Абеліскі

Война началась нежданно. Гитлеровские захватчики вступили на территорию Ляховичского района уже на третий день. Но дальнейшее их продвижение вперед было приостановлено здесь упорным сопротивлением, ожесточенными боями советских воинов 55-й «стрелковой дивизии». Два дня, 24—25 июня, фашисты безуспешно пытались форсировать реку Щара. Но особенно горячие бои развернулись возле деревни Завинье, где сконцентрировался основной костяк немецких бронированных частей.

Ляховичская земля горела под ногами оккупантов. Уже в сентябре 1944 года на территории района в окрестностях деревни Кривошин начала действовать партизанская группа во главе с командиром Красной Армии лейтенантом А. Звонковым. А в первой половине 1942 года на территории района активную борьбу с захватчиками вели партизанские отряды имени Щорса, имени Чапаева, имени Ворошилова и другие.

Для координации партизанского движения, подпольной борьбы в сентябре 1943 года были созданы Бытенский подпольный межрайком и Ляховичский подпольный райком КП (б) Беларуси, а 24 октября вышел первый номер газеты Ляховичского райкома «Советский патриот».

За время оккупации каратели сожгли в районе 13 деревень, около 5 тысяч мирных жителей стали жертвами фашистского террора, более 500 человек вывезены на принудительные работы в Германию.

На фронтах и в партизанской борьбе в годы лихолетья погибло более 1,5 жителей района.

За мужество и героизм, проявленные на фронтах Великой Отечественной войны, уроженцу Ляховичского района Гавриилу Здановичу присвоено высокое звание Героя Советского Союза, а два его земляка Александр Малевич и Григорий Нагорный стали полными кавалерами ордена Славы. Сотни жителей района получили ордена и медали СССР.

Освобождение от немецко-фашистских захватчиков пришло на ляховичскую землю 5 июля 1944 вода. В нем принимали участие бойцы 54-й гвардейской стрелковой дивизии 3-го гвардейского стрелкового корпуса и 19-й механизированной бригады 1-го механизированного корпуса, а также 193-й стрелковой дивизии 65-й армии и 65-го особого танкового полка. 416 воинов-освободителей погибли на ляховичской земле.

Свято чтят жители района память о героическом подвиге своих земляков, воинов-освободителей, всего нашего народа в годы Великой Отечественной войны.

Список воинских кладбищ и братских могил, расположенных на территории города Ляховичи и Ляховичского района

 г. Ляховичи

 Братская могила №1 Расположена в сквере центра города Ляховичи. У могилы в 1955 году установлен памятник с надписью: «Вечная слава героям, павшим в боях за свободу и независимость нашей Родины, 1941-1944 г.г.»

В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – 9
3. Сержантов – 45
4. Рядовых – 153
5. Партизан – 3
6. Ф.И.О.и звание не установлено – 3%

Всего:       247 человек

в том числе – Герой Советского Союза – нет

известны фамилии – 213 человек.

 Братская могила № 2

Расположена в городе Ляховичи на углу, образующемся началами улиц Ленина и Октябрьской. На могиле – памятник-обелиск, переоборудован в 1975 году. Произведено перезахоронение 29 апреля 1975 года 9 человек, погибших при освобождении района в июле 1944 года. В могиле захоронено всего 14 человек. Их воинские звания и фамилии не установлены.

Ляховичский район

Братская могила № 3 с памятником скульптурного изображения советскому воину, расположенным в деревне Кривошин. Памятник установлен в 1957 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – 1
3. Сержантов – 2
4. Рядовых – 3
5. Партизан – 2
6. Ф.И.О. и звание не установлено -51.

Всего –   59 человек.

в том числе – Герой Советского Союза –нет

 Братская могила № 4 с памятником-обелиском, расположенным в деревне Остров. Памятник установлен в 1957 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов -нет
2. Офицеров – нет
3. Сержантов – б
4. Рядовых – 7
5. Партизан – 1
6. Ф.И.О. и звание не установлено – нет

 Братская могила № 5 с памятником скульптурного изображения советскому воину, расположенным в деревне Завинье. Памятник установлен в 1967 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – 4
3. Сержантов – 6
4. Рядовых – 8 5.

5.Партизан – нет

6. Ф.И.О. и звание не установлено – 227

Всего – 245 человек

в том числе Герой Советского Союза – нет

 известны фамилии – 18

 Братская могила № 6 с памятником скульптурного изображения советскому воину,расположенным на Южной окраине деревни Подсоколье.  В братской могиле захоронено:

1 Генералов – нет

2.Офицеров – нет

3.Сержантов – 1

4.Рядовых – 3

5.Партизан – нет

Ф.И.О.и звание не установлено – 25

 Всего – 29 человек

в том числе – Герой Советского Союза – нет

 известны фамилии – 4

 Братская могила №7 с памятником скульптурного изображения советскому воину, расположенным в деревне Дарево. Памятник установлен в 1957 году. В братской могиле захоронено:

1.Генералов – нет

2.Офицеров    -1

3. Сержантов – 10
4. Рядовых – 15
5. Партизан нет
6. Ф.И.О.и звание не установлено – 9

Всего – 35 человек,

в том числе – Герой Советского Союза – нет

 известны фамилии – 26 человек

 Братская могила № 8 с памятником скульптурного изображения советскому воину, расположенным в деревне Большое Подлесье. Памятник установлен в 1957 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – 6
3. Сержантов – 6
4. Рядовых – 56
5. Партизан – нет
6. Ф.И.О. и звание не установлено 69

Всего – 139,

в том числе Героя Советского Союза – нет

Неизвестны фамилии – 70 чел.

  Братская могила № 9 с памятником скульптурного изображения советского воина, расположенным в д. Жеребковичи. Памятник установлен в 1957 году.

В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет

2.Офицеров -1

3.Сержантов – I

4.Рядовых    – 2

5.Партизан -нет

Ф.И.О.и звание не установлено – 10

Всего -14 человек,

в том числе – Герой Советского Союза – нет

известны фамилии – 4 человека

 Братская могила № 10 с памятником скульптурного изображения советскому воину, расположенным в д. Святица. Памятник установлен в 1967 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – 1
3. Сержантов – нет
4. Рядовых -1
5. Партизан – 4
6. Ф.И.О. и звание не установлено – 4

Всего – 10 человек,

в том числе -Герой Советского Союза – нет

 известны фамилии – 6

 Братская могила № 11 с памятником-обелиском, расположенным в деревне Грушевка, установлен­ным в 1960 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – нет
3. Сержантов – нет
4. Рядовых – 4
5. Партизан – нет
6. Ф.И.О. и звание не установлено -36 человек

Всего – 40 человек,

 в том числе -Герой Советского Союза – нет

известны фамилии – 4

 Братская могила № 12 с памятником-обелиском, расположенным в деревне Водятино, установлен­ным в 1967 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – 2
3. Сержантов – нет
4. Рядовых – нет
5. Партизан – нет
6. Ф.И.О. и звание не установлено -1

Всего – 2 человека

в том числе – Герой Советского Союза – нет

 известны фамилии -1

 Братская могила № 13 с памятником-обелиском, расположенным в центре совхоза “Адаховщина” , установленным в 1965 году.В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – нет
3. Сержантов -1
4. Рядовых – нет
5. Партизан -нет
6. Ф.И.О.и звание не установлено – 2

Всего – 3 человека

в том числе -Герой Советского Союза – нет

известны фамилии -1

 Братская могила № 14 с памятником-обелиском, расположенным в деревне Турки, установленным в 1965 году. В могиле захоронено 17 человек. Воинские звания и фамилии погибших не установлены.

 Братская могила № 15 с памятником-обелиском, расположенным в деревне Новоселки, установленным в 1965 году.

В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – нет
3. Сержантов – нет
4. Рядовых – 1

5 Партизан – нет

6. Ф.И.О. и звание не установлено – 57

Всего – 58 человек

 в том числе -Герой Советского Союза – нет

 известны фамилии -1

 Братская могила № 16 с обелиском, расположенным в д. Улазовичи, установленным в 1957 г. В могиле 3 погибших воина, фамилии и воинские звания которых неизвестны.

 Братская могила №17 с памятником-обелиском, расположенным в деревне Туховичи, установленным в 1967 году. В братской могиле захоронено:

1. Генералов – нет
2. Офицеров – нет
3. Сержантов – нет
4. Рядовых – нет
5. Партизан -4
6. Ф.И.О.и звания не установлены – нет

Всего – 4 человека

в том числе – Герой Советского Союза – нет

известны фамилии – 4

 Братская могила № 18 с памятником-обелиском, расподоженным в местечке Павлюковщина. Памятник установлен в 1974 году. В могиле захоронено 20 человек советских воинов, воинские звания и фамилии которых неизвестны.

 Братская могила № 19 расположенная на опушке леса в 2-х км севернее деревни Кривошин. В моги­ле захоронено 6 человек местных жителей, расстрелянных в 1942 году фашис­тами за связь с партизанами.

Могила образована 3 мая 1979 г., ограждена металлической оградой: высота 1,5 м, ширина – 2х2м. На могиле установлена мемориальная плита, на которой высечены фамилии погибших.

 Братская могила № 20 с памятником-обелиском, расположенным в деревне Ольховцы, установленным в 1967 году в честь погибших от рук фашистов 10 комсомольцев и молодежи в 1941 году. Фамилии неизвестны.

 Памятник-обелиск № 21 расположенный в деревне Урожайная, установленный в 1965 году в честь погибших жителей на фронтах в 1941-1945 г. г, на котором отражены 42 фамилии.

 Памятник-обелиск № 22 расположенный в деревне Липск, установленный в 1967 году в память расстрелянных 11 советских партизан в 1944 году. Фамилии погибших неизвестны.

 Памятник-обелиск № 23 расположенный в деревне Залужье, установленный в 1967 году в память погибшим жителям этой деревни от рук фашистов в 1941-1945 гг.

 Памятник № 24 Курган Боевой Славы, расположенный на северо-востоке от деревни Мазурки в 1,5 км на шоссе Брест-Бобруйск, установленный 9 мая 1967 года на месте ожесточенных сражений при освобождении Ляховичского района от немецко-фашистских захватчиков.

Памятники геноцида евреев Ляховичского района

 г. Ляховичи

Могила узников гетто. Между улицами имени Орловского и Октябрьской. В 1941 г. в городе Ляховичи гитлеровцы создали концентрационный лагерь гетто, в котором евреев истязали, подвергали издевательствам и пыткам, часто расстреливали. В июле 1942 г. гитлеровцы и полицаи построили в колонну около тысячи евреев, под охраной подвели ее к заранее выкопанной яме, по 20—30 человек ставили возле нее, заставляли раздеться и рас­стреливали из пулеметов. Среди уничтоженных большинство составляли женщины и дети.

В 1993 г. на могиле установлен обелиск,

 г. Ляховичи

Могила узников гетто. На улице имени Орловского весною 1943 г. гитлеровцы и полицаи приступили к окончательному уничтожению концентрационного лагеря гетто. Все еврейское население построили в колонну, подвели к заранее выкопанным ямам, раздели и всех расстреляли. Убито 4725 ни в чем не повинных людей. На могиле установлен памятник.

 Ляховичский район

д. Медведичи

Братские могилы евреев. 3 км от деревни, урочище Броды. 11 августа 1941 г. карательный отряд войск СС прибыл в местечко Медведичи. Собрали всех евреев. Стариков, женщин и детей отвели под конвоем в урочище Броды, где замучили и расстреляли в 3 ямах-могилах. Каждый эсэсовец имел задание убить одного еврея.

 Ляховичский район

д. Медведичи

Братские могилы евреев. 1 км от деревни в урочище Синяво. 11 сентября 1941 г. д местечке Медведичи эсэсовцы отобрали 30 молодых мужчин, под конвоем, издеваясь над ними, отвели в лес, всех замучили и расстреляли в 3 ямах-могилах.

 Ляховичский район

д. Остров

Братская могила евреев. 28 августа 1941 г. в местечко Остров прибыл карательный отряд войск СС, который в присутствии населения расстрелял из автоматов 29 (по другим сведениям, 52) евреев, среди них большинство составляли женщины и дети. Раненых беспощадно добивали.

Ляховичский район

           станция Рейтаново

Братская могила евреев. В 1942 г. гитлеровцы и полицаи отвели за железнодорожную станцию 65 евреев, мужчин и женщин, всех замучили и расстреляли.

 материалы папки “Помнікі ў сэрцы і на зямлі”

Мы помнім

На тэрыторыі Ляхавіччыны 43 помнікі і абеліскі, устаноўленыя ў памяць воінаў і мірных жыхароў, загінуўшых у Вялікую Айчынную

 

36 месяцаў, 1109 чорных дзён працягвалася фашысцкая акупацыя нашага раёна. Разбураныя вёскі, грабяжы, тэрор, рэпрэсіі, масавыя забойствы ні ў чым не павінных людзей – вось яны, прыкметы “новага парадку”, які абяцалі бе-арусам фашысты і іх прыспешнікі. У многіх населеных кропках раёна гітлераўцы з першых дзён акупацыі расстрэльвалі актывістаў, дэпутатаў, камуністаў і камсамольцаў. Свой крывавы след акупанты пакінулі і ў вёсцы Туркі. Каля 20 сяльчан былі арыштаваны. Людзей забралі ад сем’яў, катавалі, здзекваліся, а потым знясіленых вывезлі за вёску і расстралялі. Сярод загінуўшых ад рук фашыстаў – В. М. Чыхір, I. Ярашэвіч, П. I. Дунчык, І.І. Манарховіч,I. П. Тарлюк, I. Н. Сакун. На жаль, прозвішчы астатніх невядомыя.

“У чэрвені 1941…”, № 67, 2007 г.

 

***

 

…6 ліпеня 1941-га. Два тыдні як ідзе вайна. Дзень напярэдадні вя-лікага праваслаўнага свята – Ражства Іаана Прадцечы – абяцаў сонечнае надвор’е. Такім ён, зрэшты, і быў, але толькі не для альхоўскіх жыхароў: ліпеньскія сонечныя промні для іх разбіліся аб чорныя хмары гора, суму, бяссільнай злосці, патанулі ў моры выплаканых і нявыплаканых слёз.

Дзесяткі два карнікаў рухаліся з боку суседняй Літоўкі. У асноўным на фурманках, кажуць, былі на матацыклах і, нават, аўтамабілях. I сталі для вёскі нечаканасцю.Хата Фёдара Ажаля стаяла крайняю. Самога гаспадара дома не было: у гэты час ён знаходзіўся непадалёку вёскі на лузе, “пры конях”. У хаце заставаўся яго сын. Пачуўшы незнаёмую гартанную мову, грукат колаў і кованых салдацкіх ботаў па бруку вуліцы, Іван выйшаў пацікавіцца. Стрэл – не стала першага Івана. Фашысты, як ні ў чым не бывала, працягвалі свой смертаносны шлях у глыбіню Альхоўцаў. Пачуўшы стрэл, з гумна, дзе завіхаўся па гаспадарцы, на вясковую вуліцу выйшаў Іван Піліпчык. Яго напаткаў такі ж лёс, як і цёзку Ажаля.

