Рэпіхава (парк ля вёскі Крывошын)

У другой палове 19 ст. вялося фарміраванне пейзажнага натуралістычнага парку ў Рэпіхаве (каля в. Крывошын). Ён размешчаны на плошчы больш за 6 га, мае ў плане форму выцягнутага прамавугольніка. Асноўная планіровачная вось кампазіцыі парку — ліпавая алея шырынёй каля 10 м, якая перасякае парк з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход і перарываецца ў цэнтры. Яна была арганізуючай у аглядзе паркавых пейзажаў і выконвала дэкаратыўную ролю.

Паркава-сядзібны комплекс уключаў сядзібны дом, флігель фурмана і кухара, стайню выязных коней, лядоўню, склеп, тэнісную пляцоўку, пляцоўку з кругам і бар’ерам для аб’язджання коней, псярню, сажалкі, агарод, цяпліцы і сад. Збудаванні добра ўпісваліся ў агульны пейзаж. Яны размяшчаліся асіметрычна ў адносінах да алеі, якая звязвала іх і адначасова аб’ядноўвала з вялікім гаспадарчым дваром, што прымыкаў да парку з паўднёва-ўсходняга боку за папярочнай ліпавай алеяй.

Рэдкастойная пасадка дрэў (праз 8 м) і выцягнутасць парку ўдоўж восі забяспечвалі добрую бачнасць паркавых пейзажаў. Першы кампазіцыйны аб’ект пры руху па алеі — водная сістэма з трох рознай велічыні і формы сажалак, злучаных пратокамі. У цэнтры самай вялікай сажалкі быў востраў, на якім раслі елка і бяроза. Дзве пратокі злучалі ўсходнюю сажалку з дзвюма меншымі, размешчанымі з заходняга боку. Дарога пралягала па двух аднаарачных мастках, якія адначасова служылі і відавымі пляцоўкамі. Сажалкі мелі не толькі кампазіцыйна-дэкаратыўнае, але і гаспадарчае значэнне. Ва ўсходняй разводзілі шчупака, у заходніх — карася і карпа. Металічныя рашоткі, пастаўленыя ў пратоках, надзейна раздзялялі жыхароў акваторый. У наш час сажалкі спушчаны і зараслі алешнікам. Замест масткоў цераз дамбы перакінуты бетонныя пліты. Тэрыторыя набыла выгляд ляснога масіву.

За сажалкамі ліпавая алея нечакана абрывалася, і перад вачыма паўставала маляўнічая адкрытая цэнтральная частка парку ў выглядзе вялікай паляны. Акцэнтам перспектывы быў двухпавярховы графскі асабняк, размешчаны ў глыбіні парку. Паляна злёгку прыўзнята, дэкарыравана па перыметры групамі дрэў з удзелам экзотаў. Злева існавала пляцоўка ў выглядзе круга з кветнікам у цэнтры і бегавой дарожкай для аб’язджання коней (участак узараны). Насупраць была стайня выязных коней, абнесеная сеткай (як увесь парк) і дэкарыраваная елкай. За цэнтральнай палянай ліпавая алея цягнулася далей паміж парадным партэрам і другой палянай з тэніснай пляцоўкай.

Партэр акружала пад’язная дарога да дома, якая адгаліноўвалася ад цэнтральнай. Дом і службовы флігель стаялі на ўскраіне парку сярод груп дрэў. Будынак фланкіравалі салітэры — клён і ясень. Далёкія перспектывы заходняга напрамку былі з’арыентаваны на палі з пералескамі. 3 захаду парк аддзяляла ад саду грабавая алея. У глыбіні саду на ўзвышэнні, шчыльна акружаная дрэвамі, стаяла альтанка.

Паўднёвую частку парку, аформленую ў выглядзе двух прамавугольных баскетаў з грабавымі шпалерамі, займаў агарод. Ён уключаў парнікі, аранжарэю, дом садоўніка, сховішча агародніны, гадавальнік і невялікія ўчасткі палёў, дзе вырошчвалася шмат паркавых руж, спірэі.

Усяго ў парку адзначана 47 відаў раслін. Кусты з прыгожымі кветкамі выкарыстоўваліся ў падбіўцы груп дрэў, узлескаў. Экзатычныя пароды (сосны чорная і веймутава, дуб чырвоны, ліпа крымская і іншыя) служылі акцэнтамі ў групах або раслі асобна на палянах. Самыя ўнікальныя сярод тых, што зберагліся,— тры дрэвы ясеня звычайнага адналістага. Яны растуць разам з ліпай на цэнтральнай паляне, іх вышыня 23—24 м, дыяметр ствалоў — 54—63 см.

У Рэпіхаве прайшлі дзіцячыя гады Я. Чачота, беларускага і польскага паэта, фалькларыста, сябра А. Міцкевіча.

Кулагін, А. Нашчадкі часу [фрагмент] / Анатоль Кулагін, Анатоль Федарук // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Ляхавіцкага раёна. – Мінск: БелЭН, 1989. – С. 97-98.

Репихово

Во второй половине 19 столетия велось формирование природного естественного архитектурно-паркового ансамбля Репихово (возле деревни Кривошин). Он располагается на площади более 6 гектар, имеет форму вытянутого прямоугольника. Главная планировочная ось композиции парка – это липовая аллея, ширина около 10 метров, которая пересекает парк с северо-запада на южный восход и прерывается в центре. Она была организующей в осмотре парковых пейзажей и исполняла декоративную роль.

Парково-архитектурный ансамбль включал усадебный дом, флигель конюха и повара, конюшню рабочих лошадей, холодильник, подвал, теннисную площадку, площадку с кругом и барьером для объезда и обучения лошадей, псарню, пруды, огород, теплицы и фруктовый сад. Строения хорошо вписывались в общий пейзаж паркового ансабля. Они располагались ассиметрично по отношению к аллее, которая связывала их и одновременно объединяла с большим хозяйственным двором, что примыкал к парку с юго-восточной стороны за поперечной липовой аллеей.

Редкостройная посадка деревьев (через 8 метров) и продолговатость парка вдоль главной оси обеспечивали хорошую видимость паркового пейзажа. Первый композиционный объект во время движения по аллее – водная система из трех разных по размерам и формам прудов, соединенных протоками. В центре самого большого пруда расположен остров, на котором росла ель и береза.

Два водных протока соединяют восточный пруд с двумя меньшими по своим размерам прудами с западной стороны. Дорога проходила по двум одноарочным мостикам, которые одновременно служили и обозримыми площадками. Пруды имели не только композиционно-декоративное, но и хозяйственное значение.

В восточном пруду разводили щуку, в западном – карася и карпа. Металлические решетки, установленные в протоках, надежно обеспечивали разграничение и разделение жителей природного аквариума. В настоящее время восстановлены пруды, которые с 1939 года были спущенными и не работали до 1998 года. Восстановленные мостики через дамбу являются пешеходными. Территория приобрела прежнюю красоту.

За прудами липовая аллея неожиданно обрывается и перед глазами открывается художественная нейтральная часть парка в форме большой полянки. В центре перспективности парка был когда-то двухэтажный графский особняк, расположенный в глубине парка. Полянка слегка приподнята, декоративно по периметру украшена группками деревьев с участием экзотических экземпляров. Слева существовала площадка в виде круга с цветниками в центре и беговой дорожкой для объезживания и обучения лошадей. Участок был вспахан. Напротив была конюшня выездных лошадей, огороженная металлической сеткой, как и весь парк и украшенная елкой. За центральной поляной липовая аллея тянулась далее между парадными подъездами и второй поляной с теннисной площадкой.

Партер окружала подъездная дорога к дому, отделяющая от центральной дом и служебный флигель, которые стояли на окраине парка среди группы деревьев. Строения украшали красавцы клены и ясени.
Отдаленные перспективы западного направления были сориентированы на поля и перелесочки. С запада парк отделяла от сада прекрасная грабовая аллея. В глубине сада, на возвышенности, плотно окруженная девьями беседка.

Южная часть парка оформлена в виде двух прямоугольных участков с грабовыми аллеями занимал огород. Огород включал парники, теплицу, дом садовода, хранилище для овощей, питомник фруктовых деревьев и небольшие участочки полевого севооборота, где выращивалось большое количество роз, сирени и спиреи.

Всего в парке определено 47 видов растений. Кустарники с красивыми цветами использовались для подкрепления групп деревьев, перелесочков и кустарниковых участков парка. Экзотические породы деревьев (сосна черная и вейсмутовая, дуб красный, липа крымская и обыкновенная, лиственница, итальянский тополь, уксусное дерево и другие) были высажены в группах и росли отдельно на полянках. Самые уникальные среди тех деревьев, что сохранились – три дерева ясеня обыкновенного однолистного. Они растут вместе с липой на центральной полянке, их высота 23-24 метра, диаметр стволов 54-63 см.

В Репихово прошли детские годы Я.Чачота, белорусского и польского поэта, фальклориста, друга А.Мицкевича.

В районе имелось еще несколько архитектурно-парковых ансамблей и фальварков, которые еще недостаточно изучены, но дворцы и фрагменты парковых комплексов частично сохранены. В настоящее время в хорошем состоянии сохранился дворцово-парковый ансамбль в деревне Кореневщина, а также фрагмент парка фальварка Тафилин.

Репихово // Архитектурно-парковые ансамбли Ляховичского района : [справочно-информационный буклет] / ответственный за издание Н. Н. Кулицкий. – 1999. – С. 17-21.

Репихово

1

2

3

4

Одно из старейших поселений региона. Его наименование связывается с именем сына Миндовга – Репикасом. Двор «Репухов» упоминается в Метрике ВКЛ за 1481 г. как одно из владений Ивана Ильинича, за­писанных ему «на въчность» женой Анной Довгирдовной, получившей его от первого мужа Юрия Гойцевича. Имение «Репухово» указывается в Метрике ВКЛ за 1528 г. в связи с письмом королю Сигизмунду I: «Била нам чолом пани Миколаевая Иллинича, пани Алжбета, о том, ижъ мужъ ее, пан Миколай Миколаевич Иллинича, человек збытный, и скарбы свои стратил, и именья свои вси попродавал и пропилъ, а ее, жону, и дети свои ни при чом зоставилъ». Последний представитель рода Ильиничей Юрий, граф на Мире, не имея наследников, завещал Репихово вместе с Миром, Белой, Зельвой и другими имениями двоюродному брату Радзивиллу Сиротке. В 1584 г. село Репихов М.К. Радзивилл подарил Несвижскому коллегиуму иезуитов. При колонии в Кривошине они в 1670 г. построили костел, в 1740 г. заложили новый храм в формах барокко, в 1864—1866 гг. он инженером А. Нектарьевским перестроен под Покровскую церковь. Крупная трехнефовая двухбашенная базилика с массивной апсидой хорошо сохранилась.

В 1772 г. королем Станиславом Августом Понятовским имение было передано Антонию Тизенгаузу. В 1780 г. при жизни графа перешло в казну, затем стало собственностью Потоцких герба Шелига. В первом его поколении стоял Петр Михайлович, действительный дворянин, удостоверенный купчей крепостью 1669 г. Известно, что в 1849 г. Репиховом, а также имениями Остров, Баканов, Туховичи управляли опекуны в связи с малолетностью владельцев. В 1859 г. — самое большое имение Ляховщины (20 деревень, 26139 десятин, две водяные мельницы, две винокурни, скипидарный завод, 12 корчем), которое унаследовал граф Константин Константинович Потоцкий. Примерно в эти годы была заложена новая усадьба. В 1911 г. имение принадлежало сыну графа Томашу. В 1930-е гг. имением владели граф Ярослав и его жена Ирина Потоцкая. Имение было записано графу Яну Потоцкому.

Усадьба занимает ровную территорию площадью более 6 га, имеет в плане форму вытянутого прямоугольника (схема). Включала усадебный дом с партером, флигель, конюшню выездных лошадей, дом кучера, ледник, погреб, теннисную площадку, площадку с кругом и барьером для обучения лошадей, псарню, пруды, огород, теплицы и сад.

В основу композиции положена липовая аллея. Сооружения хорошо вписывались в общий пейзаж, но были автономны. Они располагались асимметрично по отношению к аллее, которая связывала их и одновременно объединяла с большим хозяйственным двором, примыкавшим к парку с юго-восточной стороны. Аллея шириной 10 м пересекает парк с северо-запада на юго-восток по основной оси композиции и прерывается в его центральной части. Она была организующей в осмотре парковых пейзажей, имела декоративное и хозяйственное значение. Редкостойная посадка деревьев (через 8 м) обеспечивает хорошую видимость и, вследствие вытянутости парка вдоль оси, пейзажи хорошо просматриваются. Первым композиционным объектом по пути следования была замкнутая водная система из трех прудов разной величины и формы, соединенных протоками. Композиционным акцентом самого большого восточного пруда являлся остров, декорированный елями и березой. К нему вел перекидной мостик. Две протоки соединяли восточный пруд с двумя другими небольшими прудами, расположенными с западной стороны. Дорога проходила через два арочных мостика, которые одновременно были и малыми архитектурными формами парка, и видовыми площадками. Пруды имели и хозяйственное значение: в восточном выращивалась щука, в западных – карась и карп. Металлические решетки, установленные в протоках, надежно разделяли обитателей акваторий. В настоящее время пруды частично восстановлены. На острове построена беседка. Вместо мостов через дамбы переброшены бетонные плиты.

