Іншыя паўнатэкставыя базы даных краязнаўчага зместу >>> Вялікая Айчынная вайна ў гісторыі Ляхавіцкага раёна >>>
…Мы сеялі з табою жыта
…А памятаеш, мы сеялі з табою жыта. Насенне ў мяне было ў фартусе, а ў цябе — у шапачцы. Ты смяяўся: мамачка, у мяне будзе буйнейшае, вышэйшае…
Усе вы ў мяне былі дружныя. А як зямлянку зрабілі, то ўсё цікавіліся партызаны, хто яе зрабіў. Ты з фронту пісаў, што мы ўмесце паставім хату, новую, прасторную. Дык я зараз у харомах жыву: саўгас кватэру даў, з унучкай жыву, Тамаркай, праўнучкаў гадую…
… Яна адчыніла дзверы сама і неяк хораша запрасіла прайсці ў пакой. Невысокага росту, у белым каптанчыку ў невялікія кветкі-пралескі і чорнай спадніцы, яна здавалася строгай і даволі рухавай на свае 82 гады. Толькі твар — вузялок маршчын, сівыя срэбныя валасы і сумныя, сумныя вочы.
Антаніна Іосіфаўна Курловіч хутка з’явілася з партрэтам двух маладых хлопцаў і маленькім пакецікам, загорнутым у хусцінку. Пазней я даведалася, што ў ім самае дарагое, што ёсць у яе.
У 1944 годзе з вызваленнем Ляхавіцкага раёна Антаніна Іосіфаўна правяла на фронт сына Уладзіміра. Яму тады споўнілася 19. Засталася яна з падлеткамі Костусем, Маняй і маленькая Нінай. Цяжка прыходзілася, што казаць. Але вялікая радасць была для маці, калі дзяўчына-паштальён прыносіла трохвугольныя салдацкія лісты ад Уладзіка. Яна цалавала словы, напісаныя рукой сына. Лістоў гэтых засталося цяпер нямнога, частка згубілася за такі вялікі час, частка іх не дайшла да маці. I тыя, што захаваліся, пажоўклі, выцвілі словы. 3 іх даведаешся мала аб вайне, аб тым, дзе служыў салдат, што ён бачыў. Усе думкі аб доме, аб маці…
5 лістапада 1944 года.
Здравствуй, дорогая моя семья. Поздравляю Вас. В первых словах моего письма уведомляю, что я пока жив и здоров и вам желаю хорошего здоровья. А найбольшжелаю братику Костику, бо мне снятся плохие сны. Смотри его, дорогая моя мамаша, не пускай его одного. И я прошу лишний раз: смотри брата Костика. Обо мне не думай, прошу тебя, дорогая моя мамаша. Я покуда живу со своими товарищами. Один другого видим…
Так пачалося яе жыццё ў лістах. Сама чытаць і пісаць не ўмела, прасіла аб гэтым суседа Апанаса. І неяк само сабой атрымлівалася, што ведала кожнае слова сына на памяць. А лісты ішлі. I пісаў сын аб тым, як сумна і цяжка яму на сэрцы, калі думае аб доме, аб трагедыі сваёй сям’і, роднай вёскі.
Як старэйшы, не адыходзіў ён ад маці, калі хавала тая загінуўшых у агні бацьку, цётку Вольгу з дзецьмі. «Мама,— казаў,— я буду помсціць…»
I за здзекі з іх, дзяцей, калі дапытваліся пра партызан.
I за папялішчы спаленай ушчэнт Свяціцы, за крыўду ўсёй роднай зямлі.
Таму яшчэ мацней сціскаў зброю, бясстрашней ішоў у бой. Маці ён нічога не пісаў аб вайне. Толькі ў паштоўды да Косці можна прачытаць такія словы: «Здравствуй, дорогой Кастусь. Открыток получаю мало. Житуха фронтовая сам знаешь какая. Сам знаю, что мо мы с тобой и не свидимся…»
А з дому яму ішлі лісты аб тым, што ўсё добра, каб не думаў многа аб трагедыі, пісалі аб тым, што ацялілася кароўка, будзе хутка малачко, што думаюць толькі аб ім.I прасіла маці, каб сцярогся сын варожай кулі.