Расправа працягвалася. Фашысты ўзялі Альхоўцы ў кальцо, пачалі хадзіць па хатах, гумнах, пунях і выганяць вяскоўцаў на вуліцу. Мужчын, жанчын, старых, маладых – усіх, каго знаходзілі. Перад вяскоўцамі паўстаў шчагаляваты нямецкі афіцэр: “Іван, выходзь!” – загадаў на ледзь зразумелай, скаверканай рускай мове.

Чаму менавіта Іваны? Можна толькі здагадвацца. Сёння адны звязваюць гэты факт са святам, якое надыходзіла на наступны дзень, іншыя ж упэўнены: ніякага дачынення да свята не было – усіх нас яны лічылі рускімі, а ўсіх рускіх- Іванамі.

Пяці чалавек, што пакінулі строй і выйшлі на брукаваную вясковую вуліцу, галоўнаму карніку падалося мала. “Ду-ду-ду” (ты – па-руску) – паказаў пальцам яшчэ на трох маладых, моцных мужчын. Няшчасных з паднятымі рукамі, пад вартай павялі за вёску. Ззаду ішлі некалькі старых, якіх фашысты прымусілі ўзяць лапаты.

Неабходна сказаць, у трагічны фінал падзей ніхто неверыў, спадзяваліся на лепшае, на міласэрнасць, калі гэтае слова можна выкарыстаць у дачыненні да фашыстаў. Маўляў, магчыма, для немцаў патрэбна зрабіць нейкую работу… – у такім сэнсе разважалі вяскоўцы. Якая работа, тым больш міласэрнасць: за нейкі кіламетр ад тагачаснай вёскі, побач з лесам “хлопцаў” (так многія часта называюць забітых і сёння) чакаў фашысцкі кулямёт.

Вось імёны загінуўшых:

Бортнік Іван Канстанцінавіч

Піліпчык Іван Міхайлавіч

Страмавус Іван Раманавіч

Піліпчык Іван Іванавіч

Смаршчок Іван Андрэевіч

            Страмавус Аляксандр Аляксандравіч

            Ажаль Іван Фёдаравіч

            Кулік Іосіф Андрэевіч

            Маслоўскі Іван Міхайлавіч

            Маслоўскі Васіль Мікалаевіч

            Самы малады – 1922 года нараджэння, самы старэйшы – 1910.

 

                                                                    “Хлопцы”, № 76-77, 2005 г.

* * *

 

…Ёсць на тэрыторыі вёскі Грушаўка брацкая магіла. Тут пахаваны нашы воіны, якія загінулі пры вызваленні Ляхавіччыны. У 1960-м годзе, калі адбылося перапахаванне, тут быў устаноўлены помнік, які пазней рэстаўрыраваўся сіламі вучняў і настаўнікаў Рачканскай базавай школы. Установа таксама ўзяла на сябе абавязкі пошукавай работы: хацелася зрабіць вядомымі як мага больш імён загінуўшых. Па звестках райваенкамата, у брацкай магіле пахавана 40 воінаў, па ранейшых звестках, якія былі на помніку, – 34.

Рабяты пісалі пісьмы, сустракаліся з вяскоўцамі, якія былі сведкамі тых далёкіх падзей. Стала вядома, што дзень гібелі савецкіх воінаў для Грушаўкі і навакольных вёсак – 7 ліпеня 1944 года, але некаторыя з іх памерлі ад ран напярэдадні. Імёны шасці чалавек вядомыя.

Бабошка Н. I., 1911 года нараджэння, радавы. Служыў у сані-тарным медыцынскім батальёне № 54, памёр ад ран. У мірны час пражываў у сяле Крупічполь Чарнігаўскай вобласці. Яго жонка Бабошка Агаф’я О.

Масавец Т. Г. – гвардыі радавы.Служыў у 160-ым палку 54-й страл-ковай дывізіі. 6 ліпеня памёр ад ран непадалёку ад Грушаўкі. Пражываў у вёсцы Снавітовічы Ракітнаўскага  раёна,   Ровенскай вобласці. Бацька –Масавец Гаўрыла Сазонавіч.

Гаркавенка Г. I. – радавы. Вядома палявая пошта № 59814. Родам з сяла Сіцінск Льгоўскага раёна Курскай вобласці. Бацька – Iван Кузьміч.

Кулікоў Аляксандр Іванавіч – 1910 года нараджэння. Пражываў у станіцы Капанская Конеўскага раёна Краснадарскага краю. Жонка – Клаўдзія Кірылаўна.

Клявін I. А., 1919 года нараджэння, радавы.

Мамантаў В. М., 1910 года нараджэння, гвардыі старшы сяржант. Імёны астатніх воінаў пакуль што невядомыя.

                                           “Усім сэрцам пакланіся”, № 97, 2007 г.

***

У цэнтры вёскі Ураджайная – помнік. На пліце надпіс: “У гонар 40 землякоў, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны”. А далей на камені высечаны прозвішчы тых, хто цаной уласнага жыцця, ва ўзросце, калі жыць ды жыць, са зброяй у руках набліжалі доўгачаканыя імгненні Перамогі. 40 прозвішчаў, 40 лёсаў, 40 песень недапетых. Жыхары вёсак Бажкі, Дайнякі, Каранеўшчына, Краглі, Тумашы, Ураджайная, Карані загінулі як героі дзеля шчасця будучых пакаленняў. Яны ахвяравалі самым дарагім – жыццём. Кожны прайшоў свой шлях, каб навечна застацца ў памяці людской.

Сцяпан Сцяпанавіч Голец да вайны меў уласную гаспадарку, 5,5 гектара зямлі, якая была карміцелькай для ўсёй сям’і, гадаваў з жонкай трох сыноў. Усе планы на будучае перакрэсліла вайна.

Адразу пасля вызвалення вёскі Ураджайная ад фашысцкіх захоп-нікаў Сцяпан Голец разам з землякамі быў мабілізаваны на фронт. Яго сын Уладзімір успамінае: “Нягледзячы на малы ўзрост, а мне тады было толькі 4 гады, памятаю, як бацька разам з іншымі мужчынамі строем з песнямі ішоў ваяваць”.

Так, у гэты дзень многіх адпраўлялі на фронт. Уладзімір Сцяпа-навіч з хваляваннем працягвае расказ: “Напярэдадні бацька рамантаваў хату, якую ў час адступлення развярнуў фашысцкі танк. Сусед спытаў у яго: “Сцёпа, а ты калі ваяваць пойдзеш?” – на што тата адказаў: “Вось давяду хату да ладу і пайду”. А назаўтра, як высветлілася, мы развіталіся з бацькам назаўсёды”…

Сцяпан Сцяпанавіч Голец загінуў смерцю храбрых у красавіку 1945 года пад горадам Кёнігсбергам. Так і не дачакаліся яго жонка Алена Фёдараўна і тры сыны, малодшаму з якіх было 5 гадоў. Ад бацькі засталася толькі пахавальная і… памяць.

                                    “Я вярнуся абавязкова…”, № 96, 2005 г.

 

* * *

…Раней тут быў іншы памятны знак. А пачынаючы з 1957-га сваю нязменную варту на ўзбочыне шашы Ляхавічы-Баранавічы, што ля вёскі Дарава, нясе салдат Вялікай Айчыннай. Як у песні: “Из камня его гимнастёрка, из камня его сапоги…”. А яшчэ такія ж каска, плашч-палатка, у руках знакамітая зброя Перамогі – пісталет-кулямёт Шпагіна. Такі выгляд мае помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў у Дараве, што загінулі ў баях падчас вызвалення ад фашысцкіх захопнікаў. На пастаменце помніка 28 прозвішчаў. Гэта, аднак, не поўны спіс салдат, якія знайшлі тут вечны прытулак. Па некаторых звестках, у брацкай магіле, што на паўночным ускрайку Дарава, пакояцца астанкі 35 воінаў-вызваліцеляў, якія загінулі тут у гады Вялікай Айчыннай вайны ў барацьбе з фашысцкімі захопнікамі. У прыватнасці, абсалютная большасць пахаваных тут чырвонаармейцаў і камандзіраў загінула 5, 6, 7 ліпеня 1944 года. У самы разгар баёў за вызваленне раёна ад фашысцкай навалы. Хто ля вёскі Лабузы, хто ў Гірыч-Полі, іншыя ж – непадалёку вёскі Літва…

                                                  “Каб памяталі”, № 52-54, 2006 г.

* * *

Летам 1944 года на большасці тэрыторыі Ляхавіцкага раёна можна было пачуць выбухі гармат, адзіночныя стрэлы аўтаматаў, грукат танкаў – ішлі баі за вызваленне кожнага куточка беларускай зямлі ад фашысцкіх за-хопнікаў. Змагаліся ўсе: мірнае насельніцтва, партызаны і, вядома ж, салдаты і афіцэры дзеючай арміі. Непадалёку ад вёскі Шавялі размяшчаўся ваенны шпіталь, куды дастаўляліся параненыя з усёй акругі. Нягледзячы на ўсе намаганні ваенных медыкаў, многія паміралі ад ран, гангрэны ці проста не вытрымлівала сэрца. Забітых і памёршых хавалі ў агульных магілах. Толькі пасля Вялікай Айчыннай вайны было вырашана пахаваць усіх загінуўшых пры вызваленні Падлесся і бліжэйшых вёсак у брацкай магіле. У 1952 годзе адбылося перазахаванне загінуўшых. А праз чатыры гады на гэтым месцы ўстанавілі помнік.

Сярод 139 прозвішчаў, выбітых на пліце, прадстаўнікі розных нацыянальнасцей: рускія, беларусы, грузіны, украінцы – усе змагаліся за Радзіму.

                                                    “Сцежка памяці”, № 96, 2006 г.

 

 Мы помнім. На тэрыторыі Ляхавіччыны 43 помнікі і абеліскі, устаноўленыя ў памяць воінаў і мірных жыхароў, загінуўшых у Вялікую Айчынную // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 1 ліп. – С. 8.

Ахвярам генацыду прысвячаецца

  У час Другой сусветнай вайны фашысцкімі катамі было знішчана больш за 80 тысяч прадстаўнікоў яўрэйскай нацыянальнасці, у тым ліку 25 тысяч яўрэяў з Германіі, Чэхіі, Польшчы, СССР. Не менш трагічны лёс і ў большасці яўрэяў, якія на пачатку Вялікай Айчыннай вайны жылі і працавалі ў Ляхавічах. У1940 годзе пражывала ў нас 5600 яўрэяў. Гэта амаль палова ўсіх жыхароў райцэнтра.

Ужо з першых дзён акупацыі фашысцкай Германіяй тэрыторыі Беларусі, у тым ліку і Ляхавіцкага раёна, захопнікі пачалі дэманстраваць сапраўдныя зверствы і здзекі над людзьмі. Успамінае Уладзімір Іванавіч Сокал, які ў той час разам з бацькамі і братам жыў у Малой Лотве.

— Першыя нямецкія салдаты з’явіліся ў Ляхавічах 25 чэрвеня 1941 года. Па вуліцы праімчалі некалькі танкаў, якія стралялі з пушак. Ад агню загараліся хаты. На перакрыжаванні з сённяшняй вуліцай Леніна адна з ваенных машын пратараніла чырвонаармейскую пушку, якую цягнуў на прычэпе трактар з боку Баранавіч. На лафеце было пяцёра чырвонаармейцаў, якія ад выбуху згарэлі разам з пушкай.

Стары яўрэй каваль Мэська, як яго клікалі тутэйшыя, гнаў кароў з пашы. Ля старога спынілася аўтамашына, што перавозіла нямецкіх салдат. Іх начальнік загадаў старому чалавеку дагнаць карову, сесці на яе і ехаць вярхом. I так пад рогат яны гналі старога чалавека да горада. Там яго расстралялі…

У Ляхавічах усталявалася нямецкая акупацыйная ўлада. Амаль з ^: першых дзён адным з накірункаў яе дзейнасці быў генацыд у адносінах да яўрэяў. Усім прадстаўнікам гэтай нацыянальнасці было загадана насіць на вопратцы зорку жоўтага колеру. Хутка немцы прыступілі да поўнага фізічнага знішчэння яўрэяў. Першыя масавыя расстрэлы адбыліся ўжо ў 1941 годзе. Расказвае Уладзімір Іванавіч Сокал:

— Немцы, паліцаі выганялі людзей з дамоў, зводзілі на месца, дзе сёння знаходзіцца сквер па вуліцы Леніна, потым гналі па Малой Лотве, у канцы вуліцы ставілі на калені. Па 20 чалавек падводзілі да кар’ера, загадвалі зняць усё адзенне, бо думалі, што людзі хаваюць у ім золата, расстрэльвалі. Потым ішлі за другой партыям.І так некалькі дзён запар…

Да гэтага часу не магу забыць адзін выпадак. Фашысты гналі калону людзей у апошні шлях. Адзін маладзенькі яўрэй скочыў у агарод і пабег да ракі Ведзьмы. За ім кінуўся паліцай на кані. Ён застрэліў юнака. Маладыя мужчына і жанчына, якія таксама ішлі ў калоне, вельмі прасілі паліцая не расстрэльваць іх. Аднак, літасці ў катаў не было. Тады яны абняліся і пайшлі ў яму… У нашым гумне некалькі дзён хаваўся яўрэй па прозвішчы Клоз. А на трэці дзень ён гаворыць бацьку: “Пан Сокал, што там чуваць? Ужо ціха? Не страляюць?”. Бацька адказаў яму, што многіх забілі, у тым ліку і яго сына. Тады немалады ўжо чалавек вымавіў: “А навошта і мне жыць, калі сына няма, пайду і я ў гета”. Там ён знайшоў свой апошні прытулак…

У гета людзі жылі ад месяца да года. Больш маладзейшыя працавалі. На тым месцы, дзе зараз знаходзіцца кансервавы завод, была сінагога. Вось туды немцы сагналі мужчын, акружылі ўсё калючым дротам, паставілі вышкі з кулямётамі і выводзілі вязняў на работу.

Людзі капалі бункеры, валілі лес, а знясіленых расстрэльвалі. Успамінае Міхаіл Адамавіч Бецька:

— Мясцовы солтыс загадаў нашым мужчынам ісці закопваць ямы, у якіх ляжалі целы забітых і параненых людзей. Усё гэта рабілася пад дуламі фашысцкіх аўтаматаў. Адна старая жанчына пад раніцу выбралася з “жывой” магілы і сядзела параненая і знясіленая. Убачыў яе мясцовы паліцай і тут жа, на месцы, застрэліў, жанчыну зноў кінулі ў яму…

Вось такі лёс напаткаў яўрэяў з Ляхавіч. Па звестках, якія ўтрымлі-ваюцца ў кнізе Міхаіла Батвінніка “Помнікі генацыду яўрэяў Беларусі” у нашым горадзе было расстраляна 4725 чалавек толькі за тое, што яны былі яўрэямі. Акрамя таго, брацкія магілы яўрэяў знаходзяцца каля вёсак Мядзведзічы, Востраў, станцыі Рэйтанава. Памяццю гэтай трагедыі ў Ляхавічах з’яўляецца помнік на месцы расстрэлаў, устаноўлены ў 1993 годзе. Мы памятаем аб гэтых ахвярах фашысцкага генацыду.

Алег СОКАЛ,

вучань 10 “Т” класа гімназіі

г. Ляхавічы.

 Сокал, А. Ахвярам генацыду прысвячаецца / Алег Сокал // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 8 крас. – С. 2.