За прудами липовая аллея внезапно обрывалась и открывалась живописная открытая центральная часть парка в виде большой поляны. Акцентом перспективы являлся двухэтажный графский дом в глубине парка. Поляна слегка приподнята, декорирована по периметру древесными группами с участием экзотов. Слева находилась круглая площадка с цветником в центре и беговой дорожкой для обучения лошадей. С противоположной стороны размещалась конюшня выездных лошадей, обнесенная сеткой (как и весь парк) и декорированная елями. За центральной поляной липовая аллея шла дальше, между парадным партером и второй поляной с теннисной площадкой. Партер окаймляла подъездная дорога, ответвлявшаяся от центральной. Дом и служебный флигель стояли на окраине парка в окружении древесных групп, не довлея на основные парковые композиции. Здание фланкировали солитеры – клен и ясень. Дальние перспективы западного направления были ориентированы на поля с перелесками. С восточной стороны парк отделяла от сада грабовая аллея. В его глубине, на возвышении, размещалась беседка в плотном окружении деревьев. Живописностью была наделена часть парка вдоль прудов, куда от главной аллеи вела другая извилистая аллея.

Здания усадьбы утрачены. Остался погреб, поросший рябинником, выложенный кирпичом, в трех отсеках которого хранились фрукты и овощи. Его окружает древесный массив в основном из деревьев второго поколения. Южную часть парка, оформ­ленную в виде двух прямоугольных боскетов с грабовыми шпалерами, занимал огород. Он включал парники, оранжерею, дом садовника, хранилища овощей, питомник и небольшие участки полей. Судя по разросшимся куртинам кустарников, здесь выращивалось много парковых роз, спирей. Красиво цветущие кустарники использовались в подбивке древесных групп, опушек (спирея Бияра, дубровколистная, рябинник, снежноягодник). Экзотические деревья (сосна черная и веймутова, дуб красный, липа крымская и др.) служили акцентами в группах или росли одиночно на полянах. Самые уникальные из сохранившихся в парке деревьев – три ясеня обыкновенных ‘Hessei’, у которых листья простые, некоторые тройчатые, глубоко, крупно и неравномерно рассеченные по краю. Они растут на центральной поляне, достигают высоты 23—24 м, диаметра стволов 60—82 см. Посажены по кругу с липой в центре. На стволах видны следы подвоя. В напочвенном покрове заросли барвинка малого.

В Репиховской усадьбе прошли детские годы одного из основоположников новой белорусской литературы, поэта, фольклориста Яна Чечота (1796—1847). Старинный род Чечотов пользовался гербом Остоя, который, согласно преданию, еще в 1069 г. был подарен королем Болеславом за храбрость рыцарю Остою. Родовым владением Чечотов являлся фольварк Ярошово над р. Молчадь (усадьба не сохранилась). Его с семью пустошами и пятью службами двора Молчадского получил Василь Чечот за военные заслуги, согласно привилею 1545 г. Привилей на собственность дважды подтверждался королем Сигизмундом III (1631) и королем Владиславом (1645). Фольварк многократно делился между наследниками – род обеднел, приходилось арендовать чужие имения. Не имея владения, отец Яна Тадеуш приехал с семьей в Репихово работать экономом.

В имении на живописных берегах Мышанки прошло детство Яна. Адам Мицкевич называл его «Яном из Мыши». Мальчик воспитывался на народных традициях, засыпая под мелодии белорусских колыбельных, дружил с крестьянскими детьми. Он рос, по выражению Игнатия Домейко, друга по учебе, живым, веселым, компанейским и впечатлительным. В Репихове Ян получил начальное образование. В 13-летнем возрасте в 1809 г. (возможно, в 1808) уезжает в Новогрудок и поступает в поветовую доминиканскую школу. Впечатления детства воплощены в балладе «Мышанка». Особое место в его памяти и душе занимали народные песни. Об одной из них в «Piosnek wiesniaczych» Ян писал: «Эту песню я выучил от жней в 1806 или в 1807 г. в Барановичах, в Мышской парафии, в Новогрудском повете, будучи еще ребенком, и до теперешнего дня ее вместе с интонацией сохранил в памяти» (через 38 лет).

Парк сохранился в прежних границах. Ценится за качество и состав насаждения. В последние годы проведено его благоустройство: восстановлена водная система, подсыпана аллея, появились скамьи, беседки, ведется подкашивание. Парк нуждается в оформлении главного входа, который остается невыразительным, начинаясь от дороги через ольс. Память о Яне Чечоте увековечена памятным валуном под старой елью.

Потоцким принадлежало также имение Остров. Среди усадебных руин заслуживает внимания приемник спирта необычной конструкции. Расположен в земле, покрыт толстым слоем грунта, на фасаде, обращенном к винокурне, имеет три входных проема. Винокурня полуразрушена.

Репихово // Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук. – Минск: Беларуская энцыклапедыя, 2004. – С. 456-460.

Рэпіхава

Першае ўзгадванне пра Рэпіхава датуецца 1481 годам. Гэты запіс можна знайсці ў Метрыцы Вялікага княства Літоўскага, дзе «двор Рэпухаў» апісваецца як адно з уладанняў Івана Іллініча, запісаных яму «на вечнасць» жонкай Ганнай Даўгірдаўнай, атрымаўшай яго ад першага мужа Юрыя Гайцэвіча.

Юрый Іллініч, апошні прадстаўнік дынастыі Іллінічаў, дарэчы ўладальнік мірскага замка, не меў жонкі і дзяцей і большую частку жыцця правёў пры нясвіжскім двары Радзівілаў. Ён пакінуў Рэпіхава разам з іншымі ўладаннямі Мікалаю Крыштофу Радзівілу па мянушцы Сіротка.

У 1584 годзе М.К.Радзівіл падараваў сяло Нясвіжскаму калегіуму езуітаў.

У 1772 годзе Рэпіхава паводле ўказа караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага перадаецца Антонію Тызенгаўзу, надворнаму падскарбію Вялікага княства Літоўскага, які ў канцы XVIII стагоддзя спрабаваў правесці ў нашай краіне прагрэсіўныя эканамічныя рэформы. У 1780 годзе сяло пераходзіць дзяржаве, затым становіцца ўласнасцю роду Патоцкіх, які валодаў гэтымі мясцінамі да 30-х гадоў XX стагоддзя.

Напрыканцы XVIII стагоддзя ў Рэпіхаве працаваў аканомам Тадэвуш Чачот, бацька аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры Яна Чачота. У Рэпіхаве Ян атрымаў першапачатковую адукацыю. Ва ўзросце 13 гадоў хлопчык едзе ў Навагрудак, дзе становіцца вучнем павятовай дамініканскай школы, y якой лёс звёў яго з будучым паэтам А. Міцкевічам.

Фарміраванне парку ў тым выглядзе, які мы можам убачыць сёння, пачалося не пазней 60-70-х гадоў XIX стагоддзя. Парк закладваўся як пейзажны, таму ў яго планіроўцы можна прасачыць каноны пейзажных рамантычных паркаў і адначасова – пейзажных натуралістычных паркаў. Аснову кампазіцыі парку стварае ліпавая алея. Кампазіцыйны акцэнт паркавага ансамбля – водная сістэма з трох сажалак, розных па велічыні і злучаных пратокамі. Цераз пратокі пер-кінуты два арачныя масты, якія з’яўляюцца сваеасаблівымі назіральнымі пляцоўкамі.

Рэпіхава // Ляхавіцкі раён. Сцежкамі роднага краю : турыстычны даведнік / мастацкае афармленне, фотаздымкі, тэкст С. В. Чарановіча.- С. 33-34.

Рэпіхава

Repiechowo

Репихово

1

2

Колішні палацава-паркавы ансамбль. Размешчаны побач з в. Крывошын. У гістарычнай літаратуры с. Рэпіхава ўпамінаецца з 1584 г. як уласнасць Радзівілаў, якія падаравалі маёнтак Нясвіжскай калегіі езуітаў.

У XVIII—XIX ст. маёнтак Рэпіхава знаходзіўся ва ўласнасці графаў Патоцкіх. У 1860-я гады гаспадаром Рэпіхава быў граф К.К.Патоцкі. У гэты перыяд маёнтак дасягнуў самых буйных памераў, займаючы 26,5 тысячы дзесяцін зямлі і ўключаў вёскі Крывошын, Востраў, Ліпск, Заліпенне, Залужжа і яшчэ 16 вёсак і фальваркаў Навагрудскага павета.

3 гэтага часу графам Патоцкім вялося фарміраванне пейзажнага натуралістычнага парку ў Рэпіхаве, які з’яўляўся часткай палацава-паркавага ансамбля. Апошні ўключаў у сябе палац, флігель, стайню, лядоўню, склеп, тэнісную пляцоўку, сажалкі, агарод і інш. гаспадарчыя пабудовы, якія арганічна ўпісваліся ў агульны пейзаж. Збудаванні размяшчаліся асіметрычна ў адносінах да алеі, якая звязвала і аб’ядноўвала іх з вялікім гаспадарчым дваром.

Палац Патоцкіх быў двухпавярховы, у плане меў форму прамавугольніка. Разбураны ў пасляваенны час. Парк належыць да тыпу пейзажных натуралістычных. Яго грунтоўна абследаваў і апісаў А.Т.Федарук.

Парк размешчаны на плошчы больш за 6 га, мае форму выцягнутага прамавугольніка. Галоўная планіровачная вось кампазіцыі парку — ліпавая алея, шырыня якой складае каля 10 м. Алея перасякала парк з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход, выконвала дэкаратыўную ролю.

Рэдкастойная пасадка дрэў (праз 8 м) і выцягнутасць парку ўздоўж восі забяспечвалі добрую бачнасць паркавага пейзажу. Водная сістэма парку складалася з 3 рознай велічыні і формы сажалак, шэрагу каналаў. У цэнтры самай вялікай сажалкі ёсць выспа. 2 каналы злучалі ўсходнюю сажалку з 2 меншымі, якія размешчаны з заходняга боку.

Дарога пралягала праз 2 аднаарачныя масткі, якія адначасова служылі відавымі пляцоўкамі. Сажалкі мелі не толькі дэкаратыўнае, але і гаспадарчае прызначэнне. У прыватнасці, ва ўсходняй сажалцы разводзілі шчупака, у заходніх – карася і карпа. Металічныя рашоткі ў каналах раздзялялі касякі рыб, што вырошчваліся ў сажалках.

У сучасны перыяд сажалкі ачышчаны, адноўлены масткі, якія сталі пешаходнымі.

За сажалкамі размешчана цэнтральная частка парку ў форме вялікай паляны, якая злёгку прыўзнята, па перыметры абсаджана групамі розных парод дрэў, у т.л. экзатычных. Злева існавала пляцоўка ў выглядзе круга з кветнікам і бегавой сцежкай для падрыхтоўкі коней. Цяпер гэты ўчастак узараны. Насупраць размяшчалася стайня для выязных коней, абнесеная сеткай, як і ўвесь парк, абсаджаная елкай. За цэнтральнай палянай ліпавая алея цягнулася далей паміж парадным партэрам і другой палянай з тэніснай пляцоўкай.

Палац графа і службовы флігель размяшчаліся на ўскрайку парку сярод розных груп дрэў (клён, ясень). 3 захаду парк аддзяляе ад саду алея, абсаджаная грабавымі дрэвамі. У глыбіні саду на ўзвышшы ў атачэнні дрэў месцілася альтанка.

На поўдні парку размяшчаўся агарод, які ўключаў парнікі, аранжарэю, дом садоўніка, сховішча гародніны, гадавальнік і невялікія ўчасткі поля, дзе вырошчвалася шмат паркавых ружаў, спірэі і інш.

Парк змяшчае 47 відаў раслін. Кветкі выкарыстоўваліся ў падбіўцы груп дрэў, узлескаў. Сустракаюцца экзатычныя пароды, у т.л. сосны (чорная і веймутава), дуб чырвоны, ліпа крымская і інш., якія служылі акцэнтамі ў групах альбо раслі асобна на палянах.

Самыя ўнікальныя сярод тых дрэў, што засталіся, гэта 3 дрэвы ясеня звычайнага адналістага, якія растуць разам з ліпай на цэнтральнай паляне. Іх вышыня складае 23— 24 м, а дыяметр ствалоў 54—63 см.

3 гістарычных крыніц вядома, што ў Рэпіхаве прайшлі дзіцячыя гады Яна Чачота, аднаго з бліжэйшых сяброў Адама Міцкевіча. Ян Чачот быў слынным паэтам, фалькларыстам, адным з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры.

У 1999 г. адноўлена і перанесена ў правы бок ад цэнтральнай сцежкі мемарыяльная дошка Яну Чачоту. На ўваходзе ў парк устаноўлена арыгінальна аформленая ахоўная дошка. Парк мае перспектыву выкарыстання, узяты на ўлік і пад ахову дзяржавы.

Рэпіхава // Несцярчук, Л. М. Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны Х-ХХ стагоддзяў. – Мінск: БЕЛТА, 2002. – С. 227-228.

Рэпіхава

3 Малюшыч нам трэба было па логіцы ехаць у Рэпіхава, услед за сям’ёй Тадэвуша Чачота, які атрымаў там пасаду аканома ў маёнтку Тызенгаўза.

Але ў нас было малавата часу на такую, зусім не блізкую, дарогу, якую да таго ж трэба было яшчэ шукаць. Таму мы вырашылі адкласці гэту паездку на потым.

