Падпольны друк, газета “Савецкі патрыёт”

ПЕСНЯ – СПАДАРОЖНІЦА ПАРТЫЗАН

Называецца гэтая невялічкая кніжачка так: «Зборнік чырво-наармейскіх і партызанскіх песень». Ніжэй загалоўка — радкі з песні:

«И тот, кто с песней по жизни

                                      шагает,

Тот никогда и нигде не

                                     пропадёт».

Зборнік выдадзен рэдакцыяй газеты «Савецкі патрыёт» у пачатку 1944 года ў Свяціцкім лесе.

Гісторыя паяўлення яго ў свет такая. З партызан брыгады № 19 была створана агітбрыгада, якую ўзначаліў камуніст Я. Л. Шавялёў. У яе праграму ўваходзілі: інфармацыя аб падзеях на франтах Вялікай Айчыннай вайны, песні, частушкі і танцы.

Першы раз сваё выступленне агітбрыгада зрабіла днём у вёсцы Асавец. Гэта было зімой 1944 года. Сабраўшыся ў адной з хат, жыхары вёскі з вялікай увагай праслухалі вестку аб гераічных дзеяннях Чырвонай Арміі па разгрому фашысцкіх захопнікаў і з цікавасцю прагледзелі выступленні ўдзельнікаў мастацкай самадзейнасці. Другі раз агітбрыгада выступіла ве-чарам у вёсцы Ліпск, папярэдне выставіўшы ахову, бо ў Крывошыне размяшчаўся фашысцкі гарнізон.

Насельніцтву вельмі спадабаліся савецкія песні гадоў Вялікай Айчыннай вайны. Юнакі і дзяўчаты папрасілі ў нас іх тэкст. Вось тады і паявілася думка выпусціць невялічкі зборнік савецкіх песень. У яго ўвайшлі «Песня аб прысязе», «Песня аб Адэсе», «Лаўскі бой», «Партызанская» і іншыя. Надрукаван ён быў на школьным сшытку, складзеным удвая. Вядома, у зборнік увайшлі далёка не ўсе песні, якія спявалі партызаны.

Песні ўсялялі ў савецкіх людзей бадзёрасць, упэўненасць у перамозе над ворагам.

Выдатным партызанскім запявалай    быў    камсамолец-падрыўнік Васіль Гараўцоў. Іншы раз вельмі стомленыя доўгімі пераходамі, партызаны моўчкі сядзяць ля разгалінаваных дрэў, і гэтую цішыню раптам парушае хлопец з чырвонай стужкай на шапцы.

— Што прыціхлі? Можа спяём?

— Спяём! — следаваў дружны адказ.

I над лесам разносілася баявая песня, якая клікала на барацьбу з ворагам:

Вставай,  страна огромная,

Вставай на смертный бой

С фашистской силой тёмною,

С проклятою ордой!

Песню ўсе дружна падхоплівалі,  і яна рэхам    разносілася па лесе. Бы на крылах, яна вырывалася  на   прастор,     клікала савецкіх людзей    па    барацьбу супраць фашысцкіх   акупантаў. На барацьбу за поўнае вызва-ленне нашай зямлі ад гітлераўскіх разбойнікаў.

Апрача зборніка, асобныя песні друкаваліся ў выглядзе лістовак і распаўсюджваліся сярод насельніцтва партызанамі, якія ішлі ў розных кірунках на выкананне баявых заданняў, распаўсюджваліся партызанскімі сувязнымі.

Захоўваючы ранейшы матыў, многія вядомыя папулярныя песні ў часе вайны былі перакладзены прыстасавальна да тых умоў. Вось новы змест пес-ні: «На закате ходит парень возле дома моего». Яе партызаны спявалі так:

Раз пришёл в Берлин по почте

Срочно Гитлеру пакет.

Приглашают черти в гости

Прокатиться на тот свет.

      И кто его знает,

      Зачем приглашают.

Мы разгадывать не станем,

Не надейся и не жди.

Всё равно тебе, бандиту,

От расплаты не уйти.

           Все это знают,

           И все ожидают.

Пісар партызанскага атрада імя Лазо Міхаіл Шнэк у свабодны час запісваў у вялікі сшытак песні, пачутыя ад розных партызан. Ён каляровымі алоўкамі па-мастацку аформіў кожны зборнік песень, выпушчаны выдавецтвам газеты «Савецкі патрыёт». Былы студэнт Мінскага медыцынскага інстытута Міхаіл пасля стаў працаваць атраднымурачом. У той жа час ён не расставаўся са сваёй любімай справай — рэгулярна запісваў народныя і сучасныя савецкія песні і вершы.

Прайшло больш дваццаці гадоў з часу заканчэння Вялікай Айчыннай вайны. Але і цяпер з цікавасцю людзі спяваюць партызанскія песні.

Песні не паміраюць. Яны пераходзяць з пакалення ў пакаленне. У час Вялікай Айчыннай вайны яны дапамагалі савецкім людзям біць ворага. Цяпер яны дапамагаюць нам у мірным будаўніцтве, у барацьбе за светлую будучыню — за камунізм.

                                                                     А. АСТАПАЎ.

  Астапаў, А. Песня – спадарожніца партызан / А. Астапаў // Будаўнік камунізма. – 1966. – 23 ліп.

Вайна і Мір Вікенція Бурло

 Ён па памяці цытуе Пушкіна і Коласа, разважае пра галоўныя каштоўнасці быцця — мір, незалежнасць, хлеб, памяць. І не верыцца, што гэтаму рухаваму жыццялюбу92 гады.

Вікенцій Бурло, шаноўны Вікенцій Ільіч. Жыве ў пасёлку Мір Баранавіцкага раёна, але з Ляхавіччынай звязаны сваёй слаўнай маладосцю, найперш, ваеннымі яестаронкамі. Тут ён партызаніў у 43-м-44-м і яго домам быў векапомны лес Машукоўскі. Памятае ўсё да драбніц, у тым ліку пра нараджэнне падпольнай газеты “Совецкіпатрыёт”.

