шчырыя людзі Аляксей і Надзея Праневічы. Цяпер, калі абодвум ужо за 80 гадоў, яны, як і ў маладосці, разам, падтрымліваюць, дапамагаюць адзін аднаму і радуюцца жыццю. Па-ранейшаму Надзея Піліпаўна з хваляваннем слухае ўспаміны мужа пра вайну і баявых сяброў і з гонарам глядзіць на яго парадны пінжак з ордэнамі і медалямі (самы дарагі – ордэн Чырвонай Зоркі) – адзнакамі доблесці, гераізму і мужнасці звычайнага салдата Вялікай Айчыннай вайны. Для яго, як і для ўсіх ветэранаў, самы дарагі дзень – 9 мая: гучаць віншаванні, але не схаваць слёз — ажываюць успаміны пра баі, загінуў-шых аднапалчан… Дакладна сказана – свята са слязамі на вачах. Яно падарыла радасць новага дня пад мірным небам, якое яны, салдаты Перамогі, у сваю чаргу, падарылі нашчадкам.

                                                                                                                           Галіна КАНЬКО

   Канько, Г. Жыве ў Жарабковічах ветэран Аляксей Паўлавіч Праневіч / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 20 сак. – С. 2.

Дарагія мае землякі

 Кожная новая сустрэча з роднай вёскай пакідае след y душы. Хочацца ўспамінаць прыемныя імгненні дзяцінства, юнацтва, людзей, якія былі побач з табой… 3 захапленнем і гонарам заўсёды глядзела я на ветэранаў — герояў мінулай вайны. A такіх паважаных людзей y Зарытаве і Жарабковічах было вельмі многа — амаль y кожным доме. Калі свята якое, надзенуць яны выхадныя фрэнчы з ордэнамі і медалямі, ідуць па вуліцы да клуба, a ўзнагароды ціхенька пазвоньваюць, нібы гамоняць… Я ўсё здзіўлялася: як гэта дзязька Алёша Парасевіч, які так спрытна пляце кошыкі, арудуе сякерай на будоўлі, змог разам яшчэ з адным аднавяскоўцам — Іванам Барташэвічам — узяць y палон некалькі дзесяткаў гітлераўцаў, абяззброіць іх, пры гэтым y сваім аўтамаце не маючы ніводнага патрона… У памяці мой родны дзядуля-ветэран— Фёдар Барташэвіч, які ваяваў за Кёнігсберг, быў цяжка паранены і вярнуўся дамоў з адным вокам…

…Простых, сціплых, сумленных, зусім мірных маіх землякоў выбраў час, і яны адстаялі Радзіму, захілілі яе ад лютага ворага. Вось толькі гады бягуць вельмі хутка, і здаецца, насуперак прыродзе, завяршаюць зямное жыццё нашы дарагія ветэраны. 3 той вялікай кагорты маіх землякоў засталося ў жывых усяго сямёра…

Ля магазіна сустрэлася з дзядком: углядалася ў яго, a ён — y мяне. Дык гэта ж Аляксей Паўлавіч Праневіч! Павіталіся, прыселі на сходах і павялі гаворку пра жыццё-быццё. Зразумела ж, успомнілі подзвігі дзядзькі Аляксея. Яшчэ і 19 гадоў не споўнілася, як быў прызваны ў армію. Спачатку служыў y запасным палку пад Смаленскам, пасля накіравалі на першы Беларускі фронт, пад Варшаву. Фарсіраваў Віслу, вызваляў Польшчу, пасля Германію.

Дзядзька Алёша на імгненне задумаўся, нібы прыпамінаючы нешта вельмі важнае:

— Шмат загінула людзей на подступах да Берліна, — столькі гадоў прайшло, a ў вачах ветэрана сляза…

Супраціўляўся немец y сваім логаве, але супрацьстаяць мужнасці і гераізму савецкіх байцой было немагчыма. Рэйхстаг бачыўся ўжо зусім блізка, і Аляксей Паўлавіч разам з аднапалчанамі прабіваўся іменна ў гэ-тым накірунку. Трэба ж, не паспеў: танкісты прынеслі навіну, што Германія капітулявала…

— Мы не верылі, што канец вайне. Ад радасці палілі ўверх напэўна з усіх відаў зброі, якая ўдзельнічала ў баях. Такога салюту свет не чуў і не бачыў…

Аляксей Паўлавіч усё ж пабываў ля рэйхстага. A на рацэ Эльбе сустракаўся з амерыканцамі: сувенірамі абменьваліся — хто зорачку, хто кісет, a то і проста гарачыя поціскі рук. Мы былі па адзін бок барыкадаў…

A пасля была служба ў Германіі па ахове парадку: жыццё набірала новую сілу. Вярнуўся дамоў былы мінамётчык Аляксей Паўлавіч Праневіч у 1949 годзе. На грудзях — ордэн Чырвонай Зоркі, медалі “За адвагу”, “За вызваленне Варшавы”, “За ўзяцце Берліна”, “За фарсіраванне Віслы”.

— Я, можна сказаць, пражыў ужо жыццё і шмат чаго пабачыў, — сказаў напаследак ветэран. — Большага гора, болю, жаху, чым вайна, — няма. Каб ніколі і нікому яе не спазнаць!

Развіталіся з дзядзькам Алёшам цёпла, па-зямляцку. Вельмі хацелася яшчэ праведаць Фёдара Аляксеевіча Леваша, які 14-гадовым хлапчуком пайшоў некалі на вайну. Яшчэ моцная хата, дагледжаная, a на падворку — аўтамабіль. Адзін жыве Фёдар Аляксеевіч, але на выхадныя іншы раз наведваюцца дзеці, унукі. Вось і чакае іх дзядуля. Гасцям ён заўсёды рады, гаваркі, шчыры — жыццялюб! Пра вайну ўспамінае не вельмі ахвотна — вядома, столькі яна прынесла людзям гора. Зусім падлеткам, па ўласным жаданні падаўся некалі ў атрад Каўпака, які з баямі праходзіў непадалёку ад вёскі. Прынялі юнака ў якасці разведчыка. Іх было сямёра адважных хлопцаў, якія дзейнічалі на пярэднім краі. Наводзілі агонь на варожыя аб’екты, бралі “языкоў” і здабывалі важныя звесткі. Атрад наступаў на фашыстаў адкрыта, граміў іх няшчадна. Цяж-кія баі адбыліся ля Бярозы Картузскай, пад горадам Ліда…

Пасля вызвалення Беларусі шлях вёў на Берлін. I зноў жорсткія баі, радасныя імгненні вызвалення польскіх, нямецкіх гарадоў. Аднак, да Берліна не паспеў дайсці салдат. Раненне ў абедзве нагі спыніла яго. Шпіталь y Германіі, пасля ў Каўнасе. Яшчэ не зусім залячыў раны, але добраахвотнікам запісаўся на вайну з Японіяй. Праўда, yцягніку, які ішоў на ўсход, атрымалі вестку аб капітуляцыі Японіі. Так і закончыўся баявы шлях салдата Фёдара Леваша. Прыехаў y Жарабковічы — грудзі ў медалях, ордэн Чырвонай Зоркі — чым не герой! Гэтак жа сумленна, са-мааддана працаваў y сельскагаспадарчай вытворчасці. Да старасці дажыў Фёдар Аляксеевіч у радасці і клопатах. I сёння ён рухавы, цікаўны, імклівы — такі характар y былога салдата.

Ах, як цвіла сёлета каліна!  Белыя суквецці, духмяныя і буйныя ад цяжару схіліліся на плот. У гэтым прыго­жым куточку змайстраваў сабе лавачку дзядуля Іван. Тут ён і праводзіць большую частку дня: падапрэцца кіёчкам і глядзіць на вуліцу, дзе кіпіць жыццё. Вяскоўцы ідуць, вітаюцца з шаноўным чалавекам, прыпыняюцца, каб паразмаўляць. Ён рады гэтаму, вядома, адзін y хаце застаўся…

Іван Фёдаравіч Мікуліч — старэйшы жыхар вёскі Жарабковічы, — 1911 года нараджэння. Пабачыў бяды на сваім вяку: дзве вайны прайшоў — фінскую і Вялікую Айчынную. 18-гадовым юнаком трапіў y Карэ-лафінск, адтуль — на вайну з белафінамі. Быў наводчыкам-карэкціроў-шчыкам. Ваяваў y адной звязцы з аднавяскоўцам і сябрам на ўсё жыццё — Іванам Іванавічам Парасевічам.

…Пасля была Вялікая Айчынная вайна. Удзельнічаў y жорсткіх баях пад Кёнігсбергам. I сёння памятае, як бралі вышыню, на якой замацаваўся варожы кулямётчык. Дакладныя дзеянні наводчыка-карэкціроўшчыка Мікуліча, магутны ўдар “кацюшы” — і вышыня ўзята. Медаль “За адвагу” тады заззяў побач з узнагародамі “За абарону Запаляр’я”, “За баявыя заслугі”. Пасля яшчэ прыбавіўся медаль “За ўзяцце Кёнігсберга”.

Сем гадоў на вайне. Толькі ў 1947 годзе Іван Фёдаравіч Мікуліч вярнуўся дамоў…

Мне вельмі хацелася наведацца яшчэ і да Міхаіла Сяргеевіча Грамака, Сямёна Ігнатавіча Шагуна, Міхаіла Юльянавіча Бандзіча, Уладзі-міра Георгіевіча Штундзера — сапраўдных герояў той далёкай вайны. Столькі іх засталося са шматлікай кагорты ветэранаў — маіх аднавяскоўцаў. На жаль, сёння некаторыя цяжка хварэюць, але мацуюцца, імкнуцца быць y курсе ўсіх жыццёвых спраў і падзей. Жывіце доўга, дарагія землякі!

                                                                               Аліна Лапіч.

  Лапіч, А. Дарагія мае землякі : [ветэраны в. Жарабковічы Аляксей Паўлавіч Праневіч, Фёдар Аляксеевіч Леваш, Іван Фёдаравіч Мікуліч] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 1 ліп. – С. 3.

Дарога вяла на Захад…

 Хлапчукі – народ пранырлівы, дасціпны. Ледзь толькі адгрымеў бой, як яны ўсім гуртам паспяшаліся на завіньскую горку. Дыміліся абгарэлыя сосны. То тут, то там ляжалі кучы гільзаў, снарады, разбітая тэхніка. У адной з траншэй Стась натрапіў на дзве жалезныя скрынкі з патронамі. Непрыкметна аднёс іх убок і паставіў пад густой ялінай. Неўзабаве знайшоў з разбітым прыкладам вінтоўку і таксама схаваў. A вечарам разам з бацькам перанеслі знаходку бліжэй да хаты. Потым абодва яшчэ некалькі разоў вярталіся на месца баёў.

Тайнік y Смаленіках папаўняўся і папаўняўся зброяй. Больш як год ляжала яна тут. A калі наладзілася сувязь з партызанскім атрадам, якім камандаваў К. Арлоўскі, Стась з дазволу бацькі перадаў лясным салдатам каля двух тысяч патронаў, некалькі вінтовак і гранат.

У Смаленіках многія ведалі, што Стась з’яўляецца партызанскім су-вязным. Нават солтыс з Мядзведзічаў даведаўся пра гэта. Даведаўся, але маўчаў. Відаць, і ён меў пэўныя адносіны да машукоўскага лесу і атрада народных мсціўцаў, які тут дыслацыраваўся. Інакш адкуль бы ведаць пра тое, дзе немцы альбо паліцаі рабілі засады, і дзе ёсць „вароты”, праз якія можна свабодна прайсці на другі бок шашы. Звычайна кожная карная аперацыя фашыстаў распрацоўвалася тайна, аб ёй ведала зусім абмежава-ная колькасць людзей. Тым не менш партызанам станавіўся вядомы іх план, таму і не ўдавалася яго ажыццявіць.

Ведаючы прыхільнасць солтыса да партызанаў, Станіслаў Равяка дзейнічаў смялей. Ніхто з паліцэйскіх не правяраў яго кошык, з якім ён адпраўляўся ў лес па грыбы альбо ягады, ніхто не затрымліваў яго, калі ішоў y Мядзведзічы ці іншую суседнюю вёску. A там ён дзяліўся са сваякамі і знаёмымі навінамі, аб якіх даведваўся ад партызан. А навіны ў той час былі ўжо добрымі, радаснымі. Ну як не парадуешся, калі адкінулі фрыца ад Масквы, калі прарвана кальцо ленінградскай блакады, калі фронт наблізіўся ўжо да самага Смаленска. Яшчэ праз колькі часу былі вызвалены Бабруйск, Мінск, уся шматпакутная Беларусь. Дарога ляжала далей, на Захад. Сабрала маці Анэля Іосіфаўна рэчавы мяшок і Стасю, настаў яго час адкрыта ўзяць y рукі зброю. Паўтара месяца Станіслаў Равяка праходзіў падрыхтоўку ў стралковым батальёне пад Масквой. Затым – Другі Беларускі фронт, баі за вызваленне Польшчы, Чэхаславакіі. Многія баявыя аперацыі сцерліся з памяці пад цяжкім напластаваннем пасляваенных дзесяцігоддзяў. Многае помніцца і цяпер.

– Ніколі не забуду бітву на Одэры, – гаворыць Станіслаў Вікта-равіч. – Пасля гадзіннай артылерыйскай апрацоўкі супрацьлеглага берага, на якім умацаваўся праціўнік, наша пяхота пачала фарсіраваць раку. Асноўная наша ўвага была сканцэнтравана на тым, каб як мага хутчэй дасягнуць берага. Хвіліны станавіліся непамерна доўгімі. Вада пачырва-нела ад крыві. Да мэты было ўжо зусім блізка, як раптам лодку, y якой перапраўлялася наша аддзяленне, разбіла снарадам. Моцна стомленыя, y набрынялай вопратцы мы ўсё ж уварваліся ў траншэі праціўніка. Раненыя сваім целам закрывалі амбразуры агнявых кропак. 3 нашага аддзялення аўтаматчыкаў засталося толькі трое, і мне ў ытм ліку пашанцавала ўцалець.

3а Одэрам, нахаду папаўняючыся свежымі сіламі, наш стралковы полк, як і суседнія, узяў накірунак на Чэхаславакію. Нямала крыві пралілі на гэтай зямлі, вызваляючы адзін за адным населеныя пункты і сталіцу Чэхаславакіі Прагу.

На гэтым баявы шлях радавога Равякі не закончыўся. У заходніх абласцях Украіны яму давялося ачышчаць тэрыторыю ад бандэраўскіх банд, што туляліся ў гарах і распраўляліся з людзьмі, якія актыўна ўключаліся ў калектыўнае жыццё, аднаўлялі ўсё, што было разбурана і знявечана вайной.

Смаленікоўскаму франтавіку Станіславу Віктаравічу Равяку не прыйшлося адпачываць пасля перамогі. На ўсю вёску ён быў адзіны муж-чына, якога не пакалечыла на доўгіх ваенных дарогах. І ў плуг упрагаўся разам з салдацкімі ўдовамі, і будаваў жыллё, a затым працяглы час працаваў жывёлаводам. Франтавыя заслугі Станіслава Віктаравіча адзначаны двума ордэнамі і некалькімі медалямі; мірныя – граматамі, удзячнымі пісьмамі. A самая большая ўзнагарода, лічыць Станіслаў Віктаравіч, – гэта  павага   аднавяскоўцаў.