Забягаючы наперад, скажу, што, пакуль я чакаў тое «потым», маю задачу, хоць і часткова, выканаў настаўнік з Баранавіч, краязнавец Аляксандр Пятровіч Шоцкі, мой даўні знаёмы (праўда, завочна, па перапісцы).

Зацікавіўшыся мясцовай тапанімікай, ён наважыў адшукаць тое Рэпіхава, дзе жыла сям’я Чачотаў. Але сярод скрупулёзна сабраных ім геаграфічных назваў Баранавіцкага раёна Рэпіхава, на ято здзіўленне, чамусьці не аказалася, хаця ва ўсіх даведніках пісалася, што яно — «пад Баранавічамі», «каля Новай Мышы».

Зазірнуўшы ў «Геаграфічны слоўнік польскіх і іншых славянскіх земляў», Аляксандр Шоцкі прачытаў там, што Чачотава Рэпіхава трэба шукаць каля рэчкі Ліпніца — правага прытока Шчары.

I вось краязнавец у час школьных канікул выпраўляецца ў падарожжа. Па шляху з Крывошына ў Нетчын, у межах Ляхавіцкага раёна, ён і знаходзіць даўно апусцелае ўжо ўрочышча Рэпіхава. Калі паглядзець на карту, то гэта месца здасца ўсё ж не надта і далёка ад Баранавіч, ну і ад Новай Мышы, так што даведнікі не вельмі і памыляліся.

На месцы маёнтка Рэпіхава А. Шоцкі сустрэў цяпер толькі «здзічэлы і напалову знішчаны парк». У парку ўсё ж засталася яшчэ прыгожая ліпавая алея, некалькі старых таўшчэзных дубоў ды гэтакіх жа кедраў, лістоўніц, явараў, бяроз.

Пра сваю паездку А. Шоцкі расказаў на старонках газеты «Літаратура і мастацтва». Пры гэтым ён выказаў шкадаванне, што «гэты куточак прадаўжае гібець» і «што адзін толькі дзяцел барабаніць тут дзюбай па дрэвах, лечыць іх і ратуе парк ад вымірання». Заканчваў краязнавец свой ліст у рэдакцыю такімі словамі: «Хочацца верыць, што ў хуткім часе прыйдзе сюды дбайны гаспадар. Памаладзее стары парк і стане служыць людзям. Дзесьці на відным месцы з’явіцца мемарыяльная дошка, якая паведаміць, што тут жыў Ян Чачот — адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры, сябра вялікага польскага паэта Адама Міцкевіча».

Праз нейкі час у той жа «Літаратуры і мастацтве» было змешчана паведамленне, у якім гаварылася, што ліст А. Шоцкага быў разгледжаны ва ўпраўленні культуры Брэсцкага аблвыканкома, а таксама ў Ляхавіцкім райвыканкоме Саветаў народных дэпутатаў, які прыняў пастанову аб добраўпарадкаванні парку ў Рэпіхаве, прычым аддзелу культуры райвыканкома і раённаму таварыству аховы помнікаў гісторыі і культуры даручана ўстанавіць там мемарыяльную дошку ў гонар Яна Чачота. Хвала краязнаўцам! Хвала тым уладам, якія гэтак хутка, без аніякай цяганіны прымаюць такія мудрыя пастановы!

У Рэпіхаве, куды пераехала сям’я Чачотаў недзе на сумежжы двух стагоддзяў — XVIII і XIX, і праходзілі дзіцячыя гады паэта. Але, мусіць, не толькі ў самім Рэпіхаве, а яшчэ недзе паблізу — на рацэ Мышанка, як відаць з твораў Яна Чачота: што ж, беззямельнаму Тадэвушу Чачоту, бацьку паэта, даводзілася не раз мяняць месца службы. Як бы там ні было, да ад’езду на вучобу ў Наваградак Ян Чачот быў з бацькамі ў Навамышанскай каталіцкай парафіі, у якую ўваходзіла і Рэпіхава. Усё ж нездарма Адам Міцкевіч называў Чачота — «Ян з Мышы».

Тут, у ваколіцах Новай Мышы, Ян Чачот і пазнаў жыццё беларускага селяніна, яго мову, назаўсёды палюбіў і запомніў яго песні, казкі, паданні. Пра зацікаўленасць Яна Чачота яшчэ ў дзіцячыя гады беларускім фальклорам сведчаць яго балады «Калдычэўскі шчупак», «Мышанка», «Узногі», напісаныя паводле мясцовых паданняў і пачутых ад людзей быляў.

У баладзе «Калдычэўскі шчупак» Ян Чачот скарыстаў паданне пра шчупака, які пераплыў нейкай падземнай ракой з Калдычэўскага возера (яно было непадалёк ад селішча Чачотаў, у цяперашнім Баранавіцкім раёне) у возера Свіцязь. У аснову балады «Мышанка» леглі аж два пачутыя ў маленстве паданні. Першае — пра дачку нейкага Мышкі, вельмі гожую дзяўчыну, якая, уцякаючы ад рыцара з княжацкага замка, кінулася ў раку — толькі б не трапіць у рукі гвалтаўніка; ён жа, гэты рыцар, на месцы гібелі дзяўчыны загадаў закласці горад, даўшы яму назву Мыш. Другое паданне, якое скарыстаў у сваёй баладзе Ян Чачот, таксама было пра паходжанне назвы гэтага мястэчка: чалавек, які яго залажыў, быццам бы сказаў, што назаве яго той істотай, якую першай убачыць, устаўшы раніцай; першай жа ўбачыў ён мыш…

У баладзе «Мышанка» Ян Чачот прапеў сапраўдную песню замілаванасці рацэ свайго маленства:

О, мілы ўспамін! Дарагая Мышанка!

Зноў снішся ты ў барве заранак.

Найпершая ў свеце мая ты каханка,

Мільгнуў тут жыцця майго ранак*.

Недзе тут, у сваёй Навамышанскай парафіі, пачуў Ян Чачот і праўдзівае, вельмі жудаснае паданне (што ўзнікла з сапраўднага факта) пра ліхога пана-прыгонніка з маёнтка Узногі, паданне, якое вылілася потым у адну з найцікавейшых балад паэта, якую ён так і назваў — «Узногі».

У ёй выказаўся шчыры дэмакратызм паэта, яго спачуванне заняволенаму беларускаму селяніну, што вымушаны быў цярпець жорсткі прыгнёт паноў-прыгоннікаў, «уладароў падданых душ».

Сваю баладу Ян Чачот заканчвае разважаннем пра сялянскую нядолю, заклікае да вызвалення селяніна ад прыгону — так, як гэта зроблена за мяжой, у «чужых краінах», дзе сяляне цяпер быццам бы сталі самі «як паны».

Пра тое, як дапамагалі Яну Чачоту ў яго паэтычнай практыцы пачутыя ў маленстве беларускія народныя казкі, паданні, песні, прыказкі і прымаўкі, а таксама захаваныя ў памяці звычаі, павер’і селяніна, можна было б гаварыць вельмі многа.

Прывабліваюць балады Яна Чачота і тым, што ў іх даюцца апісанні рэальных, а не выдуманых мясцін, паказваюцца часта рэальныя людзі, якіх аўтар ведаў сам, сапраўдныя жыццёвыя факты. Адзін толькі цікавы момант. У баладзе «Падземны звон на горцы ў Пазяневічах» сустракаецца імя нейкага Антосіка, якому прысвячаецца цэлая страфа:

Тут быў і Антоська, пра «цуды» якога

Пагудкі хадзілі усюды,

I людзі, дурныя, няслі, як да Бога,

У Дарава золата груды*.

Аўтар нідзе не дае тлумачэння, што ж гэта быў за Антосік. Як паказваюць польскія даследчыкі, Ян Чачот успамінае тут рэальную асобу — непісьменнага пастуха з вёскі Дарава пад Баранавічамі Антося Голеца, які з пятнаццаці гадоў стаў вядомы як знахар, што лячыў у 1814—1816 гадах самыя розныя хваробы. Цікава, што да яго трапіла была і маці Адама Міцкевіча са старэйшым сынам Аляксандрам, пра што ён успамінае сам у адным з пісем. Многа пісалася тады пра цудадзействы Антосіка ў віленскім друку. Наслухаўшыся пра незвычайныя здольнасці Антосіка, гродзенскі губернатар у 1816 годзе накіраваў у Дарава спецыяльную камісію. Камісія паведамляла, што Антосік лечыць сваіх пацыентаў «углядваннем у вочы і твар, а потым інстынктам вызначае, якое трэба даць лякарства». Лякарствы тыя камісія прызнала няшкоднымі, a іх незвычайную «эфектыўнасць» тлумачыла «сляпой верай у іх». I ўсё ж распараджэннем губернатара Антосіку была забаронена «лячэбная практыка». У абарону незвычайнага лекара выступіў на старонках перыядычнага выдання «Паментнік магнетычны Віленьскі» палкоўнік польскага войска Міхал Пашкоўскі. Ён расказаў, што Антосік у 1816 годзе вылечыў яго падданага ў Налібаках Кароля Шэмета, якога ніяк не маглі вылечыць дактары. Але і абарона палкоўніка не памагла ўжо Антосіку. Як хутка стала вядома з віленскіх газет, ён быў аддадзены памешчыкам Чаркоўскім у рэкруты.

Пра Антосіка Ян Чачот, вядома ж, чытаў у газетах. Але ведаў ён пра незвычайнага лекара яшчэ, як зноў сцвярджаюць польскія даследчыкі, да шуміхі вакол яго імя ў друку: Антосік жа быў з родных мясцін паэта…

I такіх прыкладаў «жыццёвасці» балад Яна Чачота можна было б даць тут нямала.

Інакш кажучы, калі добра прыгледзецца да творчасці Яна Чачота, то няцяжка ўбачыць, што якраз тут, у Рэпіхаве, у ваколіцах Новай Мышы і Баранавіч, яе самыя глыбінныя карані.

Рэпіхава // Цвірка, К. Камяні тых сядзібаў / К. Цвірка. – Мінск, 2004. – С. 55-58.

Рэпіхаўскі паркавы ансамбль (в.Крывошын)

1

2

3

Рэпіхава лічыцца адным з самых старадаўніх пасяленняў нашых мясцін. Гавараць, што яго назва паходзіць ад імя сына Міндоўга – Рэпікаса. Найменне “Рэпухаў” прыгадваецца ў Метрыцы Вялікага княства Літоўскага за 1481 год. Пасля Ільінічаў, Радзівіла Сіроткі, Нясвіжскага калегіума езуітаў, Тызенгаўзаў гаспадарамі Рэпіхава сталі дваране Патоцкія.

Калісьці паркава-архітэктурны ансамбль уключаў сядзібны дом, флігель конюха і повара, стайню для коней, лядоўню, склеп, тэнісную пляцоўку, пляцоўку з кругам і бар’ерам для аб’езду коней, псярню, агарод, цяпліцы, фруктовы сад і сажалкі.

Да трох сажалак рознай велічыні і формы, злучаных невялікімі пратокамі, прыводзіла алея. Вадаёмы мелі не толькі эстэтычнае, але і гаспадарчае прызначэнне: y іх разводзіліся шчупакі, карасі і карпы. Пасярэдзіне адной з сажалак маленькі астравок, што атрымаў назву Востраў кахання. Да яго вёў перакідны масток. 3 1939 года вадаёмы былі спушчаны, але цяпер яны адноўлены.

Сёння парк з воднай сістэмай займае плошчу 6 га. Будынкі не захаваліся. Застаўся толькі зарослы склеп, выкладзены цэглай, y якім калісьці захоўваліся садавіна і гародніна.

У парку вызначана каля паўсотні відаў дрэў, сярод якіх – экзатычныя для нашай мясцовасці пароды: сасна чорная, дуб чырвоны, лістоўніца, італьянская таполя, воцатнае дрэва, сумах аленярогі… Больш за 160 гадоў самаму высокаму дрэву Рэпіхаўскага парку – веймутавай сасне. Яна выцягнулася да нябёс на 32 метры… Брызгліна еўрапейская, свідзіна чырвоная, чаромха позняя, чубатка, званочак шырокалісты, старасцень дняпроўскі, барвенак… Усё гэта засталося нам y спадчыну ад графа Патоцкага, які быў гаспадаром маёнтка ў Рэпіхаве. Стары граф любіў прыроду, быў фанатам экзотыкі. Незвычайныя дрэвы і расліны яму часта прывозілі ў якасці падарункаў.

Пад пільным наглядам графа Патоцкага ў другой палове XIX стагоддзя адбывалася фарміраванне прыроднага натуральнага архітэктурна-паркавага ансамбля. У агульнай кампазіцыі асноўная роля была адведзена ліпавай алеі, якая перасякала парк з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход. За сажалкамі ліпавая алея нечакана абрываецца, і перад вачамі адкрываецца мастацкая цэнтральная частка парка ў форме вялікай паляны. У цэнтры яе і стаяў калісьці двухпавярховы графскі асабняк.

Адзін час y Рэпіхаве працаваў аканомам Тадэвуш Чачот – прадстаўнік старажытнага, але збяднелага шляхецкага роду. Яго сын Ян, чые дзіцячыя гады прайшлі сярод рэпіхаўскага хараства, стаў беларускім і польскім паэтам, фалькларыстам, сябрам Адама Міцкевіча. Сёння аб сувязі Яна Чачота з Рэпіхавам сведчыць памятны знак, устаноўлены ў парку.

Рэпіхава – помнік прыроды мясцовага значэння.