Так, ён калега сённяшніх веснікаўцаў, але ён — першы: быў адным з тых, хто яе ствараў літаральна  з  № 1 у кастрычніку 1943-га і пісаў палымяныя радкі, якія клікаліна барацьбу з фашыстамі, расказвалі пра мужнасць нашых воінаў і партызан, даносілі людзям на акупіраванай тэрыторыі праўдзівую інфармацыю, самую патрэбную, самуючаканую. Вікенцій Ільіч успамінае, як сакратар  падпольнага райкама партыі Сцяпан Дзесюкевіч гаварыў, звяртаючыся да яго: “Па пытаннях выдання можаш прыходзіць дамяне ў зямлянку ў любы час сутак. Газета — другая зброя супраць фашыстаў”…

Пасля вызвалення Беларусі наш герой пэўны час жыў і працаваў на Ляхавіччыне, спачатку ў нашай раёнцы, потым рыхтаваў і вёў перадачы раённага радыё. А пазнейпачалася работа па спецыяльнасці (ён — педагог па адукацыі) — завучам вячэрняй школы.

З 1955-га настаўнічаў на Стаўбцоўшчыне, а ў 1974-ым пераехаў у саўгас-камбінат “Мір” Баранавіцкага раёна. Працягваў педагагічную дзейнасць, а апошняедзесяцігоддзе ўзначальваў ветэранскую арганізацыю мясцовай гаспадаркі.

Такім вось чынам для Вікенція Бурло родная сэрцу і ляхавіцкая зямля і баранавіцкая. Літаральна месяц назад ён разам з сынам (дарэчы, у Вікенція Ільіча шасцёрадзяцей!) завітаў у нашу рэдакцыю — проста сустрэцца, убачыць працяг таго, што калісьці пачынаў з  любоўю, адказнасцю  і вялікім жаданнем.

А ў мінулую сераду Вікенцій Ільіч прымаў гасцей у сябе дома. Напярэдадні Дня Рэспублікі і 68-й гадавіны з дня вызвалення нашай краіны ад фашысцкай акупацыіпавіншаваць шаноўнага ветэрана прыйшлі кіраўнікі Ляхавіцкага і Баранавіцкага раёнаў Дзмітрый Бурдук і Мікалай Язубец. Шчымлівыя імгненні шчырай пашаны, самыяцёплыя словы падзякі — як жа светла на душы ад магчымасці сказаць іх заслужанаму чалавеку. Дзмітрый Бурдук уручыў Вікенцію Ільічу грамату райвыканкама і падарунак.Мікалай Язубец таксама прывёз падарунак ветэрану. Лёгкая разгубленасць ад такой увагі, расчуленасць блішчалі слязінкамі ў вачах пажылога чалавека, на пінжаку якогацесна ад баявых узнагарод.

…У яго лёсе была вайна і ёсць Мір. Слова “Мір” не выпадкова напісала з прапісной літары: для Вікенція Ільіча ён — галоўная каштоўнасць, за якую  змагаўся сазброяй у руках і сілай друкаванага радка, і, да таго ж, назва пасёлка, дзе ён жыве.

                                                                          Вольга Барадзіна

 Барадзіна, В. Вайна і Мір Вікенція Бурло : [пра ветэрана ВАВ Вікенція Ільіча Бурло – партызана, аднаго з заснавальнікаў газеты “Савецкі патрыёт” / Вольга Барадзіна // Ляхавіцкі веснік. – 2012 30 чэрвеня. – С. 3.

Наш Дзесюкевіч

 Яго прозвішча ў кнізе “Памяць. Ляхавіцкі раён” сустракаецца неаднойчы ў раздзеле, прысвечаным Вялікай Айчыннай.

Яго імя носіць адна з самых прыгожых і добраўпарадкаваных ляхавіцкіх вуліц.

3 ім непаўрыўна звязана біяграфія нашай раёнкі, калі дакладней, яе пачатак.

Ён — Сцяпан Дзесюкевіч. “Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху на тэрыторыі Ляхавіцкага раёна ў гады Вялікай Айчыннай вайны”, — напісана ў кнізе “Памяць”. Менавіта Сцяпан Канстанцінавіч Дзесюкевіч быў накіраваны восенню 1943-га сакратаром Ляхавіцкага падпольнага райкама КП(б)Б у варожы тыл. У яго на гэты час ужо быў вопыт партызанскай дзейнасці—у радах народных мсціўцаў з 1942- га. А потым, адначасова з партыйнай работай, камісарыў у партызанскай брыгадзе імя Молатава.

24 кастрычніка 1943 года пад кіраўніцтвам Сцяпана Дзесюкевіча ў Машукоўскім лесе быў надрукаваны першы нумар газеты “Совецкі патрыёт”. I хаця падпісвалася выданне рэдкалегіяй (у яе склад, дарэчы, уваходзілі партызаны Бурло, Вярбіцкі, Шавялёў), кіраваў падпольным выданнем сам Дзесюкевіч. Дарэчы, падчас апошняй сустрэчы з Вікенціем Бурло, які жыве ў пасёлку Мір Баранавіцкага раёна, гаворка, канешне, ішла пра раёнку. Вікенцій ільіч успамінаў партызанскія будні, сваіх таварышаў па зброі і з найвялікшай павагай — Сцяпана Канстанцінавіча. Прыгадваў, як Дзесюкевіч неаднойчы паўтараў: па справах газеты можаш прыходзіць у маю зямлянку ў любы час сутак. I падкрэсліваў, што газета — гэта другая зброя.

14 студзеня нельга не ўспомніць героя добрым словам: гэта дзень стагоддзя Сцяпана Дзесюкевіча. Чалавек пражыў цяжкае, поўнае выпрабаванняў, але надзвычай прыгожае жыццё. Яму пашчасціла не загінуць на вайне. А пасля вызвалення нашага раёна ад фашысцкіх акупантаў Сцяпан Канстанцінавіч працаваў першым сакратаром Ляхавіцкага райкама КП(б)Б да 1946 года. Закончыў ВПШ, і потым у яго працоўнай біяграфіі былі Баранавічы, Слонім, Гродна. Але Ляхавічы цягнулі з надзвычайнай сілай, і зрэдку ён бываў тут. Памёр Сцяпан Дзесюкевіч у 1979-м. А ў кнізе “Памяць” са здымка ён усміхаецца зусім маладым. I вуліца яго імя ў нашым райцэнтры таксама маладзее. I “Ляхавіцкі веснік”, як некалі “Совецкі патрыёт” і “Будаўнік камунізму”, — чаканы госць у сем’ях многіх нашых землякоў. Раёнка сёлета таксама юбіляр — ёй споўніцца 70 гадоў.