                                                                           Ф.ЛАПАНІК

 Лапанік, Ф. Дарога вяла на Захад… : [Станіслаў Віктаравіч Равяка, Смаленікі] / Ф. Лапанік // Будаўнік камунізму. – 1990. – 5 мая.

Пражская вясна сяржанта Равякі

Пешшу дайшоў да Прагі, а ў госці да сваякоў ездзіць на скутэры

 Шматлікія спробы дазваніцца да Станіслава Равякі, каб атрымаць згоду на сустрэчу-гутарку,завяршаліся беспаспяхова. Толькі познім вечарам трубка на другім канцы сувязі загаварыла голасам свайго гаспадаспадара.

Станіслаў Віктаравіч паведаміў, маўляў, свята сёння, а таму разнастанныя нетэрміновыя работы, якіх на вёсцы гэтым часам шмат, можна і адкласці. I дабавіў між іншым: “Да сваяка ездзіў. Я скутэр купіў.

Што ў тым незвычайнага? Нічога, увогуле: названы від транспарту карыстаецца палулярнасцю, заваёўвае ўсё новых прыхільнікаў. Справа ж у тым, што сёлета ўдзельніку Вялікай Айчыннай вайны, жыхару вёскі Смаленікі споўнілася 89. Дзень нараджэння ў Станіслава Віктаравіча на наступны пасля свята Вялікай Перамогі дзень.

Упершыню сёлета самае дарагое для кожнага франтавіка свята старому салдату прыйшлося сустракаць без дарагога чалавека. У лютым не стала жонкі Ганны Адамаўны, у згодзе, узаемапавазе і паразуменні з якой пройдзена амаль 64 гады жыцця.

Станіслаў Віктаравіч паказвае захаваныя з вайны друкаваныя падзякі, розных часоў газетныя выразкі, сціплыя франтавыя трафеі. “Не-бяспечнай нямецкай брытвай ужо не карыстаюся — ёсць электрычная, а вось таксама прывезенае з фронту круглае кішэннае люстэрка, здараецца, і зараз служыць па прамым прызначэнні”, — тлумачыць ветэран.

Але ж на фронт у складзе рэгулярнай арміі ён трапіў не адразу. У адносна недалёкім ад яго родных Смаленікоў Машукоўскім лесе базіраваўся адзін з партызанскіх атрадаў, камандаванне якога і пажадала бачыць Станіслава Равяку сваім сувязным. Слухаў, назіраў за перамяшчэннем нямецкіх войскаў, чыгуначных саставаў і аўтакалон, выконваў іншыя заданні і партызанскія даручэнні. Атрыманая такім чынам каштоўная разведінфармацыя станавілася вядомай партызанскаму камандаванню. Як мінімум аднойчы давялося прыняць непасрэдны і, між іншым, паспяховы ўдзел у чыгуначнай дыверсіі на адным з перагонаў непадалёку ад Рэйтанава.

Разам з пераможнымі залпамі вызваленчай аперацыі “Баграціён” прыйшла і павестка. Вагон-цяплушка, нары ў 2 ярусы і шлях на Усход. “Паколькі зялёнае святло давалі ў першую чаргу эшалонам, што рухаліся ў накірунку фронту, да размешчанага ў зямлянках падмаскоўнага вучэбнага лагера, ехалі доўга”,—узгадвае франтавік. Адзенне з чужога пляча, са слядамі вайны, курс маладога байца ўмясціўся тыдні ў два — не больш. Патрымаць, сабраць-разабраць аўтамат і станкавы кулямёт, паказалі як абыходзіцца з гранатай, каб тая не ўзарвалася ў руках — вось і ўся навука перамагаць.

Назад, на Захад. Фронт “дагналі” ўжо за Брэстам. Пераабмундзіравалі ва ўсё новае, пісталет-кулямёт Шпагіна ў рукі, некалькі гранат у падсумку. Так і стаў Станіслаў Равяка радавым стралком 36-га стралковага палка. Пяхота, куды нікому не ахвота, — часта можна было пачуць ад франтавікоў.

Хрышчэнне боем Станіслаў Равяка прыняў на рацэ Одэр.

Пад націскам савецкіх войскаў фашысцкая армія кінулася ў адступленне. Для забеспячэння свайго адходу, аднак, на ўчастку фронту, дзе наступаў 36-ы пяхотны, немцы пакінулі прыкрыццё. Шквал агню засеўшых у бліндажы фашысцкіх кулямётчыкаў не даваў узняць галавы. “Знішчыць!” — такі загад камандавання атрымаў радавы Равяка і яшчэ 4 байцы. Як прыгадвае, 150-200 метраў, што аддзяляла іх ад умацаванага кулямётнага гнязда, удалося пераадолець, дзякуючы высокаму чароту, што пакрываў бераг ракі. Далей у ход былі пушчаны гранаты. Не менш за 2 дзесяткі іх, што адна за адной паляцелі ў вентыляцыйную шахту бліндажа, зрабілі сваю справу. Страляных кулямётных гільзаў, як узгадвае, было столькі, што і падводай за раз не вывезці.

За першым боем былі іншыя. Многа, жорсткіх, кровапралітных, адкуль, здавалася, жывым ужо не выйсці. Стаў сяржантам, а светлы Дзень Перамогі сустрэў у Празе. Пасля франтавы лёс закінуў у Карпаты, дамоў жа Станіслаў Віктаравіч вярнуўся толькі ў канцы пераможнага 1945-га…

                                                         Іван КАВАЛЕНКА.

 Каваленка, І. Пражская вясна сяржанта Равякі / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 24 чэрв.  – С. 1, 2.

У лясах над Шчарай

 Свяціца сёлета юбілярка – ёй 470 ад роду— ад таго часу, калі людзі выбралі гэта акружанае лесам месца для свайго аседлага пражывання.Гісторыя вёскі амаль паўтысячагодняя, умясціла ў сябе мноства і шчаслівых, і драматычных падзей. У час Вялікай Ай–чыннай Свяціцу двойчы паліліфашысты. Але, няскораная, яна адрадзілася, адбудавалася і сёння ўражвае сваёй непаўторнай прыгажосцю. А колькі мясцовых жыхароў у ваенны час пайшлі ў партызанскія атрады змагацца з фашысцкімі акупантамі, колькі працягвалі вызваленчы паход у дзеючай арміі да Берліна… Дзеля Перамогі,дзеля міру, дзеля свабоды роднай беларускай зямлі, дзеля шчасця Свяціцы і землякоў.

Адным з такіх герояў стаў Васіль Іванавіч Русакевіч. Старэнькія свяцічане, якія ведалі яго, шмат добрага могуць расказаць пра яго, маладыя  зцікавасцю слухаюць, пускаюць у сваё сэрца гісторыю мужнасці ў вобразе славутага земляка, сціплага і бясстрашнага, якім ён быў усё жыццё. Простагероя. Успомнім… Ён адзін з тых, хто набліжаў Перамогу.

Напрадлецці 1965 года ў якасці карэспандэнта ляхавіцкай раённай газеты мне давялося пабываць у вёсцы Хатынічы, так званай, Ганцавіцкай зоны, бо на той час два суседнія раёны былі злучаны ў адзін. Помню, як сёння: лясная пакручастая дарога падсыхаць і не думала пасля бурнага веснавога разводдзя. Паўсюль рытвіны і ўхабы, пясчаныя пагоркі і глыбокія калюжыны. Грузавое таксі, самы зручны для палескіх мясцін транспарт, нудна ляпаючы ашмоццем парванага брызенту, мо з гадзіну пхалася раз’езджаным ушчэнт гасцінцам і, нарэшце, спынілася пасярод вёскі, дарэчы, апісанай Якубам Коласам “У палескай глушы” як Хатовічы. Тая ж старая, занядбаная царква, тая   ж на дзіва    гразкая вуліца, а ў канцы яе, насупраць вясковай крамы, у   нейкай несамавітай хаціне месцілася   кантора   калгаса “Першае     мая”. Вось тады я і пазнаёміўся з Русакевічам Васілём Іванавічам, старшынёй праўлення, чалавекам не дужа высокага росту, але каржакаватым і, як падалося, вельмі ўжо зычліва-лагодным. У сваю чаргу, даведаўшыся, адкуль перад ім такі малады назола, Васіль Іванавіч дапамог “арганізаваць” газетны матэрыял, а ў выніку я вярнуўся ў рэдакцыю з ёмкай замалёўкай пра лепшую хатыніцкую даярку, здаецца, ці не Ганну Кулан.

Варта сказаць, тым сонечным летам, калі я ўжо сур’ёзна авалодваў газетнай справай, па волі лёсу мне выпала стаць сведкам многіх радасных, светлых, а таксама і сумных падзей. Менавіта тады, пасля працяглага маўчання, упершыню ўрачыста было адзначана 20 гадоў Вялікай Перамогі над нямецка-фашысцкай Германіяй. О, гэта былі шчаслівыя і вясёлыя дні! Бадай, ці не ў кожным населеным пункце, у вёсцы і мястэчку, за адным святочным сталом сядзелі былыя франтавікі, партызаны, падпольшчыкі, усе ў ззянні ордэнаў і медалёў, пакрысе цадзілі свае “баявыя” сто грам і гучна радаваліся мірнаму жыццю, за якое было праліта столькі многа салдацкай крыві. Асабіста я ў той пагодлівы дзень, 9 Мая, пабываў на людным мітынгу ў Мазурках, што на Ляхаўшчыне, а потым патрапіў і ў Ганцавічы, дзе на беразе Цны ў маляўнічым лясным закуточку пад назвай Горкі да позняй ночы, да першых майскіх салаўёў шумела народнае гулянне. Забягаючы на-перад, скажу: праз некалькі гадоў іменна ў гэтых урочышчах насыплюць Курганы Славы, узвядуць велічныя помнікі з імёнамі і прозвішчамі землякоў, якія загінулі на франтах Вялікай Айчыннай вайны.

За колькі месяцаў да таго першага, юбілейнага, святкавання Дня Перамогі мне як супрацоўніку раённай газеты давялося напісаць шмат нарысаў, замалёвак, карэспандэнцый пра ўдзельнікаў гераічнай барацьбы з фашызмам –  франтавікоў і партызан, пра іх ратныя, баявыя подзвігі. Часцей за ўсё героямі газетных матэрыялаў станавіліся мае землякі, ураджэнцы Ганцаўшчыны, таму і не дзіўна, што ў знакамітым урочышчы Горкі дапытлівага карэспандэнта пазнавалі і ледзь не сілком цягнулі за свае імправізаваныя сталы. Толькі пазней, калі адшумела людское вяселле і калі, па сутнасці, здарылася тое, непапраўнае, я доўга шкадаваў, што ў час сваёй адзінай сустрэчы з Васілём Іванавічам Русакевічам мала размаўляў пра яго партызанскія справы і не напісаў усё, чаго гэты мужны чалавек сапраўды заслугоўвае. У памяці так і засталіся паасобныя згадкі з ягонай баявой біяграфіі, ды яшчэ цепліцца ў душы незабыўная асабістая ўдзячнасць.

Калі пачалася вайна, і фашысты, лічы, вокамгненна захапілі палескія мясціны, Васілю Іванавічу не споўнілася нават і дзевятнаццаці. А нарадзіўся ён 15 лістапада 1922 года на Ганцаўшчыне, у густанаселенай вёсцы Свяціца, якая значна пазней разам з суседнімі Навасёлкамі была перададзена ў склад Ляхавіцкага раёна. Яшчэ падлеткам Васіль пачаў працаваць рабочым на лесанарыхтоўках, таму што вакол роднага селішча распрасціраліся велізарныя балоты, і ворнай зямлі ў сялян практычна не было. Ледзь толькі над Шчарай загрымелі жорсткія баі, Русакевіч з першых дзён ліхалецця пайшоў у партызаны, балазе, прытуліцца народным мсціўцам было дзе: на многія сотні вёрст тут цягнуцца лясы і лясы. Адвечныя бацькоўскія пра-сторы сталі партызанскім краем, а вёску Свяціца і ўвогуле напаткаў лёс Хатыні. Нямецкія карнікі, аднойчы прарваўшыся за Шчару, спалілі тут 160 хат, амаль усе сялянскія пабудовы – хлявы, гумны, свірны, пры гэтым расстралялі, замучылі шмат ні ў чым не вінаватых людзей. Свяціца на доўгі час апусцела зусім, і толькі вецер падымаў на пажарышчах султаны шэрага попелу.

Сваю барацьбу з ненавісным ворагам Васіль Русакевіч пачаў і закончыў у партызанскім атрадзе імя Аляксандра Матросава – спачатку быў радавым, пасля вырас да камандзіра ўзвода. Побач, у Быценскіх лясах, паспяхова ваявалі атрады “За Радзіму”, імя Чкалава, імя Сільніцкага і іншыя. На базе іх неўзабаве была створана 20-я партызанская брыгада імя В. С. Грызадубавай. Абсяг яе расшырыўся і цяпер ахапіў такія раёны, як Чырвонаслабодскі, Быценскі, Ляхавіцкі, усходнюю частку Ганцаўшчыны, дзе ў Раздзялавічах быў створаны атрад самаабароны. Такія ж фарміраванні па месцы жыхарства меліся ў Залужжы, Тухавічах і некаторых іншых вёсках. Вось толькі кароткі пералік важнейшых баявых аперацый, якія правялі над Шчарай партызаны брыгады і ў якіх нязменна ўдзельнічаў Васіль Русакевіч са сваім адважным і згуртаваным узводам.

Так, на чыгуначных участках Баранавічы— Лунінец, Баранавічы—Быцень лясныя салдаты падарвалі некалькі варожых эшалонаў і каля 900 рэек, разбурылі 5 км вузкакалейкі на адрэзку Востраў—Крывошын і больш за 300 м чыгуначнага палатна каля вёскі Тухавічы. Увесь час ішлі цяжкія баі з фашыстамі, якія імкнуліся прарвацца ў партызанскую зону. Разам з народнымі мсціўцамі суседняй брыгады імя Молатава “грызадубаўцы” каля вёскі Мінічы спалілі адзін фашысцкі танк і адзін пашкодзілі. Асабістую мужнасць і адвагу Русакевіч праявіў у баі з нямецкімі карнікамі паміж вёскамі Залужжа і Рагачы, дзе, адбіваючы нарабаванае сялянскае дабро – жывёлу, бульбу, жыта і іншыя прадукты харчавання, ягоны ўзвод “наварочаў” дзесяткі варожых трупаў. За свае партызанскія подзвігі Васіль Іванавіч быў узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны I ступені, Чырвонай Зоркі, многімі баявымі медалямі.