9 снежня 1944 года.
Здравствуй, дорогая моя семья. Я желаю вам всего наилучшего в вашей жизни. Дорогая моя семья. Я вас уведомляю, что я покуда жив и здоров и шлю пламенный фронтовой привет. Дорогая мамаша, я тебя прошу обо мне не думай, бо мне Костусь прислал письма и писал, что мама очень скучает по тебе… Ты, мама, так много писем не пиши. Все ровно я их не получаю. Бо, наверняка, уже Апанасу и писать надоело. Лишь бы только мама получала от меня и чтобы знала, что я жив. У нас, мама, ещё время тёплое. Не знаю, как у вас. Наши ребята получали письма, то писали им, что уже зима, ездят коньми по лёду. А тут еще картошку копают…
Вясковаму хлопцу думалася пра гаспадарку. Ён жа замяніў бацьку, ён жа старэйшы, а, значыць, гаспадар. I цікава салдату было ведаць аб няхітрай сялянскай працы, іаб бульбачцы, і аб кароўках.
17 студзеня 1945 года.
Здравствуй, моя мамаша. Я вас уведомляю, что я жив и здоров, чего и вам желаю. Ну, я вас прошу не обижайтесь на меня, что давно не получали моих писем, бо меня новым годом нашим ранило, и я в госпитале. Ранен я легко. Ну, мама, всё равно я врагу не прощу. Вылечусь и буду мстить ему за свою обиду и за свою кровь. До свидания. Привет вам всем.
Антаніна Іосіфаўна трымае ліст у руках. Ён дрыжыць. А маці ціхенька плача:
— Нічога пе напісаў, як яго раніла. Міця, што служыў з ім, расказваў. Ля шашы Валодзька ляжаў, у раўчуку. Ён убачыў яго і спытаў: «Курловіч, жывы ты?» А сынок адказаў, што снарад у назе. Тагды ў шпіталь яго направілі. Некалькі пісем прыслаў. Усё пісаў, што будзе помсціць. А я малілася ў куточку, шаптала слоўцы ноччу, плакала, каб не бачылі дзеткі…
Калі прыйшла Перамога, Антаніна Іосіфаўна з дня ў дзень чакала сына. Уздумаецца, што вось сёння ён прыйдзе, яна выбягала на дарогу і ўглядалася ўдалячынь. Iраптам замест сына прыйшоў ліст. Не салдацкі трохвугольнік, а сіні канверт. Яшчэ раз пастукалася гора ў хату Антаніны Іосіфаўны.
«Здравствуйте, уважаемая Антонина Иосифовна! С приветом к вам товарищи и друзья вашего сына Володи, офицер Гришанов Николай Кириллович.
…Мы никогда не забудем товарища Володю и заверяем вас, уважаемая Антонина Иосифовна, что жизнь Володина в бою была героическая и смерть его стала для немцев большой кровью. Мы отомстили за Володю, и 2 мая разбили врага и водрузили Знамя Победы над Германией.
…Володе поставлена была задача своим пулемётом поддерживатъ продвижение бойцов стрелкового подразделения. Володя в бою выдвинул свой пулемёт и открыл сильный огонь по немцам, немцы беспорядочно стали отходить и бросать своё имущество. Совместно с бойцами он упорно продвигался вперёд. От его пулемёта много немцев нашли себе могилу. И вражеская пуля внезапно сразила Володю. В последнюю минуту Володя сказал: «Вперёд, товарищи…»
Уважаемая мамаша, вы гордитесь своим сыном. Ваш сын вечно будет жить в наших сердцах. Мы его не забудем и не забудем вас. Сегодня 9 мая 1945 года. В день победы над врагом мы все его товарищи собрались на митинг, вспомнили своих героев прошлых боёв и вспомнили Володю. Похороны Володи были 2 мая. Похоронили в братской могиле в г. Берлине. Сегодня празднуем день Победы над врагом и собрались все мы и пишем вам письмо. И от имени всех бойцов и офицеров посылаем вам посылку. Помните сына Володю, а мы вас не забудем… Вы мать героя, вам честь и слава, что вырастили такого храброго сына. С приветом все бойцы и офицеры».