…Бог ты мой, якім жа маладзенькім быў тады, у Машукоўскім лесе, сакратар падпольнага райкама партыі, партызанскі камісар, чалавек, які стаяў ля вытокаў раённай газеты і кіраваў ёю ў ваенны вогнены час… Сцяпану Дзесюкевічу ў 1943-м было ўсяго трыццаць.

Вольга БАРАДЗІНА

 Барадзіна, В. Наш Дзесюкевіч / Вольга Барадзіна // Ляхавіцкі веснік. – 2013. – 12 студзеня. – С. 4.

Баявы арганізатар

 3 успамінаў А. Ф. Астапава

Аляксандр Фядотавіч Астапаў нарадзіўся ў 1911 г. ў в. Прагунова Полацкага р-на. Член КПСС з 1945. Адным з першых уступіў у створаны ў роднай вёсцы калгас. Працаваў у паляводстве, рахункаводам. 3 1933 г. ў Чырвонай Арміі. Перад вайной курсант ваеннага пяхотнага вучылішча. 3 першых дзён вайны на фронце, камандзір роты. У ліпені 1941 г. паранены, пасля шпіталя зноў накіраваны на фронт. У кастрычніку 1942 г. на чале дыверсійнай групы перапраўлены цераз лінію фронту. 3 красавіка 1943 г. камандзір партызанскага атрада імя Лазо, устудзені — чэрвені 1944 г. начальнік штаба 19-й партызанскай брыгады імя Moлатава, якая дзейнічала на тэрыторыі Ляхавіцкага раёна. Пасля вайны рэдактар Ляхавіцкай раённай газеты. Узнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга і Чырвонай Зоркі, медалямі. Ганаровы грамадзянін г. Ляхавічы (1973). Памёр у 1978 г. Імем А. Ф. Астапава названа вуліца ў г. Ляхавічы.

Насельніцтва раёна ў гады вайны з вялікай цікавасцю сачыла за кожным друкаваным словам, якое зыходзіла ад нашай партыі, клікала на барацьбу супраць фашысцкіх прыгнятальнікаў. Да выдання падпольнай газе­ты «Савецкі патрыёт» працоўныя раёна інфармаваліся аб падзеях на франтах Вялікай Айчыннай вайны, аб барацьбе і працы савецкага народа праз зводкі Саўінфармбюро, якія партызаны прымалі па радыё і распаўсюджвалі ў некалькіх экземплярах на пішучай машынцы або запісвалі ад рукі.

  У пачатку верасня 1943 года па распараджэнню партыйных органаў партызанскі атрад імя Лазо з Машукоўскага лесу накіраваўся ў Старыцкі, што ў Капыльскім раёне. Праз некалькі дзён там мы сустрэлі сакратара Баранавіцкага падпольнага абкома КП(б)Б Ф. А. Баранава.

Центральны камітэт Кампартыі Беларусі прыслаў Ф. А. Баранава для кіраўніцтва партызанскім рухам у Паўднёвай зоне Баранавіцкай вобласці. Мы былі вельмі рады сустрэць чалавека з Вялікай зямлі. Радасць на­ша стала яшчэ большай, калі мы даведаліся, што сакратар абкома партыі прывёз для Ляхавіцкага падпольнага райкома партатыўную друкарскую машынку з запасам шрыфтоў, прагальнага матэрыялу, паперы і друкарскай фарбы.

Вяртацца назад у Машукоўскі лес нам давялося з вельмі адказным і дарагім грузам. А трэба ж было пераадолець вялікую адлегласць, адразу ўсім атрадам фарсіраваць Брэст — Маскоўскую шашу. Старанна аргані-заваная разведка і надзейная ахова дазволілі ўдала прайсці ўвесь шлях.

Ў Машукоўскім лесе С. К. Дзесюкевіч пачаў рыхтавацца да выпуску падпольнай газеты. У атрадзе імя Жукава знайшоўся партызан, які некалі працаваў наборшчыкам. Прозвішча яго — Мішня. Дапамагаць яму згадзіўся яшчэ зусім малады хлопец Яўген Гурын з атрада імя Лазо. Спачатку ў яго не ладзілася. Але з цягам часуён навучыўся наборнай і друкар­скай справе. Адказным за   ўсю друкарскую гаспадарку быў прызначаны стары камуніст Я. Л. Шэвелеў, які да вайны працаваў суддзёй. Па яго прапанове для зручнасці пераносу шрыфтоў была пашыта спецыяльная лёгкая шрыфтакаса. Знайшліся партызаны, якія зрабілі адсутныя загалоўныя літары.

Першы нумар «Савецкага патрыёта» выйшаў у Машукоўскім лесе 24 кастрычніка 1943 года. Над загалоўкам былі словы: «Смерць нямецкім акупантам!»

Газета адкрывалася Зваротам Урада і Цэнтральнага Камітэта Кампартыі Беларусі, якія заклікалі беларускі народ бязлітасна вынішчаць нямецкіх акупантаў, нападаць нанямецкія абозы, знішчаць іх усюды, дзе б яны ні паяўляліся.

У гэтым жа нумары была змешчана зводка Саўінфармбюро, карэспандэнцыя пра баявыя дзеянні партызан атрада імя Лазо за подпісам «Партызан Адам». Гэта быў сакратар пад­польнага райкома камсамола Адам Ерашаў. Ён пісаў аб тым, што група партызан пад камандаваннем Аляксея, гэта значыць Аляксея Любімава, па заданню камандавання знішчыла пяць кіламетраў тэлефонна-тэлеграфнай сувязі ворага.

Трэці нумар «Савецкага патрыёта» быў прысвечаны 26-й гадавіне Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі. У перадавым артыкуле «Знамянальная гадавіна» расказвалася аб паспяховых наступальных аперацыях савецкіх войск і аб узмацненні партызанскіх удараў па варожым тыле. На другой старонцы гэтага нумара пад загалоўкам «Баявы рахунак атрада» змешчана мая карэспандэнцыя за подпісам «Камандзір атрада імя Л. Аляксандр Ф.». У ёй расказвалася аб магутных ударах, нанесеных акупантам партызанамі атрада імя Лазо, аб удала праведзеных дыверсіях на чыгунцы, аб тым, што атрад выхаваў смелых, бясстрашных народных мсціўцаў, мужных патрыётаў Савецкай Радзімы. У ліку іх называецца і Рыгор Ш. (Шастак) з Перахрэсця, які першым з Ляхавіцкага раёна прыбыў у атрад.