Але час вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў няўхільна набліжаўся, і вось 12 ліпеня 1944 года брыгада імя В. С. Грызадубавай злучылася з рэгулярнай арміяй. Усе шэсць партызанскіх атрадаў былі расфарміраваны. Многія байцы пайшлі на фронт, а Васіля Іванавіча Русакевіча накіравалі ў глыбінку Палесся на аднаўленне разбуранай народнай гаспадаркі. Тут ён прыняў самы непасрэдны ўдзел у змаганні з пасляваенным бандытызмам. Маючы багаты вопыт партызанскай барацьбы, Васіль Іванавіч аднойчы ўласнаручна захапіў і абясшкодзіў былога паліцая, які хаваўся на непраходных хатыніцкіх балотах, падпільноўваў і забіваў партыйна-савецкіх работнікаў, былых франтавікоў і партызан. У1955 годзе, калі пачалося узбуйненне калектыўных гаспадарак, з вёскі Люсіна Русакевіч пераехаў у Хатынічы, дзе ўзначаліў калгас “Першае мая”. Цэлае дзесяцігоддзе працаваў на гэтай турботнай пасадзе, пад яго кіраўніцтвам гас-падарка была ўжо на добрым уздыме, калі шырока вядомага ў наваколлі калгаснага старшыні не стала.

Неяк на пачатку жніўня таго ж памятнага 1965 года, прыехаўшы ў Ляхавічы на працу, я сустрэў каля рэдакцыі амаль увесь партыйны райкам з яркімі жалобнымі вянкамі. Знаёмыя растлумачылі: пасля аперацыі на апендыцыт памёр старшыня хатыніцкага калгаса Васіль Іванавіч Русакевіч. Мужны партызан і выдатны гаспадарнік пахаваны на гарадскіх могілках у Ганцавічах, а было яму ўсяго толькі 43 гады.

                                                            Віктар Гардзей

 Гардзей, В. У лясах над Шчарай / Віктар Гардзей // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 15 жн. – С. 3.

Гардзей, В. У лясах над Шчарай / Віктар Гардзей  // Наша Перамога: Хроніка Вялікай Айчыннай вайны. – Мінск, 2004. – С. 267-269.

ЛЮБІМЫ МАЙ

 Наш зямляк, кулямётчык Уладзімір Таранда сустрэў Перамогу на Эльбе

Салдаты… Колькі іх, маладых і сталых, мужных і моцных духам, прайшло праз пекла Другой сусветнай вайны, абараняючы і вызваляючы народы, краіны, абпаленыя вайной землі. I якое шчасце было вярнуцца дамоў з перамогай і мірам! Сярод іх наш зямляк, жыхар вёскі Гулічы Жарабковіцкага сельсавета Уладзімір Таранда.

Летам 1944 года 17-гадовага юнака прызвалі.ў Чырвоную Армію. Хутка прайшоў вучобу на камандзіра кулямётнага разліку і адразу разам з таварышамі па зброі адправіўся ў дзеючую армію на 2-гі Беларускі фронт. Баявое хрышчэнне салдата было ва ўкраінскім горадзе Жытомір. I сёння праз гады ветэран часта ўспамінае і ноччу сніць той страшны бой.

– Услед за асноўнымі сіламі нас перапраўлялі праз рэчку на плытах. Фашысты вялі моцны абстрэл артылерыяй. Адзін з пантонаў, на якім знаходзіўся танк, быў разбіты і затануў. Было страшнавата. Мы ўсе не-абстраляныя, жыць вельмі хацелася, бо маладыя былі. Але не ўсім давялося тады выжыць. На вачах у аднапалчан быў цяжка паранены камандзір, загінулі многія салдаты. Але ўсё ж загад камандавання – прайсці наперад, замацавацца на зададзеным аб’екце – быў выкананы, – расказвае Уладзімір Аляксеевіч.

Пасля кулямётчык вызваляў ад фашысцкіх захопнікаў Латвію. На латышскай зямлі беларус Валодзя Таранда быў моцна паранены ў плячо і атрымаў кантузію, у выніку якой часткова страціў зрок. Больш за месяц салдат лячыўся ў шпіталі і, нарэшце, дачакаўся вердыкту ўрачоў медсанбата: годны да страявой службы.

Пасля зноў быў фронт: гэтак жа ў складзе “царыцы палёў”, аднак з павышэннем у званні і на пасадзе камандзіра кулямётнага аддзялення. Наш зямляк ваяваў смела, прымаў удзел у шматлікіх ваенных аперацыях. Вялікую Перамогу сустрэў на Эльбе. Па дарозе ў Берлін яго часць дагнала доўгачаканая радасная навіна: “Перамога! Фашысцкая Германія капітулявала!” У неба паляцела гучнае “ўра!”, а салютавалі Перамозе з усіх відаў зброі.

I сёння для 89-гадовага ветэрана любімым месяцам застаецца май. Самы пераможны месяц…

                                                                      Мікалай ГЛЕБ

  Глеб, М. Любімы май. Наш зямляк, кулямётчык Уладзімір Таранда сустрэў Перамогу на Эльбе / Мікалай Глеб // Народная трыбуна. – 2010. – 2 ліп. – С. 11.

Ехаў я да Берліна,

а па дарозе дагнала навіна: Перамога!

 

 Людскія лёсы. Яны такія розныя і непадобныя. Кожны пражывае сваё жыццё.

Летам 1944 года 10 юнакоў з вёскі Гулічы прызваліся ў дзеючую Чырвоную Армію. Родныя іх разам адпраўлялі на зборны пункт у Баранавічы, а далей у кожнага быў свой лёс, свая вайна, але адно жаданне: змагацца з ворагам, які прынёс шмат гора і пакут роднай Беларусі і іншым народам Еўропы.

Баявое хрышчэнне салдата Уладзіміра Аляксеевіча Таранды з вёскі Гулічы было ва ўкраінскім горадзе Жытомір. Пасля кулямётчык вызваляў ад фашысцкіх захопнікаў Латвію. На латышскай зямлі беларус Валодзя Таранда быў моцна паранены ў плячо і атрымаў кантузію, у выніку якой часткова і назаўсёды страціў зрок. Больш за месяц паранены салдат лячыўся ў шпіталі і нарэшце дачакаўся вердыкту ўрачоў, маўляў, годны да страявой службы.

Па дарозе ў Берлін яго часць дагнала доўгачаканая радасная навіна: Перамога! Фашысцкая Германія капітулявала!.

Разам з аднапалчанамі Уладзімір Таранда вярнуўся ў Рыгу, дзе і адсвяткавалі Перамогу: у неба ляцела гучнае ўра, і салютавалі Перамозе з усіх відаў зброі.

Да 1946 года служыў салдат пад Ленінградам. Пасля дэмабілізацыі вярнуўся ў родныя Гулічы і разам з аднавяскоўцамі будаваў мірнае пасляваеннае жыццё, працаваў у калгасе, выгадаваў і даў пуцёўку ў жыццё 5 дзецям, дапамагае 7 ўнукам, радуецца 2 праўнукам, з гадамі ўсе часцей успамінае юнацтва, абпаленае вайной, і той цёплы летні дзень 1942 года, які мог стаць для Уладзіміра Аляксеевіча апошнім у жыцці.

– На чыгунцы, недалёка ад хутара, дзе я жыў разам з жонкай, фашысты пад рэйкамі знайшлі партызанскую міну. Я бачыў, як яны ланцужком ішлі па канюшыне. Убачылі каля хаты мяне і патрабавалі “аўс-вайс”, якога не было. А пасля загналі ў бункер і доўга дапытвалі пра міну, – успамінае ветэран.

Нічога не даведаўшыся, гітлераўцы пагналі 22-гадовага юнака ў штаб, які размяшчаўся ў Жарабковічах. Там зноў тыкалі міну пад нос, дапытваліся, што гэта такое. Кемлівы хутаранін не разгубіўся і смела адказаў:

– Звычайнае мыла.

Пагражалі расстрэлам, але юнак стаяў на сваім. Адпусцілі дамоў. Тады ён ўпершыню перамог у схватцы з ворагам. I потым на фронце яго ахоўвалі анёл і вера ў Перамогу…

89-гадовы ветэран Вялікай Айчыннай вайны Уладзімір Аляксеевіч Таранда вельмі рэдка надзявае святочны пінжак са шматлікімі медалямі. Але ў Дзень Перамогі і Дзень вызвалення Беларусі ад фашысцкіх захопнікаў – абавязкова. I тады з гонарам крочыць па роднай вёсцы…

                                                                       Галіна КАНЬКО

 Канько, Г. Ехаў я да Берліна, а па дарозе дагнала навіна: Перамога!: [Уладзімір Аляксеевіч Таранда з вёскі Гулічы] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 20 чэрв. – С. 2.

 Родам з-пад Разані

У тыле таксама кавалі Перамогу

Марыя Фёдараўна Фаміна была вельмі ўзрушана ўвагай да яе: ” Я не ваявала, я толькі працавала, цяжка і многа…” Калі яна распачала свой расказ пра ваенныя гады, падумалася: і ў тыле быў свой сапраўдны фронт, на якім людзі паказвалі прыклады працоўнага гераізму.

Дзяўчына родам з-пад Разані закончыла сярэднюю школу і марыла вучыцца ў Маскве. Але усё перакрэсліла вайна. Неўзабаве пайшоў на фронт бацька, які працаваў бухгалтарам на торфапрадпрыемстве. Дома — матуля і чацвёра малодшых братоў і сясцёр, якія ўжо вельмі хутка спазналі, што та-кое голад. I Марыя прыняла рашэнне ісці працаваць на тор-фапрадпрыемства. Ведала, будзе нялёгка, але разумела, што яна не толькі зможа падтрымаць сям’ю, але і ўнясе свой, хоць маленькі, уклад у абарону Айчыны.

Адгружаныя вагоны торфабрыкету ішлі на Іванаўскую і Камсамольскую цеплаэлектрастанцыі, якія выпрацоўвалі электраэнергію для ваенных заводаў і фабрык, дзе днём і ноччу шылі абмундзіраванне для салдат. Каб спаўна ацаніць важнасць работы, якую выконвала дзяўчына, на імгненне можна ўявіць сабе, што спынена пастаўка паліва на цепла-электрастанцыю… Дапусціць такога было нельга, і Марыя побач з многімі жанчынамі і падлеткамі па 12 гадзін у суткі працавала не складаючы рук. іншы раз, калі не хапала людзей, заставалася на працоўным месцы і на наступную змену. Вельмі цяжка было зімой 1942-га года: лютай выдалася яна. Фрэзерным торфам, брыкетамі напаўнялі 60-тонныя вагоны, Марыі тады было даручана кантраляваць паўнату загрузкі. Рукі прымярзалі да жалеза, а яна з ліхтаром карабкалася па вагонах, вызначала, якія яшчэ патрэбна папоўніць палівам: недагруз мог быць расцэнены як шкодніцтва.

Калі выпадала магчымасць пайсці дамоў і адпачыць некалькі гадзін, гэта было шчасцем: падала на ложак, іншы раз не паспеўшы аддаць матулі хлебныя картачкі. А яны былі для сям’і багаццем: 800 грамаў хлеба не атрымліваў   ніхто,   акрамя рабочых торфапрадпрыемства. Праўда, быў гэты праснак не самым смачным, жытнёвым,   з  невядомымі прымесямі, вельмі хутка чарсцвеў,      станавіўся нібы каменны. Часта ў дзяцей балелі жываты пасля ежы. Але гэта было лепш,   чым голад. Да таго ж усе разуме-лі,     што лепшае адзенне, лепшы хлеб  патрэбен там,  дзе кожную мінуту рвуцца бомбы,   – на перадавой.

У 1943 годзе ў сям’ю, якая верыла ў Перамогу і чакала сустрэчы з бацькам, прыйшоў жалобны франтавы трохвугольнік: геройскі загінуў у адным з баёў… Трагедыю перажывалі і старэйшыя, і малодшыя. Усе разумелі, што больш спадзявацца няма на каго, трэба старацца выжываць самастойна. Калі было асабліва цяжка, дзеці перачытвалі бацькавы лісты з фронту, у якіх ён пісаў: ” Вы шчаслівыя, дзеці, бо маеце дах над галавой, не блукаеце па ваенных дарогах. Гэта вельмі страшна, калі дзеці на вайне…”

Марыя з надзеяй чакала вясны. Не было цёплай вопраткі, усё лепшае памянялі на прадукты. У сакавіку цягнулі з матуляй саначкі з бульбай аж 20 кіламетраў: у адным з населеных пунктаў пашчасціла зрабіць добры абмен, і нейкі час сям’я не галадала.

Да канца вайны падраслі малодшыя, вельмі пастарэла маці, і ўсе яны, па сутнасці, былі на руках Марыі. А яна старалася выстаяць. На вытворчасці, якая працавала для фронта і для Перамогі, Марыя Фаміна таксама была ў ліку першых. Гэта цяпер, успамінаючы былое, думае-га-дае, адкуль толькі браліся сілы так многа і цяжка працаваць. А тады, па першым клічы, пасля бяссонных начэй, толькі што адпрацаванай змены, ізноў ішла на завод. Такая самаахвярнасць, адданасць, мужнасць, гатоўнасць да подзвігу – у характары нашых жанчын. У 1945 годзе Марыя Фёдараўна Фаміна была ўзнагароджана медалём “За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 г.”.

Марыя стала прыкладам для малодшай сястры, якая закончыла школу камітэта дзяржаўнай бяспекі і разам з мужам была накіравана на работу ў Заходнюю Беларусь, трапіла ў Ляхавічы. А з ёй пераехала і сям’я. Водгукі вайны былі яшчэ чутны: праводзіліся аблавы на бандытаў, аднаўлялася разбураная вайной народная гаспадарка. Вельмі патрэбныя былі спецыялісты ва ўсіх галінах, у тым ліку і ў фінансавай. Марыя Фёдараўна, якая даўно марыла асвоіць прафесію свайго бацькі, нарэшце стала бухгалтарам, працавала ў банку. Выгадавала дачку, мае ўнука. Яна дачакалася ціхай, спакойнай старасці, у яе ёсць усё, чаго можна пажадаць. Але і сёння памятае смак таго ваеннага праснака, і на стале ніколі не прападае ніводнай крошачкі: яна ведае цану хлеба.

                                                                  Аліна Лапіч

 Лапіч, А. Родам – з-пад Разані: [пра працоўны подзвіг Марыі Фёдараўны Фаміной] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 21 крас. – С. 2.

Салдат Іван Фірусь

 Напачатку вайны яму было васемнаццаць. Зусім яшчэ юнак. Як кажуць, “малако на вуснах не абсохла”. Як і ў яго равеснікаў таго пакалення, “жыла” ў маладым палымяным сэрцы лютая нянавісць да чужынца, што прыйшоў “таптаць” родную зямлю. I ў 44-м прадаставілася такая магчымасць — праявіць свае адвагу, мужнасць і адпомсціць ворагу за прычыненыя раны. Няхай і не на Радзіме (Беларусь ужо была вызвалена), аднак фашызм яшчэ не быў поўнасцю разбіты, “работы” на фронце хапала, і падмога была не лішняй.

Хлопец з Патапавіч, наш зямляк з сапраўды народным і асабліва распаўсюджаным y той час імем Іван прызваўся ў армію.