А праз год прыйшло паведамленне, што гвардыі радавы У. Р. Курловіч загінуў у баі, праявіўшы гераізм і мужнасць.
Жыццё нішто не магло астанавіць. Hi смерць, ні агонь, ні слёзы. Паступова людзі пераехалі з лесу ў вёску. Першы дом, які быў пабудаваны на папялішчы, аддалі пад школу. Хутка і Антаніна Іосіфаўна з Кастусём і дзеверам зрабілі хатку. Косцік пасадзіў садочак: яблыні, грушы, вішаньку. А яна ўсё чакала сына. Бегала па варожках і часам з надзеяй у вачах прыходзіла дамоў. Хутка яшчэ адно гора падпільнавала яе — памерла 17-гадовая Маня.
— Не паверыце мо мне і цяпер, як улезе ў голаў, што Уладзік жыве, то не магу спаць. Ды неяк і весялей робіцца ад думкі, што ён жывы. Запомніўся такі маладзенькі, увесь у Рыгора, у бацьку.
Яна вадзіла сваёй худой сухенькай рукой па партрэту, потым стала перабіраць у руках паштоўкі, што прысылаюць ёй да святаў Перамогі.
— Вось, сыночак мой, шлюць мне замест таго, каб мне ты сам напісаў што-небудзь, так хорашанька: «Добры дзень, дорогая мая мамаша. Пока я жив и здоров». Мабыць, ты ў мяне вучоным быў бы. Вучыцеля ўсё цябе хвалілі. Сваім сябрукам ты задачкі рашаў.
…Яна справіла вяселлі і Костусю, і Ніне, хоць і цяжка было без мужа. Жыла яна адна. «Не хачу дзяцей абіжаць»,— проста тлумачыла яна. Кастусь і Ніна, калі завялісвае сем’і, не забывалі маці. А сама Антаніна Іociфаўна хадзіла ў калгас. Яе абралі дэпутатам Ганцавіцкага раённага Савета. Уважлівая да людзей, яна разумела чужое гора.
А час ішоў. Ужо сорак гадоў прайшло. Пахавала Антаніна Іосіфаўна яшчэ аднаго сына — Канстанціна. I ходзіць яна на могілкі, як на брацкую магілу. Сямёра дзяцей там пахаваны і муж Рыгор Вікенцьевіч. I гаворыць сівенькая бабулька аб тым, каб навекі-вечныя згінулі войны, каб не было забойстваў, каб усе жылі ў радасці, шчасці, міры.I гаворыць яна ад імя ўсіх маці зямлі, бо ўсю вайну яны пранеслі на сваіх плячах.
Наталля Антановіч
Антановіч, Н. Мы сеялі з табою жыта… : [лісты з фронту ураджэнца вёскі Свяціца Уладзіміра Курловіча, які загінуў на вайне] // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 318-320.