Тыражы газет былі рознымі. Большымі, калі больш было паперы, і меншымі, калі яе не хапала. Іншы раз газету друкавалі на разгорнутых лістах школьных сшыткаў, якія дастаўлялі нам з Баранавіч партызанскія сувязныя, у тым ліку Лідзія Іосіфаўна Пільнік з Машукоў.

Газеты і лістоўкі, надрукаваныя ў лесе, пар­тызаны і іх сувязныя дастаўлялі не толькі насельніцтву раёна, але, іншы раз, і ў нямецкія камендатуры, вывешвалі ў Баранавічах і раённых цэнтрах.

Апрача газеты і лістовак рэдакцыя выпусціла зборнік чырвонаармейскіх і партызанскіх песень, якія карысталіся вялікай папулярнасцю сярод насельніцтва. Савецкія песні гучалі ў партызанскіх атрадах і вёсках, клікалі людзей на свяшчэнную барацьбу супраць аку-пантаў. Шэраг песень, якія ўвайшлі ў зборнік, былі ўключаны ў рэпертуар партызанскай мастацкай самадзейнасці, выконваліся пар­тызанамі брыгады № 19 у вёсках Ліпск, Асавец і іншых.

Кіраваў выданнем газеты сакратар Ляхавіцкага падпольнага райкома партыі Сцяпан Канстанцінавіч Дзесюкевіч. 3 самага пачатку ў рэдакцыі працаваў партызан Вікенцій Ільіч Бурло. Потым быў прыцягнуты да гэтай спра­вы Уладзімір Паўлавіч Коўчур, а пазней іПавел Сцяпанавіч Вярбіцкі. Апрача карэспандэнцый і заметак В. Бурло і У. Коўчур змя-шчалі ў газеце свае вершы.

Газета, лістоўкі, звароты дапамагалі народ­ным мсціўцам у іх барацьбе супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Калі раён быў вызвалены ад гітлераўскіх акупантаў, газета «Савецкі патрыёт» (пазней яна стала называцца «Будаўнік камунізму») мабілізоўвала на барацьбу за хутчэйшае аднаўленне і далейшае развіццё народнай гаспадаркі, клікала рабочых, сялян і савецкую інтэлігенцыю не шкадаваць сваіх сіл у імя ўмацавання магутнасці сацыялістычнай Pa-дзімы.

Баявы арганізатар: з успамінаў А. Ф. Астапава // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 243-246.

З ПРАТАКОЛА № 2 ПАСЯДЖЭННЯ ЛЯХАВЩКАГА РК КП(б)Б

                                                                             16 кастрычніка 1943 г.

Присутствовали: т. Десюкевич (секретарь), члены РК КП(б)Б тт. Адамов, Ку­шинский. Приглашенные: Шевелев, Маркевич, Астапов, Ерашов.

Слушали: О подготовке и проведении 25-й годовщины Ленинско-сталинского комсомола (докл. т. Ерашов).

Высказались: Кушинский, Десюкевич, Шевелев, Адамов.

Постановили: Провести 25-ю годовщину Ленинско-сталинского комсомола под знаком мобилизации комсомольцев и всей молодежи на усиление борьбы с немец­ко-фашистскими захватчиками, вовлечение молодежи в партизанские отряды. Для чего провести следующие мероприятия:

1. Одобрить мероприятие зам. комиссара по комсомолу о создании диверсион­ных молодёжных групп по уничтожению вражеской связи на шоссе Москва — Варшава и разрушению жел [езно] дорожного полотна на линии Барановичи — Лунинец.
2. Поручить т. Ерашову провести открытое комсомольское собрание с докла­дом «25 лет Ленинско-сталинского комсомола». Докладчиком утвердить т. Маркевича. С такой же повесткой дня провести собрание в доступных деревнях Ляховичского района с молодежью. Т. Ерашову подобрать соответствующих доклад­чиков и проинструктировать их.
3. Поручить редакции «Савецкі патрыёт» выпустить специальную листовку к молодёжи Ляховичского района. Представленный текст листовки утвердить. […]

Слушали: Об утверждении Ляховичского подпольного районного комитета ком­сомола (докл. т. Десюкевич).

Постановили: Утвердить Ляховичский РК ЛКСМБ в составе 3-х человек: т. Ерашова А. 3. секретарем, членами райкома тт. Жукова Николая и Синицу Николая.

Слушали: О наименовании районной газеты Ляховичского района (докл. Де­сюкевич) .

Постановили: Наименовать райгазету Ляховичского района, орган Ляховичско­го РК КП(б)Б, «Савецкі патрыёт» в издании на белорусском языке. Просить Барановичский обком КП(б)Б утвердить данное решение. Временно исполняющим обязанности редактора райгазеты утвердить т. Шевелева Я. Л.

ПАІГП пры ЦК НПБ, ф. 4, воп. 33а, спр. 473, л. 270.

 З пратакола № 2 пасяджэння Ляхавіцкага РК КП(б)Б // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 229.

І сёння сніцца Машукоўскі лес

Ёсць у біяграфіі ляхавічанкі

Алены Віктараўны Пацкевіч партызанскія радкі

Радасць вялікая ў Алены Віктараўны Пацкевіч. Даўно не бачылася з малодшай сястрой, а яна ўзяла ды і прыехала ў госці, нягледзячы ні на ўзрост (81 год), ні на тое, што іншы раз вельмі падводзіць здароўе. Нясцерпна хацелася сустрэцца са старэйшай (Алене Віктараўне 87). Ах, сястрычкі – родныя душы, і плакалі, і смяяліся, а найбольш успаміналі. У кожнай за плячыма батата падзей. І вайна. Прыйшлася яна, праклятая, якраз на самую светлую пару – маладосць.

Калі фашысты акупіравалі родную Магілёўшчыну, Алена заканчвала медвучылішча ў Бабруйску. Не бачыла, як дванаццацігадовую Ганначку вывезлі ў Германію ў няволю. У сёстраў пачаўся доўгі шлях праз вайну, у кожнай – свой.