—Пакуль размеркавалі куды трэба, “кідалі” нас, навабранцаў, са станцыі на станцыю, з горада ў горад, — пачынае расказваць сведка і ўдзельнік Вялікай Айчыннай. У Мінску на хуткую руку мяне вывучылі на радыста і накіравалі ў артылерыйскую роту.

Задача Івана — назіраць за варожымі кропкамі і паведамляць y штаб — была важнай і адказнай, армейская “пасада” — даволі небяспечнай. Часцяком “закідвалі” ў тыл праціўніка, і там здаралася неспа-дзяваная “сустрэча” з ворагам. Неаднаразова ў ходзе жорсткіх баёў перарывалася сувязь са сваімі і немагчыма было знайсці дарогу да зямлянкі.

У рэальных ваенных умовах патрабаваліся надзвычайныя пільнасць, спрыт, уменне. Адкуль гэта ў маладога, нявопытнага хлопца? Разважаць не было калі. Калі хочаш застацца ў жывых — усяму навучышся. Таму і вытрымаў далейшыя жыццёвыя выпрабаванні дастойна. Не скарыўся, не наракаў на лёс, бо загартоўка была яшчэ тая. Ды не будзем забягаць наперад.

Ад гісторый радысцкіх пяройдзем да прамудрасцяў абыходжання са снарадам: калі наш герой стаў байцом 6-га гвардзейскага палка, прызна-чылі яго гарматным нумарам.

—Па правілах гарматны разлік—дванаццаць чалавек. A нас усяго сем, напа­лову менш. — Спраўляліся. Страх прыбаўляў сілы.

Блізіўся час Перамогі. Немца гналі на Захад. Адзін за адным бралі гарады тады Усходняй Прусіі. Вораг адчайна адбіваўся, y роспачы ішоў на розныя хітрыкі.

—У Гельзіце, напрыклад, каб падмануць нашых байцоў, удала замаскіраваныя два нямецкія танкі неспадзявана распачалі стральбу. Аднак мы не разгубіліся. У Гумбініне згубілі свайго камандзіра: без усякай падазронасці на небяспеку, ён закурыў цыгарэту ў памяшканні з уключанай пліткай і… выбух. Паплаціўся жыццём y апошнія дні вайны.

Сапраўдным героем паказаў сябе Іван неаднойчы. На хаду цягніка папярэдзіць машыніста аб узгаранні аднаго з грузавых вагонаў каштавала неймаверных намаганняў. Тады ад напругі лопнула плеўра — накіравалі ў шпіталь.

…Ад баталій франтавых да… Май 45-га. Германія капітулявала (паз-ней за штурм і ўзяцце крэпасці і горада Кёнігсберга Іван атрымаў падзяку ад Сталіна). Байцы ўзрадаваліся: нарэшце дамоў. Але ў хуткім часе частку іх адправілі дабіваць японскіх мілітарыстаў, другую, дзе быў радавы Фірусь, — на Алтай. Пасляваенны час быў галодны. Патрабавалася сіла для ўборкі хлеба з палёў. Папярэдне атрымаўшы веды ў ленінградскай школе камандзіраў аддзялення цягі (рыхтавала шафёраў) — апынуўся Іван y далёкім Бійску.

—Поўны кузаў зерня, невялікі паёк на тры дні і… y дарогу (на элеватар і назад) — такі графік работы. Вясной на калёсы надзявалі ланцугі: калі вільготна, гразка — не паездзіш, мясцовасць гарыстая, слізка. Дзеці за машынай услед бягуць, плачуць, хлеба просяць, такія кволыя — сэрца разрываецца. A дарослыя, бывала, спрабавалі абрабаваць. На такія выпадкі вінтоўку з сабой выдавалі — пужнуць.

Дэмабілізавалі Івана Фіруся ў ліпені 47-га. Вярнуўся дужым, пасталелым мужчынай. На грудзях — медалі “За адвагу”. “За ўзяцце Кёнігсберга”, “За Перамогу над Германіяй”, ордэн Вялікай Айчыннай вайны 2-й ступені. Герой! Неўзабаве ўзялі вадзіцелем y санстанцыю, затым машыну “хуткай” даручылі. Пабудаваў дом y Ляхавічах. Ажаніўся. Выхаваў траіх дзяцей, дачакаўся ўнукаў. Цяпер на заслужаным адпачынку: добрасумленна адпрацаваў за баранкай адведзены тэрмін, нават шэсць гадоў yпенсіённым узросце. Падзяку ад міністра аховы здароўя мае. Жыве з сынам, даглядае гаспадарку. Апошнім часам ногі непакояць: баляць суставы. Што ж, нядаўна 80-гадовы юбілей справіў…

…Мой прыход крыху ўстрывожыў ветэрана. Усплылі чарадою ўспаміны… Жыццё “патрапала” добра. Ваеннае ліхалецце, цяжкае пасляваеннае аднаўленне, часам несправядлівыя людскія адносіны… — усяго было. Наканаванае — па-байцоўску перанёс.

…Вось вам яшчэ адна “аповесць” пра сапраўднага чалавека. Чым вызначаецца гэтае “сапраўдны?” Моцнасцю духу.

                                                                         Надзея САДОЎСКАЯ.

 Садоўская, Н. Салдат Іван Фірусь / Н. Садоўская // Ляхавіцкі веснік. – 2003. – 24 снежня.

Пуцявік з Зарэчча

50 гадоў на чыгунцы – такі працоўны стаж ветэрана Чарняўскага

 

Па слаўнай традыцыі штогод 9 мая ў гасцінным доме Івана і Марыі Чарняўскіх збіраюцца родныя і блізкія, каб разам адзначыць вялікае свята – Дзень Перамогі. А як жа інакш, галава сям’і Іван Сцяпанавіч унёс сваю часцінку ў перамогу над ворагам.

Нарадзіўся і ўсё жыццё пражыў ён у невялікай вёсцы Зарэчча Ля-хавіцкага раёна. У 1943 годзе 18-гадовы юнак разам з равеснікамі-аднавяскоўцамі вучыўся на бухгалтарскіх курсах у Баранавічах. У адзін з дзён да іх зайшлі фашысты, і іх прыспешнікі-паліцаі прапанавалі “добраахвотна” паехаць на работы ў Германію.

– Ніхто не хацеў ехаць і быць парабкам у нацыстаў. Каб не адправілі ў Германію, разам з сябрамі ўцёк працаваць на чыгунку. Было вельмі цяжка: з самага ранку да позняга вечара — работа.

Менавіта з таго часу ў юнака наладзіліся стасункі з партызанамі. Пуцевікі пастаўлялі сувязным звесткі пра фашысцкія эшалоны, здабывалі зброю, дапамагалі харчаваннем і адзеннем, неаднойчы рызыкавалі жыццём. Але інакш не маглі, бо не хацелі мірыцца з тым, што вораг топча родную зямлю, забівае людзей і імкнецца навесці свой парадак.

Пасля доўгачаканага вызвалення Беларусі Івана Чарняўскага разам з іншымі аднавяскоўцамі, якія дасягнулі прызыўнога ўзросту, прызвалі ў дзеючую армію. Трапіў у Мінскі запасны полк сувязі, адтуль накіравалі на далейшую вучобу ў Маскву. Менавіта там пачулі доўгачаканую вестку – Перамога! Але для радавога Чарняўскага вайна працягнулася, праўда, ужо на Далёкім Усходзе з мілітарысцкай Японіяй. У складзе 717-га палка сувязі 277-й дывізіі Іван Сцяпанавіч разам з аднапалчанамі чакаў сігналу (у якасці якога павінны былі прагучаць стрэлы знакамітай “кацюшы”) для пачатку наступлення.

– Мы ішлі другім эшалонам. Адзін з салдат-смертнікаў японскай арміі забіў начальніка штаба. А на пяты дзень наступлення такі ж лёс ледзьве не напаткаў і мяне. Крокаў дзесяць заставалася да смерці, – расказвае былы сувязіст. Гэта і стала яго баявым хрышчэннем. Потым былі іншыя баі, давялося суправаджаць і калону з боепрыпасамі.

Мабыць, анёл ахоўваў радавога Чарняўскага. Ён цудам застаўся жывым, калі падарваўся эшалон з савецкімі салдатамі. Памятае і свой апошні бой у гарахМаньчжурыі. Потым была служба на станцыі Лазо каля Уладзівастока. У красавіку 1947 года Іван Чарняўскі дэмабілізаваўся.

Мірнае жыццё салдат не ўяўляў без роднай Беларусі і такой мілай і дарагой сэрцу вёскі Зарэчча. Таму, нягледзячы на прапановы прадаўжаць воінскую службу, юнак вярнуўся дамоў. Там і даведаўся, што з дзевяці сваякоў (шасцёра загінулі на вайне, а двое памерлі) у жывых застаўся толькі ён.

– Адразу пайшоў працаваць на чыгунку. Так і застаўся там амаль на цэлае жыццё. Да 1993 года быў пуцевіком, абслугоўваў участак чыгункі Русіно – Кавалі. Ведаў кожную рэйку, кожную шпалу на сваім участку, – расказвае пра сваю работу Іван Сцяпанавіч.

У каханні і згодзе, падтрымліваючы і дапамагаючы адзін аднаму ўжо 59 гадоў разам Іван Сцяпанавіч і Марыя Лук’янаўна Чарняўскія. Нялёгкім было іх пасляваеннае жыццё, але ўсё ж радасных імгненняў было значна больш. Шчырымі, спагадлівымі, працавітымі выраслі абедзве дачкі, радуюць двое ўнукаў. Дарэчы, 23-гадовы ўнук Дзмітрый свядома вырашыў узяць дзявочае прозвішча маці, каб прадоўжыць род Чарняўскіх, хутка ў яго маладой сям’і – папаўненне, і медыкі абяцаюць, што народзіцца хлоп-чык. Магчыма, ён таксама будзе мець матэматычны склад розуму, як і яго мужны і працавіты прадзядуля Іван, які ў 85-гадовым узросце можа без лічыльнікаў і паперы множыць трохзначныя лічбы…

                                                                                                                         ГАЛІНА КАНЬКО.

 Канько, Г. Пуцявік з Зарэчча: 50 гадоў на чыгунцы – такі працоўны стаж ветэрана Чарняўскага / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 5 мая. – С. 2.

Далёкае і вельмі блізкае

 Анатоль Захаравіч шпарка круціў на веласіпедзе і вёз на багажніку ахапак першых вясновых кветак. “Вось дык кавалер, сапраўдны джэнтльмен, і гады ні па чым!”, — пажартавалі кабеты. А ён па-маладзецку злез са свайго транспарту, зняў кепку і з характэрным яму гумарам зазначыў, што едзе праведаць сваіх найлепшых у свеце жанчын. Ён меў на ўвазе работніц упраўлення па працы і сацыяльнай абароне райвыканкома.

— Здаецца, што няма больш шчырых людзей, якія б так аддана кла-паціліся пра ветэранаў. I гэтыя кветкі ад імя ўсіх нас, хто прайшоў дарогамі вайны, — сказаўАнатоль Захаравіч Чэшка…

Ці то гэты жарт, ці то вясна абудзілі ў душы ветэрана шчымлівыя пачуцці, успаміны. Ці то вецер вінаваты, ці то яркі сонечны прамень слязу нагнаў… У далёкім 1944 годзе яму споўнілася 19 гадоў. У яго вёсцы Востраў, на рацэ Мышанцы, былі моцныя фашысцкія ўмацаванні. Напярэдадні наступлення Чырвонай Арміі яны падцягнулі сюды яшчэ большыя сілы, узарвалі ўсе масты, уздоўж вёскі Востраў выстраілася танкавая абарона, ля Падлаззя – мадзьярская конніца. У вяскоўцаў -перапалох: усе, як адзін, з пажыткамі і жывёлай рушылі ў лес, не думалі, што вёска ўцалее. Аднак пасля артпадрыхтоўкі і падтрымкі авіяцыі нашы войскі рушылі ў абход праз пясчаную дарогу, Любейкі і Рагачы. Разведка фарсіравала Мышанку, а мясцовыя жыхары дакладна паведамілі, дзе і колькі варожай сілы. Пачалася рашаючая атака, у выніку якой разбіты варожыя ўмацаванні. Мадзьярская конніца спалохалася гулу самалётаў, разбеглася ў розныя бакі – сялянам на радасць, бо жывёла была паро-дзістай, добра ўкормленай. Так рухнуў апошні аплот фашыстаў на тэрыторыі нашага раёна. 3 якой радасцю сустракалі вастраўчане Чырвоную Армію! Самі былі галодныя, а неслі апошняе салдатам: бульбу, малако, нават і гарэлка знайшлася – за вызваленне!

Моладзь сабралася разам і не магла нацешыцца свабодай, якой дачакаліся пасля трох гадоў акупацыі. Будавалі планы, марылі разам пайсці на фронт, каб разграміць ворага ў яго логаве. А салдаты арганізавалі для вяскоўцаў канцэрт. Праз тыдзень моладзь вёскі Востраў, у тым ліку і Анатоль Чэшка, былі прызнаны медкамісіяй годнымі да страявой і рушылі ў Ляхавічы на зборны пункт.                               .

Праводзілі іх на фронт урачыста: перад навабранцамі выступіў першы сакратар райкома партыі Сцяпан Дзесюкевіч. Натхнёныя прамовай, падбадзёраныя маршам “Развітанне славянкі”, які іграў духавы аркестр, пагрузіліся хлопцы ў поезд і адправіліся на вайну…

Горад Жытомір. Іменна тут вывучалі зброю, хадзілі строем, на-бывалі салдацкую выпраўку. Неўзабаве была сфарміравана група байцоў, якія выдзяляліся спрытам, сілай, кемлівасцю. У іх лік трапіў і Анатоль Чэшка. Гэтым хлопцам даручылі суправаджаць эшалоны цягнікоў з боепрыпасамі на другі Украінскі фронт. Дыверсанты вьшуквалі такія саставы з мэтай знішчэння. Канспірацыя, пільнасць і “зялёная вуліца” на ўсіх перагонах – такі тэмп работы…

У кастрычніку салдат Чэшка трапіў у артылерыйскі полк. Тады артылерыю называлі “Богам вайны”. Полк дыслацыраваўся ў Славакіі, у гарах. Іменна там была сканцэнтравана паўразбітая групоўка фашысцкіх войск, якая асела пасля вызвалення Будапешта. На ўзбраенні былі дальнабойныя гарматы, якія дасягалі мішэні на адлегласці 11 кіламетраў. Бамбардзіроўкі працягваліся ўсю зіму і вясну, а пасля стала не хапаць боепрыпасаў. I зноў група, у тым ліку і Анатоль Чэшка, былі накіраваны пад Кіеў, каб суправаджаць ваенны эшалон. Там яны і пачулі пра ка-пітуляцыю Германіі і доўгачаканы дзень Перамогі. Аднак для дыві-зіённага вылічальніка (усе разлікі па артылерыйскіх атаках наносіў на планшэт Анатоль Чэшка) вайна яшчэ не закончылася. З эшалонам боепрыпасаў ён зноў вярнуўся ў Славакію. Пасля чарговай масіраванай артылерыйскай атакі фашысты здаліся.