Рэпіхаўскі паркавы ансамбль (в. Крывошын) // Ляхавіцкі край вачамі патэнцыяльнага турыста : [буклет-даведнік] / складзены і падрыхтаваны да друку ўстановай “Рэдакцыя раённай газеты “Ляхавіцкі веснік” ; фота Сяргея Варановіча; тэкст Святланы Стыкуць. – [Брэст], 2007. – С. 16-18.

Репихово помнит сына Миндовга

Первый раз побывал в деревне Кривошин Ляховичского района несколько лет назад во время областного семинара депутатов. Видно было, что живут здесь настоящие хозяева.

— Надо обязательно посмотреть урочище Репихово, — посоветовал мне тогда первый заместитель председателя райисполкома Николай Юрлевич. — Красивейшие места!

Решил сюда обязательно вернуться…

Кривошин находится в 12 км от старинного екатерининского шляха Брест — Москва. В селе проживает почти тысяча человек. Как оказалось, история его богата событиями. В 1812 году в деревне был император Наполеон. С высокого холма, что расположен рядом, он осматривал свои войска, идущие на Москву. Не минула Кривошин и Первая мировая война. Здесь есть захоронения погибших немецких солдат. В первые дни Великой Отечественной войны бойцы Красной армии отчаянно обороняли мост через Щару, надолго задержав фашистов. Иду по аллее парка. Впечатляюще! Парк большой, шесть гектаров. Знаю, что он заложен в XIX веке. Однако деревня Репихово намного старше. Неужели здесь бывал Наполеон? И что он видел?

– Берите еще дальше, – сказал местный житель, которого мы встретили. – Возможно, деревню посещал и первый князь Великого княжества Литовского Миндовг.

Репихово находится в километре от Кривошина. Это одно из старинных поселений региона. Вполне возможно, здесь бывал Миндовг. Полагают, село связано с именем его сына Репикаса, который, вероятно, им когда-то владел. Столицей древней Литвы многие историки считают нынешний поселок Городище, что в соседнем, Барановичском районе. Тем более что Ляховичский край входил в состав древнелитовских земель.

– Двор «Репухов» упоминается еще в метрике Великого княжества Литовского за 1481 год, – рассказывает методист по охране историко-культурного наследия Ляховичского района Валерий Ивашко. – Он тогда принадлежал Ивану Иллиничу, получившему его от своей жены Анны Довгидорвны. Позднее имение «Репухово» упоминалось и в метрике за 1528 год. Тогда пани Альжбета писала королю Сигизмунду І, что ее муж Николай имения свои пропил, а жену и детей ни с чем оставил. Последний представитель рода Иллиничей – Юрий, который построил Мирский замок, не имея наследников, подарил Репихово двоюродному брату Радзивиллу Сиротке. А потом Михаил Радзивилл передал его Несвижскому коллегиуму иезуитов.

Иезуиты в 1670 году построили в Кривошине костел, а в 1740 году заложили новый храм в стиле барокко. Но в конце ХІХ века он был перестроен под Покровскую церковь. Сделано это было после восстания под руководством Кастуся Калиновского в 1863 году. В репиховском лесу отряд повстанцев 9 июня вступил в кровавый бой с царскими войсками. Борцы за свободу потерпели поражение и понесли большие потери. На месте боя установлен памятник-валун. После подавления восстания католические храмы закрывались или переделывались под церкви. Царские власти считали, что католические священники помогали борцам за свободу.

— Репихово принадлежало роду Тызенгаузенов. А затем перешло к Потоцким, — продолжает Ивашко. — И в середине XIX века при Константине Потоцком начинается формирование дворцово-паркового ансамбля.

Сразу видно: хозяева обустраивали парк с изысканностью. И даже сейчас поражает величие аллей, разнообразие деревьев. Хотя прошло немало лет…

– Конечно, утеряно многое, – согласился первый заместитель председателя Ляховичского райисполкома Николай Никодимович.

– Войны не пощадили этот ансамбль. Но многое исчезло в советские годы.

Раньше в Репихове были дворец, флигель, погреб, теннисный корт, конюшня, площадка для обучения лошадей, пруды, огород, другие хозяйственные постройки. Увы, этого уже нет. Одни строения пришли в негодность, другие разобрали… Из построек остался лишь погреб. Без дворцового ансамбля парк многое теряет в своем колорите. Жаль…

Но сохранились аллеи, пруды. Кстати, в прудах раньше выращивали карасей, карпов, щук.

На восточном водоеме имеется небольшой остров. Перехожу на него по мостику. Здесь очень уютно. Этот небольшой участок суши называется островом Любви. Здесь устраивались свидания. К пруду вела тропинка от беседки. Там любила отдыхать последняя графиня Репихово Ирина Потоцкая. Натура очень романтическая. Ирина была красивой женщиной, актрисой, всегда имела много поклонников…

Потоцкие привозили саженцы из разных мест. Выписывали их даже из Канады. Хозяева усадьбы эксперементировали, старались, чтобы на белорусской земле прижились деревья из далеких стран. И сейчас можно увидеть здесь экзотические деревья — итальянский тополь, красный дуб, веймутовую и черную сосну, крымскую липу, лиственницы…

В парке растет свыше 200 лип, около 100 грабов. А всего здесь представлено 47 видов растений. Раньше, рассказывают, их было гораздо больше.

Репихово местом отдыха избирают туристы, сплавляющиеся по Щаре. Приезжают сюда на выходные и семьями. Также в парке проводятся сорев­нования. Однако не только замечательной природой славится это местечко. Здесь провел детские годы известный белорусский поэт и фольклорист Ян Чечот. Родился он 7 июня 1796 года в фольварке Ярошово, что в Барановичском районе. Это имение король Болеслав за военные заслуги подарил его предку Василию Чечету еще в 1545 году. Однако фольварк постоянно делился между родственниками. И отцу будущего поэта почти ничего не осталось. Он выехал с семьей в Репихово, где работал экономом. Возможно, здесь у Яна, который воодушевился красотой парка и услышал немало народных песен, появилось желание писать стихи. В 13 лет он уехал учиться в Новогрудок. А в 1815 году вместе с Адамом Мицкевичем поступил в Виленский университет. Свободолюбивый поэт в 1823 году был отправлен в ссылку на Урал.

И лишь через десять лет ему было разрешено вернуться в Беларусь, где он устроился на работу в Лепеле. А еще через шесть император отпустил его на родину. Близкими друзьями Чечота были Адам Мицкевич и Игнат Дамейко.

А бывали ли они в Репихове? В литературе, посвященной этому месту, ответа не нашел. Но местные краеведы, с которыми общался, считают, что бывали…

— В последние годы, — рассказывает Николай Юрлевич, — в Репихове обустроен парк. Установлены скамейки, беседки, приведены в порядок пруды, аллея… Здесь постоянно следят за порядком.

Урочище включено в туристские маршруты, разработанные отделом по физкультуре, спорту и туризму райисполкома. Но местные власти на этом останавливаться не собираются. Есть планы привлечь больше туристов из других регионов. Правда, как отметили корреспонденту «Р», для этого нужно время. Нельзя одним махом восстановить все. Кроме того, в районе намерены обустраивать и другие исторические места.

Владимир АБРАМОВИЧ, «Р»

Абрамович, В. Репихово помнит сына Миндовга / Владимир Абрамович // Рэспубліка. – 2008. – 5 красавіка. – С. 14

Боль урочышча Рэпіхава

У школьных падручніках, дзесьці яшчэ на пачатку шасцідзесятых гадоў, пра Яна Чачота пісалася вельмі скупа, ды і тыя мізэрныя звесткі былі надрукаваны дробным шрыфтам. Але час усё ставіць на месцы, вяртае з забыцця імёны лепшых сыноў Беларусі, і сёння, бадай, не знойдзецца чалавека, які б не ведаў Яна Тадэвушавіча Чачота – яркую зорку нацыянальнага Адраджэння, аднаго з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры, сябра польскага паэта Адама Міцкевіча. Наш славуты зямляк, хоць нарадзіўся і жыў у часы прыгонніцтва, пісаў на пагарджанай магнатамі сялянскай мове, збіраў і вывучаў фальклор, пакінуўшы нашчадкам багатую спадчыну. У чэрвені рэспубліка адзначае двухсотыя ўгодкі Яна Чачота, біяграфія якога, здаецца, добра вывучана, але вялікія людзі на тое яны і вялікія, каб іхняе жыццё і лёс пастаянна прываблівалі даследчыкаў неспадзяванымі загадкамі і тайнамі. Вось і гэтая быль – з таго самага шэрагу.

Калі ехаць у Залужжа, што некалькімі дзесяткамі хат раскінулася наўсцяж ціхаплыннай Шчары, то акурат на паўдарозе між вёскамі Крывошын і Нетчын зялёным астраўком сярод маўклівых палёў і заліўных лугоў ушчамілася маляўнічае ўрочышча Рэпіхава. Расказваюць, дзесьці паблізу, ідучы на Маскву, Напалеон з высокага капца, насыпанага салдатамі, аглядаў сваё войска і тут жа, на Шчары, амаль бяззбройныя байцы Чырвонай Арміі, абараняючы мост, надоўга заступілі шлях фашысцкім калонам. Ад французскага нашэсця ў тутэйшых мясцінах застаўся знакаміты курган, ад першай імперыялістычнай вайны – аброслыя зялёным мохам бетонные доты, ад Вялікай Айчыннай – даўно разбураныя акопы, і безліч абеліскаў. Бурныя вятры двух стагоддзяў прашумелі над Рэпіхавым, і яшчэ стаяць у ім, чаруючы велічнай панурасцю, векавыя дрэвы, якія, акрамя кровапралітных бітваў, помняць багата іншых дат і падзей.

Да нядаўняга часу, ды і тое сярод мясцовага насельніцтва, Рэпіхава было вядомае, як родавае памесце графаў Патоцкіх, але ніхто з сучаснікаў нават і не падазраваў, што гэтае слыннае ўрочышча самым цесным чынам звязана з імем Яна Чачота. Сюды ўпершыню, здаецца, зусім выпадкова, я трапіў роўна трыццаць гадоў таму назад, калі яшчэ бязвусым хлопцам працаваў у ляхавіцкай раённай газеце. Помніцца, быў гарачы жнівеньскі дзень, аднак на кожным кроку прырода напамінала пра блізкую восень. Уздоўж рэчкі Ліпнянкі, правага прытоку Шчары, ярка палымнелі рабіны, першай нясмелай прозалаццю свяціліся бярэзнікі, а над урочышчам, відаць, рыхтуючыся ў далёкую дарогу, нястомна кружылі буслы. Яны то падымаліся ў сіняе прадонне неба, то нізка праплывалі над вершалінамі старасвецкіх ліп і высачэзных дубоў, нібы абураліся, што нейкі прыблуда парушыў цішыню гэтай здзічэлай, запушчанай мясціны.

Аднолькава прыгожае і летам, і зімою, калі самотныя дрэвы стаялі ў калматых шапках снегу, таямнічае ўрочышча нельга было абмінуць, едучы хоць бы ў тое ж Залужжа ці рэйсавым аўтобусам, ці старэнькім рэдакцыйным “Масквічом”. Недзе ж тут, у ваколіцах Рэпіхава, на мяне моцна засердаваў наш не надта малады шафёр, на здзіўленне вельмі запальчывы і крыўдлівы, хоць і меў гучнае, трохразовае пацвярджэнне асобы – Іваноў Іван Іванавіч. Не яго, канечне, віна, што капот у дабітым Масквічы” быў прывязаны дротам, і калі па дарозе тонкі вузлік пераціраўся, то на ямах і ўхабах капот раз-пораз ляпаў, як адарваная падэшва ў чаравіку. “Какой же русский не любит быстрой езды” зусім не пасавала нашаму флегматычнаму кіроўцу, бо машына з апошніх высілкаў, марудна пхалася па занесеным снегам прасёлку, што і натхніла мяне экспромтам і сабе ж на бяду выдаць жартоўны вершык:

Машына прэ – аж дух лякае,

Кіруе дзядзька Іваноў

І снег, як іскры, высякае

3-пад колаў, бы з-пад капытоў.

Бачылі б, як уз’юрыўся дзядзька Іваноў! Напэўна, ён дараваў бы любую іншую абразу, але параўнанне жалезнай ламачыны з гарачым скакуном выклікала такі бурны пратэст, што я, учарашні школьнік, ледзь не апынуўся на абочыне дарогі сярод сумётаў. Не ведаю, ці помніць гэты выпадак фотакарэспандэнт раённай газеты Уладзімір Гурыновіч, ды, на шчасце, якраз ён сядзеў тады ў машыне і не даў разгарэцца справядліваму гневу. Кіроўца да канца дарогі сядзеў надзьмуты, нібы сыч, хаця ехаў ужо намнога хутчэй, стараючыся ўсё ж высеч з-пад колаў тыя снежныя іскры. Уладзімір Гурыновіч, дарэчы, родам з вёскі Крывошын, ад якой менш чым на паўвярсты адступілася ўрочышча Рэпіхава. Яшчэ ў дзяцінстве ён уздоўж і ўпоперак аблазіў графскія разваліны, застаўшы Рэпіхава ў не такім прыкрым запусценні, як цяпер, але неўзабаве я паехаў з Ляхавіч, і вельмі цікавыя звесткі пра знакамітае ўрочышча Уладзімір Гурыновіч паведаў мне толькі праз два дзесяцігоддзі, калі сур’ёзны выпадак звёў нас разам пад шатамі старых рэпіхаўскіх бяроз, явараў, лістоўніц.