Забыццю не падлягае

 У вёсцы Востраў устаноўлены памятны знак на месцы расстрэлу фашыстамі мірных жыхароў

Летам 1942 года на ўскрайку вёскі Востраў фашысты расстралялі мясцовых яўрэяў. Месца пахавання ахвяр халакосту вяскоўцы даглядалі заўсёды. Але толькі праз 67 гадоў з’явілася магчымасць устанавіць знак у памяць ахвяр нацызму.

Летась на месцы пахавання працаваў 52-гі асобны спецыялізаваны пошукавы батальён. Спецыялістамі было ўстаноўлена, што ля Вострава пахаваны астанкі 11 чалавек, знойдзены асабістыя рэчы загінуўшых.

Сёння, дзякуючы падтрымцы Таварыства былых вязняў канцлагераў і дабрачыннаму фонду ^“Джойнт”, на месцы пахавання ўстаноўлены памятны знак. У мінулую нядзелю адбыўся жалобны мітынг з нагоды яго адкрыцця, на якім прысутнічалі прадстаўнікі згаданых арганізацый, саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і суполак, сведка расстрэлу Іван Бабко, прадстаўнікі мясцовай улады.

Таццяна ЧАЙКОЎСКАЯ,

галоўны спецыяліст аддзела

ідэалагічнай работы райвыканкама.

 

 Чайкоўская,Т. Забыццю не падлягае: у вёсцы Востраў устаноўлены знак на месцы расстрэлу фашыстамі мірных жыхароў / Таццяна Чайкоўская. – Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 29 ліпеня. – С. 2.

 

Памятники геноцида евреев Беларуси

 

 

С. 140

 

С. 115

г. Ляховичи

Могила узников гетто. Между улицами имени Орловского и Октябрьской. В 1941 г. в городе Ляховичи гитлеровцы создали концентрационный лагерь гетто, в котором евреев истязали, под­вергали издевательствам и пыткам, часто расстреливали. В июле 1942 г. гитлеровцы и полицаи построили в колонну около тыся­чи евреев, под охраной подвели ее к заранее выкопанной яме, по 20—30 человек ставили возле нее, заставляли раздеться и рас­стреливали из пулеметов. Среди уничтоженных большинство со­ставляли женщины и дети.

В 1993 г. на могиле установлен обелиск.

Лит.: Памяць. Беларусь. С. 89.

г. Ляховичи

Могила узников гетто. На улице имени Орловского весною 1943 г. гитлеровцы и полицаи приступили к окончательному уничтожению концентрационного лагеря гетто. Все еврейское население построили в колонну, подвели к заранее выкопанным ямам, раздели и всех расстреляли. Убито 4725 ни в чем не по­винных людей.

На могиле установлен памятник.

Ляховичский район, Гончаровский сельсовет, д. Медведичи

Братские могилы евреев. 3 км от деревни, урочище Броды. 11 агуста 1941 г. карательный отряд войск СС прибыл в местечко Медведичи. Собрали всех евреев. Стариков, женщин и детей от­вели под конвоем в урочище Броды, где замучили и расстреляли в 3 ямах-могилах. Каждый эсэсовец имел задание убить одного еврея.

Ляховичский район, Гончаровский сельсовет, д. Медведичи

Братские могилы евреев. 1 км от деревни в урочище Синяво. 11 сентября 1941 г. в местечке Медведичи эсэсовцы отобрали 30 молодых мужчин, под конвоем, издеваясь над ними, отвели в лес, всех замучили и расстреляли в 3 ямах-могилах.

Ляховичский район, д. Остров (центр сельсовета)

Братская могила евреев. 28 августа 1941 г. в местечко Остров прибыл карательный отряд войск СС, который в присутствии населения расстрелял из автоматов 29 (по другим сведениям, 52) евреев, среди них большинство составляли женщины и дети. Ра­неных беспощадно добивали.

Ляховичский район, станция Рейтаново

Братская могила евреев. В 1942 г. гитлеровцы и полицаи от­вели за железнодорожную станцию 65 евреев, мужчин и жен­щин, всех замучили и расстреляли.

С. 130-132.

Ботвинник, М. Памятники геноцида евреев Беларуси / М.Ботвинник. – Минск, 2000. – 326 с.

 

Памятники геноцида евреев Ляховичского района

 г. Ляховичи

Могила узников гетто. Между улицами имени Орловского и Октябрьской. В 1941 г. в городе Ляховичи гитлеровцы создали концентрационный лагерь гетто, в котором евреев истязали, подвергали издевательствам и пыткам, часто расстреливали. В июле 1942 г. гитлеровцы и полицаи построили в колонну около тысячи евреев, под охраной подвели ее к заранее выкопанной яме, по 20—30 человек ставили возле нее, заставляли раздеться и рас­стреливали из пулеметов. Среди уничтоженных большинство составляли женщины и дети.

В 1993 г. на могиле установлен обелиск,

 г. Ляховичи

Могила узников гетто. На улице имени Орловского весною 1943 г. гитлеровцы и полицаи приступили к окончательному уничтожению концентрационного лагеря гетто. Все еврейское население построили в колонну, подвели к заранее выкопанным ямам, раздели и всех расстреляли. Убито 4725 ни в чем не повинных людей. На могиле установлен памятник.

 Ляховичский район

д. Медведичи

Братские могилы евреев. 3 км от деревни, урочище Броды. 11 августа 1941 г. карательный отряд войск СС прибыл в местечко Медведичи. Собрали всех евреев. Стариков, женщин и детей отвели под конвоем в урочище Броды, где замучили и расстреляли в 3 ямах-могилах. Каждый эсэсовец имел задание убить одного еврея.

 Ляховичский район

д. Медведичи

Братские могилы евреев. 1 км от деревни в урочище Синяво. 11 сентября 1941 г. д местечке Медведичи эсэсовцы отобрали 30 молодых мужчин, под конвоем, издеваясь над ними, отвели в лес, всех замучили и расстреляли в 3 ямах-могилах.

 Ляховичский район

д. Остров

Братская могила евреев. 28 августа 1941 г. в местечко Остров прибыл карательный отряд войск СС, который в присутствии населения расстрелял из автоматов 29 (по другим сведениям, 52) евреев, среди них большинство составляли женщины и дети. Раненых беспощадно добивали.

Ляховичский район

           станция Рейтаново

Братская могила евреев. В 1942 г. гитлеровцы и полицаи отвели за железнодорожную станцию 65 евреев, мужчин и женщин, всех замучили и расстреляли.

 материалы папки “Помнікі ў сэрцы і на зямлі”

Кукавала зязюля…

 Кукуе зязюля… Спеюць травы на сенажаці, чуваць перазвон кос. Свет­лае ліпеньскае неба. Але вось цішыню Альхоўцаў парушыў рокат матораў. Гэта на другім тыдні вайны, якраз у дзень народнага свята – Яна -сюды    наляцелі    фатысты.

— Hi з сяго ні з таго забілі Ажаля Івана, — расказвае сямідзесяцігадовая Соф’я Адамаўна Піліпчык. — А калі ён зварухнуўся, фрыц падбег і стрэліў яму ў вуха. І нестала Вані…

А потым насельніцтва Альхоўцаў сагналі на вуліцу. Афіцэр скамандаваў:

—Усім Іванам выйсці.

Выйшла шэсць Іванаў. Афіцэру здалося, што мала выйшла. Тады ён асабіста выводзіў з натоўпу рослых, маладых мужчын. Усіх з паднятымі рукамі пагналі ў бок ле­су. А за імі гналі муж­чын з лапатамі, якіх прымусілі капаць на балоце ля лесу яму.

Сустракаемся з Фёдарам Андрэевічам Ажалем, 1893 года нараджэння — бацькам Івана Фёдаравіча Ажаля, 1920 года нараджэння, які першым прыняў нявінную смерць ад нямецка – фашысцкіх захопнікаў у Альхоўцах.

– Я ў абед каня пасвіў у лесе. — расказвае Фёдар Андрэевіч. – Усё ў вёсцы было спакойна. I раптам стрэлы. Пабег да свае хаты. I тут дочкі нясуць на руках акрываўленага Іванку.

– Вось, мой божа, – кажа жонка Ажаля, – Забівалі зусім ні ў чым нявінных людзей. Абы малады. І дарога на той свет.

Гутарым з Ганнай Канстанцінаўнай Піліпчык.

— Гэта самы страшны дзень у маім жыцці. Гады не могуць заглушыць такі боль. Майго Івана — мужа, брата Івана расстралялі фашысты. А за  што, людзі добрыя, за што? Мы з Іванам былі аднагодкі. Нават сем год не пражылі разам і паклалі вырадкі яго разам з іншымі ў магілу…

Настаўнік Альхоўскай сярэдняй школы Іван Васільевіч Вялічка расказ­вае:

— Гналі альхоўскіх Іванаў, а разам з імі Іосіфа Андрэевіча Куліка, Васіля Мікалаевіча Маслоўскага, Аляксея Аляксандравіча Смаршчка да лесу. А непадалёку, надраўляным мосце, ужо стаяў кулямёт.

— Братцы, хлопцы! — хтосьці крыкнуў. — Нас будуць расстрэльваць. Уцякайма…

Кулямётная чарга абарвала жыццё Іванаў і іх сяброў. Hi ў чым нявінных людзей. Ім толькі было жыць, кахаць, спяваць. A іх забілі паблізу роднай вёскі.

— За што, за што, скажыце, — зрываецца ў Фёдара Андрэевіча Ажа­ля голас. — Нелюдзі…

У яго на вачах слёзы. Памяць сэрца помніць і сына і вяскоўцаў. Помніць і будзе помніць.

У гэты дзень  адкапалі вяскоўцы расстраляных.

Везлі іх у родныя хаты саматугам на вазах, бо коней не было.

А назаўтра адбылося пахаванне расстраляных. Уся вёска выйшла праводзіць іх у апошні шлях на   могілкі Петухоўшчыны.

Цяпер,   як памяць сэрца,   як   напамін  аб тым страшным,    чорным   дні на месцы расстрэлаў стаіцъ сціплы помнік, па­стаўлены вяскоўцамі сваім   Іванам.   На ім імёны расстраляных:

1.     Ф.  Ажаль  
2. К. Бортнік
3. I. А. Кулік  
4. I. М. Macлоўскі  
5. I. М. Піліпчык

  І. Р.   Страмавус  

1. I. A. Смаршчок
2. I. I. Піліпчык

  В. М. Маслоўскі 

  А.  А.  Смаршчок

Да гэтага святога месца, месца трагедыі, і ў будні і ў святы ідуць і маладыя, і старыя. Яны нізка кланяюцца, даюць клятву берагчы мір на зямлі.

…А зязюля кукуе. Лічыць шчаслівыя, мірныя гады.

                                                                               А. ПЯТУХ.

 Пятух, А. Кукавала зязюля… [расстрэл мірных жыхароў у вёсцы Альхоўцы] / А. Пятух // Будаўнік камунізму. – 1980. – 10 ліпеня.

Хлопцы

 …6 ліпеня 1941-га. Два тыдні як ідзе вайна. Дзень напярэдадні вя-лікага праваслаўнага свята – Ражства Іаана Прадцечы – абяцаў сонечнае надвор’е. Такім ён, зрэшты, і быў, але толькі не для альхоўскіх жыхароў: ліпеньскія сонечныя промні для іх разбіліся аб чорныя хмары гора, суму, бяссільнай злосці, патанулі ў моры выплаканых і нявыплаканых слёз.

Дзесяткі два карнікаў рухаліся з боку суседняй Літоўкі. У асноўным на фурманках, кажуць, былі на матацыклах і, нават, аўтамабілях. I сталі для вёскі нечаканасцю. Хата Фёдара Ажаля стаяла крайняю. Самога гаспадара дома не было: у гэты час ён знаходзіўся непадалёку вёскі на лузе, “пры конях”. У хаце заставаўся яго сын. Пачуўшы незнаёмую гартанную мову, грукат колаў і кованых салдацкіх ботаў па бруку вуліцы, Іван выйшаў пацікавіцца. Стрэл – не стала першага Івана. Фашысты, як ні ў чым не бывала, працягвалі свой смертаносны шлях у глыбіню Альхоўцаў. Пачуўшы стрэл, з гумна, дзе завіхаўся па гаспадарцы, на вясковую вуліцу выйшаў Іван Піліпчык. Яго напаткаў такі ж лёс, як і цёзку Ажаля.

Расправа працягвалася. Фашысты ўзялі Альхоўцы ў кальцо, пачалі хадзіць па хатах, гумнах, пунях і выганяць вяскоўцаў на вуліцу. Мужчын, жанчын, старых, маладых – усіх, каго знаходзілі. Перад вяскоўцамі паўстаў шчагаляваты нямецкі афіцэр: “Іван, выходзь!” – загадаў на ледзь зразумелай, скаверканай рускай мове.

Чаму менавіта Іваны? Можна толькі здагадвацца. Сёння адны звязваюць гэты факт са святам, якое надыходзіла на наступны дзень, іншыя ж упэўнены: ніякага дачынення да свята не было – усіх нас яны лічылі рускімі, а ўсіх рускіх- Іванамі.

Пяці чалавек, што пакінулі строй і выйшлі на брукаваную вясковую вуліцу, галоўнаму карніку падалося мала. “Ду-ду-ду” (ты – па-руску) – паказаў пальцам яшчэ на трох маладых, моцных мужчын. Няшчасных з паднятымі рукамі, пад вартай павялі за вёску. Ззаду ішлі некалькі старых, якіх фашысты прымусілі ўзяць лапаты.

Неабходна сказаць, у трагічны фінал падзей ніхто неверыў, спадзяваліся на лепшае, на міласэрнасць, калі гэтае слова можна выкарыстаць у дачыненні да фашыстаў. Маўляў, магчыма, для немцаў патрэбна зрабіць нейкую работу… – у такім сэнсе разважалі вяскоўцы. Якая работа, тым больш міласэрнасць: за нейкі кіламетр ад тагачаснай вёскі, побач з лесам “хлопцаў” (так многія часта называюць забітых і сёння) чакаў фашысцкі кулямёт.

Вось імёны загінуўшых:

Бортнік Іван Канстанцінавіч

Піліпчык Іван Міхайлавіч

Страмавус Іван Раманавіч

Піліпчык Іван Іванавіч

Смаршчок Іван Андрэевіч

            Страмавус Аляксандр Аляксандравіч

            Ажаль Іван Фёдаравіч

            Кулік Іосіф Андрэевіч

            Маслоўскі Іван Міхайлавіч

            Маслоўскі Васіль Мікалаевіч

            Самы малады – 1922 года нараджэння, самы старэйшы – 1910. Дарэчы, самым старэйшым быў Іосіф Кулік. Жыхар недалёкай вёскі Задвор’е трапіў у Альхоўцы яшчэ з некалькімі мужчынамі ў пошуках коней, якія за дзень ці колькі да гэтага прапалі з пашы. І вось вынік…

Шукаць нейкую матывіроўку ў дзеяннях нямецка-фашысцкіх захопнікаў мне падаецца кашчунствам. Тым не менш, у пошуках адказу на пытанне, што папярэднічала апісаным жудасным падзеям, давялося пачуць такую версію. Калі атрад карнікаў праязджаў ля вёскі Літоўка, у пары кіла-метраў ад Альхоўцаў, з размешчанага тут хутара раздаўся вінтовачны стрэл. Кажуць, куля параніла аднаго з фрыцаў у шыю. А чалавек, які гэта зрабіў, стаў уцякаць у бок Альхоўцаў. Карнікі заўважылі, пачалі даганяць. Удалося. Стралок, аднак, загаварыў з немцамі на іх мове. Што казаў — невядома, аднак чыніць распра­ву над ім карнікі не сталі, наадварот, быццам бы, дапамаглі даехаць дамедустановы, паколькі той быў паранены ў нагу. Называюць мясцовыя яго прозвішча і далейшы лёс. Кажуць перажыў вайну, а пасля пераехаў жыць у Польшчу. Аднак,яшчэ раз нага­даю, гэта толькі версія, якую я пачуў ад аднаго з тых, хто дапамог у рабоце над матэрыялам. А дапамаглі мне, адзін з нямногіх жывых сведкаў тых падзей Іван Піліпчык, былыя настаўнікі гісторыі Альхоўскай школы Лявонцій Шустаў і Іван Вялічка, а таксама дачка аднаго з забітых Марыя Камінская.