Пачалася перабудова арміі на мірнае жыццё. Шмат салдат, асабліва старэйшага ўзросту, былі дэмабілізаваны. Анатоль Чэшка ў складзе групы са 180 чалавек пераведзены ў Паўночную групу войск, якая дыслацы-равалася на тэрыторыі сенняшняй Польскай Рэспублікі, а там – у сёмую механізаваную армію, у артылерыйскі гаўбічны полк. Якраз тады, у лістападзе 1945 года, у Германію хлынулі рознай масці нацыяналісты да сваіх гаспадароў. Паўтара месяца яшчэ змагаліся з недабітымі фашысцкімі паслугачамі. Паступова жыццё нібы наладжвалася, але кіпелі страсці на палітычнай арэне: халодная вайна, умацаванне баяздольнасці арміі. У гэты перыяд салдат Чэшка праявіў сябе як выдатны спартсмен. Фізічнай пад-рыхтоўцы ўдзялялася вялікая ўвага. Пасля чарговых спаборніцтваў грамату за спартыўныя рэкорды ўручаў яму сам Ракасоўскі. Камандуючы падарыў на памяць яшчэ і гадзіннік.

Нялёгкай дарогай дамоў вяртаўся салдат. На гэты раз ён быў перакінуты з групай байцоў у Прыбалтыку, зноў з агню ды ў полымя. Тут узнімалі галовы недабітыя нацыяналісты, якія называлі сябе “ляснымі братамі”. Небяспека падсцерагала нашых воінаў літаральна на кожным кроку. На жаль, многія сябры па зброі, якія прайшлі вайну, загінулі тут, у Прыбалтыцы, па дарозе дамоў…

Нарэшце ён ехаў у родную вёску Востраў. Ехаў, каб пачаць ад наўляць разбураную вайной народную гаспадарку. На радзіме ўжо ва ўсю кіпела мірнае жыццё. У вёсцы працаваў прамкамбінат— філіял раённага. У тры змены пілавалі лес для гаспадарак раёна, выраблялі цэглу, сталярку, мэблю. Дарэчы, райком партыі, нават Баранавіцкі абком тады зрабілі заказ на мэблю іменна ў Востраве. Працаваў свой вапнавы завод, мелі гідраэлектрастанцыю, якая забяспечвала электраэнергіяй усю вытворчасць, а вечарам асаятляла вясковыя вуліцы. Жыццё кіпела. Анатоль Захаравіч Чэшка стаў інжынерам-нарміроўшчыкам, быў старшынёй прафкома, выступаў з рацпрапановамі па ўдасканаленню вытворчасці, аб чым сведчыць дыллом рацыяналізатара.

Прамкамбінат стаў часткай яго жыцця – лепшай часткай. Тут ён знайшоў і сваю другую палавіну – прыгажуню Ірыну Іосіфаўну, якая працавала на той час касірам у прамкамбінаце.

Дзень за днём адлічвала жыццё гады. Сення, калі хутка Анатолю Захаравічу Чэшку споўніцца восемдзесят гадоў, ён успамінае былое, якое яму і самому здаецца такім далёкім. Але ж адначасова і вельмі блізкім, бо гэта былі яго лепшыя гады – маладосць. Да таго ж не забываецца тое, што пралягло праз сэрца. Сенняшні дзень ветэрана – шчаслівы: у кругу сям’і яго шануюць і любяць жонка, сын, дачка, унукі. Ці не радасць, калі на Дзень абаронцаў Айчыны на парозе хаты з’яўляецца з кветкамі нявестка – бацьку віншаваць! Ці не радасць, калі кожны выхадны дзень дом дзядулі і бабулі поўніцца галасамі ўнукаў… І яшчэ адна акалічнасць. Анатоль Захаравіч, зведаўшы шмат жыццёвых выпрабаванняў, не страціў душэўнага цяпла. дабрыні. Ён малады і сёння, бо не ў гадах справа. Ён мае вельмі сучасны погляд на падзеі, любіць пажартаваць і ўмее заставацца сур’ёзным і мудрым. Ён любіць жыццё.

                                                                                  Аліна ЛАПІЧ.

  Лапіч, А. Далёкае і вельмі блізкае : [Анатоль Захаравіч Чэшка з вёскі Востраў] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2004. – 10 крас.

Раскажы, дзядуля, пра вайну

 

Час сцірае з зямлі страшныя адмеціны ваеннага ліхалецця. Усё менш застаецца і людзей, якія ў 1941-1945 гадах адстаялі свабоду сваёй Радзімы. 3 Падлесся, Шавялёў,Рамашак, Улазавіч пайшлі на вайну з лютым ворагам і сталыя мужчыны, і яшчэ зусім маладыя хлопцы. Многія з іх так і не вярнуліся дамоў, аддалі свае жыцці, абараняючыАйчыну. Іх помняць удзячныя нашчадкі, схіляюць галовы перад подзвігамі продкаў, увекавечваюць яго ў помніках, на кінаэкране, у літаратуры, папаўняюць экспанатамі музеі. Сёння на тэрыторыі Падлескага сельсавета пражывае ўсяго пяць удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны, два працаўнікі тылу, два вязні фашысцкіх канцлагераў, трысям‘і загінуўшых воінаў. Вельмі шкада, што час няўмольны…

 

Дом з асобай прыкметай

 

На ўскрайку вёскі Шавялі стаіць дом Аляксея Шагуна. Як і ў суседзяў, абнесена моцным плотам, растуць прысады, у двары – калодзеж. Але ёсць прыкмета, па якой можна выдзеліць сядзібу: над акном прымацавана шыльда з надпісам: “Тут жыве ветэран Вялікай Айчыннай вайны”.

Аляксей Макаравіч у гэты дзень гасцей не чакаў. Раніцай управіўся па гаспадарцы і прылёг адпачыць. Гады бяруць сваё, але ён не здаецца, яшчэ і маладзейшым пакажа прыклад – дзядулева гаспадарка на зайздрасць. Яму 95 гадоў, а на падворку – карова, свінні. I ўпраўляецца з работай сам, хіба што ў выхадныя дні прыязджаюць дапамагчы дзеці.

Аляксей Макаравіч быў задаволены, што мы завіталі да яго, бо пагутарыць ён аматар. Вось толькі калі размова зайшла пра ваеннае ліхалецце, неяк адразу засумаваў, прысеў ля стала і пачаў свой няспешны расказ.

У 1939 годзе пры панскай Польшчы яго забралі на службу ў войска польскае. Па сутнасці, для яго ўжо тады пачалася вайна. Абаранялі Варша-ву, кіламетраў 30 было да стольнага польскага горада, фашысты наступалі. У адным з баёў Аляксея Шагуна параніла. Была раніца, як успамінае ветэран, і толькі вечарам яго падабралі санітары. Трапіў у варшаўскі шпіталь, а назаўтра ў горад увайшлі фашысты.

Яму ўдалося вярнуцца дамоў. А тут якраз праводзіла вёска на вайну сваіх землякоў. Толькі і паспеў павітацца з роднымі ды сабраць рэчмяшок, як яго ўжо чакалі ля хаты даўнія сябры Мікалай Лабоцкі і Юзік Штундзер. Разам пайшлі ў ваенкамат.

Вайна раскідала вяскоўцаў каго куды. Аляксей захварэў на тыф, ледзь выжыў, а як выздаравеў, працаваў у тыле. Толькі ў 1944 годзе яго адправілі на фронт. Зноў ваяваў у Польшчы, толькі цяпер фашысты адступалі, а ён разам з баявымі сябрамі нёс вызваленне польскаму народу.

Пехацінец Шагун быў заўсёды на пярэднім плане. Калі прыблізіліся да Варшавы, Апяксей пазнаў мясціны, дзе ўжо аднойчы ваяваў і быў паранены. Іменна тут ён зноў закончыў свой баявы шлях. I сёння, калі дзядуля Апёша расказвае дзецям і ўнукам пра вайну, у памяці паўстаюць тыя мясціны пад Варшавай, дзе ён пачынаў вайну і адкуль вярнуўся з перамогай.

 

Каваль шчасця

 

Іван Іванавіч крыху прыхварэў, і Валянціна Сцяпанаўна вельмі старалася дагадзіць яму, каб хутчэй паправіўся гаспадар. Ды яшчэ такі паважаны чалавек у вёсцы Шавялі! Іван Бурак у Вялікай Айчыннай ваяваў, у мірны час старанна працаваў усё жыццё. З жонкай выгадавалі двух сыноў, ёсць 5 унукаў, 4 праўнукі. Разам пражылі амаль 60 гадоў. Летам як збяруцца ўсе – не нарадуюцца дзядуля і бабуля. Іншы раз просяць унукі: “Раскажы, дзядуля, пра вайну…” I пачынаюцца ўспаміны. У 1944 годзе пайшоў на вайну Іван Бурак. Пасля двух тыдняў ваеннай падрыхтоўкі пад Масквой ён быў накіраваны на Украінскі фронт. 3 баямі прайшоў Сарны, Карпаты, Балгарыю, ваяваў у Румыніі, Венгрыі, трапіў у Аўстрыю. Тут адбылася сустрэча з саюзнікамі – амерыканскімі салдатамі. Гэта было радаснай падзеяй: адкрыты другі фронт.

Пасля зноў былі баі. Полк, у якім служыў Іван Бурак, не дайшоў да Берліна некалькі кіламетраў, як насцігла вестка аб капітуляцыі Германіі. Перамога! Іван Іванавіч успамінае тыя хвіліны са слязамі на вачах. Такой вялікай усеагульнай радасці не бачыў ніколі. Пераможныя салюты, поціскі рук, абдымкі, віншаванні. Размова пра вяртанне дамоў стала адзінай для ўсіх. Але Івану Бураку належала яшчэ служыць на тэрыторыі Германіі. Толькі ў 47-м вярнуўся на Радзіму.

Камсамолец, ён актыўна ўдзельнічаў у арганізацыі мясцовага кал-гаса, дзе пасля і працаваў. Сам пабудаваў дом, асвоіў сталярную справу. Вось так у клопатах і прайшло-праляцела жыццё. Не толькі свае дзеці, унукі, праўнукі, але і ўсе, хто яго ведае, паважаюць, шануюць нягучнага чалавека, які, па сутнасці, сапраўдны герой.

 

Да Берліна было рукой падаць

 

Некалькі гадоў назад Аляксей Ганчарык   сабраўся наведацца ў Калінінград. Уся вёска Падлессе абмяркоўвала гэту навіну. А нагода была слушная: захацелася пабываць у тых месцах, дзе ваяваў, дзе пахаваў свайго роднага брата, які загінуў у адным з баёў на подступах да Кёнігсберга. А яшчэ ён вёз сюды ўдаву брата Ганну, якая даўно хацела пабываць на магіле мужа. Хваляваўся Апяксей Макаравіч, калі хадзіў па вуліцах горада і не пазнаваў: усё змянілася, і не верылася, што тут некалі ішлі баі. А трапіў на месца, дзе пахаваў брата, у памяці ўсё ажыло. Цяжкая гэта была су-стрэча… Вяртаўся дамоў, за доўгую дарогу ўспомніў перажытае: як праходзіў падрыхтоўку ў артылерыйскім палку пад Масквой, як пасля з цяжкімі баямі вызвалялі Усходнюю Прусію…

Калі ж прагрымеў салют Перамогі, полк, дзе служыў баец Аляксей Ганчарык, быў накіраваны на Далёкі Усход, на вайну з Японіяй. Поезд доўга ішоў насустрач невядомаму. Манголія, Манчжурыя… На месцы дыслакацыі сталі выгружацца танкі, заняла пазіцыі артылерыя. Але ваяваць не давялося: перад няскоранымі савецкімі воінамі, якія выйшлі пераможцамі ў самай жорсткай вайне, Японія капітулявала. I зноў доўгая дарога дамоў, але настрой быў цудоўны: яны вязлі з сабой перамогу.

У мірным жыцці давялося аднаўляць разбураную гаспадарку. Аляксей Макаравіч быў у гушчыні падзей. Ён працаваў кавалём, і ў той нялёгкі час даводзілася выконваць шматлікія заказы для калгаса, аднавяскоўцаў, знаёмых і незнаёмых людзей. Нялёгкая гэта справа, але ён быў незаменным працаўніком, які каваў шчаслівае мірнае жыццё.

                                                                  Аліна ЛАПІЧ

 Лапіч, А. Раскажы, дзядуля, пра вайну…: [Аляксей Шагун і Іван Бурак з в. Шавялі, Аляксей Ганчарык з в. Падлессе ] // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 21 лют. – С. 2.

Кожны пражыты дзень набліжае нас да значнай падзеі ў жыцці нашай краіны – 65-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Дастойна адзначыць гэтую дату разам з усімі сваімі землякамі рыхтуюцца і на-вучальныя ўстановы, у тым ліку Жарабковіцкая сярэдняя школа.

Нашы 5-класнікі з задавальненнем адклікнуліся на маю прапанову сабраць і падрыхтаваць паведамленні на тэму “Вайна ў лёсе майго роду”. 3 некаторымі творчымі работамі мы прапануем пазнаёміцца чытачам “ЛВ”.

                                         Уладзімір ЛАЎРЭНАЎ,

                                  настаўнік гісторыі Жарабковіцкай СШ.

Вайна ў лёсе майго роду

  Не родны, але дарагі

 

Сямён Ігнатавіч Шагун не быў маім родным дзядулем. Жыў ён на нашай вуліцы Пушкіна праз тры хаты ад нас. Калі я вучылася ў пачатко-вых класах, наш клас шэфстваваў над ветэранам Вялікай Айчыннай вайны Сямёнам Ігнатавічам. Мы часта наведвалі яго: дапамагалі прыбраць падворак, прынесці ў хату вады. У Дзень Перамогі віншавалі яго паштоўкай, дарылі кветкі. Ён быў удзячны нам за ўвагу і частаваў нас цукеркамі, па нашай просьбе расказваў пра вайну, пра сваё дзяцінства. Ён быў рады нам, а мы яму. Так вось мы і парадніліся.

Сямён Ігнатавіч на фронце быў мінёрам – вельмі адказная і небяс-печная справа. За франтавыя заслугі ўзнагароджаны быў медалямі “За адвагу”, “За ўзяцце Кёнігсберга”, “За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне”.

Пасля вайны франтавік закончыў Пінскае педвучылішча, потым Мінскі педінстытут і працаваў настаўнікам у Альхоўскай і Жарабковіцкай сярэдніх школах. За поспехі на педагагічнай ніве яму было прысвоена ганаровае званне “Заслужаны настаўнік БССР”.

Моцна парадзелі рады ветэранаў. У 2007 годзе памёр і Сямён Ігнатавіч Шагун. Зараз у нашай вёсцы Жарабковічы засталіся ў жывых толькі тры ветэраны вайны: Фёдар Аляксеевіч Леваш, Аляксей Паўлавіч Праневіч і Уладзімір Рыгоравіч Штундзер. Мы помнім іх і іх подзвіг.

                                                                       Таццяна СКОВЫШ.