За той час, пакуль я блукаў па сваіх жыццёвых шляхах, краявіды ў ваколіцах Крывошына істотна змяніліся, і не сказаць, што ў горшы бок. Літаральна метраў за дзвесце ад Рэпіхава ў пойме Ліпнянкі разлілося штучнае Нетчынскае возера. Высокія сухія берагі, зялёныя астраўкі, чайкі над сіняй вадою ствараюць незабыўнае відовішча. Лёс гэтага рукатворнага вадаёма мог бы самым прамым чынам паўплываць на будучыню славутага ўрочышча, таму я і прыехаў сюды ад часопіса “Родная прырода”, дзе тады працаваў. Рэч у тым, што Нетчынскае возера, створанае для рэгулявання меліярацыйнай сістэмы, адразу ж “прысвоіла” кіраўніцтва мясцовага саўгаса, чужых рыбаловаў-аматараў пачалі штрафаваць і праганяць з берагоў, а па сутнасці прыгожы і ўловісты вадаём застаўся без добрага гаспадара. Пытанне стаяла так, каб перадаць нічыйнае возера на баланс раённаму таварыству паляўнічых і рыбаловаў: будзе гаспадар – будзе і парадак, будзе, урэшце, дзе адпачываць гараджанам. Вось аб усіх гэтых бедах i праблемах Нетчынскага возера людзі і паскардзіліся ў рэдакцыю прыродаахоўнага часопіса.

Не ведаю, як там склаліся справы пазней, аднак у той дзень, пабываўшы ў Крывошынскім сельскім Савеце, я выйшаў на знаёмую пясчаную вуліцу, і ногі самі панеслі за ваколіцу вёскі, дзе не раз вандраваў калісьці ў юнацтве. Некалькі хвілін хадзьбы паўз стромкія маладыя хвоі, і вось – праз столькі часу – я зноў у Рэпіхаве. Добра помню, што, як і тады, калі завітаў сюды ўпершыню, стаяў такі ж цёплы і лагодны жнівеньскі зеніт. Тыя ж чырвоныя рабіны, той жа пажаўцелы бярэзнік. 3 наваколля ветрык даносіць пах свежай раллі, ачмурэлы водар надоечы скошанай атавы. Няма толькі буслоў. Як ні ўзіраюся ў чысты, нібы дажджом прамыты блакіт, не кружляюць яны ў нябёсах, не робяць шырокіх кругоў над урочышчам і Ліпнянкай. Няма і, мусіць, не будзе. Дрэва, на якім калісьці бухмата павісала буслянка, ляжыць долу паміж згорбленай бярэзінай і кроністай лістоўніцай. Паваліла бура і, мабыць, ужо даўно, таму што камель голы, без кары. Ад буслінага гнязда не засталося і знаку: галлё спарахнела ў траве, пер’е пазбіралі птушкі, разнёс вецер.

Цішыня, запусценне, але калі ўжо добра ведаеш, што не адно тут старасвецкае дрэва, напэўна ж, помніць Яна Чачота, то і глядзіш на гэтае запусценне ледзь як не зачараванымі вачыма. Паблізу ад мяне панура касавурыцца таўшчэзны, бадай, ці не двухвяковы дуб, цярушыць на дол мяккую, як ватка, ігліцу пажухлая лістоўніца. У той далёкі навальнічны дзень яна не змагла засланіць сабою буслінае гняздоўе, затое сёння клапатліва, бы маці, хавае пад густою кронай закарузлую прысадзістую яблыню. Спачатку аж не паверылася: замшэлыя галіны дрэва усыпаны невялікімі чырванабокімі яблыкамі. Мокрая трава – толькі што прашумеў цёплы дожджык – таксама чырванее ад чарвівых ападкаў. Яблыні не хочацца чахнуць ад старасці і, нібы просячы абароны, яна даверліва туліцца да яшчэ моцнай лістоўніцы. Дзесьці непадалёку зацінькала сініца, ва ўсю шчаку зноў свеціць сонца, і на памяць прыходзяць новыя згадкі з багатай гісторыі ўрочышча.

У навакольных вёсках, мусіць, ужо і не засталося старажылаў, якія б помнілі спрадвечных валадароў Рэпіхава – графоў Патоцкіх. Яшчэ да вайны іхні родавы маёнтак быў вядомы далека за межамі палескага краю. Сёння па-рознаму адносяцца да магнацкіх прозвішчаў: адны лічаць іх крывасмокамі, другія называюць дабрадзеямі, не абмінула такой супярэчлівай ацэнкі і старадаўняе сямейства Патоцкіх, хаця для тутэйшага насельніцтва іхні род нялюбым быў з часоў дзікай паншчыны і прыгону. Калі багацеі купаюцца ў золаце, а сяляне пухнуць ад голаду, то і ўсе сімпатыі не на карысць першых. Рэпіхава і да сённяшняга дня не страціла б сваёй графскай велічы, але на свеце адгрымела страшная вайна, праляцелі дзесяцігоддзі, і ад маёнтка ўсемагутных уладароў амаль нічога не засталося: што згарэла ў агні, што расцягнулі людзі ў бедны пасляваенны час. Маўклівыя сведкі мінулых падзей – каржакаватыя дубы, выгоністыя кедры, зжаўцелыя ад старасці лістоўніцы, журботныя бярозы і явары.

У сцяне маладога лесу, які падняўся за апошнія гады, яшчэ выразна праглядваецца алея векавых ліп. Зараслі маліннікам падмуркі былых графскіх пабудоў, сівым мохам пакрыўся мураваны вінны склеп, трава шуміць на пляцоўцы для гульні ў гольф, абмялела вялікая сажалка, выкапаная прыгонным людам. Пасярэдзіне сажалкі, зацягнутай зялёнай раскай, агаліўся – таксама ўжо зарослы – востраў, на якім граф і графіня калісьці бавілі час, прымалі санавітых гасцей. Копанка сілкавалася за кошт Ліпнянкі, але і ад падвадной канавы мала засталося слядоў. Запушчанае, зусім заняпалае ўрочышча, і тым не менш сёння для кожнага беларуса гэта святое месца, блаславёная зямля. Неспадзявана – і для сябе, і для іншых даследчыкаў – настаўнік і краязнавец з Баранавіч А. Шоцкі выявіў, што ўрочышча Рэпіхава на Ляхаўшчыне – якраз і ёсць тое самае Рэпіхава, дзе прайшлі дзіцячыя гады Яна Чачота.

Пад канец ХVІІІ стагоддзя, як засведчылі гістарычныя крыніцы, бацька аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры ў графскім маёнтку за Крывошынам займеў пасаду аканома, і тут, у маляўнічых палескіх мясцінах, юны Чачот упершыню пачуў беларускія народныя песні, мясцовыя паданні і легенды. На іх падставе паэт напіша пазней свае знакамітыя балады “Мышанка”, “Калдычэўскі шчупак”, “Узногі”. Можа, і ён, вунь той таўшчэзны – аднаму не абняць – рэпіхаўскі дуб, бачыў першыя творчыя пакуты маладога Яна Чачота? Акрылены шчаслівай знаходкай, А. Шоцкі, як сапраўдны краязнавец і патрыёт роднай зямлі, шле гарачы ліст у газету “Літаратура і мастацтва”, які і быў надрукаваны 27 жніўня 1982 года пад назвай “Ян Чачот у Рэпіхаве”. Аўтар пераканаўча даводзіць: старадаўні парк над рэчкай Ліпнянкай неабходна добраўпарадкаваць, амаладзіць, захаваць для нашчадкаў усё, што звязана з выдатным дзеячам нацыянальнага Адраджэння, ушанаваць яго памяць мемарыяльнай дошкай.

Голас краязнаўца на першым часе, як і трэба было чакаць, пачулі і ў Брэсце, і ў Ляхавічах, упраўленні культуры і там, і тут прынялі адпаведныя рашэнні, і ў мясцовых патрыётаў адразу зацеплілася надзея, што не зарастуць травою мілыя дарожкі, пакланіцца памяці славутага паэта сюды прыедуць людзі з розных куткоў Беларусі. Не, я не памыліўся, нічога не прыдумаў. Менавіта так – Мілымі дарожкамі – тутэйшыя жыхары называюць прасёлак паміж Крывошынам і старым урочышчам. Паэтычную назву прасёлку далі закаханыя хлопцы і дзяўчаты, якія летнімі вечарамі гуляюць употайкі па зарослых алеях Рэпіхава. Пра гэты цікавы факт мне расказаў мой сябра Уладзімір Гурыновіч, калі мы разам блукалі пад шатамі векавых дрэў. Тады ж ён успомніў і сваю колішнюю суседку, адзінокую бабулю па прозвішчы Чачотка, якая яшчэ да вайны жыла ў вёсцы Крывошын. 3 пэўнай доляй асцярожнасці можна меркаваць, што тая бабуля належала да сялянскага роду Чачотаў і была вялікаму паэту далёкай ці нават блізкай сваячкай. За даўнасцю часу здагадку, бадай, ужо немагчыма праверыць, дык няхай яна і застаецца ў памяці людзей як маленькая і праўдападобная легенда.

Аднак вернемся да падзей, якія разгарнуліся тут пасля выступлення ў друку краязнаўца А. Шоцкага. У рашэнні райвыканкома па гэтай справе быў запісаны вельмі важны пункт – у парку Рэпіхава ўстанавіць мемарыяльную дошку да 1 верасня 1983 года. Трэба сказаць, чыноўніцтва з дагістарычных часоў і да сённяшніх, пры любых уладах і рэжымах не дужа вызначалася акуратнасцю ў выкананні сваіх жа рашэнняў. Нават і праз чатыры гады, якраз тады, калі ад часопіса “Родная прырода” я прыязджаў у Рэпіхава, тут нічога яшчэ не было зроблена: ні мемарыяльнай дошкі, ні хоць якіх слядоў добраўпарадкавання парка. Між іншым, у той жа пастанове называліся канкрэтныя выканаўцы: аддзел культуры, раённае таварыства аховы помнікаў. Ухіліўся ад важнай справы і Крывошынскі сельскі Савет, на тэрыторыі якога знаходзіцца ўрочышча Рэпіхава, праўда, супрацоўнікі выканкома, як высветлілася з размовы, пра Яна Чачота ўсё ж “нешта чулі”.

Па свежых слядах тагачаснай паездкі ў мясціны, звязаныя з жыццём і творчасцю першапраходца беларускай літаратуры, я напісаў крытычны артыкул, які спачатку друкаваўся ў Ляхавіцкай раённай газеце, а затым, праз год, і ў “ЛіМе”. Галоўная мэта артыкула была ў тым, каб старажытнае – і цяпер ужо знакамітае – Рэпіхава скарыстаць з найбольшай аддачай для беларускага грамадства. Многія, з кім даводзілася тады размаўляць, уносілі прапанову: чаму б тут, у такім гожым месцы, не пабудаваць піянерскі лагер, і абавязкова – імя Яна Чачота? Не дзе-небудзь за светам, а зусім жа побач раскінуліся землі на той час двух даволі заможных саўгасаў “Усход” і “Шлях Ільіча”. Яны, ніяк не пабяднеўшы, маглі скааперавацца і зрабіць дзецям сялян выдатны падарунак, тым болей, што на тэрыторыі гэтых гаспадарак тры сярэднія школы: Крывошынская, Ліпская і Свяціцкая. Быў, аднак, яшчэ адзін варыянт культурнага асваення ўрочышча: стварэнне на Нетчынскім возеры зоны адпачынку. Напэўна, не адно прадпрыемства з недалёкага горада Баранавічы згадзілася б пабудаваць тут прафілакторый для рабочих, а заадно і ўзяць Рэпіхава пад сваю ахову. Каго з гараджан не спакусілі б слаўныя краявіды на Ліпнянцы, прасторныя лугі і палі, звонкае празрыстае паветра? Не дзіўна, што і ў мяне на гэтым маляўнічым улонні напісаўся верш “Рэпіхава”, у якім ёсць і такія строфы:

Ды чаго праз лясы, праз лугі і балота

Прывяла мяне зноўку дарога сюды?

Мне б знайсці, мне б убачыць пра Яна Чачота

Хоць які напамін, хоць якія сляды.

Веру я: прынясуць сюды кветкі патомкі,

Галасамі людзей гэты кут ажыве.

На нашу з вамі бяду і смутак, быў пачатак так званай гарбачоўскай перабудовы, услед за якой рушыліся ідэалы, абясцэніліся маральныя і духоўныя каштоўнасці, а само жыццё скацілася за рысу пустога і жабрацкага існавання. Зрабіць што-небудзь людскае з дзікім і запушчаным урочышчам не паспелі, аднак добра і тое, што ёсць. Мемарыяльная дошка ў гонар Яна Чачота ў Рэпіхава ўсё ж устаноўлена, і цяпер славутая мясціна, дзе прайшло дзяцінства выдатнага сына беларускай нацыі, самым прамым чынам далучана да лепшых гістарычных і культурных багаццяў нашай спадчыны. Быль стала явай, і калі гэта праўда, што паэты не паміраюць, а застаюцца ў россыпе зор на небасхіле, то над Урочышчам Рэпіхава кожны вечар загараецца вельмі яркая і зіхатлівая зорка – зорка Яна Чачота.

Віктар ГАРДЗЕЙ

Гардзей, В. Боль урочышча Рэпіхава / Віктар Гардзей // Ляхавіцкі веснік. – 1996. – 21 мая.