Фельчар Алена Пацкевіч па размеркаванні трапіла на работу ў Маларыцкі раён. Яшчэ не паспела як след пазнаёміцца са сваім участкам – пачалася вайна. Здаецца, ужо назаўтра загучала на двары чужая гаворка: як гаспадары хадзілі па дварах фашысты з аўтаматамі наперавес. Пачаліся расстрэлы вясковых актывістаў, ва ўсіх на вачах загінуў дырэктар мясцо-вай школы. Алена і яе сяброўка-настаўніца Зіна Ануфрыева вырашылі ісці ў лес: па чутках недзе арганізоўваліся групы людзей, каб ваяваць з акупантамі. Страшна было рашыцца ісці невядома куды, але і заставацца значыла чакаць смерці. Некалькі дзён блукалі па лесе, і ўсё ж выйшлі на людзей. Гэта былі яшчэ не партызаны. Групы складаліся пераважна з ва-еннаслужачых, што адступалі ці вырваліся з бою жывымі. Да мясцовага насельніцтва, якое далучалася да іх, ставіліся з падазронасцю, усе праходзілі своеасаблівую праверку. Алена з сяброўкай таксама. Але хутка без іх не маглі абысціся: дапамога медыка патрабавалася вельмі часта.

Сапраўднае партызанскае жыццё пачалося тады, як высадзіўся ў лесе дэсант з Масквы. Прыляцелі кадравыя афіцэры – пасланцы партыі, якія і ўзначалілі атрады, — са зброяй, боепрыпасамі, амуніцыяй. I галоўнае, яны ведалі, як правільна арганізаваць дзейнасць партызан і падпольную работу на акупіраванай тэрыторыі.

Тады ж было вырашана партызан рзмеркаваць па ўсёй лясной зоне, аж да Мінска, бо паўсюдна людзі імкнуліся ў лясы, каб удзельнічаць у барацьбе з захопнікамі. Раздзяліліся на некалькі атрадаў. Алена Пацкевіч трапіла ў партызанскі атрад імя Сяргея Лазо, які дыслацыраваўся ў Машукоўскім лесе. Многія мясцовыя жыхары тады папоўнілі фарміраванне, іншыя сталі сувязнымі. Партызаны наладзілі сувязь з камсамольцамі, вялі падпольную работу з насельніцтвам. Штодзень ляцелі пад адхон варожыя цягнікі, знішчалася сувязь, граміліся гарнізоны.

А 24 кастрычніка 1943 года выйшаў першы нумар газеты “Совецкі патрыёт”— органа Ляхавіцкага падпольнага райкама КП(б)Б. Гэта былі невялічкія лісткі са зводкамі Саўінфармбюро, паведамленнямі пра баявыя аперацыі партызан, заклікамі да насельніцтва знішчаць фашыстаў паўсюдна, паднімацца на барацьбу з акупантамі.

Алена Віктараўна ўспамінае, што газету рэдагавалі Шэвелеў, Астапаў і быў яшчэ малады партызан Мішня, які крыху валодаў друкар-скай справай. Бывала, не хапала прапісных літар, ён вырэзваў іх з дрэва. Калі пачыналася блакада, партызаны адыходзілі далёка ў балоты, пераадольваючы цяжкі шлях. Не хапала сіл ісці, але неслі на сабе драўляную скрынку са шрыфтамі. Пакідалі, абяссіленыя, прадукты ці яшчэ якія пажыткі, а “друкарню” бераглі. Партызаны ведалі, што праўдзівага слова чакалі людзі на акупіраванай тэрыторыі, і яно было не менш моцным, чым зброя.

Алена Пацкевіч часта дастаўляла ў навакольныя вёскі тыя друкаваныя лісткі, якія пахлі друкарскай фарбай. Прабіралася патаемнымі ляснымі сцежкамі ў Машукі, Галынку, Свяціцу, Савейкі і іншыя вёскі. Перадавала газеты, якія пасля разыходзіліся па ўсёй акрузе і зачытваліся да дзірак. А сама вярталася ў атрад: пільна азіралася, калі ішла паміж бярозаў і соснаў, была вельмі асцярожнай, бо несла з сабой выратаванне для многіх партызан – медыкаменты і перавязачны матэрыял. Ёй перадавалі бясцэнны груз медыкі, што працавалі на акупіраванай тэрыторыі.

Гэтая маладзенькая дзяўчына, якая паходзіла на падлетка, была хуткай, як маланка, і бясстрашнай. Даглядала раненых, прычым, калі здараліся цяжкія выпадкі і патрабавалася тэрміновая медыцынская дапа-мога, ваенурач Валянціна Кандыбовіч абавязкова клікала ў напарніцы яе. Лёгкія рукі Алены рабілі ўсё спрытна і, як гаварылі байцы, амаль без болю. Яна паспявала ўсё. То ішла на сустрэчу з падпольшчыкамі, несла людзям каштоўную інфармацыю, то разам з дыверсійнай групай прабіралася сцежкамі і балотамі на задане: медыкаў стараліся ўключаць у склад групы абавязкова. Здаралася, што яна, невысокая і танюсенькая, цягнула на сабе параненага байца пад свістам куль.

Была Алена ў засадзе з партызанамі на чале з камандзірам з Масквы Васіліем Каравым пры мініраванні чыгункі. Чакалі, калі варожы цягнік з жывой сілай і тэхнікай пойдзе пад адхон. Здаецца, зрабілі ўсё па інструкцыі, але выбуху не адбылося. Тады малады афіцэр пад баявым прыкрыццем партызан кінуўся ўзрываць ваенны эшалон… Яна думала, што гэты смяльчак, на якога глядзела з заміраннем сзрца, не выйдзе з бою жывым. Але закончылася тое пекла, і яны сустрэліся. Сустрэліся, каб больш ніколі не разлучацца. А Васілій Мікалаевіч за тую аперацыю быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.

У 1944 годзе, калі наступала Чырвоная Армія, партызаны для яе паспяховага руху наперад будавалі дарогі і масты. Пасля вызвалення Беларусі многія сталі байцамі дзеючай арміі і пайшлі на захад. Іншых пакінулі на месцах, каб ладзілі мірнае жыццё, адбудоўвалі разбураную народную гаспадарку. Сёння Алена Віктараўна ўспамінае тыя далёкія гады і не перастае здзіўляцца: вось што значыць маладосць! Яе тады прызначылі начальнікам аддзела аховы здароўя Ляхавіцкага раёна. Ні бальніц, ні медыкаментаў, ні кадраў, а транспарт — запрэжаны ў вазок конь. Дзень і ноч была ў дарозе. Працавала без адпачынку, бо практычна з нуля людзі пачыналі жыццё. У гушчыні ўсіх падзей, што адбываліся наўкол, быў і муж Васілій Мікалаевіч. I так усё жыццё, не ведаючы спакою…

Сястра Алены Віктараўны Ганна Віктараўна пабачыла гора на Нямеччыне. Сустрэліся, успаміналі перажытае, сумавалі па страчанай маладосці, па родных і блізкіх людзях, якіх ужо няма побач, радаваліся сённяшняму дню.