  Перамога са смакам цукру

Зараз я вучуся ў 5 класе. Адным з любімых прадметаў школьнай праграмы для мяне стала гісторыя. Мне падабаюцца кнігі на гістарычную тэму, чытаю ў газетах матэрыялы па гісторыі Айчыны. Напярэдадні 65-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў асаблівае месца ў перыядычным друку, на тэлебачанні адводзіцца тэме Вялікай Айчыннай вайны.

Малалетняй сведкай ваенных падзей была і мая бабуля Ганна Іва-наўна Кірмель. Калі пачалася вайна, яна разам з бацькамі, трыма братамі і сястрой жыла ў вёсцы Падлессе Ляхавіцкага раёна.

Аднойчы я папрасіла бабулю расказаць пра вайну. Некалькі хвілін яна сядзела моўчкі. Вочы яе сталі сумнымі, твар набыў суровы выгляд, а калі яна пачала гаварыць, голас яе, здавалася, быў не такім пяшчотным і ласкавым, як звычайна.

“Калі пачалася вайна, – успамінае мая любімая бабуля, – мне было ўсяго тры гадкі. Не ўсё я помню, не усё, што рабілася тады, разумела. Але пачатак і канец вайны памятаю добра.

Летам, у нядзельку рана раптоўна ўсё наваколле напоўнілася не-вядомым і нечуваным раней гулам. Ён даносіўся з-пад Баранавіч і з кожнай хвілінай набліжаўся да нашага Падлесся. Стала вельмі страшна. Бацька выбег з хаты, каб паглядзець, што гэта такое. Вярнуўся і трывожна вымавіў: “Пачалася вайна. Немцы пайшлі вайной на Саветы…”

Мы, дзеці, таксама выйшлі з хаты. Самалёты з крыжамі на крылах ляцелі і ляцелі ў накірунку Жарабковіч. Так пачалася вайна”.

Мне не церпіцца пачуць ад бабулі, якім ёй запомніўся канец вайны. I яна зноў успамінае: “Чырвоная Армія была ўжо блізка ад нас. Савецкія танкісты і лётчыкі выбілі немцаў з суседняй вёскі. Тата прыйшоў у хату і сказаў, што трэба сысці з вёскі, бо раззлаваныя немцы, адыходзячы, могуць падпаліць хаты, пастраляць мірных жыхароў. Бабуля Еўфрасіння сабрала ў вузельчык нейкія харчы і павяла нас, дзяцей, у бок чыгункі. Калі мы ўжо амаль дайшлі да яе, над намі з’явіўся самалёт, з яго ў наш бок пасыпаліся кулі. Бабуля крыкнула, каб мы падалі і сама ўпала на зямлю, закрыўшы целам малых. Потым усё сціхла. Мы ўсталі і пайшлі далей. Каля чыгункі стаяла салдацкая палявая кухня. Там адзін салдат узяў мяне на рукі і даў кавалачак цукру. Якім смачным ён быў! Для мяне вызваленне так і засталося ў памяці звязаным з тым салодкім кавалачкам…”

Летам споўніцца 65 гадоў, як наша вёска і наша краіна былі выз-валены ад ворагаў. Гэту дату плануецца адзначыць урачыста. У нашай школе таксама распрацаваны разнастайныя мерапрыемствы, прымеркаваныя да знамянальнай гістарычнай падзеі.

Нам, маладым, трэба быць удзячнымі старэйшаму пакаленню за шчаслівае дзяцінства пад мірным небам. Таму і 9 мая, і 3 ліпеня, і сёлета, і ў наступныя гады мы разам са сваімі аднакласнікамі, усімі вучнямі нашай школы ўрачыстым шэсцем пройдзем да абеліска загінуўшым пры вызваленні вёскі воінам, што стаіць ля Дома культуры. Каб аддаць даніну павагі, нізка пакланіцца бронзаваму салдату, ускласці вянкі на брацкую ма-гілу і падарыць жывыя кветкі ветэранам.

Дзякуй вам за Перамогу!

                                                                                Насця ЗЯНЮК.

 Бабулін сусед – франтавік

Мае бабуля Аляксандра і дзядуля Уладзімір жывуць у адной з намі вёсцы – Жарабковічах, таму я вельмі часта бываю ў іх. Побач з імі жывуць старэнькія муж і жонка Праневічы, якім пераваліла за 80 гадоў.

Мінулай вясной, напярэдадні Дня Перамогі, мы ўскладалі вянкі да абеліска загінуўшым воінам. Сярод ганаровых гасцей – ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны – убачыла я і суседа маёй бабулі Аляксея Паўлавіча Праневіча. На яго грудзях зіхацелі баявыя ўзнагароды.

Мяне зацікавіла, якія гэта ўзнагароды і за што. I аднойчы я завітала да Аляксея Паўлавіча. Ён расказаў, што летам 1944 года, пасля вызвалення Жарабковіч ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, разам з іншымі аднавяскоўцамі быў прызваны ў Чырвоную Армію і пайшоў на фронт. Яму тады споўнілася 19 гадоў. На фронце Аляксей Паўлавіч быў мінамётчыкам, вызваляў Прыбалтыку. 3 усіх баёў самым памятным для яго стала фарсіраванне ракі Віслы. Бой быў кровапралітным, загінула шмат аднапалчан. Прымаў Аляксей Паўлавіч удзел і ў штурме Берліна – сталіцы Германіі. На Эльбе разам з аднапалчанамі сустракаўся з саюзнікамі.

За баявыя подзвігі ветэран узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медалямі “За адвагу”, “За ўзяцце Берліна”, “За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне”.

Вось такі гераічны сусед маёй бабулі.

                                                        Ірына МАХНАЧ.

  Ваенны білет – дарагая рэліквія

Вялікая Айчынная вайна не абышла бокам і наш род. Мой прадзед па мамінай лініі Мікалай Іосіфавіч Бурак таксама ваяваў. Яго ўжо даўно няма ў жывых, але ў нашай сям’і як рэліквія захоўваецца ваенны білет прадзеда.

Нарадзіўся Мікалай Бурак у 1914 годзе. За 4 дні да пачатку вайны, 18 чэрвеня 1941 года, ён быў мабілізаваны ў Чырвоную Армію ў 208-ы запасны стралковы полк. У маі 1942 года яго накіравалі на Чалябінскі ваенны завод.

Як расказваў мой дзед Іван, сын Мікалая, на тым заводзе выраблялі снарады для гармат, патроны, гранаты. Ля станкоў побач з мужчынамі працавалі жанчыны і падлеткі. Працавалі ў дзве змены па 10-12 гадзін. Ад працы нямелі ногі і рукі, але на гэта ніхто не зважаў: Чырвонай Арміі патрэбны былі боепрыпасы. Ежы не хапала, таму ў вольны час людзі хадзілі па палях, каб знайсці мінулагоднюю бульбіну ці хоць штосьці ядомае.

Прадзед быў дэмабілізаваны ў 1946 годзе. Пасля вайны ён праца-ваў у калгасе “Беларусь”. Працаваў шчыра і сумленна, пра што сведчаць працоўныя ўзнагароды.

                                                           Юлія САКАЛОЎСКАЯ.

 Люблю і бязмерна ўдзячна

Мае бацькі нарадзіліся пасля вайны. Бабулі і дзядулі падчас Вялікай Айчыннай былі яшчэ дзецьмі. А вось мой прадзед Аляксандр Туцін спаўна адчуў на сабе ваенныя выпрабаванні.

У вайну мой прадзед служыў у Чырвонай Арміі, ваяваў на фронце. У час адной з паветраных атак ворага быў моцна кантужаны, страціў прытомнасць. Так ён апынуўся ў фашысцкім палоне. Над палоннымі фашысты жорстка здзекаваліся, білі, амаль не кармілі.

Пасля заканчэння вайны мой прадзед вярнуўся дадому хворым і слабым. У бальніцы яму ампутавалі абедзве нагі. Многія жыхары вёскі Альхоўцы і цяпер памятаюць хутараніна Аляксандра, што перамяшчаўся на мыліцах, але меў залатыя рукі: плёў кошыкі, рабіў граблі. Гэты занятак падтрымліваў у ім упэўненасць у тым, што ён патрэбны людзям.

Я ніколі не бачыла свайго прадзеда. Але жаль, спагада і бязмерная ўдзячнасць за тое, што ён быў, перапаўняюць маё сэрца.

                                                                         Святлана ВОЙЦІК.

  Вайна ў лёсе майго роду : [паведамленні 5-класнікаў Жарабковіцкай сярэдняй школы на акрэсленую тэму] // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 6 мая. – С. 3.

Бераг злева бераг справа

Бой на Одэры і сёння сніцца ветэрану

 Салдат і вайна. Колькі іх, маладых і сталых, мужных і моцных духам, прайшло праз пекла Другой сусветнай вайны, абараняючы і вызваляючы народы, краіны, абпаленыя вайной землі.

І сёння, праз дзесяцігоддзі, унукі і праўнукі тых салдат нясуць кветкі да помнікаў і абеліскаў загінуў-шых савецкіх воінаў. Многія пара-неныя і скалечаныя, але непакораныя моцным ворагам, вярнуліся дамоў з перамогай і мірам. Сярод іх і наш зямляк, жыхар вёскі Жарабковічы Уладзімір Георгіевіч Штундзер.

17-гадовага юнака ў 1945 годзе прызвалі ў Чырвоную Армію. Хутка прайшоў вучобу на камандзіра кулямётнага разліку і адразу разам з таварышамі адправіўся ў дзеючую армію, на II Беларускі фронт у 101-ю стралковую дывізію. Разам з баявымі таварышамі Уладзімір вызваляў гарады Румельсбург і Пальноў.

I сёння праз гады ветэран часта ўспамінае і ноччу сніць той страшны бой на рацэ Одэр:

– Услед за асноўнымі сіламі, нас перапраўлялі праз шырокую рэчку на пантонах. Фашысты вялі моцны абстрэл артылерыяй, адзін з пантонаў, на якім знаходзіўся танк, быў разбіты і затануў. Было страшнавата. Мы ўсе маладыя, неабстраляныя, і жыць вельмі хацелася…

Але не ўсім давялося тады выжыць. На вачах у аднапалчан быў цяжка паранены камандзір, загінулі многія салдаты. Але ўсё ж загад камандавання – прайсці наперад, замацавацца на зададзеным аб’екце – быў выкананы.

Радасная вестка аб заканчэнні вайны застала маладога салдата ў нямецкім горадзе Растоку. Уладзіміра Штундзера размеркавалі ў другую часць, аднак, там яму давялося служыць мала, нават адрас не паспеў даслаць родным у Жарабковічы (дома яго чакалі бацькі і брат з сястрой) – моцна захварэў. Больш за тры месяцы замест ваеннага плацдарма – бальнічная палата ў шпітапі, замест вінтоўкі – уколы і працэдуры, урачы вялі размову аб камісаванні. Але збылося прадказанне маёра меды-цынскай службы:

–  Малады. Усё пройдзе і забудзецца.

I сапраўды, хутка салдат Уладзімір Штундзер вярнуўся ў строй і да 1951 года служыў у складзе абмежаванага кантынгенту савецкіх войск у Германіі.

–  Шкадую, што не застаўся і далей служыць у арміі, вельмі мне падабалася прафесія ваеннага. Але родныя мясціны прыцягвалі, нібы магнітам, – разважае сівы ветэран.

Пасля дэмабілізацыі юнак у ваеннай форме вярнуўся на Радзіму, паехаў з сябрам у Баранавічы і ўладкаваўся на працу ў ваенна-вучэбным цэнтры, адначасова вучыўся ў баранавіцкай аўташколе. Атрымаўшы пасведчанне вадзіцеля, прыехаў у родныя Жарабковічы і застаўся там назаўсёды. 3 лютага 1954 года стаў працаваць у мясцовым калгасе шафёрам. Працаваў, як і ваяваў, самааддана, не шкадуючы сіл і здароўя. I па сённяшні дзень Уладзімір Штундзер лічыць сябе калгаснікам. Побач з медалямі за баявыя подзвігі – захоўвае ўзнагароды за працоўную доб-лесць.

                                                                                                                 Галіна КАНЬКО.

 Канько, Г. Бераг злева, бераг справа: [Уладзімір Георгіевіч Штундзер з вёскі Жарабковічы] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 17 чэрв. – С. 2.

Ён быў батальённы разведчык

Працоўны і баявы франты Віктара Шувалава

 Паведамленне аб вайне застала Віктара Пятровіча Шувалава на Урале. У далёкую Свярдлоўскую вобласць ён, зусім яшчэ юнак, трапіў у 1939 годзе. Было гэта адразу пасля заканчэння аднаго з Баранавіцкіх фабрычна-заводскіх вучылішчаў. Працаваў па спецыяльнасці — на будоўлях.

3 першых тыдняў вайны пачалася эвакуацыя заводаў з заходняй часткі ў глыбіню краіны, у тым ліку і ў рэгіён, дзе жыў і працаваў Віктар Шувалаў. Пайшоў новы адлік часу, змяніўся рытм жыцця, сталі іншымі працоўныя будні. Будні, дзе пра вольны час гаварыць даводзілася хіба што толькі ўмоўна: кароткі перапынак на сон — і зноў на працоўную вахту. Задача ж заключалася ў тым, каб як мага хутчэй запусціць заводы. Наладжваць неабходную фронту новую вытворчасць часта даводзілася, што называецца, у чыстым полі.

Зрэшты, працоўны фронт працягваўся для Віктара не надта доўга: у хуткім часе яго змяніў рэальны фронт. Па прызыве ў Чырвоную Армію, Віктар Пятровіч адразу быў накіраваны ў палкавую школу. Вайсковая часць кватаравала там жа, мела таксама ўральскую прапіску. 3 “вучэбкі” Віктар выйшаў снайперам, да таго ж прымерыў на плечы “лычкі’ малодшага сяржанта. Быў гатовы, больш таго — жадаў адразу ж аказацца на фронце ў складзе дзеючай арміі. Адразу не атрымалася: малодшага сяржанта Шувалава, як аднаго з лепшых выпускнікоў, камандаванне пал-кавой школы пакінула, што называецца, сабе. Цяпер ужо ён займаўся падрыхтоўкай курсантаў, вучыў будучых снайпераў і малодшых камандзіраў. Аднак, як успамінае ветэран, хацелася на фронт, аб чым неад-нойчы прасіў і рапартаваў камандаванню вайсковай часці. Тое, у рэшце рэшт, не вытрымала “баявога націску” малодшага сяржанта, задаволіла яго жаданне трапіць у дзеючую армію.

Эшалонам Віктар Пятровіч “дагнаў” фронт. Стаў байцом узвода разведкі адной з пяхотных вайсковых часцей, што вяла баявыя дзеянні ўжо на тэрыторыі Усходняй Прусіі.