Неадпраўленае пісьмо
30 студзеня 1945 года ён напісаў дадому з фронту. I не паспеў адправіць ліст…
Яна трымае ў руках пацёртую фотакартку, на якой яе бацька яшчэ зусім юнак. Яна паказвае пахаванку, датаваную 5 сакавіка 1945 года, дзе напісана, што бацька загінуў 30 студзеня 1945 года ў польскім горадзе Познань. Яе рукі дрыжаць, калі дастае тры зусім сцёртыя лісточкі салдацкага пісьма — пісьма бацькі, напісанага 30 студзеня 1945 года, але неадпраўленага дадому, бо іменна ў гэты дзень ён загінуў. Лісточкі гэтыя якраз на згібе прабітыя куляй. Бацьку было ўсяго дваццаць тры гады…
Свяцічанка Марыя Буйкевіч амаль не помніць свайго бацьку Уладзіміра Карпавіча Буйкевіча, была зусім маленькай, калі ён пайшоў на фронт. У памяці толькі, што нёс яе на руках, спяваў і прыгаворваў: “Расці, дачушка, расці, мая Манька”. Больш за ўсё яна запомніла, як ён спяваў. Ён любіў спяваць. Спяваў на рабоце – на касавіцы, у полі. Маладая жонка Аленка нават упікала за гэта. I ён, вясёлы, бесклапотны, станавіўся пры гэтых словах раптам сур’ёзным, быццам адчуваў-прадчуваў бяду, і гаварыў: “Не сварыся, Аленка, што я спяваю, будзе час, і ты захочаш яшчэ пачуць мой голас…”.
Уладзімір Карпавіч Буйкевіч нарадзіўся ў 1922 годзе. Жыў з бацькамі ў Свяціцы, дапамагаў ім у шматлікіх сялянскіх справах. Пакахаў прыгажуню Аленку, сваю равесніцу. Ажаніліся. I нарадзілася ў іх дачушка Манечка. Бацькам і мужам ён быў вельмі добрым, шкадаваў сваіх дзяўчатак – жонку і дачушку — і нейк па-асабліваму пяшчотна любіў іх: слова крыўднага ніколі не сказаў, не накрычаў, не насварыўся.
Гэтае шчаслівае жыццё абарвала страшная вайна. У 1944-м дваццацідвухгадовы Уладзімір стаў салдатам. Шлях яго ваенны ляжаў праз Польшчу, ён адважна змагаўся з фашыстамі, быў храбрым байцом і запявалам. Яго аднапалчанін Раман Буйкевіч успамінаў, што і ў ваенным пекле Уладзімір заставаўся вясёлым, аптымістычным, верыў у перамогу і падбадзёрваў. сваіх таварышаў: нічога, браткі, не сумуйце, вось вернемся дадому — і зажывём! I яго чысты, прыгожы голас выводзіў блізкія салдацкім сэрцам песні, і байцам лягчэй было ісці ў атаку.
Баі за Познань былі яраснымі. Здаецца, рака Варта, на якой стаіць горад, кіпела ад крыві. Гарэлі зямля і неба, вакол бушаваў вогненны шквал. Абарвалася песня Уладзіміра Буйкевіча – варожая куля прабіла сэрца сал-дата і тое пісьмо, якое ён не паспеў адправіць дамоў…
“…дарагая жонка, я жывы і здаровы, але жыццё маё небяспеч-нае… 3 кожным днём мы гонім немца і ачышчаем горад за горадам. Але я спадзяюся дажыць… А брацік мой Алесь загінуў у баі з захопнікамі… Я думаю застацца ў жывых і вярнуцца дадому з перамогай, а калі, дай Божа, вярнуся дадому, раскажу, што я перажыў што бачыў А зараз мы пераходзім нямецкую граніцу… 30.01.1945 года”.
Пісьмо салдата яго жонцы Алене Буйкевіч пераслаў таварыш. Ён дастаў гэтае пісьмо з прабітай куляй гімнасцёркі.
“Гэта самае дарагое, што ў мяне ёсць”, — гаворыць дачка героя Марыя Уладзіміраўна. Яна гаворыць і плача, яна проста лашчыць гэтыя крохкія лісточкі, якім ужо 64 гады. Прабітыя куляй, яны апякаюць ёй рукі. Яны – памяць пра тых, хто ніколі не ўстане, хто застаўся навечна маладым і пахаваны ў чужой зямлі, памяць пра любімага татачку, які загінуў “у паўночным прадмесці Гурчын горада Познань…”.