Кожнаму наканавана пражыць сваё жыццё…

                                                                                       Аліна Лапіч.

  Лапіч, А. І сёння сніцца Машукоўскі лес. Ёсць у біяграфіі ляхавічанкі Алены Віктараўны Пацкевіч партызанскія радкі / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – С. 2.

Незабыўнае

 3 успамінаў А. Рудага

Анджэй Руды нарадзіўся ў 1926 г. ў в. Мазуркі. У 1943—1944 гг. сувязны партызанскага атрада імя Лазо. 3 1950 г. афіцэр Народнага Войска Польскага. Жыве ў Варшаве.

Когда вспыхнула война, мне шел 15 год. Жил я тогда вместе с родителями в деревне Мазурки.

У меня зарождались свои планы на буду­щее, я мечтал окончить десятилетку и при­обрести профессию слесаря-механика. К со­жалению, этому помешало вероломное напа­дение фашистской Германии на Советский Союз.

Как-то после боя фашисты согнали жителей окрестных деревень хоронить убитых. Я тоже оказался на этом поле, где пахло по­рохом и гарью пожарищ. Страшное зрелище предопределило мою судьбу. Преисполненный ненависти к фашистам, я начал скрытно за­сыпать землей всякое оружие и боеприпасы. Характерно, что комплектных винтовок и пу­леметов мы находили мало. При отступлении красноармейцы разбрасывали детали по ку­стам, чтобы исправным оружие не досталось противнику. Однако мне все-таки удалось со­брать несколько винтовок. Закапывая оружие, я не представлял, с какой целью это делаю. Но, видимо, уже тогда как-то подсознательно соображал, что оно не должно достаться ок­купантам. Ненавистью к врагу горела душа не только у меня. Многие наши односельчане тоже зарывали оружие.

Протекали дни, недели и месяцы гитлеров­ской оккупации. Жить приходилось в посто­янном страхе. Фронт удалялся на восток. Чис­ленность регулярных фашистских войск здесь уменьшалась. Их место занимали охранные и карательные отряды, которые начали вводить пресловутый «новый порядок». Особенно мно­го таких отрядов разместилось в Ляхович-ском районе, где пролегали шоссейные и же­лезнодорожные пути стратегического значе­ния. Вдоль этих коммуникаций гитлеровцы построили целую систему караульных постов.

Особенно сильно укрепили караульный пост возле моста через реку Щара. Фашисты вели постоянное наблюдение за местностью и ча­сто, то ли от скуки, то ли от страха, строчили из автоматов и пулеметов по зарослям. Нам только потом стало известно, что их профи­лактическое прочесывание огнем местности не было лишено смысла. Уже осенью 1941 года начали доходить слухи, что в нашем районе действуют партизаны.

Ляховичский район являлся типично сель­скохозяйственным. Промышленные предприя­тия отсутствовали, и рабочего класса, следо­вательно, не было. Советская власть за не­полные два года не имела возможности лик­видировать вековую отсталость, но сделала не­мало: ликвидировала помещичью собствен­ность, ввела всеобщее обучение, бесплатное лечение, обеспечила всех работой и т. д. На­селение не могло недооценить это и полно­стью поддерживало Советскую власть.

Теперь, когда над Советской страной навис­ла серьезная опасность, нельзя было оста­ваться безразличным. Это сознавало большин­ство населения. Там, где появлялись парти­заны, люди встречали их радушно и сердеч­но. Расспрашивали их о положении на фрон­тах, вместе делили горечь поражений и ра­дость побед, выясняли, как вести борьбу против вражеских карательных отрядов, которые не давали им покоя ни днем ни ночью.

Слава о партизанах распространялась по всей округе.

В сентябре 1942 года и мне удалось впер­вые встретиться с группой народных мстите­лей. Они зашли на наш хутор в Мазурках, чтобы выяснить обстановку на шоссе Брест — Москва. Им было известно, что это место гу­сто насыщено немецкими постами. И все же имели задание уничтожить телеграфно-теле­фонную связь. Тогда я согласился провести эту группу к шоссе безопасными тропами. За­дание было выполнено успешно. Более того, партизаны обстреляли пост на мосту через реку Щара.

Первая встреча с партизанами оставила у меня неизгладимое впечатление. Я имел воз­можность лично убедиться в их смелости и самоотверженности. В душе гордился тем, что был вместе с ними. В моем воображении ста­ли рисоваться картины следующих встреч, но так как мы поравнялись с нашим хутором, мне пришлось с ними попрощаться. Я попы­тался пригласить их в наш дом, отдохнуть, перекусить, но в ответ услышал:

— Спасибо. Зайдем в другой раз, а сегодня не располагаем временем. Благодарим за по­мощь. Ты молодец! Будь осторожен.

Домой я вернулся часа в четыре утра. Но мать, отец и младшая сестра Валя не спали. Их, понятно, беспокоило мое продолжитель­ное отсутствие. К тому же они отчетливо слы­шали стрельбу, доносившуюся со стороны мо­ста. Охранники вели беспорядочный огонь по тем местам, где партизан давно уже не бы­ло. Родителям я постарался объяснить, что партизаны уничтожили около 20 телеграфных столбов и с очень близкого расстояния об­стреляли гитлеровский караульный пост. Это известие сразу всех оживило, а отца моего прямо-таки воодушевило. Он одобрил дей­ствия боевой группы и стал давать советы, как в условиях партизанской войны застигать противника врасплох и не ввязываться в про­должительный бой.

Мой отец в свое время был солдатом царской армии и три года воевал против немцев в го­ды первой мировой войны. Великая Октябрь­ская социалистическая революция застала его раненым в одном из военных госпиталей Пе­трограда. Затем он вступил в большевистский отряд по охране города.

В моих глазах отец был опытным солдатом, и его советы я воспринимал серьезно. Не­сколько позже он стал моим самым близким советчиком в подпольной работе. Я поделил­ся с ним своим намерением сотрудничать с партизанами, рассказал, что у меня имеется «арсенал» оружия и боеприпасов, хранящихся поблизости. Возникла трудная проблема, как это оружие вынести оттуда и передать партизанам.