Зрабіўшы чорную справу, карнікі рушылі далей. Пачакаўшы, ужо бліжэй да вечара, родныя расстраляных адкапалі целы сваіх сыноў, братоў, мужоў і пахавалі іх. Пахаваны забітыя на могілках у вёсцы Петухоўшчына. Вечны ім спакой.

На месцы расстрэлу ў дзесятку метраў ад дарогі, што з райцэнтра вядзе ў Альхоўцы і далей, стаіць помнік. Чорны мармур з прозвішчамі, ініцыяламі, годам нараджэння. Унутры агароджы тры бярозкі пераплятаюць свае нізка апушчаныя галінкі. Чалавек, прыпыніся!

                                                             Іван КАВАЛЕНКА.

 

Каваленка, І. Хлопцы : [помнік на месцы расстрэлу ў вёсцы Альхоўцы] / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 2 ліпеня.

Астры на граніце

 У перыяд вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў вясной і летам 1944 года гітлераўцы аказвалі ўпартае супраціўленне нашым войскам. У час правядзення аперацыі “Баграціён” наша камандаванне ўдзяляла вялікую ўвагу чыгуначнаму вузлу горада Баранавічы. Тут штодзённа скоплівалася вялікая колькасць варожых ваенных эшалонаў з жывой сілай і тэхнікай. Для знішчэння гэтых цэлей і іншых ваенных аб’ектаў горада пасылаліся нашы бамбардзіроўшчыкі далёкага дзеяння, якія перасякалі лінію фронту. Нягледзячы на заграджальны агонь варожых зянітак і самалётаў-знішчальнікаў, прарываліся да горада, праводзілі прыцэльныя бомбавыя ўдары.

У ноч з 25 на   26 чэрвеня 944 года звяно нашых  бамбардзіроўшчыкаў, якое вёў штурман гвардыі лейтэнанат Мікалай  Іванавіч Цацын пры выкананні баявога задання каля вёскі Вадзяціна было атакавана вялікай групай нямецкіх знішчальнікаў. Савецкія сокалы смела ўступілі ў паветраны бой. Працягваючы свой баявы курс, яны адбіваліся ад ансядаўшых з усіх бакоў “месершмітаў”. Але сілы былі вельмі няроўныя. У гэтай жорсткай схватцы наўы самалёты былі збіты.

Раніцый 26 чэрвеня 1944 года ў вёску вадзяціна прыехаў моцна ўзброены атрад немцаў. Ворагі блакіравалі вялікую тэрыторыю, прачэсвалі мясцовасць з надзеяй узяць у палон параненых лётчыкаў, але яны былі загінуўшымі. З усіх членаў экіпажаў дакументы захаваліся толькі ў штурмана, гвардыі лейтэнанта М. І. Цацына. Яшчэ да прыезду фашысцкіх карнікаў, на досвітку, мясцовыя жыхары схавалі гэтыя дакументы і яго пісталет.

 Немцы забаранілі праводзіць пахаванне нямецкіх лётчыкаў на могілках. Але мой бацька, разам з іншымі жыхарамі вёскі, пахавалі гвардыі лейтэнанта Цацына ў адной магіле са сваім невядомым пакуль што баявым сябрам.

Імёны астатніх лётчыкаў да цяперашняга часу невядомы. Пошук загінуўшых вёўся праз цэнтральны архіў Міністэрства абароны СССР, газету “Красная звезда”.

Па даных Міністэрства абароны СССР і па ўліку афіцэрскага саставу ваенна-паветраных сіл значыцца і прозвішчы гвардыі лейтэнанта Мікалая Іванавіча Цацына, 1922 года нараджэння, ураджэнцы вёскі Кладбішча, Сергачскага раёна, Горкаўскай вобласці. У Савецкай Арміі з 1940 года. На астатніх членаў экіпажа даных не маецца.

Тры гады таму назад на Дзень Перамогі наведаць магілу свайго сына і брата прыязджала маці лётчыка Цацына і яго дзве сястры. Яны былі вельмі ўдзячны жыхарам вёскі Вадзяціна, што яны нягледзячы на загад немцаў, пахавалі лётчыкаў як герояў. Вучні Пад’язаўлеўскай васьмігадовай школы прыносяць да помніка лётчыка жывыя кветкі. З 1966 года піянерская дружына школы носіць імя гварцыі лейтэнанта М. І. Цацына. З гэтага часу вучні вядуць перапіску з роднымі лётчыка. Пошук працягваецца. Магчыма, удасца знайсці імёны і астатніх адважных паветраных сокалаў. А калі так, то гэта адкрые яшчэ адну старонку гераічнага мінулага нашага раёна.

Я. ДАМАШЭВІЧ,

загадчык філіяла Навамышскага ССПТВ-20.

 

Дамашэвіч, Я. Астры на граніце [пра Мікалая Іванавіча Цацына] / Я. Дамашэвіч // Будаўнік камунізму. – 1979. – 13 лістапада.

Усім сэрцам пакланіся

 Кожны народ не без роду i племя мае

Летапіс свой і гісторыі след на старонках…

                                                                           Мікола Гусоўскі.

Нацыя, дзяржава, народ моцныя, калі ўмеюць шанаваць і помніць сваіх герояў— тых, каму абавязаны жыццём… Памяць людская— ці не найлепшы дакумент.

Наша праца — даніна павагі і памяці ўсім, хто не вярнуўся з вайны, хто прапаў бясследна на фран­тах Вялікай Айчыннай, і чыім родным ваенныя архівы выдалі даведкі “У спісах не значыцца”… Аргументацыя “няма дакументаў—няма чалавека” не можа быць прынята за абсалют, калі размова ідзе пра вайну. Надта многа наварочала-наблытала вайна, шмат знішчыла і спаліла, безліч пытанняў пакінула для нас, нашчадкаў, —таму і хвалююць нас тыя далёкія падзеі, бо, як пісаў Васіль Быкаў: “Людзі зямлі павінны ведаць, ад якой небяспекі яны пазбавіліся, і якой цаной дасталося ім гэта збавенне”.

Ёсць на тэрыторыі вёскі Грушаўка брацкая магіла. Тут пахаваны нашы воіны, якія загінулі пры вызваленні Ляхавіччыны. У1960 годзе, калі адбылося перапахаванне, тут быў устаноўлены помнік, які пазней рэстаўрыраваўся сіламі вучняў і настаўнікаў Рачканскай базавай школы. Установа таксама ўзяла насябе абавязкі пошукавай работы: хацелася зрабіць вядомымі як мага больш імён загінуўшых. Па звестках райваенкамата, у брацкай магіле пахавана 40 воінаў, па ранейшых звестках, якія былі на помніку, —34.

Рабяты пісалі пісьмы, сустракаліся з вяскоўцамі, якія былі сведкамі тых далёкіх падзей. Стала вядома, што дзень гібелі савецкіх воінаў ля Грушаўкі і навакольных вёсак-7 ліпеня 1944 года, але некаторыя з іх па-мерлі ад ран напярэдадні. Імёны 6-ці чалавек вядомыя.

Бабошка Н. I., 1911 года нараджэння, радавы. Служыў у санітарным медыцынскім батальёне №54,па­мёр ад ран. У мірны час пражываў у сяле Крупічполь Чарнігаўскай вобласці. Яго жонка Бабошка Агаф’я О.

Масавец Т. Г. — гвардыі радавы. Служыў у 160-ым палку 54-й стралковай дывізіі. 6 ліпеня памёр ад ран непадалёку ад Грушаўкі. Пражываў у вёсцы Снавітовічы Ракітнаўскага ра­ёна Ровенскай вобласці. Бацька — Масавец Гаўрыла Сазонавіч.

Гаркавенка Г. I. — радавы. Вядома палявая пошта № 59814. Родам з сяла Сіцінск Льгоўскага раёна Курскай вобласці. Бацька — Іван Кузьміч.

Кулікоў Аляксандр Іванавіч —1910 года нараджэння. Пражываў у станіцы Капанская Конеўскага раёна Краснадарскага краю. Жонка — Клаўдзія Кірылаўна.

Клявін I. А., 1919 года нараджэн­ня, радавы.

Мамантаў В. М., 1910 года нара джэння, гвардыі старшы сяржант.

Імёны астатніх воінаў пакуль што невядомыя. Між іншым, по-шукавая работа працягваецца, і свята захоўваецца памяць пра воінаў-вызваліцеляў, якія цаной сваіх жыццяў адстаялі мір і спакой сённяшняга дня. Вучні Рачканскай ба­завай школы прыходзяць да помніка ў самыя знамянальныя і памятныя дні. Яны прыносяць кветкі героям, схіляюць галовы  ў хвіліну маўчання — хвіліну памяці. Рабяты сочаць за парадкам ля помніка. Іменна тут настаўнікі і вучні ладзяць сустрэчы з ветэранамі Вялікай Айчыннай вай­ны, праводзяць шчымлівыя ўрокі памяці, якія загартоўваюць іх душы. Для кожнага вучня Рачканскай школы вобраз Радзімы асацыіруецца з самым блізкім і дарагім, у тым ліку і з гэтым памятным месцам — магілай воінаў-вызваліцеляў.

                                                          УладзімірРачкоўскі,

                                                 дырэктар Рачканскай базавай школы.

 

Рачкоўскі, Ул. Усім сэрцам пакланіся : [брацкая магіла ў вёсцы Грушаўка] / Уладзімір Рачкоўскі // Ляхавіцкі веснік. – 2007. – 6 кастрычніка.

 

Каб памяталі

  Шматпакутная зямля Беларусі… Рэдка які кантынентальны ваенны кафлікт абыходзіў яе бокам на працягу вякоў. Напалеон Банапарт, Першая сусветная і асабліваДругая сусвет­ная войны пакінулі на ёй барозны рубцоў і шрамаў, што да гэтага часу крываточаць у свядомасці большасці беларусаў. Памятныя знакі, манументальныя кампазіцыі, помнікі на брацкіх магілах. Як даніна памяці загінуўшым абаронцам Айчыны, як прызнанне самаахвярнай мужнасці, бяспрыкладнага гераізму ўсіх, хто змагаўся, змагаўся і перамог. Не з’яўляецца выключэннем і Ляхавіччына.

 …Раней тут быў іншы памятны знак. А пачынаючы з 1957-га сваю ня-зменную варту на ўзбочыне шашы Ляхавічы— Баранавічы, што ля вёскі Дарава, нясе салдат Вялікай Айчыннай. Як у песні: «Из камня его гим­настёрка, из камня его са­поги…». А яшчэ такія ж каска, плашч-палатка, у руках знакамітая зброя Перамогі — пісталет-кулямёт Шпагіна. Такі выгляд мае помнік на брацкай Ma­гіле савецкіх воінаў у Дараве, што загінулі ў баях падчас вызвалення ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Успамінаюцца вобразныя і надзвычай кранальныя радкі:

На братских могилах не ставят крестов,

И вдовы на них не рыдают,—

К ним кто-то приносит букеты цветов,

И Вечный огонь зажигают.

 На пастаменце помніка 28 прозвішчаў. Гэта, аднак, не поўны спіс сал­дат, якія знайшлі тут веч­ны прытулак. Па некаторых звестках у брацкай магіле, што напаўночным ускрайку Дарава, пакояцца астанкі З5 воінаў-вызваліцеляў, якія загінулі тут у гады Вялікай Айчыннай вайны ў барацьбе з фашысцкімі захопнікамі. У прыватнасці, абсалютная большасць пахаваных тут чырвонаармейцаў і камандзіраў загінула 5, 6, 7 ліпеня 1944 года. У самы разгар баёў за вызваленне раёна ад фашысцкай навалы. Хто лявёскі Лабузы, хто ў Гірыч-Полі, іншыя ж — непадалёку вёскі Літва….

Здесь раньше вставала земля на дыбы,

А нынче гранитные плиты.

Здесь нет ни одной пер­сональной судьбы,

Все судьбы в единую слиты.

Лепш не скажаш. Людзі розных нацыянальнасцяў, узростаў, прадстаўнікі роз­ных радоў войск — усе яны ў адным парыве паклалі маладыя жыцці на алтар Вялікай Перамогі і абяссмерцілі тым самым свае імёны. Вечная ім памяць.

Як сімвал яе, ля падножжа помніка трапеча Вечны агонь…

Удзячныя нашчадкі прыносяць да помніка кветкі, застываюць у ганаровай варце каравулы… Памяць жыве, будзе жыць.

                                                            Іван КАВАЛЕНКА.

 

Каваленка, І. Каб памяталі : [абеліск у вёсцы Дарава] / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 6 мая. – С. 3.

Бронзавы салдат

 Ля Дома культуры ў Жарабковічах стаіць помнік воінам Чырвонай Арміі, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны пры вызваленні гэтага краю. Сціплы сюжэт: выліты з бронзы салдат у вечнай журбе схіліў галаву над магілай…

Гэтае месца заўсёды лічылася святым. Дзесяцігоддзі назад тут праходзілі піянерскія зборы, у ганаровай варце стаялі школьнікі. I сёння сюды прыносяць кветкі вяскоўцы, хвілінай маўчання ўшаноўваюць памяць загінуўшых савецкіх воінаў.