І ўсё гэта – Рэпіхава

Ад старога кацярынінскага шляху «Брэст-Масква» праз 12 кіламетраў знаходзіцца вёска Крывошын, даволі буйная па сённяшніх мерках. Ёсць у ёй абласная псіхбальніца, участковая, лесапільны цэх лясгаса, лясніцтва, а таксама ўсё, што называем сацкультбытам. У цэнтры вёскі ўзвышаецца царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы, якая з’яўляецца помнікам архітэктуры 17 ст. А на кіламетровай адлегласці ад вёскі знаходзіцца парк Рэпіхава – помнік прыроды мясцовага значэння.

Расказваюць, што дзесьці побач, ідучы на Маскву, Напалеон з высокага ўзгорка аглядаў свае войскі. Ад французскага нашэсця ў тутэйшых мясцінах застаўся славуты ўзгорак, ад Першай сусветнай вайны – паросшыя зялёным мохам бетонныя доты, ад Вялікай Айчыннай – старыя акопы і мноства помнікаў і абеліскаў. Тут на Шчары ў час Вялікай Айчыннай амаль бяззбройныя байцы Чырвонай Арміі, абараняючы мост, надоўга заступілі шлях фашысцкім калонам. Моцныя вятры стагоддзяў прашумелі над гэтай зямлёй. Старыя дрэвы, якія акрамя кровапралітных баёў памятаюць шмат іншых дат і падзей, зачароўваюць велічнай прыгажосцю.

Рэпіхава – адно са старэйшых пасяленняў Ляхавіччыны. Яго назва звязваецца з імем сына Міндоўга — Рэпікасам. Двор “Рэпухаў” упамінаецца ў Метрыцы Вялікага Княства Літоўскага за 1481 г. як адно з уладанняў Івана Ільініча, запісаных яму “на вечнасць” жонкай Ганнай Даўгірдаўнай. Яна, у сваю чаргу, атрымала яго ад першага мужа Юрыя Гайцэвіча. Маёнтак упамінаецца і ў Метрыцы ВКЛ за 1528 г. у сувязі з пісьмом каралю Сігізмунду Т: “Била чолом пани Микалаевская Иллинича, пани Алжбета, о том, ижъ мужъ ее, пан миколай Миколаевич Иллинича человек збытный, и скарбы свои стратил, и именья свои вси попродавал и пропилъ, а ее жону, и дети всои ни при чем зоставилъ”.

Апошні з роду Ільінічаў Юрый не меў наследнікаў і завяшчаў Рэпіхава разам з Мірам, Белай, Зельвай і іншымі маёнткамі стрыечнаму брату Радзівілу Сіротку. У 1584 г. Рэпіхава М. К. Радзівіл падарыў Нясвіжскаму калегіуму іезуітаў. Быў тут пабудаваны касцёл, які ў 1864-1866 гг. інжынерам Нектар’еўскім перабудаваны пад Пакроўскую царкву. А яшчэ гэтыя мясціны памятаюць падзеі, звязаныя з паўстаннем пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага. У рэпіхаўскім лесе 9 чэрвеня 1863 г. атрад паўстанцаў уступіў у бой з царскімі войскамі і панёс вялікія страты. У 1988 г. на месцы бою быў устаноўлены помнік – камень-валун з надпісам на шыльдзе.

Але вернемся да некалішніх гаспадароў Рэпіхава. У 1772 г. каралём Станіславам Аўгустам Панятоўскім яно было перададзена Антонію Тызенгаўзу. У “Імянных спісках” за 1816 г. Канстанціна і Рудольфа Тызенгаўзаў называюць саўладальнікамі Рэпіхаўскага маёнтка, які налічваў 1200 душ. Праз 14 гадоў у яго ўваходзілі 20 вёсак, прычым у Ліпску, мяркуючы па “Алфавітнай ведамасці аб мястэчках…” была найбольшая колькасць двароў – 53 (для параўнання, у Крывошыне налічвалася 12 двароў).

Пасля смерці графа Рудольфа Тызенгаўза маёнтак Рэпіхава, у тым ліку і Ліпск, перайшоў да яго наследніцы I. Патоцкай. Гістарычныя дакументы расказваюць, што ў 1849 г. яго ўладальнікамі сталі непаўналетнія сіроты Канстанціна Патоцкага: Сцяпан, Канстанцін, Марыя і Пелагея, апекуном якіх быў граф Аўгуст Замойскі. У выніку шэрагу гандлёвых здзелак у 1859 г. маёнтак у складзе сяленняў: Крывошын, Нетчын, Заліпенне, Ліпск, Залужжа, Тухавічы, Забер’е, Рагачы, Шчэрбава, Каўпакі, Крывое Сяло і інш., 26139 дзесяцін зямлі, два вадзяныя млыны, дзве вінакурні, шкіпінарны завод, 12 корчмаў атрымаў у спадчыну граф Канстанцін Канстанцінавіч Патоцкі. Прыкладна ў гэты час вялося фарміраванне палацава-паркавага ансамбля ў Рэпіхаве.

Граф Патоцкі вельмі любіў прыроду і ўсё жыццё збіраў экзатычныя экземпляры дрэў і раслін.

Сядзіба займала роўную тэрыторыю плошчай больш за 6 гектараў, мела форму выцягнутага прамавугольніка, уключала сядзібны дом з партэрам, флігель, канюшню, дом фурмана, лядоўню, склеп, тэнісную пляцоўку, конную пляцоўку з кругам і бар’ерам, псярню, сажалкі, агарод, цяпліцы і сад. Аснова кампазіцыі – ліпавая алея, шырынёй 10 метраў, якая перасякала парк. Рэдкастойная пасадка дрэў (праз 8 м) забяспечвала добрую бачнасць пейзажа. Сажалкі рознай велічыні і формы злучаліся пратокамі. Усходняя сажалка была самай вялікай, з востравам, на якім раслі елкі і бярозы. Да яго вёў перакідны мосцік. Сажалкі не толькі надавалі пейзажу асаблівую выразнасць і непаўторнасць, але мелі і гаспадарчае значэнне: ва ўсходняй разводзіліся шчупакі, у заходняй – карасі і карпы. Металічныя рашоткі ў пратоках надзейна раздзялялі насельнікаў акваторый. У наш час сажалкі часткова адноўлены. На востраве пабудавана альтанка, замест мастоў праз дамбы перакінуты бетонныя пліты.

А за сажалкамі ліпавая алея раптоўна абрывалася і адкрывалася маляўнічая цэнтральная частка парка ў выглядзе вялікай паляны. Графскі палац, кветнік, бегавая дарожка для абучэння коней, іншыя пабудовы і цудоўныя паркавыя кампазіцыі з дрэў. Клён і ясень, грабавая алея – усё было прадумана ў кампазіцыі да дробязей.

Пабудовы сядзібы не захаваліся да сённяшніх дзён. Застаўся склеп, паросшы рабіннікам і выкладзены цэглай. Вакол яго масіў з дрэў. Паўднёвую частку парка некалі займаў графскі агарод з парнікамі, аранжарэяй, домам садоўніка, сховішчам агародніны, гадавальнікам. Мяркуючы па кустах, якія разрасліся, тут было багата паркавых ружаў, спірэй, раслі экзатычныя дрэвы (сасна чорная і веймутава, дуб чырвоны, ліпа крымская, таполя італьянская і інш.). Самыя ўнікальныя з паркавых дрэў, якія растуць і сёння, – тры ясені звычайныя. Яны растуць на цэнтральнай паляне нібы нацэленыя ў неба (дасягаюць вышыні 23-24 м). На ствалах дрэў бачны сляды прышчэпы. А яшчэ зямля пакрыта тут зараснікамі барвенку малога. Прыгожа… Непадалёку ад трох ясеняў стаяла альтанка. Тут у засені незвычайных дрэў шукала адзіноцтва і адпачывала апошняя графіня Рэпіхава Ірына. Графіня была вельмі прыгожай жанчынай і вакол яе заўсёды было шмат паклоннікаў. Таямнічая сцяжынка ад альтанкі вяла да мосціка на востраў кахання…

Усяго ў парку больш за 230 ліп рознага ўзросту, часткова захаваліся ліпавая, грабавая, вязавая алеі. Наогул, тут выявілі 47 відаў раслін.

У Рэпіхаўскай сядзібе прайшлі дзіцячыя гады аднаго з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры, паэта, фалькларыста Яна Чачота (1796-1847). Даўні род Чачотаў карыстаўся гербам Астоя, які, па паданні, яшчэ ў 1069 г. кароль Баляслаў падарыў за смеласць рыцару Астою. Радавым уладаннем Чачотаў з’яўляўся фальварак Ярошава над ракой Молчадзь (сядзіба не захавалася). Яго з сямю пустошамі і пяццю службамі двара Молчацкага атрымаў Васіль Чачот за ваенныя заслугі, згодна прывілею 1545 г. Фальварак неаднойчы дзяліўся паміж наследнікамі – род збяднеў, даводзілася браць у арэнду чужыя маёнткі. Не маючы ўладання, бацька Яна Тадэвуш прыехаў з сям’ёю ў Рэпіхава працаваць эканомам.

Нарадзіўся Ян Чачот 7 ліпеня 1796 г. у в. Малюшычы Навагрудскага павета. У маёнтку на маляўнічых берагах Мышанкі прайшло дзяцінства будучага літаратара, якога Адам Міцкевіч называў Янам з Мышы. Хлопчык выхоўваўся на народных традыцыях, засынаў пад мелодыі беларускіх калыханак, сябраваў з сялянскімі дзецьмі. Рос, па выказванні Ігнація Дамейкі, сябра па вучобе, жывым, вясёлым, кампанейскім і ўразлівым. У Рэпіхаве Ян атрымаў пачатковую адукацыю.

У 13-гадовым узросце (магчыма, у 1808 г.) паступіў у павятовую дамініканскую школу, дзе пасябраваў з будучым класікам літаратуры Адамам Міцкевічам. Уражанні дзяцінства адлюстраваў у баладзе “Мышанка”. Асобае месца ў яго душы займалі народныя песні. Пра адну з іх дарослы Ян Чачот пісаў, што вывучыў яе ад жней у 1806 ці 1807 гг., у Баранавічах, у Мышскай парафіі.

У 1815 г. разам з Адамам Міцкевічам паступіў у Віленскі універсітэт, дзе запісаўся на факультэт маральных і палітычных навук. Праз год з-за недахопу сродкаў на вучобу стаў працаваць, але працягваў хадзіць на лекцыі любімых прафесараў.

У 1818 г. уступіў у тайнае таварыства філаматаў, праз 5 гадоў быў асуджаны, а потым сасланы на Урал. Затым былі Уфа, Цвер, і толькі ў 1833 г. Яну Чачоту было дазволена вярнуцца ў Беларусь, у Лепель, на работу у рэдакцыю Бярэзінскага канала. Яшчэ праз 6 гадоў імператар адпусціў яго на радзіму. Працаваў у бібліятэцы Храптовічаў у Шчорсах, потым жыў у сяброў-філаматаў. Памёр у 1847 годзе.

У сваей творчасці Ян Чачот шырока выкарыстоўваў беларускі фальклор і рэальныя жыццёвыя факты, якія назіраў жывучы сярод беларускага сялянства. У баладзе “Звон на горцы ў Пазяневічах” сустракаецца імя нейкага Антосіка, якому прысвечана цэлая страфа. Як сцвярджаюць некаторыя даследчыкі, тут Чачот успамінае рэальную асобу – непісьменнага пастуха з вёскі Дарава Антося Гольца.

Шмат зрабіў Чачот як фалькларыст. Ён яшчэ да ссылкі запісаў і склаў зборнік беларускіх народных песень, які, на жаль, быў згублены. А калі вярнуўся на радзіму, прысвяціў сябе збору беларускага фальклору. У Вільні выдаў 6 фальклорных зборнікаў з песнямі, прымаўкамі і прыказкамі, невялікі слоўнік беларускай мовы (200 слоў) і ўласныя беларускія вершы. А карані яго таленту і любві сілкаваліся ад роднай зямлі, пэўны час у тым ліку і на Ляхавіччыне ў Рэпіхаве.

…Стары парк захаваўся ў ранейшых межах. Апошнім часам ён добраўпарадкаваны: адноўлена водная сістэма, падсыпана алея, пабудаваны лавачкі, альтанкі, падкошваецца трава. А памяць пра Яна Чачота тут увекавечана – вялікі валун пад старой елкай стаў напамінам пра беларускага літаратара.

Валерый Івашка,

метадыст па ахове гісторыка-культурнай спадчыны раёна

Івашка, В. І ўсё гэта – Рэпіхава / Валерый Івашка // Ляхавіцкі веснік. – 2011. – 4 сакавіка. – С. 4.

Осенний наряд Репихово

Можно долго и красиво говорить об осени, можно цитировать классиков… А можно просто побродить по старинному парку, любуясь тихой листвой у водоема, радуясь дож­дю, окропившему щеки, да и просто подышать бодрящим воздухом.

Одно из самых подходящих мест для подобной прогулки – старинный парк Репихово, что в Ляховичском районе. Удаленный от оживленной автотрассы Брест – Слуцк примерно на пятнадцать километров, он, словно магнит, притягивает к себе любителей уединения, художников, фотографов. Надо отдать должное местным властям, которые поддерживают в хорошем состоянии этот дендрологический ансамбль, вошедший в реестр памятников природы областного значения. Заложенный в середине XIX столетия помещиками Потоцкими, парковый ансамбль и по сей день радует глаз своими тенистыми аллеями, многообразием деревьев и кустарников разных пород. Привлекает здесь и целый каскад водоемов со шлюзовыми сооружениями, мостами.