В иной обстановке такое дело не состави­ло бы труда. А вот в сложившихся условиях, когда на открытую местность направлены стволы вражеских автоматов, это не так про­сто. Не оставалось ничего другого, как ждать, когда вдоль Щары ночью и по утрам будут стоять густые туманы.

И такое время подошло. На своей подводе нам удалось перевезти оружие ближе к дому и спрятать в кустах.

В начале зимы 1942—1943 года к нам зашли партизаны. Среди них я узнал старых знако­мых по операции на шоссе Брест — Москва. Позже мне стало известно, что это были Бе­резовский, Ларин, Жук и пять других това­рищей, фамилии которых не помню. Особен­но запомнился мне Фабиан Березовский, сред­него роста, всегда энергичный и постоянно улыбающийся. Ему первому я поспешил со­общить, что для них мы приготовили пода­рок. Это сообщение их обрадовало, и мы на­правились к моему тайнику, откуда взяли винтовки и ящик, в котором оказалось свыше полутора тысяч новых, еще в фабричной упа­ковке, патронов.

В эту же ночь партизаны разбили сливной пункт молока и вывели из строя маслозавод в Мазурках.

В одну из очередных встреч я снова пошел с партизанами на боевую операцию. По пу­ти в Гончары, где находился ремонтно-строи­тельный отряд, натолкнулись на немецкий па­труль. Он не оказал нам серьёзного сопро­тивления и скрылся. Однако преждевремен­ная стрельба явилась сигналом для против­ника. Партизаны вынуждены были отказать­ся от ранее намеченного плана, решили уни­чтожить несколько сот метров телефонной связи и взорвать восточный канал на шоссе Брест — Москва. На этот раз я впервые уча­ствовал в операции с оружием в руках.

Моя связь с партизанами становилась более конкретной и регулярной. Ранней весной 1943 года меня вызвали к комиссару партизанской бригады Степану Константиновичу Десюкевичу, которого называли тогда «Степанови­чем», и комиссару отряда имени Лазо Афана­сию Адамовичу Адамову. Встреча состоялась возле деревни Староселье на хуторе крестья­нина Булатова. Разговор шел о формах и ме­тодах моей конспиративной работы. Только после тщательного уточнения всех подробно­стей системы связи и условных знаков мне было предложено конкретное задание — быть связным отряда имени Лазо.

В ходе борьбы партизаны приобрели опыт, стали более умело разрабатывать систему разведки. Росли и командиры. Кроме вооружен­ных операций усиливалась и другая сторона деятельности — политическая работа среди населения района с целью широкого привле­чения его на сторону народных мстителей.

Мне было поручено распространять подполь­ные газеты и листовки, собирать информа­цию о положении в полицейских участках, о настроении населения. Кроме того, я имел задание снабжать партизан писчей бумагой, медикаментами и другими материалами. Вы­полнение этих поручений требовало частого и свободного хождения по городу из одного населенного пункта в другой. Для этого мне надо было поступить на работу в Ляховичах, чтобы получить в «Арбайтсамте» удостовере­ние личности («аусвайс») с постоянной про­пиской. Я нанялся работать в частной кузни­це Михаила Канцелярчика по улице Мыслобожской, а жить остановился на квартире Иосифа Шанявского, который меня прописал. Так я получил возможность свободно ходить по городу и бывать в деревнях. Но чтобы на случай полицейского контроля иметь хоро­шее алиби, мне надо было всегда придумы­вать готовый ответ, куда и зачем я иду. На­иболее достоверным выходом в таких случаях могли быть только родственники и знакомые, которых, на счастье, у меня было много: в Подлесье, Шевелях, Волосочах, Конюхах, Потаповичах, Краглях, Мыслобожи, Жеребковичах, Барановичах. Это были люди солидные, пользующиеся уважением у односельчан. К ним-то и пришлось обратиться за помощью. Я чувствовал, что они могут не одобрить мою миссию, но зато был вполне уверен, что окку­пантам не выдадут. Предположения мои под­твердились.

Родственники и знакомые действительно опасались за то, чтобы моя деятельность не принесла беды ни мне, ни им, но отказать в помощи не решались. Сначала робко, а со вре­менем более смело начали распространять подпольные газеты и листовки в своих дерев­нях и поселках. Одновременно собирали ин­формацию о противнике, о настроении населе­ния и передавали мне. Когда укрепились свя­зи, мне не всегда нужно было ходить по де­ревням. Мои информаторы, бывая в Ляхови­чах по хозяйственным нуждам, сами заходи­ли ко мне в кузницу, передавали новости и забирали листовки. Иногда помогали добывать медикаменты.

Материалы, опубликованные в партизанской печати, вызывали большой интерес. Читая ли­стовки, люди чувствовали в себе могучую си­лу. Они все более ощущали свое существова­ние на этой территории Советской власти, ко­торая все видит, слышит и может высоко оценить каждый патриотический подвиг, а так­же карать предателей Родины.

Под влиянием политической работы парти­зан усиливалась психологическая невоспри­имчивость к лживой фашистской пропаганде. Население сплачивалось вокруг партизан, по­могало им всем необходимым, становилось в ряды лесных солдат. Люди, даже не связан­ные с каким-либо отрядом, стали действовать против гитлеровцев, игнорировать их распоря­жения.

Неизвестные, безымянные герои писали на заборах и стенах призывы из партизанских листовок, срывали фашистские плакаты и объявления, на придорожных деревьях и те­лефонных столбах прикрепляли красные фла­ги по случаю советских государственных праздников, важнейших исторических дат и фронтовых успехов Советских Вооруженных Сил. Молодежь пела песни, опубликованные в листовках. Между прочим, в моей памяти со­хранился куплет из одной песни на белорус­ском языке:

Будзем жывы, будзем рады

Лёсу маладому.

А пакуль не знішчым гадаў,

Не чакай, маці, дадому.,.

Все это свидетельствовало о том, что подав­ляющее большинство населения всеми сред­ствами содействовало развитию партизанско­го движения. Люди передавали друг другу все то, что узнавали из подпольной печати, а там, где невозможно было сказать прямо, эти известия передавались в форме сатирических стихов, анекдотов и острот. В такой форме партизанская пропаганда доходила даже до самих фашистов и их прислужников.

Интерес к подпольной печати непрерывно возрастал. Через мои руки проходило ежеме­сячно от 100 до 150 листовок, но в сопостав­лении с действительными потребностями это было не так много.