Устань, салдат, паглядзі, як квітнее зямля, якую ты абараняў, заспявай песню пра сваю адноўленую Свяціцу. Паглядзі на сваю дачку Марыю, на сваіх унукаў -Уладзіміра і Вераніку. Уладзіміра назвалі ў твой гонар, ён зараз дырэктар школы ў Баранавічах, унучка Вераніка – урач. Ёсць у цябе ўжо і праўнукі – Артур і Антон, будучыя воіны, будучыя абаронцы. Твая ўнучка Вераніка адшукала месца твайго вечнага спачыну ў Познані і пакланілася табе ад імя ўсіх тваіх родзічаў і землякоў.
Мы помнім цябе, Уладзімір Карпавіч Буйкевіч, і твой вялікі подзвіг. Мы чытаем тваё пісьмо, споведзь сапраўднага чалавека, і разумеем, чаму перамаглі ў гэтай страшнай вайне.
У Марыі Уладзіміраўны не засталося ніводнага ваеннага фо-таздымка бацькі і яго іншых пісьмаў. На жаль, іх не ўдалося захаваць. Таму апошні ліст бацькі – дарагая сямейная рэліквія. Але Марыя Уладзіміраўна гатова аддаць яго ў школьны музей “Партызанская слава”, каб яно напамінала ўсім пра аднаго з бясстрашных радавых Перамогі -Уладзіміра Карпавіча Буйкевіча.
…Праз сваё пісьмо, праз сваю песню ты вярнуўся да нас, салдат! I ў нашых сэрцах ты заўсёды жывы.
ВЕРА ДЫДЫШКА.
в. Свяціца.
Дыдышка, В. Неадпраўленае пісьмо: [Уладзіміравіча Карпавіча Буйкевіча з в. Свяціца] / Вера Дыдышка // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 5 верасня. – С. 2.
Пісьмы Я. Ф. Глухоўскага жонцы
(1944 г.)
Дарагая жана Ірынка! Спяшу саабшчыцъ табе, што я заехаў на места ў Маскоўскую вобласць. Находзімся ўсе ўмесце: Саша, Антось і я. Ірынка, як будзеш адпісваць, напішы ўсё подробна, як жыве дочачка, чы не крычыць «на, тата, на, тага», чы находзіцца Сеня дома, чы завяршылі стажок. Ірынка, маім словам перабяры бацькоў да сябе, хай пераязджаюць. Я, як вярнуся, іх не абіжу. Твой муж Яўгеній.
17 верасня 1944 г.
Ірынка! Спяшу саабшчыцъ табе, што я жыў і здароў. Шлю табе ўжо трэцяе пісьмо, а атвета не палучаю. Мы ўжо ад старога адраса далёка находзімся. Усе ўмесце: Саша, Антосъ з Галаўнінцаў. Ірынка, як будзеш адпісваць, адпішы ўсё падробна, а то мяне сільна беспакоіць, як гадуецца Насцечка, чы ў поўным здароўі. Твой муж Яўгеній.
24 кастрычніка 1944 г.
Ірынка! Спяшу саабшчыцъ табе, што я жыў. Ірынка, я знаю харашо, што нашы пісьмы даходзяцъ вам. Вот і гэтым я даволъны. Iрынка, я знаю, што дома без мяне балъшыя беспарадкі. Но ты не беспакойся і не цярай свайго маладога здароўя. Глядзі самой сябе і дочачкі, лішне не кланяйся нікому. Дасць бог вярнуцца ў скорасці, нажывём усё памаленьку, будзем жыць не хужэй другіх. Ірынка, буду пісаць часта, таму што ідзем усё наўперад. Затым да свіданія. Твой муж Я. Глухоўскі.
5 лістапада 1944 г.