Тут жа здарыўся і асабліва памятны для ветэрана выпадак,  адбылося яго баявое хрышчэнне. I хоць малодшы сяржант змяніў да таго часу снайперскую вінтоўку на аўтамат, несумненна, іменна тая падрыхтоўка дапамагла яму. Вялікі, прыгожы, з чырвонай цэглы дом, куды неабходна было трапіць нашым салдатам, знаходзіўся на лясной паляне. 150-200 метраў адкрытага шляху да яго пераадолець было рызыкоўна. Адлегласць “прастрэльвалася” фашысцкім снайперам аднекуль з лесу. Пе-рабягалі невялікімі групамі. Канешне, шчасціла далёка не ўсім. “Настала мая чарга. Бягу зігзагамі, бы заяц. Адзіночныя кулі ўздымаюць снег вакол, адна ўвогуле зачапіла мысок бота. Заўважыў і залёг у невялікае паглыбленне, дрэўца там расло. Прызначаная мне куля фашысцкага снайпера трапіла ў дрэва, пакінула адтуліну. Калі ўставіць туды галінку, яна дастаткова дакладна пакажа накірунак, дзе хаваецца снайпер. Вы-значыўся і выпусціў у тым накірунку і вакол яго цэлы аўтаматны ражок. Снайпер больш не турбаваў”, — закончыў успамін стары салдат.

За той бой не ўзнагародзілі, аднак, за іншыя подзвігі ў Вялікай Айчыннай Віктар Пятровіч адзначаны ордэнам “Чырвонай Зоркі”, медалём “За адвагу”, некаторымі іншымі.

Перамогай, якую сустрэў у Кенігсбергу, вайна для яго не завяршылася. Быў яшчэ ўдзел у далёкаўсходняй кампаніі. У Ляхавічы ж вярнуўся толькі ў 1946-м.

І                                                                             Іван КАВАЛЕНКА.

 Каваленка, І. Ён быў батальённы разведчык. Працоўны і баявы франты Віктара Шувалава / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 1 ліп. – С. 4.

Ішла дзяўчына па вайне

 Жанчына і вайна. Здавалася б, два несумяшчальныя паняцці. Але яны, матулі, сёстры. Бабулі, жонкі, на роўных з мужчынамі прайшлі праз усе цяжкасці ваеннагэ ліхалецця: голад і холад, жудасную фашысцкую акупацыю, канцэнтрацыйныя лагеры. Жанчыны былі на перадавой, у партызанскіх атрадах, падполлі, выносілі раненых з поля бою, не ведаючы стомы працавалі ў тыле. А яшчэ верылі, любілі і чакалі…

Вялікая Айчынная вайна застала 17-гадовую Галіну Шумілаву ў Карэліцкім (тады Баранавіцкім) раёне. Яна, як і яе землякі, на сабе адчула што такое фашысцкая акупацыя. Была вязнем Маладзечанскага канцэнтрацыйнага лагера, але адтуль Галіне пашчасціла ўцячы. Потым разам з бацькам смелая дзяўчына трымала сувязь з партызанамі: прыносіла звесткі пра ворага, забяспечвала адзеннем і дастаўляла прадукты хар-чавання. “Было страшна, але злосць на фашыстаў, якія тапталі нашу зямлю, забівалі, катавалі старых, нямоглых, дзяцей, была мацнейшай. Мы верылі ў Перамогу”, – гаворыць Галіна Максімаўна.

Апошняя вясна Вялікай Айчыннай вайны для яе памятная на ўсё жыццё: Галіна стала салдатам Чырвонай Арміі і ў якасці старшага пражэктарыста была накіравана ў зенітна-пражэктарную часць, якая дыслацыравалася пад Беластокам. Яна абавязана была назіраць за небам і зямлёй і ў выпадку варожай атакі папярэджваць байцоў. Яфрэйтар Галіна Шумілава выдатна спраўлялася з заданнем.

3 лета 1945 года яна на мірнай працы. У далёкім 1957 годзе разам з мужам Іванам Міронавічам пераехалі ў Ляхавічы.

Сёння Галіна Максімаўна, якой ужо за 80 гадоў, стараецца быць у курсе падзей, што адбываюцца ў краіне і ў свеце. Яе час-та наведваюць і не даюць сумаваць троедзяцей і шасцёра ўнукаў. Галіна Шумілава пражыла быццам бы звычайнае для яе пакалення жыццё. Але і сёння, праз 65 гадоў пасля таго, як адгрымелі апошнія выбухі той далёкай вайны, здараецца, за-гараецца ноччу святло ў кватэры дома № 37 па вуліцы Леніна – прачынаецца былая франтавічка ад страшных сноў, у якіх вяртаецца да яе вайна…

На парадным адзенні яфрэйтара Галіны Шумілавай шматлікія ўзнагароды – адзнакі за смеласць, рашучасць і любоў да Радзімы. Калі яна крочыць у святочнай калоне ветэранаў, чуе, як  звіняць ордэны і медалі   на   парадным адзенні. Калі прыслухацца, – нібы гучыць перасцярога і наказ будучым пакаленням: “Мір трэба берагчы!” Светлага блакітнага неба і шчасця ўсім жадае былы яфрэйтар і ў гэтыя вясновыя дні.

 Ішла дзяўчына па вайне : [Галіна Шумілава] // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 6 сак. – С. 2.

Фронт Галіны Шумілавай

Яе вайна застала на радзіме. Працавала ў Цы-рыне (вёска непадалёк яе роднай Кайшоўкі, тады Баранавіцкага, цяпер Карэліцкага раёна) начальнікам паштовага аддзялення. Сем класаў пры Польшчы лічылася добрай адукацыяй, таму і даверылі такую адказную пасаду яшчэ юнай дзяўчыне.

— Памятаю, як ішлі танкі, грукаталі, падскокваючы на колах, кулямёты, — пачынае Га-ліна Максімаўна Шумілава.

“Усім савецкім служачым за-тавацца на сваіх месцах да апошняга”, — быў загад зверху. Ледзь паспелі на цырынскай пошце знішчыць дакументы, з якіх немцы маглі пачэрпнуць для сябе карысную інфармацыю. Вайна — да ўсяго і праверка на кемлівасць і спрытнасць: хвіліна прамаруджвання магла каштаваць жыцця. На гэты раз, слава Госпаду (тады і было — што спадзявацца на Бога), абышлося.

Дабралася дамоў і адразу трапіла ў “лапы” ворага: немцы збіралі па хатах моладзь вывезці на работы ў Германію. Бацька за дачку ўступіўся. Семнаццаты гадок усё ж, зусім малая. Куды? Навошта?.. I на гэты раз пашанцавала.

— Ой, нам, можна сказаць, пашанцавала. А суседнюю вёску Шчонава — у сямі кіламетрах ад нас — спалілі дашчэнту, — чарадою ўсплываюць “балючыя” ўспаміны.

Так у 41-42 гадах і жылі кайшоўцы ў пастаянным страху (між іншым, як і паўсюдна). Толькі завітаюць чужынцы ці бамбёжка пачнецца — хто ў склеп, хто ў лес. А фашысты, пачвары, “абяруць да ніткі”, нічога не пакінуць.

Неяк падчас чарговага паветранага набегу варожы снарад упаў прама на хлеў дзядзькі-аднавяскоўца і не разарваўся. Гаспадар узрада-ваўся. А немец, які аказаўся побач, са злосці расстраляў небараку.

У 43-м зноў навісла пагроза: немцы мелі патрэбу ў рабочай сіле. З’явіцца на зборачны пункт загадалі і Галіне. Людзі ішлі на ўсякія хітрыкі. Так, ведаючы боязь немцаў падхапіць якую-небудзь хваробу, дзяўчына нацерла кісці рук малачком дзьмухаўца. Хоць было і балюча, бацька загадаў: “Цярпі, раптам дапаможа”. Замест Галіны вырашылі ўзяць бацьку.

—   Яго не чапайце, забірайце мяне, – кінулася прасіць дачка.

   … Страшныя халодныя сцены баракаў, трох’ярусныя нары, клапы, баланда на вячэру — гэта быў Маладзечанскі канцэнтрацыйны лагер. Кожную раніцу ўсіх выганялі на работу. Да Галіны ж першыя дні немцы былі “літасцівыя”, працаваць не прымушалі, страшыліся: вынікі ад дзьмухаўца былі навідавоку. Успухлыя, раз’едзеныя рукі доўга не зажывалі. Ноччу ўвогуле немагчыма было трываць болю. Аднак гэта быў хіба што адзіны шанц выведаць сітуацыю навокал: хворым час ад часу дазвалялі выходзіць на тэрыторыю лагера. Нагледзеўшы зручны шлях да пабегу, Галіна з групай з пяці аднавяскоўцаў пакінулі злашчаснае месца іх, на шчасце, нядоўгага знаходжання.

Адкрытая мясцовасць і жаданне хутчэй дабрацца дамоў падшпорвалі. Пераначавалі ў сцірце сена, на якую выпадкова натрапілі ў полі. Дайшлі да Нёмана — заглянулі ў першую ж хату. Тут папярэдзілі: “Асцярожна, немцы”, і падказалі жанчыну, якая перапраўляе на той бераг ракі.

На тым беразе сапраўды было ціха: не дзіўна, Налібоцкая пушча з яе топкімі балотамі палохала фашыстаў. Дапусціш нязначную бяспечнасць — і цябе зацягнула.

Толькі выйшлі з лесу — насустрач нейкія людзі. Няўжо немцы? Аказалася — свае, партызаны. Далі хлеба і направілі ў патрэбным накірунку.

Дамашнія ўзрадаваліся: жывая! Хлопцы, з якімі ўцякалі, адразу пайшлі ў партызаны. Галіна ж з бацькам трымалі з імі цесную сувязь: прыносілі звесткі, забяспечвалі соллю і адзеннем. Справа была рызы-коўная. Адна кайшоўка па неасцярожнасці жыццём паплацілася.

— Закрылі ў бочцы і штыкамі калолі. Зверы. Нехта данёс (былі ж і нямецкія выслужнікі), — гнеўна прамовіла жанчына.

Жнівень 44-га. Даносіліся чуткі: “Хутка канец вайне”, “Мы пераможам”. Галіна ўладкавалася на пошту ў Баранавічах, як прыйшоў загад дзяўчат мабілізаваць радысткамі на фронт. Але да абяцанай радысткі справа чамусьці не дайшла: адправілі ў зенітна-пражэктарную часць пад Беласток. Абавязкам дзяўчыны было пільна назіраць за небам і зямлёй радыусам у 50 метраў і ў выпадку варожай атакі папярэдзіць байцоў. На франтавой памяці выпадкі — разнастайныя. Сумныя, калі хавалі саслужыўцаў (найчасцей часавых), што пацярпелі ад рукі варожага лазутчыка. Здаралася і смешнае. Праверка, як кажуць, лішняя абачлівасць. Вось і пажартавалі байцы над Галінай, калі на пасту стаяла: “сыгралі” немца. А яна неадступна: “Кажы пароль”. Увогуле, дзяўчына была кемлівая. Паказалі раз-другі, як з аб’ектам абыходзіцца і… Да яфрэйтара даслужылася — магла і да лейтэнанта, але вайна неўзабаве скончылася.

Што гэта я неяк з сумам — радасць жа! У нечаканае “Перамога!”   напачатку   не верылася. Няўжо ўсё?!

Прапаноўвалі застацца ў воінскай часці. Але Галіна адмовілася. Вярнулася дамоў. Тыдзень пагасцявала ў бацькоў. Далейшы лёс быў звязаны з Гарадзішчам (працавала на складзе ў быткамбінаце). Тут сустрэла сваё каханне — Івана Міронавіча. Па прозвішчу — бо пасада абавязвала — начальнік крымінальнага вышуку.

У Ляхавічы пераехалі толькі ў 57-ым годзе: мужа перавялі сюды. Уладкавалася прадаўцом.

Сёння Галіна Максімаўна на пенсіі. У лютым 80-гадовы юбілей справіць. Жыве адна (гаспадара два гады як не стала), але часта наведваюцца дзеці і ўнукі. Ды і яна няпрэч іншы раз да іх у госці выбрацца. Пакуль здароўе дазваляе.

Па жыцці Галіна Максімаўна — аптымістка. Дакладней, была заўсёды такою. Актыўна ўдзельнічала ў рэпетыцыях і выступала з канцэртамі хору ветэранаў “Сівізна”. Але жыццё, бывае, наносіць раны, якія доўга не за-гойваюцца…

Калі-нікалі яна заглядае ў шафу, каб парадны касцюмчык са шматлікімі медалямі і ордэнам да твару прыкласці. Ну, бы ў 45-м! Толькі маршчынкі з’явіліся, валасы пасівелі…

                                                                                              Надзея Садоўская

 Садоўская, Н. Фронт Галіны Шумілавай / Надзея Садоўская // Ляхавіцкі веснік. – 2004. – 24 студз. – С. 2.  

Шостае пачуццё Шустава

 Жыццё сваё Лявонцій Яфімавіч Шустаў прысвяціў педагагічнай працы. Дырэктар спецыяльнага дзіцячага дома, што знаходзіўся адразу пасля вайны ў вёсцы Гулічы, дырэктар сваятыцкай сярэдняй школы, намеснік дырэктара па вучэбнай pa­боце Альхоўскай сярэдняй школы, адкуль больш за чвэрць стагоддзя таму і пайшоў на заслужаны адпачы-нак. Пасля таго, як памерла любімая жонка, з якой y згодзе пражылі больш за паўстагоддзя, жыве адзін.

Майму прыходу амаль дзевяностагадовы ветэран шчыра абрадаваўся. Не будучаму нарысу пра яго, a магчымасці пагутарыць і гэ-тым самым хоць неяк разнастаіць час, жыццё сваё сённяшняе. Мы і гаворым: успамінаем яго былых вучняў, закранаем пытанні высокай палітыкі, узгадваем розныя цікавыя жыццёвыя выпадкі. Але асноўная тэма дыялогу — Вялікая Айчынная вайна, якую ён ведае не са слоў. A яшчэ Лявонцій Яфімавіч чытае мне вершы. Уласныя, і таксама ў асноўным на ваенную тэму. Наколькі яны прафесійныя ў класічным разуменні, меркаваць не бяруся, аднак, што ідуць ад усяго сэрца, y іх шчырасці, пяшчоце — не сумняваюся ні на хвіліну.

Ураджэнец горада Смаленска, Лявонцій Яфімавіч да вайны паспеў скончыць два курсы мясцовага педінстытута. Калі пачалася Вялікая Ай-чынная, жылі з жонкай yневялікай прыгараднай вёсцы, асобна ад бацькоў, якія засталіся ў горадзе. Лявонцій Яфімавіч аднойчы вырашыў наведаць Смаленск, каб забраць да сябе ў вёску бацькоў. Не дадзена было: наля-цела, як успамінае, нямецкая аблава і ўсіх, каго змаглі знайсці, схапілі. Не пашанцавала і яму, яго сям’і, дамашнім. Амаль адразу, без усякага разбору, закінулі ў вагоны-цяплушкі і — y невядомым накірунку. Трое сутак у брудным “цялятніку”: ад голаду, недахопу кіслароду многія гублялі прытомнасць. Цягнік спыніўся на станцыі Баранавічы. Скарыстаўся неразбярыхай Лявонцій Яфімавіч і ўцёк.

Пацягнуліся цяжкія, небяспечныя месяцы жыцця на акупіраванай тэрыторыі. А з вызваленнем Беларусі, з лета 1944, ён y дзеючай арміі, салдат 218 стралковага палка знакамітай 65 арміі, пад камандаваннем Батава.