Распространяя листовки, я одновременно собирал сведения о поведении оккупантов. На территории района постоянных гарнизонов было не так уж много, но почти ежедневно из Ляховичей выезжали летучие патрульные группы. В местечке дислоцировалось около 300 солдат регулярной армии. Кроме того, здесь находился ремонтно-механический от­ряд численностью до 200 вооруженных немцев. Количество вражеских сил в Ляховичах ча­сто менялось. Об этих изменениях я должен был своевременно сообщать в партизанский отряд.

Приходилось выполнять задания по закуп­ке медикаментов, перевязочных материалов, соли, спичек, сахарина, бумаги, туши и одеж­ды. Для некоторых партизан я покупал в Ляховичах электрические фонарики. Немецкие марки на покупку материалов и вещей дава­ли мне в отряде.

Партизанское руководство постоянно испы­тывало острый недостаток в писчей бумаге. Немцы относили ее к дефицитным материа­лам, и покупка ее была связана с большим риском. К тому же в Ляховичах она отсут­ствовала. Приходилось доставать в Барановичах.

Однажды я отправился к Михаилу Бочеку с письмом от комиссара бригады имени Молотова С. К. Десюкевича, в котором содержа­лась соответствующая просьба по этому де­лу. Бочек принял меня необычайно гостепри­имно и сердечно, но выполнить просьбу по­обещал только через месяц. В условленный день я прибыл снова в Барановичи. Здесь для меня уже было все приготовлено: пачка бумаги, три ленты для пишущей машинки и даже немного типографского шрифта. Хозяин от денег отказался, но попросил принести ему несколько листовок. Груз мне удалось благо­получно провезти на случайном тракторе, транспортировавшем на прицепе уголь вЛяховичи. В Барановичах приходилось бывать еще раза два, и каждый раз я оттуда достав­лял по десять килограммов бумаги, которую немедленно передавал по назначению.

Весной 1944 года моя работа в роли связно­го начала свертываться. Приближался фронт. Роль разносчиков листовок и газет, разведчи­ков приняли на себя славные советские лет­чики. В связи с этим я из Ляховичей возвра­тился к отцу в деревню Мазурки.

После короткого отдыха пошел к С. К. Десюкевичу, чтобы получить новые инструкции для дальнейшей подпольной работы. Он сооб­щил, что Красная Армия уже близко и в на­стоящее время самым важным является то, чтобы не позволить немцам занять оборони­тельные позиции вдоль реки Щара. Здесь мне поручалось вести наблюдение за отступле­нием вражеских войск, обращая особое вни­мание на возведение ими системы укреплений в районе шоссе Брест — Москва.

В последние дни перед отступлением вра­жеские войска действительно начали окапы­ваться в этом районе и занимать некоторые доты. Эту весть я немедленно передал парти­занам Жуку, Расторгуеву и Березовскому, но им все уже было известно, и они предприни­мали меры, чтобы с тыла помешать гитлеров­цам закрепляться.

Мне шел уже восемнадцатый год. Выполняя задания отряда имени Лазо, я возмужал, по­лучил идейную закалку. До конца 1945 года мне приходилось участвовать в действиях истребительного батальона. В 1946 году я по репатриации уехал в Польшу.

Отвлекаясь от служебных дел, часто вспо­минаю те суровые годы. Они незабываемы!

В 1972 году, благодаря содействию Ляховичского районного комитета партии и райис­полкома, мне удалось встретиться с органи­заторами и участниками партизанской борь­бы в этом районе. После стольких испытаний, многих лет самоотверженного труда для блага своей страны я увидел те самые улыбки и полные оптимизма взгляды. Во время встре­чи я убедился, что эти люди пользуются боль­шим уважением у жителей Ляховичей и все­го района.

Сохраняя в памяти факты подпольной ра­боты и имена героев-партизан, хочу сказать о польско-советской дружбе, которая росла и крепла не только на советско-германском фронте, но также и в партизанских отрядах. Многие поляки были в рядах советских на­родных мстителей, днем и ночью наносили удары по общему врагу. Из совместных стрем­лений и подвигов выросла нерушимая дружба двух братских народов.

Друкуецца па кн.: За край родной. Мн., 1978. С. 278—284.

 Незабыўнае : з успамінаў А. Рудага  // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 231-235.

Партизанская печать

 Еще до прибытия типографии в отряд велась устная и письменная агитация пар­тизан среди населения.

Сообщения советского радио о борьбе Красной Армии с гитлеровскими захват­чиками ежедневно переписывались от руки, а позже печатались на пишущей ма­шинке и рассылались по району. Но это далеко не удовлетворяло запросов и нужд населения и самих партизан. И поэтому Ляховичский подпольный РК КП(б)Б ходатайствовал перед БШПД о необходимости иметь типографию. Просьба рай­кома была выполнена. С этих пор развернулась работа подпольной партизанской типографии, развернулось в широких массах могучее правдивое большевистское слово.

15 октября вышла первая листовка под заглавием «Обращение к населению Ляховичского района». «Дорогие отцы, матери, братья и сестры! — писалось в воз­звании.— Красная Армия уже вступила на нашу родную Белоруссию. Уже осво­бождены города Костюковичи, Мстиславль. Достойно встретим наших освободи­телей — героев-воинов Красной Армии». В листовке сообщалось об успешном на­ступлении Красной Армии на фронтах Отечественной войны. Листовка имела невероятный успех среди населения. Ее читали и бережно прятали в деревне.

После листовки вслед же вышел первый номер подпольной газеты Ляховичско­го РК КП(б)Б «Савецкі патрыёт», которая издается и по сей день. День выхода газеты был великим праздником у партизан и населения района. Известно, сколь­ко немцы уделяли внимания своей пропаганде. Но первая газета далеко разо­шлась за пределами Ляховичского р-на. Печатное правдивое большевистское сло­во одержало верх над лживой фашистской клеветой. Несмотря на все трудности работы в подполье, редакция развернула широкую пропагандистскую работу сре­ди населения. Трудности состояли в недостатке бумаги, шрифтов и разных тех­нических оформлений. Все же газета выходила 6—7 раз в месяц и столько же выходило ежемесячно листовок. Газета в каждом номере помещала оперативные сводки Совинформбюро, клеймила полицаев и других предателей, которые чини­ли зверства над мирным населением, срывала маску с кровавых немецких пора­ботителей, часто давалось в газете сопоставление жизни на освобожденной со­ветской белорусской земле и в тылу гитлеровских громил.

   Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 240-241.