Жыхар Жарабковіч Уладзімір Штундзер успамінае, што ў 1944 годзе, калі вызваляўся раён ад фашысцкіх захопнікаў, праз Жарабковічы і навакольныя вёскі праходзілі з баямі воіны 65-га асобага танкавага палка, якім камандаваў старшы сяржант Смірноў. Былі параненыя салдаты і афіцэры, таму непадалёку ад месца, дзе сёння стаіць Дом культуры, у хаце Міцюка арганізавалі лазарэт. Ваенна-палявыя ўмовы, гарачыня, якая, нібы знарок, усталявалася надоўга, яшчэ больш пагаршалі самаадчуванне параненых. Урач, санінструктары рабілі ўсё, каб дапамагчы няшчасным. Але іншы раз намаганні іх былі беспаспяховымі. Памёршых разам з загінуўшымі воінамі тады і пахавалі ў брацкай магіле. На мармуровай пліце высечаны імёны салдат Чырвонай Арміі: Уладзімір Уладзіміравіч Аляксандраў — нарадзіўся ў 1923 годзе ў Херсонскай вобласці; Лявонцій Паўлавіч Белы — нарадзіўся ў 1901 годзе ў в. Малая Караніха Мікалаеўскага раёна, Мікалаеўскай вобласці, радавы, памёр ад ран 06.07.1944 г.; Аляксандра Цімафееўна Бурдзіна — малодшы сяржант, санінструктар, памерла ад ран 06.07.1944 г.; Іван Рыгоравіч Быстроў—радавы, стралок, загінуў у баі 04.07.1944 г.; Фёдар Рыгоравіч Гаўрыленка — загінуў у баі 06.07.1944 г.; Іосіф Джарашвілі — нарадзіўся ў 1924 г., стра­лок, загінуў у баі 05.07.1944 г.; Іван Мацвеевіч Жыдкоў — нарадзіўся ў 1924 г. у сяле Давыдаўка Мікалаеўскага раёна Ульянаўскай вобласці, малодшы лейтэнант, памёр ад ран 09.07.1944 г.; Георгій Васільевіч Ілынскі — нарадзіўся ў 1903 г., радавы, загінуў у баі 06.07.1944 г.; Павел Іванавіч Краўчанка — нарадзіўся ў 1923 г., радавы, загінуў 06.07.1944 г.; Сцяпан Іванавіч Куляшоў — мінамётчык, загінуў у баі 05.07.1944 г.; Аляксей Іванавіч Лях — нарадзіўся ў 1925 г, малодшы сяржант, наводчык, загінуў у баі 06.07.1944 г; Іван Рыгоравіч Пашчанка — нарадзіўся ў 1923 г., радавы, загінуў 08.07.1944 г.; Іван Аляксеевіч Сосаў — нарадзіўся ў г. Гарадзец Горкаўскай вобласці, малодшы сяржант, загінуў 05.07.1944 г.; Іван Васільевіч Сяргееў — старшы лейтэнант, памёр ад ран 06.07.1944 г.

Дзякуючы пошукавай рабоце вучняў Жарабковіцкай СШ, многія родныя і блізкія загінуўшых даведаліся, дзе знаходзіцца  апошні прытулак дарагіх ім людзей. У 1975годзе, калі святкавалі 30-годдзе Перамогі савецкага народа над фашысцкімі захопнікамі, прыехаў у Жарабковічы з далёкай Грузіі сын Іосіфа Джарашвілі. У жалобе стаяў ён над магілай бацькі, насыпаў да падножжа помніка зямліцы з Грузіі. А пасля знак удзячнасці частаваў мясцовых жыхароў сваім хлебам і віном…

Мінулі гады, і ў вёсцы Жарабковічы, як і ва ўсім наваколлі, адбыліся і адбываюцца значныя перамены. Але па-ранейшаму гэтае месца — брацкая магіла воінаў Чырвонай Арміі — шануецца тутэйшымі жыхарамі. Hi ў аднаго вяскоўца тут няма сваякоў, нават знаёмых. Але яны ідуць сюды, нясуць кветкі да падножжа бронзавага салдата — у знак памяці пра мужнасць і гераізм абаронцаў. У знак удзячнасці за светлы сён-няшні дзень.

  Бронзавы салдат // Ляхавіцкі веснік. – 2007. – 31 студзеня.

Іх расстралялі на світанку

 Год сорок первый, начало июня. Все еще живы, все еще живы, все… Словы з вядомай песні ў выкананні Іосіфа Кабзона кранаюць сэрца, і ўяўляеш пачатак спякотнага лета 1941 года. Мірнае жыццё было напоўнена клопатамі пра будучы ўраджай. Даваеннае дзяцінства — яркае і бясхмарнае, лета — абавязкова цёплае, неба —блакітнае. Але прыйшоў дзень, калі ўсё памянялася: пачалася вайна. Не стала чуваць музыкі, смеху, гучных размоў. Вайна паказала розныя бакі людзей, іншы раз зусім процілеглыя: подзвіг і здрадніцтва, міласэрнасць і жорсткасць, смеласць і баязлівасць…

Нібы чорныя крумкачы, ляцелі ў першыя дні вайны фашысцкія самалёты ў небе над Жарабковічамі. Не знайсці такія словы, якімі б можна было перадаць пачуцці мірных жыхароў. Прайшло толькі няпоўныя два гады, як Чырвоная Армія вызваліла вёску ад польскага прыгнёту. Толькі-толькі пачалі абжывацца, сталі гаспадарыць на зямлі, стварылі калгас. А тут яна — вайна-забойца.

 Гледзячы на сур’ёзныя спахмурнелыя твары дарослых, нават дзеці разумелі, што прыйшла бяда. Для хлопчыкаў і дзяўчынак так пачыналася дзяцінства, апаленае выбухамі і стрэламі. Само спалучэнне словаў “дзеці і вайна” выклікае пратэст. Але… ­Не хочацца раніць душу ўспамінамі, аднак яны самі прыходзяць, не пытаюцца дазволу. 12-ты год ішоў Надзейцы Грамак (зараз яе прозвішча Рамановіч), калі пачалася Вялікая Айчынная вайна. 64 гады аддзяляюць немаладую ўжо жанчыну ад тых падзей, а сэрца пры ўспаміне баліць усё мацней. Са слязамі на вачах Надзея Лук’янаўна ўспамінае:

— З першых дзён вайны бацька, які ў мірны час працаваў брыгадзірам у калгa­ce імя Сталіна, імкнуўся трапіць на фронт. Разам з землякамі дайшоў даБеразіны, але перабрацца на другі бераг не змаглі: фашысты ўзарвалі мост, а іншай дарогі на Усход не было. Мужчыны вярнуліся дамоў, у Жарабковічы. Мы(маці, я і дзве малодшыя сястрычкі) вельмі баяліся за бацьку.

I сапраўды, баяцца было чаго. Да вёскі ўжо даходзілі чуткі пра зверствы карнікаў, якія расстрэльвалі савецкіх актывістаў, камуністаў, камсамольцаў, не шкадавалі ні жанчын, ні дзяцей, ні старых.

— Яны ішлі па вёсцы самаўпэўненыя, нахабныя. Адчувалася, што вераць у сваю непераможнасць. За­хочуць курыцу з’есці — ідуць з палкай у двор і б’юць, якая спадабаецца. Якога дабра было ад іх чакаць? — гаворыць Надзея Лук’янаўна.

Менавіта так усталёўваўся знакаміты нямецкі парадак. Савецкія актывісты хаваліся ад фашыстаў, хто дзе мог. У адзін з першых дзён ліпеня сабраліся разам на хутары недалёка ад Жарабковіч і вырашылі ар-ганізавана адыходзіць на ўсход да сваіх, каб ваяваць супраць акупантаў. А фашысты неўзабаве пакінулі вёску. Таму людзі неразвіталіся з роднымі. Зноў вяртаецца да ўспамінаў Надзея Лук’янаўна:

— Бацька прыйшоў, калі ўжо цямнела. Перакусіў, зняў абутак і стомлена сказаў: “Хоць адну ноч адпачну, а галоўнае — дома”. Але не суджана былогэтай ночы стаць спакойнай, наадварот, яна стала адной з крывавых дат у гісторыі Жарабковіч.

Цішыню летнага вечара спынілі гукі аўтаматных чэргаў. Знянацку атрад карнікаў у поўным узбраенні, з кулямётамі і аўтаматамі, акружыў вёску. Усіх: мужчын і жанчын, старых і малых сагналі ў будынак былога сельсавета. Бездапаможнасць, боль, страх – усё было ў вачах і душах жарабкоўцаў. Перакладчык загадаў выйсці наперад актывістам. На нейкі час усталявалася цішыня. А потым… Потым пачуліся крыкі: “Ну чаго не выходзіце? Выходзьце ці самі вас пакажам!”. I яны выйшлі, 12 актывістаў — маладых, здаровых, поўных жыццёвых сіл, мар і надзей на будучыню. Тады, вечарам 10 ліпеня 1941 года, 12 чалавек (самай малодшай была 19-гадовая загадчыца мясцовага клу­ба камсамолка Кацярына Новік) пагрузілі ў машыну і павезлі ў невядомым накірунку.

Надзея Лук’янаўна добра памятае, як маці паспела пера­даць бацьку верхнюю вопратку, і яго апошнія словы: “Каця, будзь з дзецьмі, не выходзь на вуліцу, бо пастраляюць”.

Вяскоўцы ў гэту ноч не спалі. Праз два дні, на Пятра і Паўла, у Падлескай царкве прыхаджане ціхенька шапталі адзін аднаму, што на Кучуравым полі (недалёка ад вёскі Вялікае падлессе) ёсць свежае ўскапанае месца, якое нагадвае магілу. А некаторыя гаварылі і пра стрэлы, якія былі чуваць ноччу. Было зразумела, што здарылася непапраўнае. Ужо назаўтра жанчыны былі ў нямецкай камендатуры, якая размяшчалася ў Ляхавічах. На пытанне пра родных у адказ пачулі: “Вашы мужчы­ны са зброяй у руках змагаліся супраць арміі фюрэра, за гэта іх расстралялі”.

Менавіта так бязлітасна былі знішчаны дванаццаць ні ў чым не вінаватых чалавек. Яны хацелі лепшай долі для сябе і сваіх нашчадкаў і спрабавалі наладзіць новае жыццё. Фашы­сты нават забаранілі хаваць забітых па хрысціянскаму звычаю ды яшчэ жорстка нагадалі: хто аслухаецца загаду, таксама будзе расстраляны. Але, нягледзячына страх, жанчыны і дзеці пайшлі на месца забойства, паціху раскопвалі зямлю. Калі чулі, што набліжаецца машына, хаваліся…

Гэтыя ўспаміны Надзеі Лук’янаўне даюцца вельмі цяжка:

— Мёртвыя ляжалі адзін на адным. Нельга было кагосьці пазнаць па тварах, усе былі аднолькавыя, распухшыя. Я пазнала бацьку па босых нагах і блакітнай кашулі. Забітых хуценька паклалі на вазы і прывезлі на могілкі ў Жарабковічы, там і пахавалі, накрываючы галлём дрэў.

Праз два тыдні здраднікі на­звалі карнікам імёны яшчэ двух актывістаў, якіх таксама чакала тая ж доля: яны былі расстра­ляны фашыстамі.

Вось такі страшны пачатак мелі амаль тры гады акупацыі Жарабковіч, як і ўсёй нашай шматпакутнай краіны. Фашысцкія захопнікі славянам рыхтавалі ролю рабоў, людзей другога гатунку.  Агнём і свінцом, голадам і здзекамі, знішчэннем мірных жыхароў і крыважэрнымі канцэнтрацыйнымі лагерамі смерці фашысты хацелі паставіць на калені ўсіх, хто быў супраць іх. А ў адказ атрымалі небывалае па памерах супраціўленне, галоўным вынікам якога стаў поўны разгром фашысцкай нечысці. Няма такой велічыні, якой можна ацаніць Перамогу, кошт мільёнаў ахвяр другой сусветнай вайны, сярод якіх і 14 савецкіх актывістаў з Жарабковіч.

Пасля вызвалення вёскі летам 1944 года часцямі Чырвонай Арміі рэшткі 14 патрыётаў былі перапахаваны ў брацкай магіле. Вось імёны расстраляных фашыстамі ў ліпені 1941 года: Бельскі Фёдар Аляксеевіч, Войтуль Адам Сідаравіч, Войтуль Надзея Сідараўна, Грамак Захар Лаўрэнцьевіч, Грамак Міхаіл Лукіч, Грамак Лук’ян Сцяпанавіч, Грамак Аляксей Іосіфавіч, Новік Фама Сцяпанавіч, Новік Кацярына Фамінічна, Новік Сяргей Сільвестравіч, Праневіч Павел Андрэевіч, Праневіч Ігнат Андрэевіч, Русак Васілій ПіліпавІч, Русак Павел Паўлавіч.

Хутка быў устаноўлены і помнік. 3 тага часу мінула шмат гадоў. На памяць прыходзяць радкі з верша франтавіка Валерыя Чарнышэўскага: “Ночь мне снова назначит видеть детские сны. Я — свидетель, и значит, я — участник войны”. Нягледзячы на тое, што мінула столькі гадоў, Надзея Лук’янаўна Рамановіч дакладна памятае ўсе імгненні тых страш­ных дзён пачатку ліпеня 1941 года. Як памятаюць і іншыя сведкі аднаго з тысяч фашысцкіх злачынстваў супраць чалавецтва. Але павінны ведаць іпамятаць пра гэта, каб не дапусціць новых войн, і мы, іх дзеці, унукі, праўнукі. Мы не маем права забыць. Гэта наша гісторыя, ад якой залежыць будучыня. Той, хто не ведае сваю гісторыю, не можа лічыць сябе грамадзянінам і патрыётам сва­ей краіны.

Толькі вось помнік, устаноўлены амаль паўстагоддзя таму, сёння знаходзіцца ў дрэнным стане, а вакол буяе трава ў рост чалавека. Няўжо нікому няма да гэтага справы? Ці мы здольны толькі на словах быць свядомымі? Не верыцца, што работнікі Жарабковіцкага сельвыканкама і кіраўніцтва СВК “Жарабковічы” не знайшлі невялікай сумы грошай, каб прывесці помнік у парадак, падфарбаваць, аднавіць літары на ім, пасадзіць кветкі, скасіць пустазелле. Хутчэй — не захацелі. I гэта ў год 60-годдзя Вялікай Перамогі. I напярэдадні 64-й гадавіны з пачатку Вялікай Айчыннай вайны.

Так, плануецца правесці рэстаўрацыю помніка расстраляным патрыётам, і на гэта выдаткаваны сродкі з мясцовага бюджэту. А пакуль можа варта і сельвыканкаму, і праўленню СВК “Жарабковічы”, і мясцовай школе ўспомніць, што патрыятызм, павага да загінуўшых ад рук фашыстаў — не толькі словы. Чаму мы навучым такім прыкладам падрастаючае пакаленне? Землякі павінны ведаць пра загінуўшых патрыётаў, найперш, пра 14 сваіх землякоў, бо няма на свеце нічога даражэй свабоды і незалежнасці. I калі прадстаўнікі сённяшняга пакалення ўсвядомяць, зразумеюць, што іх дзяды і прадзеды ішлі пад кулі дзеля свабоды, дзеля сваіх Жарабковіч, дзеля будучыні, яны адчуюць сябе ў адказе за гэта будучае.

                                                                        Галіна КАНЬКО.

  Канько, Г. Іх расстралялі на світанку… [расправа з актывістамі ў Жарабковічах падчас ВАВ] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 22 чэрвеня. – С. 2.

Помнікі Ляхаўшчыны

 На ўскраіне вёскі Завінне, што хаваецца сярод бярэзнікаў і бароў,— вялікая магіла, дагледжаная мясцовымі школьнікамі. На мармуровай пліце сціплы надпіс: «1941—1944 гг. Вечная памяць і слава верным сынам нашай Радзімы. Брацкая магіла 214 чал.».

Якія ж падзеі адбыліся тут, ля балотных поймаў рэчак Шчары, Ведзьмы, Мышанкі?

Ля хутароў Мазуркі, каля шашы Брэст—Масква, бой з фашыстамі пачаўся на пяты дзень вайны. Гарматная кананада была чуваць на досвітку і з захаду, і з боку Івацэвіч, і з поўначы, ад Слоніма. Фашысцкія самалёты бамбілі Слуцкую шашу, па якой адступалі нашы войскі — пяхота, артылерыя, танкі. Гэтыя часці сутыкнуліся з немцамі крыху далей Завіння, справа і злева ад магістралі.