К сожалению, безжалостные войны разрушили строения, некогда украшавшие парк. На его окраине и в первую и во вторую мировые войны появились захоронения погибших на поле брани воинов.

Особенно интенсивно ведутся работы по обеспечению надлежащего состояния данного уникального уголка природы в последние годы. В Репихово делается все, чтобы сохранить первоначальный историко-природный ландшафт. В парке обозначено каждое памятное место. Так, мемориальная доска может рассказать, что здесь жил один из основоположников белорусской литературы Ян Чечот.

Кроме того, тут следят, чтобы “исторические” тропинки не зарастали, не разрушались после зимней слякоти и проливных дождей. В Репихово не про­кладывают асфальтированных тропинок, не устанавливают современных скамеек, не высаживают экзотических растений. Все это и позволяет парку входить в число лучших подобных зеленых ландшафтных памятников Беларуси. Не случайно в этом году на третьем Республиканском экологическом форуме, который прошел в сентябре в Полоцке, по результатам конкурса на лучший дендрологический парк Репихово заняло второе место. А сельскохозяйственному производственному кооперативу “Липнянка”, который ухаживает за парком, вручена крупная денежная премия.

Кобяк, Э. Осенний наряд Репихово / Эдуард Кобяк // Заря. – 2011. – 17 октября.

Репихово – парк чудесный!

Ещё много удивительных мест сохранилось на земле Брестской области. И если их хорошо обустроить, то станут они прекрасным местом отдыха не только для белорусов, но и для многочисленных гостей нашей страны.

Так, недалеко от деревни Кривошин Ляховичского района, рядом с красивейшим водохранилищем, созданным уже в наше время, осталось шесть гектаров старинного парка, заложенного графом Потоцким в середине прошлого века. Как рассказывает большой знаток этих мест учитель Кри-вошинской средней школы Ярослав Павлович Зубик, этот красивейший уголок природы в народе зовется Репихово. Здесь растет более двадцати пород уникальных деревьев – ясень однолистый, сосна Веймутова, пихта австрийская, думак оленерогий и другие. И очень хорошо, что местные власти, и в лице сельского Совета, и местного колхоза “Путь Ильича”, делают всё, чтобы привести в надлежащее состояние старинную парковую зону. Поддержку в добром деле оказыва­ет и Ляховичский райисполком.

Небезынтересно и то, что в парке Репихово любил отдыхать и творить известный белорусский поэт-фольклорист Ян Чачот.

Эдуард КОБЯК

Кобяк, Э. Репихово – парк чудесный! / Эдуард Кобяк // Заря. – 1997. – 20 ноября.

Аб чым шапочуць ліпы ў Рэпіхаве

Колькі цудоўных запаветных мясцін у нашым палескім краі! Блакітныя азёры з грацыёзнымі лебедзямі, сасновыя бары з гаючымі травамі, лугі, пералескі — вачэй не адарвацъ. I каб убачыць усё гэта, не трэба ехаць “за трыдзевяць зямель “, а скіраваць толькі ў бок Крывошына.

Нават назвы тутэйшых мясцін своеасаблівыя – Крамніца, Мілыя Дарожкі, Пясчанка, Чорны Брод, Савонка… У кожнай назве свая таямніца. Калі ж падацца ў напрамку вёскі Нетчын, абавязкова трапіш у Рэпіхава. А гэтае ўрочышча ў раёне, бадай, самае вядомае, багатае і цікавае сваімі гістарычнымі звесткамі. Сёння Рэпіхава помнік прыроды абласнога значэння. А некалі…

Тут быў маёнтак графа Патоцкага, багатага чалавека, які захапляўся прыгожымі скакунамі, меў псярню, часта ездзіў на паляванне. А яшчэ стары граф вельмі любіў прыроду, дзіковінныя расліны. Ёсць звесткі, што ён, як мог, збіраў экзатычныя экземпляры дрэў. I ўсе наўкола ведалі: калі хочаш, каб граф добра пачаставаў, прывязі яму ў падарунак незвычайнае дрэва ці расліну.

Пад яго наглядам спрактыкаваныя людзі заняліся фарміраваннем паркавай сядзібы ў Рэпіхаве. У агульнай кампазіцыі асноўную ролю адвялі ліпавай алеі, якая перасекла парк з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход. А сядзіба графа — маёнтак, флігель фурмана і кухара, стайня для коней, склеп,

лядоўня, тэнісны корт, іпадром, псярня. Пабудовы цудоўна ўпісваліся ў пейзаж.

Калі ісці па алеі, трапіш у казачную прыгажосць, якую стварылі тры сажалкі, злучаныя паміж сабой невялікімі пратокамі. Адна з іх — купальня графіні, дзве іншыя — рыбалоўныя. А з некалі цудоўных масткоў можна было любавацца наваколлем. Паблізу, ля трох ясеняў, была зроблена лавачка для графіні Ірэн. Тут, у засені гэтых незвычайных дрэў, яна шукала адзіноты і адпачывала. Таямнічая сцяжынка ад лавачкі вяла на “востраў кахання”. Графіня была артысткай і вельмі прыгожай кабетай. Мела шмат прыхільнікаў свайго таленту.

3 поўдня парка цягнулася грабавая алея. А непадалёку былі цэлыя зараснікі бэзу. Налічвалася аж 15 відаў гэтага дэкаратыўнага кустарніка. I тут праяўлялася не толькі захапленне графа прыродай. Ён ведаў, што граб у спякотны дзень дае найбольшую прахалоду, а бэз выдзяляе фітанцыды, якія знішчаюць хваробатворныя мікробы…

Усяго ў парку налічваецца больш як 50 відаў дрэў, з якіх 20 — экзатычныя. Дзе яшчэ ўбачыш крымскую ліпу — прыгажуню і цудоўны меданос! Ля гаспадарчага двара і “чваракаў” (баракаў) раслі тут белыя таполі. Сёння велізарным серабрыстым волатам ужо гадоў па 120. Дарэчы, гэтыя дрэвы не маюць пуху — вядомага аллергена. Растуць вязы, каштанавая алея некалі выходзіла з парка і цягнулася аж да вёскі Загор’е. Вясной вабіла да сябе алея з акацый. Ёсць тут зусім экзатычныя экземпляры—сумах аленерогі або воцатнае дрэва, паўночны або чорны дуб, татарскі клён, сасна аўстрыйская. Аж да нябеснага блакіту цягнецца сасна веймутава, якой ўжо 160 гадоў. За гэты час яна вырасла на 32 метры і з’яўляецца самым высокім дрэвам ў парку. Растуць лістоўніцы еўрапейскія, беларускі глог і шмат іншых дрэў.

І яшчэ адна славутасць рэпіхаўскага парка. На сонечнай паляне, дзе некалі ўзвышаўся маёнтак графа, устаноўлены памятны знак. Ён сведчыць аб тым, што тут нарадзіўся беларуска-польскі паэт Ян Чачот. Сапраўды, некалі ў графа арандавалі зямлю Тадэвуш і Клава. У іх нарадзіўся сын Ян. Тут, у Рэпіхаве, праходзілі яго дзіцячыя гады. Шмат часу хлопчык праводзіў у вёсцы Востраў, дзе быў філіял графства. Біяграфія будучага паэта мела сувязь з гэтымі мясцінамі аж да таго часу, пакуль Ян Чачот не паступіў на вучобу ў Навагрудскую дамініканскую школу.

Прыгожа тут, спакойна і ўтульна. На кожным кроку — сведкі мінулага. I калі б не людскі вандалізм, гэтыя мясціны наогул не ведалі б сабе роўных на Ляхавіччыне. На жаль, мы спачатку знішчылі, а пасля пачалі ахоўваць тое, што засталося. Па сутнасці, калі б не вучні Крывошынскай СШ і іх настаўнік Я. П. Зубік, то сёння тут мала б што засталося. Дзякуй Богу, ёсць такія нераўнадушныя, зацікаўленыя людзі. Яраслаў Паўлавіч – настаўнік-географ – адшукаў і перапрацаваў шмат літаратуры, звестак пра тутэйшыя мясціны, ведае кожнае дрэўца, кожны кусцік і нават усе віды травяных раслін, якія знайшлі прытулак у Рэпіхаве. Энтузіяст зацікавіў дзяцей, знайшоў аднадумцаў, першым “забіў трывогу”, калі пачалося масавае знішчэнне паркавых насаджэнняў.

– Для мяне было сапраўднай падзеяй, калі выдзелілі сродкі на аднаўленне парка, – гаворыць Я. П. Зубік – дзякуй усім, хто тут працаваў і яшчэ папрацуе…

ПМК-24 пачысціла сажалкі, зрабіла прыток вады. Брыгада калгаснікаў калгаса “Шлях Ільіча”, а таксама вучні мясцовай школы падцерабілі дрэвы, убралі лішнія кустарнікі, шматгадовыя завалы. Прынамсі, асаблівых уражлівых змен пакуль няма. Тут трэба працаваць яшчэ вельмі шмат: рука стваральніка не датыкалася цэлае стагоддзе. I не толькі на расчыстцы рэпіхаўскіх сцежак трэба прыкласці намаганні, але і душ людскіх. Невядома, чаму многімі кіруе імкненне зламаць, выкапаць, знішчыць… Стагоддзе рос у парку кедр — застаўся толькі пень, знішчаны каштанавая, акацыевая алеі… Літаральна сёлета, калі зацвіла крымская ліпа, на яе пайшла сапраўдная “атака”. Аматары духмянага чаю паламалі галлё. А яна ж адзіная такая прыгажуня ў нашым краі!

Гляньце з іншага боку на цуда-дрэвы і расліны. Ранняй вясной, недзе ў сакавіку, зацвітае берасклет еўрапейскі, дорыць чырвоныя прыгожыя кветкі. Крыху пазней здзіўляюць сваёй непаўторнасцю свідзіна чырвоная, чаромха позняя… Абапал вузенькай сцежачкі расце чубатка, званочак шыракалісты, там-сям – цыбулька гусіная, старасцень дняпроўскі, барвінак… Гэта багацце наша aгульнае, дараванае прыродай, якое мы павінны аберагаць і шанаваць. I не толькі таму, што ўсе гэтыя расліны занесены ў Чырвоную Кнігу Рэспублікі Беларусь. Гэта прыгожа. У рэшце рэшт мы ж — людзі, разумныя і мудрыя істоты і кожны з нас нябачнымі нітачкамі звязаны з жывой прыродай.

…Развітваючыся з Рэпіхавам, яшчэ раз кінула позірк на векавыя ліпы, якія шмат пабачылі і чулі на сваім вяку і аб чым ужо цэлае стагоддзе шапочуць лістотай. У іх – свая справа. У нас — свая: захаваць хоць гэтую застаўшуюся прыгажосць, па магчымасці, абнавіць помнік прыроды. А трэба гэта для таго, каб было дзе сэрцам прыхінуцца да прыгожага.

А. ЛАПІЧ

Лапіч, А. Аб чым шапочуць ліпы ў Рэпіхаве / А. Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 1998. – 19 жніўня.

Сустрэнемся на Мілых Дарожках

Грыбная пара… Прыгожая, багатая і вельмі спакуслівая яна. Так і хочацца ў вольную часіну прайсціся па лесе і падняць колькі моцных маладзенькіх баравічкоў з рыжанькімі шапачкамі… Жыхары вёскі Крывошын расказваюць, што вельмі ж многа было баравікоў на Мілых Дарожках — так прыгожа называліся мясціны, праз якія ішоў лясны шлях у Рэпіхава. Гэтак жа незвычайна і прыгожа тут называліся іншыя ўрочышчы, што мясціліся побач з Мілымі Дарожкамі — Крамніца, Пясчанка, Чорны Брод, Савонка… У кожнай назве — свая таямніца. На жаль, мала ўжо засталося людзей, хто б мог прыадкрыць яе, заглянуць у мінулае, паведаць новаму пакаленню цікавую даўніну. У сувязі з гэтым згадваецца імя былога настаўніка геаграфіі Крывошынскай СШ Яраслава Паўлавіча Зубіка, якога, на жаль, ужо няма сярод нас. У памяці і экскурсія ў Рэпіхава, якую ён некалі падараваў. Гэта быў патрыёт свайго роднага краю, сваёй зямлі, які да апошніх дзён жыцця вывучаў і бярог экзатычную прыроду Рэпіхава, імкнуўся перадаць сваю любоў вучням, усім жыхарам навакольных вёсак. Калі б і сёння ён вёў экскурсію ў Рэпіхава па Мілых Дарожках, свой расказ, напэўна, пачаў бы з цуда-дрэў і раслін, якія тут не з’яўляюцца рэдкасцю, хоць занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь.

…Недзе ў сакавіку зацвітае брызгліна еўрапейская, якая дорыць прыгожыя чырвоныя кветкі. Крыху пазней здзіўляюць сваёй непаўторнасцю свідзіна чырвоная, чаромха позняя. Абапал вузенькай сцежачкі расце чубатка, званочак шыракалісты, сям-там—цыбулька густая, старасцень дняпроўскі, барвенак…

Як яны прыжыліся тут? Ды ўсё пайшло некалі ад графа Патоцкага, багатага чалавека, які быў гаспадаром маёнтка ў Рэпіхаве, захапляўся прыгожымі скакунамі, меў псярню, часта ездзіў на паляванне. А яшчэ стары граф вельмі любіў прыроду, дзіковінныя расліны, дакладней, быў проста фанатам экзотыкі. Усе наўкол ведалі: калі хочаш, каб граф добра пачаставаў, прывязі яму ў падарунак незвычайнае дрэва ці расліну. Пад яго наглядам спрактыкаваныя людзі сфарміравалі паркавую сядзібу ў Рэпіхаве. У агульнай кампазіцыі асноўную ролю адвялі ліпавай алеі, якая перасекла парк з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход. А сядзіба графа — маёнтак, флігель фурмана і кухара, стайня для коней, склеп, лядоўня, тэнісны корт, іпадром, псярня. Пабудовы цудоўна ўпісваліся ў пейзаж.