Ірынка. У першых страках сваяго пісьма спяшу саабшчыць, што я жыў і здароў, чаго і табе жалаю. Ірынка, шлю частыя пісьмы, а новага нічога нет, а хаця ж і ёсцъ, расказвацъ нам нельга. Перадай поклон усім родным: Надзі, Саню, бацьку, Майстру. Затым да свіданія. Твой муж Я. Глухоўскі.
5 снежня 1944 г.
Ірынка! Спяшу саабшчыцъ, што я жыў і здароў, чаго і табе жалаю ад госпада. Ірынка, з бальніцы ўжо выпісаўся. Быў ранены. Раненне было не цяжкое. Цяпер нахажуся ў выздараўліваючым баталъёне, так што на гэты адрас пакулъ не пішы. Скора паеду ў полк і прышлю пісьмо са сталым адрасам. Кланяюся табе і ўсім родным. Твой муж Я. Г.
Пісьмы Я. Ф. Глухоўскага жонцы // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 325.
Паштоўка з 1944-га
Пажоўклая паштоўка з далёкага 44-га…. Шмат рук трымала цябе, пакуль даходзіла ты на фронт да мужа, бацькі, брата, сына… Шмат разоў перачытвалася ты ў акопах і зямлянках перад атакай. Пільна ўглядаліся салдацкія вочы ў кожны радок, напісаны дарагой рукой, быццам хацелі ўбачыць за ім любыя сэрцу твары маці, жонак, сясцёр… А колькі цеплыні, надзеі, што жывы, не забіты, што чакаюць яго, было ў гэтых простых хвалюючых словах. Як чакалі байцы вестак з роднага дому. І як цяжка і балюча было, калі паштоўка не знаходзіла свайго адрасата і, паблукаўшы па доўгіх ваенных дарогах, вярталася назад. А праз некаторы час услед за ёю стукалася ў хату страшная вестка: вашмуж, бацька, брат, сын загінуў смерцю храбрых…
Колькі іх, гэтых паштовак, лістоў, не прачытаных байцамі, разляцелася па белым свеце. Колькі слёз праліта па тых, хто ніколі не адчыніць дзверы роднае хаты, неўсміхнецца насустрач анямеўшым ад радасці сваякам, пе прыцісне да грудзей худзенькую дачушку…
Пажоўклая паштоўка з далёкага 44-га… Не паспеў прачытаць цябе Васіль Патоцкі. А шчырыя словы надзеі, якія выводзіла не вельмі спрактыкаваная рука, балюча адгукаюцца ў сэрцы рэхам ваеннага ліхалецця: «4-ХII-44 года. Пісьмо палучыць Патоцкаму Васілю А. ад Патоцкага Якава А.
Здравствуй, дарагой брат Васіль! У першых славах маяво пісьма ўведамляю цябе, што мы ад цябе палучылі 3-ХІІ-44 г. аткрытку, каторую ты пісаў 23-Х-44 года. Очань благадарым цябе. Мы очань абрадавалісь тваім пісьмом, што ты пака жыў, хаця ж ты ранеп, но ўсё ж такі мы і гэтым абрадавалісь, но толька, што хаця жыў. Дарагой брат Васіль! Уведамляю цябе, што Якаў Вашчылкаў прыпісаў, што цябе ўжэ нет у жывых, но мы гэтаму не верылі, што ты ўбіт. Дарагой брат Васіль! Уведамляю цябе, што Мацей іСанко работаюць у горадзе Баранавічы. Кажду нядзелю бываюць дома. Прывет табе ад браццяў і сястры, ад маткі, а такжа ад усіх радных і знакомых. Пака, дарагой брат, аставайсь з богам. Да свіданіе. Ажыдаем атвета, як салавей лета. Канец. Пісаў Патоцкі Грыгорый Барысавіч».
Алесь Скараход.
Скараход, А. Паштоўка з 1944-га / Алесь Скараход // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 308-309.