Дні праз тры, калі фронт адсунуўся на ўсход, гітлераўцы вывозілі сотні трупаў сваіх салдат і афіцэраў кудысьці ў бок Бярозы Картузскай.

Пакуль грымеў бой ля Завіння, у ты­ле, на ўсходнім беразе Шчары, займалі абарону свежыя часці. К вечару і там загула зямля.

24 чэрвеня ішла бітва і на поўнач ад Шчары, і на рацэ Ведзьме каля Ляхавіч. Толькі раніцай наступнага дня адышлі чырвонаармейцы. Але на ўзгорку над Шчарай камандзір пакінуў заслон з кулямётам. Байцы засталіся тут назаўсёды.

На поўнач ад Брэсцкай шашы, каля Ляхавіч, таксама «працавала» наша артыле­рыя. Фашысты якраз трапілі пад яе агонь. Гарачы быў бой, Пра гэта расказалі нам мясцовыя калгаснікі Д. П. Гур­ман, В. М. і М. М. Папко.

Але якія нашы часці і злучэнні перагарадзілі шлях на ўсход браніраванаму кулаку фашыстаў? Юным следапытам Ляхавіцкай СШ № 2, супрацоўнікам райвыканкама давялося шмат папрацаваць, каб дазнацца пра гэта.

Спачатку ўдалося высветліць, што тут змагаліся 30-я і 22-я танкавыя дывізіі. Але па ўспамінах мясцовых жыхароў нашых танкістаў было нямнога. Бой у асноўным вялі артылерысты і пехацінцы. Якія ж стралковыя і мотастралковыя часці стаялі тут насмерць?

Дакладна адказаць на гэтае пытанне дапамаглі ўспаміны генерал-палкоўніка Л. М. Сандалава, які ў сваёй кнізе «Перажытае» пісаў: «Каля 7 гадзін (24 чэрвеня) у Мілавіды (цяпер вёска ў Баранавіцкім раёне) прыехаў намеснік начальніка штаба 55-й стралковай дывізіі падпалкоўнік Ц. М. Сідорын. Ён давёў да ведама, што штаб гэтайдывізіі на чале з камандзірам таксама прайшоў да р. Шчары»

Той факт, што ў раёне Ляхавіч змагаліся часці 55-й стралковай дывізіі, якая выйшла насустрач ворагу са Слуцка, можна ўдакладніць i па матэрыялах шматтомнай«Гісторыі Вялікай Айчыннай вайны».

Многія воіны гэтага злучэння за бой ля Шчары былі ўзнагароджаны высокімі ўрадавымі ўзнагародамі. Сярод іх артылерысты 141-га гаўбічнага артпалка і 111-га стралковага палка 55-й стралковай дывізіі. Дарэчы, якраз гэтыя падраздзяленні вялі няроўны бой каля палескай ракі.

Ордэнам Баявога Чырвонага Сцяга былі ўзнагароджаны тады старшы лейтэнант М. I. Барысаў з Тамбоўскай вобласці, мінчанін сяржант Я. Р. Рыбак, стар­шы сяржант В. М. Расказаў з Калінінскай вобласці, палітрук арлаўчанін У. М. Туманаў, яфрэйтар Ф. X. Кадраліеў з Куйбышаўскай вобласці.

Мясцовыя школьнікі пачалі нястомны пошук воінаў, якія засталіся ў жывых, і вось першыя звесткі. Я. Р. Рыбак жыве ў Мінску, па вул. Камуністычнай… Сяржант таго самага 141-га гаўбічнага артпалка. Потым   былі   адшуканы   адрасы   іншых.

…Вось пра што нагадвае брацкая магіла ля в. Завінне, дзе ў 1957 г. быў узведзены помнік савецкім воінам.

У першыя дні вайны нашы бамбардзіроўшчыкі дашчэнту знішчылі чыгуначную станцыю Райтанава, на якой сабралася шмат жывой сілы і тэхнікі праціўніка. Але адзін савецкі самалёт быў збіты. Астанкі лётчыкаў мясцовыя жыхары пахавалі на могілках в. Вадзяціна. I толькі праз 16 гадоў, у час перапахавання астанкаў герояў, па выцвілым надпісу ў медальёне стала вядома прозвішча аднаго з членаў экіпажа — штурма­на, лейтэнанта Мікалая Іванавіча Цацына.

Цяпер на магіле экіпажа савецкіх летчыкаў устаноўлены абеліск. Вучні Пад’язаўлеўскай школы наладзілі сувязь з сям’ёй загінуўшага воіна, вядуць пошук іншых членаў экіпажа. Піянерская дружына школы носіць імя М. I. Цацына.

На месцы жорсткіх баёў ля Шчары, Ведзьмы і Мышанкі, каля в. Мазуркі па Брэст-Маскоўскай шашы, у 1967 г.   быў узведзены Курган Вечнай Славы. Кожны год ля помніка-абеліска ў дзень Перамогі адбываюцца мітынгі працоўных раёна.

Ужо ў першыя дні вайны фашысты расстралялі сотні мірных, ні ў чым не павінных жыхароў раёна. У в, Жарабковічы было расстраляна 14 актыўных удзельнікаў рэвалюцыйнага падполля 30-х гадоў у панскай Польшчы. Пасля заканчэння вайны жыхары Жарабковіч перапахавалі астанкі забітых на грамадзянскіх могілках і ў памяць аб загінуўшых устанавілі абеліск.

Абеліскі і мемарыяльныя дошкі ў гонар расстраляных фашыстамі мірных жыхароў устаноўлены таксама ў вёсках Альхоўцы, Навасёлкі, Залужжа, Ліпск, Ураджайная, Русінавічы, Паўлюкоўшчына.

У памяць аб дыслакацыі партызан у лясах Куршынавіцкага сельсавета партыйнай арганізацыяй і праўленнем калгаса «Іскра» ў в. Гайнінец на будынку сельскага клуба ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

Цяпер у раёне ўзяты на ўлік і знаходзяцца пад дзяржаўнай аховай Курган Вечнай Славы, 19 брацкіх магіл воінаў і партызан, 4 помнікі-абеліскі, шмат мемарыяльных дошак.

                                           А. І Шагун,

студэнт БДУ імя У. І. Леніна

 Шагун, А. І. Помнікі Ляхаўшчыны // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. – 1976.- № 4.

Апошнія ўшанаванні

 Пакуль не пахаваны апошні салдат, вайна не можа лічыцца закончанай. Сказанае кімсьці з вялікіх сцвярджэнне не падлягае сумненню. Між тым, статыстыка на гэты конт вельмі сумная. Лічыцца, што за гады Вялікай Айчыннай вай­ны толькі на тэрыторыі Бе­ларусі загінула каля 3 мільёнаў чалавек. У той жа час афіцыйна зарэгістравана ўся толькі нямногім больш за 1 мільён загінуўшых. Імёны многіх з іх да гэтага часу невядомы.

  “Ляхавіцкі веснік” ужо звяртаў увагу сваіх чытачоў на раскопкі, што некалькімі тыднямі раней вяліся на ўскрайку вёскі Патапавічы 52-м асобным спецыялізаваным пошукавым баталь­ёнам. Сваю справу воіны выканалі. 3 зямлі падняты астанкі 17-ці воінаў, што загінулі ў гады першай і друой сусветных войнаў. I вось настаў кранаючы момант. У мінулую сераду ў сімвалічны дзень — Дзень памяці — адбылося іх перапахаванне. Свой канчатковы апошні прытулак абаронцы Айчыны знайшлі ў вёсцы Зубелевічы ля помніка жыхарам вёскі, што загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Дарэчы, у родныя Зубелевічы з поля бою Вялікай Айчыннай вайны не вярнуліся 35 чалавек.

Жыхары Зубелевіч, вучні мясцовай базавай школы, воіны, кіраўнікі раёна сабраліся, каб ушанаваць памяць загінуўшых. Жалобную цырымонію адкрыў старшыня раённага вы­канаўчага камітэта Іван Клішэўскі. Асноўны матыў яго выступлення можна агучыць такім чынам: “Па­мяць, памяць, памяць”. Пра тых, дзякуючы каму мы маем сёння магчымасць працаваць, адпачываць, радавацца жыццю. Старшыню райвыканкома змяніў раённы ваенны камісар Ігар Гусак, які нагадаў, што на тэрыторыі раёна маецца 35 пахаванняў ахвяр Вялікай Айчыннай, у якіх знайшлі свой апошні прытулак амаль 6 тысяч чалавек. За магіламі пастаянна вядзецца належны догляд. Як жа інакш?

…Воіны пад гукі жалобнай мелодыі вынеслі абабітыя чырвонай матэрыяй труны з астанкамі салдат.

Гучаць Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь, залпы жалобнага салюта. Зямля прыняла сваіх абаронцаў на вечны прытулак. Хвіліна маўчання…

Побач з надпісам “Веч­ная слава аднавяскоўцам, што загінулі ў час Вялікай Айчыннай вайны 1941-1942 гадах” з’явілася яшчэ адна: “Тут пахаваны астанкі 17 воінаў, што загінулі падчас першай сусветнай і Вялікай Айчыннай войнаў”. Гэта пахаванне стала 36-м па ліку на тэрыторыі Ляхавіччыны.

Гісторыя, між тым, павінна мець працяг: зараз робяцца захады па ўстанаўленні імён воінаў, што знайшлі свой прытулак у вёсцы Зубелевічы.

                                                                 Іван КАВАЛЕНКА.

 

  Каваленка, І. Апошіня ўшанаванні : [перапахаванні астанкаў ахвяр першай і другой сусветных войнаў у вёсцы Зубелевічы] / Іван Каваленка // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 5 лістапада.

На Яна быў апошні бой

 

Як заўсёды, 7 ліпеня ў вёсцы Крывошын Свята-Пакроўская царква адзначае дзень Святога Іаана (у народзе яго называюць святам Яна). Але ў 1944-ым гэтага не адбылося, таму што на подступах да вёскі Крывошын ішоў бой паміж воінамі 146-га гвардзейскага стралковага палка і маральна надломанымі часцямі фашысцкай арміі. Каб хутка вызваліць вёску Крывошын, трэба было фарсіраваць рэчку Ліпніцу. Магутнага мінамётнага агню фашысты не вытрымалі і паспешна сталі адступаць у бок вёскі Востраў. На сваім крывавым шляху нелюдзі падпалілі Шчэрбава.

7 ліпеня 1944 года была вызвалена вёска Крывошын. Пабывалі тут камандзір 1-га гвардзейскага батальёна 143-га гвардзейскага стралкова­га палка гвардыі капітан Ламака Аляксей Сысоевіч з ардынарцам лейтэнантам Віктарам Любіменкам. На сустрэчы ў нашай школе ў 1984 г. Любіменка ўспамінаў, што, аглядаючы вёску, гвардыі капітан Ламака сказаў: “Якая цудоўнаявеска Крывошын! — і дадаў. — Калі я недалёка ад яе загіну, то пахавайце мяне на гэтай плошчы»…

Яго батальён пагнаў фашыстаў на захад, туды, адкуль яны прыйшлі. На шляху — веска Востраў нашага раёна. Пры вызваленні яе ў цэнтры наткнуліся на танкавы заслон. Тры танкі былі знішчаны, а чацвёрты стаяў у жыце, і гвардзейцы яго не заўважылі. 3 яго фашыст адкрыў аўтаматны агонь па групе камандзіраў батальёна. Кулі не прамінулі гвардыі капітана Ламаку. Ён быў забіты. Яго запавет байцы і камандзіры батальёна выканалі. Гвардыі капітан Ламака Аляксей Сысоевіч 7 ліпеня 1944 года быў пахаваны ў вёсцы Крывошын з усімі ваеннымі ўшанаваннямі. Магілку байцы агарадзілі, паставілі помнік. У памяць аб сваім баявым камандзіры Любіменка пасадзіў кусцік бэзу. Ён і цяпер хораша па вясне цвіце, нібы сімвалізуе пераможны 1944 год. Пазней для арганізацыі перапахавання астанкаў воінаў і партызан была створана камісія на чале з дырэктарам саўгаса “Шлях Ільіча” Васілевічам Міхаілам Ульянавічам. Пад яго кіраўніцтвам усё і было ажыцёўлена. Ён актыўна ўдзельнічаў у распрацоўцы архітэктурнага афармлення брацкай магілы. Прапанаваў на ёй устанавіць статую савецкага салдата са зброяй у руках, які нібы ахоўвае вечны сон загінуўшых герояў. А зброя ў руках сал­дата будзе напамінаць аб тым, што мы ў любы момант абаронім нашу Бацькаўшчыну. Хто на нас меч падыме, ад яго і загіне, — такі ў беларуса менталітэт.

Вялікую работу ў пошуку прозвішчаў загінуўшых воінаў, партызан і падпольшчыкаў праводзіў гісторыка-краязнаўчы гурток Крывошынскай сярэдняй школы. Ён зрабіў некалькі выездаў за межы Беларусі, каб сустрэцца з былымі воінамі, якія вызвалялі Ляхавіцкі раён. Першая паездка была ў Ленінград, дзе адбылася сустрэча з ветэранамі, што вызвалялі вёску Крыво­шын. У ёй удзельнічалі вопытныя краязнаўцы Чаранкевіч Юра, Русакевіч Рус­лан, Івановіч Марыя. Філіповіч Іна. Не менш вы­ніковай была сустрэча ў Маскве з Віктарам Рахманавым, які расказаў многа цікавага пра вызваленне Ляхавіцкага раёна. Яго расказ занатавалі Прыгунова Ната­ша, Каспяровіч Лена, Чаранкевіч Света, Краязнаўцы школы адправіліся ў Валгаград, дзе таксама пражывалі гвардзейцы. Пасля паездкі Саган Таццяна напісала артыкул у “Ляхавіцкі веснік” “У волжской тверды­ни”.

Сабраныя матэрыялы далі магчымасць зрабіць запыты ў архівы Міністэрства абароны СССР, на якія прыслалі даведкі аб загінуўшых воінах на тэрыторыі Крывошынскага сельсавета. У адной з даведак было запісана, што тут знаходзяцца дзве брацкія магілы пад нумарамі 9 і 10, у якіх пахаваны афіцэры, сяржанты і салдаты 143-га гвардзей­скага стралковага лапка 48-й гвардзейскай стралковай дывізіі, але прозвішчы і імёны не паведамляліся.

Завесу тайны адкрыў Ляхавіцкі райваенкамат. Ён паведаміў нам, што ў раёне вёскі Хваінка знаходзіцца магіла, дзе пахаваны афіцэры, сяржанты і салдаты 143-га гвардзейскага стралковага палка:

Гвардыі капітан Ламака Аляксей Сысоевіч — камандзір 1-га гв. батальёна 143-га гв. стралковага пал­ка, 1913 года нараджэння, загінуў 7 ліпеня 1944 года.

Г в. ст. сяржант Басымаў Сібер’ян Цімафеевіч, рускі, жыў у горадзе Фрунзе.

Гв. сяржант Міхайлоўскі Андрэй Міхайлавіч, украінец, Ровенская вобл., с. Жадзень.

Гв. радавы Васінскі Андрэй Ісакавіч, рускі, Саратаўская вобл., горад Вольск.

Растоўскі Петр Аляксеевіч, украінец, Палтаўская вобл., Шышацкі раён, с. Баранаўка.