Калі ісці па алеі, трапіш у казачную прыгажосць, якую стварылі тры сажалкі, злучаныя паміж сабой невялікімі пратокамі. Адна з іх была купальняй графіні, дзве іншыя — рыбалоўныя. Некалі з прыгожых масткоў можна было любавацца наваколлем. Паблізу, ля трох ясеняў, была зроблена лавачка для графіні Ірэн. Тут, у засені гэтых незвычайных дрэў, яна шукала адзіноты і адпачывала. Таямнічая сцяжынка ад лавачкі вяла на Востраў Кахання. Графіня Ірэн была артысткай і вельмі прыгожай кабетай, мела шмат прыхільнікаў свайго таленту і прыгажосці…

3 поўдня парка цягнулася алея з грабаў, а непадалёку былі цэлыя зараснікі бэзу. Налічвалася аж 15 відаў гэтага дэкаратыўнага кустоўя. I тут праяўлялася не толькі захапленне графа прыродай. Ён ведаў, што граб у спякотны дзень дае найбольшую прахалоду, а бэз выдзяляе фітанцыды, якія знішчаюць хваробатворныя мікробы… Усяго ў парку налічваецца больш як 50 відаў дрэў, з якіх 20 — экзатычныя. Дзе яшчэ ўбачыш крымскую ліпу—прыгажуню і цудоўны меданос! А ля гаспадарчага двара і “чваракаў” (баракаў) раслі тут белыя таполі. Сёння велізарным серабрыстым волатам ужо гадоў па 120. Дарэчы, гэтыя дрэвы не маюць пуху—вядомага алергену. У парку растуць вязы, каштанавая алея, якая некалі выходзіла з парка і цяг-нулася аж да вёскі Загор’е. Вясной вабіла да сябе белая квітнеючая алея ака-цый. Ёсць тут зусім экзатычныя экзэмпляры — сумах аленярогі або воцатнае дрэва, паўночны або чорны дуб, татарскі клён, сасна аўстрыйская. Аж да нябеснага блакіту цягнецца сасна Веймутава, якой ужо больш за 160 гадоў. За гэты час яна вырасла на 32 метры і з’яўляецца самым высокім дрэвам у парку. Р а с т у ц ь лістоўніца еўрапейская, беларуская свідзіна і шмат іншых дрэў.

I яшчэ адна славутасць Рэпіхаўскага парка. На сонечнай паляне, дзе некалі ўзвышаўся маёнтак графа, сёння ўстаноўлены памятны знак. Ён сведчыць аб тым, што тут нарадзіўся беларуска-польскі паэт ЯнЧачот. I сапраўды, некалі ў графа Патоцкага арандавалі зямлю сяляне Тадэвуш і Клава. У іх нарадзіўся сын Ян. Тут у Рэпіхаве праходзілі яго дзіцячыя гады. Шмат часу хлопчык гасцяваў у вёсцы Востраў. Біяграфія будучага паэта мела сувязь з гэтымі мясцінамі аж да таго часу, пакуль Ян Чачот не паступіў на вучобу ў Навагрудскую дамініканскую школу…

Прыгожа тут, у Рэпіхаве, спакойна і ўтульна. На кожным кроку экзотыка, гісторыя. I галоўнае, каб убачыць усё гэта, не трэба ехаць за «трыдзевяць зямель», а скіраваць толькі ў бок Крывошына. Сёння Рэпіхаўскі парк з’яўляецца помнікам прыроды абласнога значэння. Ён ахоўваецца мясцовымі краязнаўцамі і вучнямі школы, вывучаецца. Гэта багацце наша агульнае, дараванае прыродай і гісторыяй, з якімі ўсе мы звязаны нябачнымі нітачкамі. Цудоўна, што тут, у гэтым куточку, можна сэрцам прыхінуцца да прыгожага.

Аліна ЛАПІЧ.

Лапіч, А. Сустрэнемся на Мілых Дарожках / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 2 верасня.

Репихово и Кривошин: пути и перекрестки

Много веков дворянские усадьбы формировали культурные, экономические особенности и преобразования на территории Беларуси.
Сегодня Репихово и Кривошин в Ляховичском районе — памятник природы республиканского значения, но с полным правом относится к группе туристических объектов, представляющих исторические дворцово-парковые комплексы.

История Репихова начиналась, как говорится, еще в незапамятные времена — в XV веке. Среди владельцев поместья значились Ильиничи в нескольких поколениях, Радзивиллы, несвижские иезуиты. В 1772 году король Станислав Август Понятовский подарил Кривошин вместе с усадьбой Репихово литовскому надворному подскарбию Антонию Тизенгаузу. В конце XVIII века владения перешли к роду Потоцких. Потоцкие много сделали для кривошинского храма, основательно обновив его. Одна из представительниц семейства, Йозефа Потоцкая, даже подарила костелу орнаты (часть облачения католического священника) собственного изготовления.

Возникновение названия Репихово связывают с именем сына Миндовга — Репикасом. А «двор Репухов» упоминается в Метрике ВКЛ за 1481 годом как владение государственного и военного деятеля ВКЛ Ивана Ильинича.

Во второй половине XIX века граф Константин Потоцкий построил новую усадьбу и заложил прекрасный пейзажный парк. В 30-х годах XX века доходы с владения носили характер скорее «собирательский», чем промышленно-производственный — поступали от продажи леса, дров, ягод и грибов, сдачи в аренду сенокосных угодий и пахотных земель. Хотя имелись и подсобные промыслы. Тем не менее «эксплуатация натуры» преобладала, вплоть до того, что в Репихово работала киногруппа — снимали фильмы «из народной жизни», запечатлевавшие фольклорные крестьянские праздники: песни, хороводы, обряды… Всегда много внимания уделялось уходу за парком.

По некоторым данным, один из последних владельцев Репихова (а может, и последний) Болеслав Потоцкий погиб, защищая Варшаву от гитлеровцев. Да и сама усадьба Потоцких в Репихово стала участницей событий Великой Отечественной войны: с 22 и по конец июня 1941 года располагавшаяся в ее помещениях больница действовала как военный госпиталь для красноармейцев. Но и здесь история также закончилась трагически: раненых бойцов не удалось эвакуировать, и они попали в руки нацистов. Во время войны репиховские постройки оказались заброшенными, горели… Неудивительно, что разрушились окончательно.

Проселок, соединявший Кривошин и парк в Репихово, местные жители в свое время окрестили «милыми дорожками»: дорога и сохранившиеся парковые аллеи стали променадом для влюбленных парочек. Но репиховская внешне пасторальная действительность и до Второй мировой подвергалась серьезным испытаниям. В период Первой мировой войны, когда Репихово оказалось на передовой линии обороны германских войск, в усадебном парке построили железобетонный дот. О том, как в тот период выглядело поместье, можно судить по представленным сегодня старым фотографиям и почтовым открыткам. Немало пришлось пережить Репихову еще ранее — во время восстания 1863 — 1864 годов. Да, всего разного на его исторических путях и перекрестках хватало.

В середине XIX века Репихово — самое большое имение Ляховичского региона: 20 деревень, 26.139 десятин земли, две водяные мельницы, две винокурни, скипидарный завод, более десятка корчем.

Что же представляло собой Репихово в свои лучшие годы? Кроме двухэтажного господского дома, на территории в 6 гектаров располагались флигель, беседка, конюшня, оранжерея, теплицы, погреб. До нас дошли только остатки погреба с тремя отделениями, где хранились овощи и фрукты. На территории усадьбы выделялись специальные места для тренировки лошадей, для теннисной площадки.

По европейской традиции дом окружал замечательный парк, пронизанный липовой аллеей. В центре парка драгоценным камнем блестел пруд. Точнее, целых три пруда, соединенных между собой протоками, через которые перебрасывались ажурные арочные мостики. Пруды выполняли не только декоративную, но и утилитарную функцию: в них разводили рыбу для стола хозяев. О красоте парка никогда, конечно, не забывали — высаживались редкие породы деревьев: сосна черная и сосна веймутова, дуб красный, липа крымская, тополь итальянский, лиственницы, а также клены, ясени, парковые розы и кустарники. И много стриженых грабов, из которых формировали зеленые изгороди. Были разбиты огород, питомник, цветники. На одной из представленных сегодня фотографий периода Первой мировой войны мы видим оставшиеся с мирных времен кусты ирисов. Они отцвели, но некому ухаживать за ними, и сухие стебли сиротливо смотрят в небо.

Есть в Репихово и своя особая историческая «адметнасць»: в детстве, в 1800 — 1809 годах, в усадьбе жил один из основоположников белорусской литературы Ян Чечот, отец которого работал в имении экономом. В память о том в парке установлен мемориальный камень.

В основу репиховского парка заложена длинная липовая аллея, в ширину достигавшая 10 метров, — настоящий проспект по тем временам.

Своеобразное предместье Репихова — Кривошин. Ну или Репихово — предместье Кривошина. Но то, что они связаны воедино, бесспорно. Деревня Кривошин, бывшее местечко, стала местом размещения резиденции ордена иезуитов, миссия которых, приписанная к несвижскому коллегиуму, осела здесь в XVII столетии. В 1740 году в Кривошине заложили парафиальный барочный храм, существует мнение: на месте деревянного иезуитского костела второй половины XVII века. В 1860‑х годах после восстания Калиновского его перестроили под православную Покровскую церковь. Эта масштабная трехнефная базилика сохранилась и сейчас действует.

Исторические усадьбы… Казалось бы, они остались в прошлом вместе со своим временем и своими владельцами. И все-таки их пути-дороги еще далеко не завершены и на современной карте Беларуси представляют настоящую густую сеть. Наш долг на нынешних перекрестках выбрать правильное направление. И тогда липовые аллеи старинных парков будут воодушевлять и вдохновлять многие новые поколения.

Владимир ЛИХОДЕДОВ

Галина Улитенок

Лиходедов, В. Репихово и Кривошин: пути и перекрёстки / Владимир Лиходедов ; Галина Улитенок //Беларусь сегодня. – 2020. – 4 апреля (№ 60). – 20.

Зноў Рэпіхава вабіць хараством

У другой палове XIX стагоддзя вялося фарміраванне прыроднага натуральнага архітэктурна-паркавага ансамбля Рэпіхава (каля вёскі Крывошын). Ён размяшчаецца на плошчы больш як 6 гектараў, мае форму выцягнутага прамавугольніка. Галоўная планіровачная вось кампазіцыі — гэта ліпавая алея, шырынёй каля 10 метраў, якая перасякае парк з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход. Яна была арганізуючай у аглядзе паркавых пейзажаў і выконвала дэкаратыўную ролю.

Паркава-архітэктурны ансамбль уключаў сядзібны дом, флігель конюха і повара, канюшню рабочых коней, халадзільнік, склеп, тэнісную пляцоўку, пляцоўку з кругам і бар’ерам для аб’езду коней, псярню, сажалкі, агарод, цяпліцы і фруктовы сад. Пабудовы добра ўпісваліся ў агульны пейзаж паркавага ансамбля.

Першы кампазіцыйны аб’ект — водная сістэма з трох розных па размерах і формах сажалак, якія злучалі пратокі. У цэнтры самай вялікай сажалкі — востраў, на якім раслі елка і бяроза.

Дзве водныя пратокі злучаюць усходнюю сажалку з дзвюма меншымі па памерах з заходняга боку. Дарога праходзіла па двух аднаарачных мосціках, якія адначасова служылі і аглядальнымі пляцоўкамі. Сажалкі мелі не толькі кампазіцыйна-дэкаратыўнае, але і гаспадарчае значэнне.

У цяперашні час адноўлены сажалкі, якія з 1939 года былі спушчаны, мосцікі праз дамбу з’яўляюцца пешаходнымі. Тэрыторыя набыла ранейшую прыгажосць.

За сажалкамі ліпавая алея нечакана абрываецца і перад вачыма адкрываецца мастацкая цэнтральная частка парка ў форме вялікай палянкі. У цэнтры быў калісьці двухпавярховы графскі асабняк.

Усяго ў парку вызначана 47 відаў раслін. Экзатычныя пароды дрэў (сасна чорная і вейсмутавая, дуб чырвоны, ліпа крымская і звычайная, лістоўніца, італьянская таполя, воцатнае дрэва і інш.) былі высаджаны ў групах і раслі асобна на палянках. Самыя ўнікальныя сярод тых дрэў, што захаваліся, ясені звычайныя адналісцевыя. Вышыня кожнага 23-24 метры, дыяметр ствалоў 54-63 см.

Адметнасць Рэпіхаву надае тая акалічнасць, што тут прайшлі дзіцячыя гады Я. Чачота, беларускага і польскага паэта, фалькларыста, сябра А. Міцкевіча.

А. ФЕДАРУК.

Федарук, А. Зноў Рэпіхава вабіць хараством / А. Федарук // Ляхавіцкі веснік. – 2001. – 11 жніўня.