Ваенную навуку толькі што прызваным даводзілася асвойваць непасрэдна ў баях. Спачатку 218 стралковы полк прымаў удзел y не надта маштабных, але ад таго не менш складаных баях мясцовага значэння. На рубеж ракі Нараў, што на тэрыторыі Польшчы, Лявонцій Яфімавіч прыйшоў y складзе палка дастаткова абстраляным воінам. Ён і зараз, праз больш як шэсць дзесяткаў гадоў не можа без хвалявання ўспамінаць тыя дні: фарсіраванне пад шчыльным агнём праціўніка ракі Нараў, баі за расшырэнне плацдарма, атака ў складзе пяхотнага ланцуга пазіцый ворага ўслед за вогненным валам ад залпаў “кацюш”, рукапашная схватка… Кроў, смерць, загінуўшыя аднапалчане, з якімі яшчэ некалькі гадзін назад еў з аднаго кацялка.

Нараў была не апошняй воднай перашкодай, пераадолець якую ў жудасных баявых умовах давялося за вайну нашаму герою. Пера-кваліфікаваўся па загаду камандавання ў сапёра 75-га інжынерна-сапёрнага батальёна той жа арміі. Лявонцій Яфімавіч спачатку рыхтаваў пераправу праз Віслу, працаваў па пояс y халоднай веснавой вадзе дзень і ноч. Менавіта там, як лічыць, y халоднай вадзе Віслы, бяруць пачатак сённяшнія яго хваробы. Пераправа, аднак, прайшла паспяхова, калі не лічыць утоплены асабісты рэчавы мяшок, у якім, акрамя звычайных салдацкіх дробязяў, быў і блакнот з яго франтавымі нататкамі. Менавіта аб ім, блакноце, са шкадаваннем успамінае і сёння.

Пасля быў удзел y вулічных баях y горадзе Данцыгу, дзе кожны дом, кожная шчыліна таілі ў сабе небяспеку. У адзін з тых дзён жыццё Лявонцію Яфімавічу, як ён лічыць, выратавала нейкае шостае пачуццё. Іменна яно заставіла ўпасці — a праз долі секунды над галавою прагучала аўтаматная чарга, уздыбіўшы валасы і абдаўшы жарам. “3а Віслу” радавы інжынерна-сапёрнага батальёна быў узнагароджаны — медалём “3а адвагу” — вельмі дарагой для салдата баявой узнагародай.

Перамогу Лявонцій Яфімавіч сустрэў y шпіталі, дзе залечваў раненне. Было так. Ішоў 16-ы дзень красавіка, калі паступіў загад фар-сіраваць раку Одэр. Але не лёс, ці мо, наадварот, —лёс.

Падчас баявога руху непасрэдна да воднай перашкоды асколкам нямецкага снарада, што разарваўся непадалёку, атрымаў раненне ў галаву, страціў прытомнасць. Колькі праляжаў – не памятае. Апрытомнеў — кроў на твары, засцілае вочы. Медсанбат, шпіталі. Рознакаліберныя, беспарадкавыя стрэлы за акном шпіталя выклікалі амаль што паніку: раненыя думалі, што фашысты атакуюць. Хто мог, выскачылі на вуліцу: аказалася, што гэта ахова шпіталя салютуе. “Хлопцы, Перамога!” — шчасліва пракрычалі тыя…

 

                                                    Іван КАВАЛЕНКА.

 

 Каваленка, І. Шостае пачуццё Шустава : [пра Лявонція Яфімавіча Шустава] / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 16 сакавіка. – С. 3.

 

 

Стихи Леонтия Ефимовича Шустова

 

Солдат

Ты расскажи сегодня внуку,

Как шел ты по израненной земле.

Сквозь море слез и дым пожарищ

В далеком сорок пятом.

Как мёрз в окопах на снегу,

Как в снег и дождь,

Прикрывшись серым небом,

Под градом пуль и воем снарядов,

Шел на ненавистного врага,

Как падал друг

И перевязывал ты раны…

Как встретил ты весну –

Одевшуюся в белую фату.

Мечта сбылась –

Сильнее бьётся сердце,

Всё ближе логово врага,

Всё ближе День Победы!

Ты не забудь еще сказать,

Что в тот последний день,

Последний час у стен рейхстага

Падали твои друзья-однополчане

И не вернулись с войны.

Пусть знает твой малыш,

Что ты геройски Родине служил

И небо синее,

И счастье ты ему подарил!

 

****

Когда на фронте пушки

замолкали,

Мы письма нежные писали

Своим далёким и родным,

Своим подругам дорогим:

«Ты береги свою любовь –

Она меня в мороз и холод

согревает

И в яростной атаке

От смерти защищает».

 

****

Всё, что могли, мы Родине

отдали:

Свои года, свой труд,

настойчивость и волю.

Мы эстафету передали

Своим отличным сыновьям

и внукам.

Живите, радуйтесь, творите

И мир для всех народов сохраните!

 

****

Скажите мне,

За что мы воевали?..

За что людей мы столько

потеряли?

– За то, чтоб не было войны!

– За то, чтоб матери и дети

не страдали

 

Сямейны ўрок мужнасці

Унукі-праўнукі раскажуць сваім дзецям пра прапра…дзеда Антона Шэйду

 

Доўгімі зімовымі вечарамі, калі ўся наша сям’я збіралася разам, бацькі расказвалі пра сваю маладосць, пра страшнае ваеннае ліхалецце, якое давялося перажыць. Іншы раз даставаліся са схрону баявыя ўзна-гароды, кожная з якіх суправаджалася гісторыямі, часам сумнымі. Многія з іх я запомніла.

У 1940 годзе наш бацька Антон Міхайлавіч Шэйда быў прызваны на службу ў армію і трапіў у далёкае Запаляр’е Мурманскай вобласці. Цяжка было беларускаму хлопцу прывыкнуць да суровага клімату. Упершыню пабачыў, што значыць палярны дзень і палярная ноч. Яго накіравалі вучыцца ў артылерыйскую школу. Дарэчы, і сёння як сямей-ную рэліквію мы захоўваем у сваім архіве маленькую кніжачку – “Памятка камандзіру асобна дзеючай гарматы МЗА для стральбы па паветраных мішэнях”, з якой бацька   прайшоў усю вайну. Разам з ім вучыўся чырвонаармеец, у будучым знакаміты   беларускі пісьменнік Іван Пятровіч   Шамякін.  Вельмі спатрэбіліся бацьку  ў  тойчас добрыя веды па матэматыцы і фізіцы, якія ён атрымаў у польскай школе: яго дакладныя разлікі заўсёды паражалі мішэнь.

Пасля вучобы трапіў служыць у 95-ы артылерыйскі полк. Неяк камандзір роты накіраваў Антона Міхайлавіча ў палкавую пякарню па хлеб для роты. Там ён сустрэў земляка Мацвея Спроўскага. Ён расказаў, што ў іншых ротах ёсць яшчэ землякі: Гоўша з Вострава, Жыгуноў з Гродна. Пазней яны разам ваявалі, а пасля ўсё жыццё сябравалі. Часта ўспаміналі, як жарт, што пасля той першай сустрэчы землякоў Шэйда заўсёды пры-возіў для роты некалькі буханак хлеба “звыш нормы”.

У час вайны бацьку накіравалі служыць у конную разведку. Амаль 3 гады ён дастаўляў каштоўныя даныя, неабходныя для вядзення баявых дзеянняў. Аднойчы быў цяжка паранены. Пасля выздараўлення зноў трапіў у свой артылерыйскі полк. Там яго прызначылі камандзірам зенітнай гарматы 570 асобнай зенітнай артылерыйскай брыгады, якая прымала ўдзел у Петсама-Кіркенескай аперацыі ў 1944 годзе.

Аперацыя праводзілася з 7 кастрычніка па 1 лістапада 1944 года з мэтай вызвалення раёна Петсама (цяпер гэта пасёлак Пячэнга ў Мурманскай вобласці). Раён быў заняты нямецкім горна-егерскім корпусам. Вораг быў добра падрыхтаваны да вядзення баёў у цяжкапраходнай мясцовасці. У аперацыі ўдзельнічалі яшчэ 14-я армія, дзве брыгады марской пяхоты, атрады караблёў і марской авіяцыі. Галоўны ўдар наносіўся з раёна возера Чапр. Ноччу быў высаджаны дэсант на паўднёвы бераг заліва Малая Волкавая. Флот падтрымліваў байцоў агнём, авіяцыяй, высаджваў дэсанты ў цяжкадаступных раёнах узбярэжжа. Пад- водныя лодкі, тарпедныя кацеры і авіяцыя Паўночнага флоту перашкаджалі забеспячэнню і эвакуацыі варожых войск. У ходзе гэтай аперацыі былі разгромлены фашысцкія войскі ў Запаляр’і і пакладзены пачатак вызваленню Нарвегіі. Хутка выбілі фашыстаў з нарвежскага горада Кіркенес, які знаходзіцца на ўзбярэжжы Баранцава мора.

Бацька расказваў, што фашысты па-зверску адносіліся і да сваіх салдат. Калі яны бралі сопкі, то знаходзілі там салдат-смертнікаў, прыкаваных ланцугамі да скалаў, каб тыя не змаглі пакінуць агнявую кропку.

У час баёў за Кіркенес бацька быў цяжка кантужаны. За ўдзел у гэтай аперацыі ён атрымаў Падзяку Вярхоўнага Галоўнакамандуючага Маршала Савецкага Саюза I. В. Сталіна. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 5 снежня 1944 года малодшы сяржант Антон Шэйда ўзнагароджаны медалём “За абарону Савецкага Запаляр’я”.

Вярнуўся бацька з вайны толькі ў канцы 1946 года. Пасля Перамогі быў камандзіраваны на аднаўленне сталіцы Карэльскай АССР г. Петразаводска, які быў разбураны ў ходзе баёў.

За мужнасць і адвагу, праяўленыя ў баях з фашысцкімі захопнікамі, мой бацька быў узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны II ступені. Захоўваем і медаль Жукава, ваенны білет.

У 1984 годзе бацька быў запрошаны на ўрачыстае святкаванне 40-годдзя вызвалення Савецкага Запаляр’я. Гэта была незабыўная для яго паездка ў сваю маладосць, апаленую вайной. Ён расказваў, што перад вачамі прамільгнулі падзеі тых дзён, успомніліся людзі, якія былі побач у ліхія гадзіны, і хто застаўся ў той зямлі навек. А якой шчырай і радаснай была сустрэча з баявымі сябрамі!

Ваенныя гады бацька памятаў настолькі дакладна, што мы здзіўляліся. Ён расказваў нам усе падзеі, называў даты, мясціны і про-звішчы людзей. Кожны год мы збіраліся 9 мая ў бацькоўскай хаце, каб павіншаваць нашага дарагога чалавека з Днём Перамогі. Пасля да нас далучыліся і нашы дзеці. Цяпер, калі бацькоў ужо няма ў жывых, 9 мая для нас святая дата, і мы прыходзім у гэты дзень на магілу бацькі.

Пройдуць гады, мы раскажам сваім унукам аб ваенных подзвігах іх прадзядулі…

                                      Галіна НАВАГРАН,

жыхарка г. Ляхавічы.

 Навагран, Г. Сямейны ўрок мужнасці. Унукі-праўнукі раскажуць сваім дзецям пра прапра…дзеда Антона Шэйду / Галіна Навагран // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 1 крас. – С. 4.

Кулямётчык № 1

 Калі слухаеш успаміны Аляксандра Канстанцінавіча Юруця, то і сапраўды хочацца сказаць: “Жыццё пражыць — не поле перайсці”. Усяго выпала на долю гэтагачалавека за  90-гадовы жыццёвы шлях. Былі і радасць, і шчасце, і расчараванні, і боль, і трывогі.

Але самую вялікую рану нанесла вайна. Толькі ажаніўся, дачакаўся першынца — сына, а тут фашысцкая акупацыя. У 1944 годзе, пасля вызвалення Беларусі адфашысцкіх захопнікаў, Аляксандр Юруць разам з іншымі маладымі людзьмі з вёскі Мінічы быў прызваны ў Чырвоную Армію. І трапіў ён на вайну ў складзе ДругогаБеларускага фронту пад камандаваннем Ракасоўскага. Даручылі камандаваць ад-дзяленнем, у распараджэнні якога быў легендарны кулямёт “максім”. Кулямётчык №1 —Аляксандр Юруць, а яго галоўны памочнік — аднавясковец Іван Юруць. Вось такім “вясковым” экіпажам і ваявалі два таварышы.

Першы бой іх быў на плацдарме ракі Буг-Нарва, пасля на рацэ Вісла, дзе кулямётчык №1 Аляксандр Юруць быў паранены. Калі пасля шпіталю вярнуўся ў сваю часць, то даведаўся, што ён прадстаўлены да ўзнагароды — ордэна Айчыннай вайны. А яшчэ ён больш не сустрэўся са сваім земляком, аднавяскоўцам, цёзкам па прозвішчу,баявым братам Іванам Юруцём: у адным з баёў ён загінуў смерцю храбрых. У горадзе Торун, што ў Польшчы, яго пахавалі.

На баявым шляху, які штодня набліжаў воінаў-вызваліцеляў да Берліна, Аляксандр Канстанцінавіч сустрэў вестку аб капітуляцыі Германіі.

— З усіх відаў зброі мы салютавалі Перамозе,— успамінае ветэран. — Са слязамі я паліў угору за сябе і за свайго баявога брата Івана, які зусім ня-многа не дажыў дагэтага светлага дня!..

Вайна закончылася, а былы кулямётчык вярнуўся дамоў толькі праз 2 гады. Яшчэ служыў на Балтыцы, ахоўваў савецкую зону. Побач неслі службу амерыканскіясалдаты.

Дамоў вярнуўся Аляксандр Канстанцінавіч героем: на грудзях баявыя ўзнагароды, сярод якіх і медаль “За Перамогу над Германіяй”. Радасці родных і блізкіх не былоканца: жывы, здаровы, загартаваны цяжкімі выпрабаваннямі, ад таго здаваўся яшчэ больш мужным і прыгожым. Былы кулямётчык адразу ўключыўся ў аднаўленне мірнагажыцця, пра якое марыў у халодных акопах. Пабудаваў дом для сям’і, працаваў фінансістам у Цыганскім сельсавеце, а пасля яго ўзначаліў. Калі спатрэбілася, пайшоў у калгасбрыгадзірам паляводчай брыгады, доўгі час працаваў у спажыўкааперацыі.

Не думаў, не гадаў Аляксандр Канстанцінавіч, што лёс адмерае яму доўгі жыццёвы шлях. Адлічыў ужо дзевяць дзясяткаў зімаў і вёснаў, але і цяпер не думае здавацца.Радуецца жыццю, дзецям, унукам, праўнукам, якія, у сваю чаргу, ганарацца сваім бацькам і дзядулем. Гадоў да ста, як мінімум, пражыць Вам, шаноўны ветэран!

 Лапіч, А. Кулямётчык № 1 : [пра Аляксандра Канстанцінавіча Юруця з вёскі Мінічы] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2012. – 11 ліпеня. – С. 2.

Tab 2 content