Ніканаў Сямён Пятровіч, рускі, Нікалаеўская вобл., с. Катляроўка.

Імёны пахаваных у магіле, якая знаходзілася ў трох кіламетрах ад вёскі Малышы, краязнаўчая група пад кіраўніцтвам Паляшчук Марыны не аднавіла. Толькі пры перапахаванні даведаліся, што былі пахаваны адзін афіцэр і чатыры салдаты.

Дубіна Ганна кіравала краязнаўчай групай, якая займалася вывучэннем партызанскага руху на тэрыторыі нашага сельсавета і пошукам загінуўшых парты­зан.

Месцы іх пахавання былі ўстаноўлены, астанкі перанесены ў брацкую магілу. Гэта былі:

Званкоў Анатоль, камандзір партызанскага атрада, трапіў у засаду і загінуў у ліпені 1942 года.

Валегаў Сяргей з атрада Цыганкова, загінуў пры падрыве цягніка на перагоне Крывошын—Баранавічы каля вёскі Хваінка ў жніўні 1943 года.

Галамбеўскі Мікалай Канстанцінавіч, жыхар вёскі Крывошын, загінуў у ліпені 1943 года.

Елісееў Мікалай, пры нападзе на Крывошынскі гарнізон загінуў у жніўні 1943 года.

Нішчэрук Аляксей Дзмітравіч, партызан атрада Суворава брыгады “Савецкая Беларусь”, загінуў каля Парахонскіх хутароў, быў перавезены ў наш раён і па­хаваны каля возера Качайла. Сам родам з Белай Царквы, Украіна.

Наша пошукавая група ўстанавіла, што ў раёне вёскі Хацяж пахаваны партызан, які загінуў у чэрвені 1942 года. У баі з фашысцкімі карнікамі ў чэрвені 1942 года загінулі партызаны з атрада Брынскага А. П. і пахаваны на востраве ва ўрочышчы Забалоцце Свяціцкага сель­савета. Там загінуў загадчык Крывошынскай участковаябальніцы, які быў доктарам у гэтым атрадзе.

I цяпер вялікую работу па краязнаўству выконваюць вучні Крывошынскай сярэдняй школы Шкруць Наташа, Прыхач Іра, Рамашка Надзя, Шведава Надзя, Чаранкевіч Лена, Васількова Рыта. Яны цудоўна праводзяць экскурсіі ў гісторыка-краязнаўчым музеі школы. Прадаўжаюць і следапыцкі пошук.

Час усё больш аддаляе нас ад той жахлівай пары, калі над нашай краінай чорнай хмарай пракацілася вайна. Вырасла новае пакаленне людзей, якія не выпрабавалі жахаў канцлагераў, газавых камер, голаду і нястач. Над намі мірнае неба над галавой, паветра без паху гары. Мінулае ста­ла гісторыяй.

Але ніколі не згладзіцца ў памяці людской светлы вобраз тых, хто крочыў цяжкімі дарогамі вайны, мёрз у салдацкіх акопах, праліваў кроў у жорсткіх змаганнях змоцным і каварным ворагам, не на жыццё, а на смерць змагаўся за свабоду і шчасце любімай Радзімы.

Цудоўны беларускі народ беражліва захоўвае па­мяць аб нязгасным подзвігу сваіх сыноў і дачок. Імёнамі герояў названы вуліцы і прадпрыемствы, школы і піянерскія атрады. Наша школа носіць імя Героя Са­вецкага Саюза Здановіча Гаўрылы Станіслававіча. А сабраны гістарычны матэрыял стаў асновай гісторыка-краязнаўчага музея. На будынку школы ў гонар герояў устаноўлены мемарыяльныя дошкі.

Водблескі агню вечнай Славы, манументы, стэлы, помнікі — усё гэта не толькі светлая памяць пра загінуўшых.

Гэта наказ жывым сёння: быць дастойнымі памяці старэйшых пакаленняў, заваяваўшых нашу Перамогу.

                                          Леанід ЧАРАНКЕВІЧ.

в. Крывошын.

 Чаранкевіч, Л. На яна быў апошні бой / Леанід Чаранкевіч // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 6 ліпеня.

Курган Славы

 Шырокай стужкай сцелецца асфальтавая   дарога    — Брэсцкая  шаша.     Паабапал  яе высокай шчыльнай    сця­ной стаяць стромкія сосны, разлапістыя елкі,беластволыя бярозы.

Каля Мініч дарога праходзіць праз мост на Шчары і падымаецца ўверх. Вось тут, на узвышшы, ля самай шашы, падняўся рукатворны Курган Славы, насыпаны працоўнымі раёна ў гонар байцоў Чырвонай Арміі, партызан, падпольшчыкаў, якія мужна змагаліся за Paдзіму ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Сотні людзей удзельнічалі ў яго пабудове. Тут працавалі і ветэраны мінулай вайны, і зусім яшчэ юныя студэнты, маладыя рабочыя, служачыя. Кожны з іх пакінуў тут часцінку цеплыні свайго сэрца, сваіх рук.

У Курган Славы лягла зямля Брэста, Ляхавіч, Завіння, Марынова і іншых па­мятных мясцін, авеяных славай ратных і працоўных подзвігаў.    Вянчае Курган Славы чатырахгранны абеліск з чырвонай зоркай — сімвал славы і непераможнасці нашай зброі.

Кожную вясну з групай рабят я прыходжу сюды, каб пакланіцца светлай памяці герояў, беражліва пакласці на іх магілу вянок з жывых кветак, пастаяць у ганаровай варце.

Вось і сёння мы ля Кур­гана. Па бетонных прыступках падымаемся ўверх. Позірку адкрываюцца далёкія ўзгоркі, цёмныя лясныя гушчары. Адсюль, з лясоў, выходзіліна смяротны бой партызаны. А глянем упра­ва. Там працякае Шчара. Па яе берагах на трэці дзень Вялікай Айчыннай вайны пралеглі акопы 55-й стралковай дывізіі палка Д. I.Іванюка, якая перагарадзіла шлях танкам Гудэрыяна. Некалькі гадзін кіпеў крывавы бой. На бера­гах Шчары людзі аддавалі апошнюю кроплю крыві ў імя светлага будучага. Іх подзвіг стаіць у адным шэрагу    з подзвігамі    Брэста, Мінска, Кобрына, Ружан… У брацкай магіле вечным сном спяць камандзір батарэі Ф. Суманееў, кулямётчык П. Дарашэнка, камандзір палка Г. Сяроў, раз­ведчык С. Пахмаў, салдат І. Мельнік…

Злева да Кургана ідзе шаша са Слуцка. Па ёй улетку 1944-га байцы і камандзіры 48-й гвардзейскай стралковай дывізіі генерала Корчыкава гналі ворага на Захад, несліразам з воінамі 28-й арміі свабоду жыхарам Ляхавіцкага раёна. Каля Шчары зноў адбыліся баі. Зноў былі ахвяры.  Асабліва людна і ўрачыста бывае тут у дзень Перамогі. 3 усіх канцоў Ляхавіцкага раёна ідуць і едуць сюды людзі.

 Горда ўзвышаецца над Маскоўскай шашой, паблізу Шчары, рукатворны помнік — сімвал гордасці і герой­ства. Тут ніколі не вянуць кветкі. Сюды ніколі не зарасценародная сцяжынка.

                                                                         А. ШАВЕЛЬ.

 Шавель, А. Курган Славы / А. Шавель // Будаўнік камунізму. – 1979. – 13 лістапада.

О людях хороших

  — У нас новый памятник односельчанам, по­гибшим во время войны, — с нескрываемой гор­достью председатель СПК “Липнянка.” Владимир Варвашевич повел меня в центр деревни. — Неде­лю назад поставили. Старались успеть к майским праздникам.

 Анатолий Валюкевич и Александр Готовчиц

у нового памятника

…В январе 1944 года  в деревне Липск Ляховичского района немцы расстреляли восьмерых местных жителей — Ивана Бурбицкого, Иосифа Готовчица, Адама Дыдышко, Александра Пастернакевича, Николая Герасимовича, Михаила Солодкого, Александра Суприновича, Федора Черенкевича — и двух неизвестных партизан. Тела погибших долго лежали в центре деревни. За­брать их разрешили лишь к вечеру следующего дня…

Памятник на место расстрела поставили лишь в середине 60-х годов. Очень скромный и сделан­ный наспех, со временем стал и вовсе непримет­ным.

— Сколько раз было — еду мимо и сердце сжимается. Неказистый был памятник, с ржавой плитой. Для себя решил: помогу установить дос­тойный мемориальный знак, — вспоминает биз­несмен Анатолий Валюкевич, уроженец Липска, а нынче житель Санкт-Петербурга и владелец соб­ственного строительного предприятия.

Установка памятника в родной деревне обош­лась Анатолию более чем в 10 миллионов руб­лей. Бизнесмена поддержал его старший брат, минчанин Геннадий Валюкевич, известный лег­коатлет, чемпион Европы, а также директор ме­стной школы Александр Готовчиц и руководите­ли местного СПК.

«На фронтах Великой Отечественной войны и в застенках гестапо погибли 38 жителей деревни Липск».— выгравировано на гранитной плите па­мятника, установленного в самом центре деревни. Идут сельчане в магазин, бегут из школы ре­бятишки — нет-нет да и остановятся у ограды, чтобы понаблюдать за заключительными строи­тельными «штрихами»: как рабочие укладывают вокруг газона последние плитки дорожки…

— Знаешь, кто погиб на этом месте? — спрашиваю у мальчишки, подъехавшего на ве­лосипеде.

— Знаю. Прадеда моего тут фашисты расстре­ляли. Ивана Константиновича Бурбицкого.

— А тебя как зовут?

— Кирилл Буйко, — отвечает. И добавляет то­ропливо: — Мне про прадеда бабушка много рас­сказывала. Я сюда 9 Мая цветы принесу…

— Спасибо землякам, что не забывают малую родину, — благодарен заместитель председателя Ляховичского райисполкома Владимир Крук. — Наш местный предприниматель Александр Вальчук ежегодно за собственные средства ремонти­рует Курган Славы в районе. Он же помог с день­гами для восстановления аллеи Славы на террито­рии Кривошинской школы.

Новый обелиск появился этой весной не толь­ко в Липске — в Прончаках, Жеребковичах, Ма­лышах… А на восстановление и ремонт памятни­ков погибшим в годы Великой Отечественной войны в Ляховичском районе намерены выделить более 50 миллионов рублей.

                                                Татьяна ГРИНКЕВИЧ

 Гринкевич, Т. О людях хороших / Татьяна Гринкевич // Советская Белоруссия. – 2010. – 30 апреля. – С. 6.

У жніўні 41-га

 Менавіта чорным увайшоў у гісторыю вёскі Літва апошні летні месяц першага года Вялікай Айчыннай вайны. Ужо напрыканцы чэрвеня 1941-га асобныя часткі фашысцкай арміі акупіравалі большасць вёсак Ляхавіцкага раёна, у тым ліку і Літву. Праязджаючы на машынах і матацыклах, гітлераўцы кідалі дзецям, якія стаялі паабапал дарогі, цукеркі. Хіба маглі зразумець наіўныя дзіцячыя душы, што хаваецца за “добрымі” ўчынкамі акупантаў? Для гэтага спатрэбіўся час. I ён настаў праз няпоўныя два месяцы.

Раніца 15 жніўня, мабыць, самая трагічная за ўсю гісторыю вёскі Літва. Для шасці савёцкіх актывістаў яна стала апошняй у жыцці. На світанні роў машын разбудзіў усіх мясцовых жыхароў. Уладзіслава Мікалаеўна Марчык, якой на пачатак Вялікай Айчыннай споўнілася 9 гадоў, успамінае.

— Першым прачнуўся бацька, ён хуценька разбудзіў маці і з трывогай сказаў: “Нешта здарылася, каля нас спынілася машына”. I амаль тут жа ў пакой уварваліся карнікі з аўтаматамі. Яны адразу (напэўна, ведалі куды ісці) кінуліся ў суседні пакой, дзе знаходзіўся 20-гадовы брат Уладзімір. Прыкладамі аўтаматаў фашысты пагналі яго ў адным споднім адзенні ў машыну. Два салдаты засталіся і пачалі збіваць бацьку, патрабуючы паказаць сховішча з му­кой і крупамі. Потым пайшлі прэч з двара. Я і пяць сясцёр схаваліся за печкай і плакалі.

На світанні яшчэ пяцёра савецкіх актывістаў былі арыштаваны фашыстамі: сакратар сельсавета Міхаіл Іванавіч Гарбаты, намеснік старшыні сельсавета Сцяпан Міхайлавіч Серада, дэпутат сельсавета Антон Міхайлавіч Палонскі, а таксама Пётр Восіпавіч Канько і Міхаіл Васільевіч Палуда.

Родныя і блізкія былі ўпэўнены ў тым, што іх сыноў, бацькоў, братоў павезлі ў ляхавіцкую камендатуру. Аднак, фашысты вырашылі расправіцца з ні ў чым не павіннымі людзьмі (ці іх віна была ў тым, што яны марылі пра лепшую долю, працавалі не горш за іншых, клапаціліся пра аднавяскоўцаў, ці ў тым, што яны любілі сваю Радзіму, свой народ?) прама тут, у вёсцы. Паўдня каты ў склепе недалёка ад будынка старой школы здзекаваліся над мужчынамі, білі прыкладамі, прымушалі хадзіць па дошках, у якія ўбіты цвікі.

Жыхары суседніх дамоў чулі страшэнныя крыкі, сто­гны закатаваных людзей і рогат тых нелюдзяў, якія над імі здзекаваліся. У 15 гадзін усіх вяскоўцаў — і старых, і малых — сагналі да мясцовай сажалкі, дзе была выкапана вялікая яма. Раптоўна людскі натоўп расступіўся — каты пад дуламі аўтаматаў на расправу цягнулі (менавіта цягнулі, бо знясіленыя, збітыя не маглі самі зрабіць нават кроку) тых, хто яшчэ ўчора быў моцным і дужым.

— Я не вытрымала, і са словамі: “Уладзік, родненькі”, — кінулася да бра­та, — не хаваючы слёз расказваеУладзіслава Мікалаеўна. — Ён быў увесь у крыві, не могвымавіць ні слова. Нешта спрабаваў сказаць, але не атрымалася, толькі адкрыў вочы, моўчкі глянуў, і тут жа сал­даты адагналі мяне назад да натоўпу.

Перакладчык на польскай мове аб’явіў загад: расстраляць камуністаў. “За што?”— крычалі аднавяскоўцы. Жанчыны моцна заплакалі, мужчыны толькі сціскалі кулакі. Праз некалькі хвілін пачулася аўтаматная чарга… Пахаваць нябожчыкаў родным дазволілі толькі праз два тыдні, і то па-за могілкамі. Перапахавалі ахвяр фашызму пасля заканчэння Вялікай Айчыннай вайны.

Праз некалькі дзён пас­ля расправы ноччу ў сям’ю Марчыкаў прыйшлі парты­заны. Яны хацелі даведацца пра здраднікаў, якія вы­далі актывістаў.

—Адкуль мы маглі ведаць іх прозвішчы, — гаворыць Уладзіслава Мікалаеўна — хаця ў вёсцы думалі, што менавіта па чыёйсьці ўказцы былі арыштаваны людзі.

Гэты факт так і застаўся белай плямай у гісторыі. Але не забыты імёны тых, хто загінуў ад рук ворагаў. У 1985 годзе на будынку Да-раўскай сярэдняй школы, якая размешчана ў некалькіх сотнях метраў ад месца жудасных падзей, што адбыліся летам 1941 года, устаноўлена мемарыяльная дошка ў памяць шасці жыхароў вёскі Літва. Запомніце іх імёны:

Міхаіл Іванавіч Гарбаты;

Пётр Восіпавіч Канько;

Уладзімір Мікалаевіч Марчык;

Сцяпан Міхайлавіч Се­рада;

Міхаіл Васільевіч Палуда;

Антон Міхайлавіч Палонскі.

У гэтых простых людзей наперадзе было цэлае жыццё, але яго абарвала куля ворага, што прыйшоў на нашу зямлю з агнём і мячом. Толькі, нягледзячы на ўсе прыніжэнні, здзекі, не здолеў ён скарыць працавіты, свабодалюбівы народ. Нашы дзяды і прадзеды выстаялі ў гэтай страшнай вайне, выстаялі і перамаглі. Мы ў неаплатным даўгу перад жывымі і мертвымі. Нашчадкі абавязаны ім свабодай. Помніце пра гэта.

                                                                            Галіна КАНЬКО.

 Канько, Г. У жніўні 41-га : [аб расстраляных падчас ВАВ жыхарах вёскі Літва] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 2 лістапада.

Танкісты ішлі першымі

 Прайшло амаль 65 гадоў з тых часоў, калі фашысцкія захопнікі былі выгнаны з беларускай зямлі. Цаной неймаверных намаганняў здабывалася перамога над ворагам. Дзесяткі тысяч салдат і афіцэраў, партызан і падпольшчыкаў аддалі свае жыцці за тое, шкаб беларускі народ быў свабодным.

1100 салдат і афіцэраў Чырвонай Арміі загінулі пры вызваленні г.Ляхавічы і Ляхавіцкага раёна. Іх прах пакоіцца ў трыццаці шасці брацкіх магілах.

Абеліскі і помнікі… Адлітыя з бронзы, высечаныя з каменя, апранутыя ў граніт… З імёнамі тых, хто не вярнуўся з палёў бою і без імён. Пад імі вечна спяць сыны Айчыны. Яны не шкадавалі сваёй крыві ў імя Перамогі наш фашызмам, не шкадавалі самага дарагога – жыцця.

Многія з іх без воінскіх званняў і ўзнагарод. Узнагародай ім стала мірная наша зямля, дзе шчасліва жывуць іх нашчадкі, захоўваючы светлую памяць аб загінуўшых і жывых.

Гісторыя вызвалення драматычная і гераічная. Пра апошнія баі нагадваюць помнікі і брацкія магілы загінуўшым салдатам Перамогі. З 4 па 6 ліпеня 1944 года вяліся жорсткія баі за вызваленне Ляхавіч і Ляхавіцкага раёна.

Вечарам 3 ліпеня з боку дарогі Масква – Брэст на Ляхавічы патокам пайшлі фашысцкія механізаваныя часці. Аказалася, што партызаны Каўпака на захад ад Сіняўкі і на ўсход ад Рэйтанава перарэзалі шасейную дарогу, і гітлераўцы вымушаны былі адыходзіць на Баранавічы па грунтовых дарогах нашага раёна.

3 ліпеня 1944 г. па загаду камандуючага бранятанкавымі і механізаванымі войскамі 28 Арміі № 035 ад 3.07.1944 г. 65-ты асобны танкавы полк (камандзір падпалкоўнік М.Д. Амельчанка) быў перададзены на ўзмацненне злучэнняў 3-га гвардзейскага стралковага корпуса і да 10.00 гадзін 4.07.1944 г. выйшаў у раён горада Ляхавічы (у рухомы рэзерв камандзіра корпуса). Да гэтага часу праціўнік рэшткамі 292-й пяхотнай і 4-й танкавай дывізіі пад націскам нашых войск адыходзіў за раку Ведзьма на яе заходнім беразе.

65-ты асобны танкавы полк, крыху адпачнуўшы, з раніцы 5.07.1944 г. зноў уступіў у бой на ляхавіцкім накірунку. Праследуючы праціўніка ў накірунку Жарабковіч, Канюхоў, Перахрэсця, Ляхавіч, танкісты палка ва ўзаемадзеянні з 160-м гвардзейскім стралковым палком 54-й гвардзейскай стралковай дывізіі адразу авалодалі усходняй часткай Ляхавіч.

У 21.00 гадзін 5.07.1944 г. другая танкавая рота старэйшага лейтэнанта Н.А. Багрыцэвіча сумесна з падраздзяленнямі 160-га гвардзейскага стралковага палка зрабіла спробу фарсіраваць р. Ведзьма і выбіць праціўніка з заходняй часткі горада. Манеўруючы паміж будынкамі, якія гарэлі, яны агнём з месца забяспечылі пераадоленне ракі невялікімі групамі пяхоты. Аднак, наступнымі контратакамі праціўніка яны былі зноў адкінуты на ўсходні бераг ракі.

Не дабіўшыся поспеху франтальнымі атакамі, танкісты, пасадзіўшы на танкі дэсант ад 160-га гвардзейскага стралковага палка, рашучым манеўрам абышлі праціўніка з флангаў і вымусілі яго пакінуць Ляхавічы.

У далейшым полк працягваў развіваць наступленне ў накірунку на Уцёс, Коханава, Пружаны.

У баях за Ляхавічы асабліва вызначыліся танкавыя экіпажы лейтэнанта Лутошкіна і малодшага лейтэнанта Ветрава, якія, не спыняючы агню з падбітага (Лутошкін) і палаючага (Ветраў) танкаў, знішчылі 15 гітлераўскіх салдат і афіцэраў, 2 гарматы, 2 кулямёты і падбілі танк праціўніка.

А ўсяго танкістамі палка ў гэтым баі было знішчана каля 150 салдат і афіцэраў праціўніка, 4 гарматы, 6 кулямётаў і падбіта 2 танкі. Палкі страцілі двух афіцэраў і сяржанта (у тым ліку малодшага лейтэнанта Ветрава), чатыры байцы былі паранены і два танкі выйшлі са строю (адзін згарэў і адзін быў падбіты).

6 ліпеня 1944 года часці 193-й стралковай дывізіі пасля жорсткага бою авалодалі Ляхавічамі і рушылі да Баранавіч.

У баях за вызваленне г. Ляхавічы ўмела і храбра дзейнічалі артылерысты пад камандаваннем Героя Савецкага Саюза старшага лейтэнанта Фёдара Паўлавіча Віслеўскага. Гарматы батарэі заўсёды былі ў баявых парадках стралковых падраздзяленняў. У час контратакі гітлераўцаў на Шчары яны падпалілі два фашысцкія “тыгры”, адну самаходку “фердынынд” і знішчылі каля роты пяхоты.

Калі стралкі батальёна, якім камандаваў Мікалай Рыгоравіч Боршч, пачалі штурм варожых пазіцый на заходнім беразе Шчары, артылерысты Віслеўскага прамой наводкай знішчылі ўмацаванні праціўніка, яго дзоты і кулямётныя кропкі.

А памяць аб танкістах, якія загінулі пры вызваленні горада Ляхавічы, увекавечана стэлай, што ўстаноўлена на перасячэнні вуліц Леніна і Кастрычніцкай.

                                      Івашка, В. Танкісты ішлі першымі

   Івашка, В. Танкісты ішлі першымі / Валерый Івашка // Ляхавіцкі веснік. – 2009. – 6 мая. – С. 2.

Сцежка памяці

 Заўсёды, незалежна ад пары года, тут ляжаць жывыя кветкі. Тут рабят ганарова прымаюць у піянеры. Сюды прыязджаюць маладажоны, каб аддаць даніну павагі загінуўшым за свабоду і незалежнасць нашай краіны. Свя­тое месца — месца памяці, болю і смутку — брацкая магіла ў вёсцы Падлессе. Тут паха­ваны 139 салдат і афіцэраў, якія набліжалі Пе­рамогу. Прозвішчы 69 — невядомы.

Прайшло больш за 60 гадоў, як адгрымелі апошнія выбухі самай страшнай вайны XX стагоддзя. Аднак і да сённяшніх дзён шматлікія брацкія магілы, помнікі, стэлы нясуць у сабе бязмежны смутак, пранікаючы ў сэрцы ў сэрцы напамінам аб вялікай трагедыі пад назвай “вайна”.

Народ ганарыцца перамогай, заваяванай у барацьбе за свабоду і незалежнасць Радзімы, свята захоўвае памяць пра тых, хто ў імя гэтай перамогі загінуў.    

 Салдат. Менавіта ён вытрымаў усе наступствы вайны. I не проста вытрымаў, але і абараніў мірнае насельніцтва, і перамог у схватцы з лютым ворагам, ён — прататып скульпту­ры на брацкай магіле ў Падлессі. У позірку салдата з бронзы — і смутак, і трагізм, і бязмежная воля да жыцця, якая дапамагала вытрымаць і перамагаць.

Летам 1944 года на большасці тэрыторыі Ляхавіцкага раёна можна было пачуць выбухі гармат, адзіночныя стрэлы аўтаматаў, грукат танкаў — ішлі баі за вызваленне кожнага куточка беларускай зямлі ад фашысцкіх захопнікаў. Змагаліся ўсе: мірнае насельніцтва, партызаны і, вядома ж, салдаты і афі­цэры дзеючай арміі. Недалёка ад вёскі Шавялі рэзмяшчаўся ваенны шпіталь, куды дастаўляліся параненыя з усёй акругі. Нягледзячы на ўсе намаганні ваенных медыкаў, многія паміралі ад ран, гангрэны ці проста не вытрымлівала сэрца. Забітых і памёршых хавалі ў агульных магілах. Толькі пасля Вялікай Айчыннай вайны было вырашана пахаваць усіх загінуўшых пры вызваленні Падлесся і бліжэйшых вёсак у брацкай Ma­гіле. У 1952 годзе адбылося перазахаванне загінуўшых. А праз чатыры гады на гэтым месцы ўстанавілі помнік. 3 таго часу тут праходзяць мітынгі-рэквіемы, урачыстасці з нагоды Дня Перамогі.

—  Мы заўсёды помнім і шануем тых, хто прымаў  удзел у баявых дзеяннях, вызваляючы родную вёску, — гавораць сённяшнія падлескія юнакі і дзяўчаты.

 Сярод 139 прозвішчаў, выбітых на пліце, прадстаўнікі розных нацыянальнасцей: рускія, беларусы, грузіны, украінцы — усе змагаліся за Радзіму. Амаль штогод да брацкай магілы прыязджалі родныя і блізкія тых, хто назаўсёды застаўся ляжаць на беларускай зямлі. Вось некалькі радкоў  з успамінаў Л. Калашнікавай, пляменніцы радавога Васіля Мікалаевіча Рэпкі, які загінуў 12 ліпеня 1944 года: “Некалькі гадоў я займалася пошукамі матэрыялаў пра майго загінуўшага дзядзьку Васіля Мікалаевіча Рэпку. На запытанне прыйшлі адказы, у якіх паведамлялася, што ён загінуў у 1944 і пахаваны ў в. Падлессе. У дні 40-годдзя Перамогі мы ўсёй сям’ёй прыехалі на магілу-дзядзькі. Яна дагледжана піянерамі мясцовай школы і жыхарамі вёскі. Сустрэлі нас тут вёльмі цёпла. Кожны з нас узяў на памяць жменьку зямлі гэтага краю. Мы, жыхары ўкраінскай вёскі, вельмі ўдзячны беларускім братам за ўвагу, ветлівасць, за тое, што ўшаноўваюць памяць воінаў і дарагога нам чалавека”.

 Такіх успамінаў у Падлескай СШ захоўвалася шмат. Аднак, паў-тара дзесяцігоддзі таму пошукавая група адной з сярэдніх школ Харкаўскай вобласці, што на Украіне, папрасіла сяброў з Беларусі пераслаць ім пісьмовыя звесткі і іншыя матэрыялы пра землякоў, якія пахаваны ў брацкай магіле. На жаль, дакументы не вярнуліся назад: “ЛВ” звяртаецца з просьбай, калі хто-небудзь валодае звесткамі пра шпіталь, які размяшчаўся ў гады Вялікай Айчыннай вайны ля Шавялёў, а таксама пра герояў, якія вызвалялі вёску ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, паведаміць у рэдакцыю.

У 2005 годзе за сродкі райвыканкама, Падлескага сельвыканкама і ЗАТ “Падлессе” была праведзена рэканструкцыя помніка на брацкай магіле і ўстаноўлена новая агароджа.  На гранітнай пліце словы: “Радзіма помніць сваіх герояў. Тут пахаваны воіны Савецкай арміі, якія загінулі смерцю храб­рых пры вызваленні вёскі Пад­лессе Ляхавіцкага раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў”, Памяць пра іх у народзе бессмяротная, яны загінулі ў імя Перамогі!

…Недалёка ад вёскі Улазавічы знаходзіцца яшчэ адзін помнік. Забыты ўсімі. Яго стан вельмі дрэнны, Як атрымалася, што пра яго забыліся сельвыканкам і школьнікі? Сюды зарасла сцежка памяці. Перад помнікам знаходзіцца куча камянёў, пустазелле і ста­ры вянок…

                                                                         Галіна КАНЬКО.

  Канько, Г. Сцежка памяці : [брацкая магіла ў вёсцы Падлессе] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2006. – 16 жніўня.

Журба пад ліпаю

 Калі едзеш з Навасёлак у Сваятычы, не мінеш сціплы помнік у вёсцы Пірштукі. Гады не сцерлі з памяці людзей трагедыю, якая адбылася тут у пачатку ВялікайАйчыннай вайны. Пра той страшны дзень расказаў Люцыян Палтарак.

…Фашысты ішлі па нашай тэрыторыі, былі ўжо недзе пад Мінскам. Групы чырвонаармейцаў, якія міжвольна аказаліся на акупіраванай тэрыторыі, не хаваліся, а пры зручных абставінах уступалі ў бой з праціўнікам. У вёсцы Пірштукі перастрэлка пачалася нечакана і разгарэўся гарачы бой. Жыхары вёскі хаваліся хто куды, каб не трапіцьпад агонь. Вінцусь Пірштук павёў сваю сям’ю—жонку і сямёра дзяцей—у склеп, які размяшчаўся пад хатай. Старэйшая дач­ка спалохалася выбухаў і ста­ла ўцякаць па полі. Яе дагнала варожая куля.

Калі сям’я прабіралася ў схованку, фашысты гэта прыкмецілі і кінулі гранату ў хату. Агонь ахапіў жыллё вельмі хутка. Ад дыму і гарачыні загінула ўся сям’я Пірштукоў— сямёра дзяцей і іх бацькі…

Наступіла зацішша, і вяскоўцы прыйшлі на папялішча, каб пахаваць людзей. Магілу вырашылі зрабіць непадалёку ад котлішча, пад разгалістай ліпай. Яна і сёння шуміць сваёй лістотай, дорыць людзям пахучы цвет і нібы аберагае спакой лю­дзей, якія знайшлі свой апошні прытулак пад яе разгалістай кронай.

                                                                                         АлінаЛАПІЧ.

 Лапіч, А. Журба пад ліпаю : [помнік у вёсцы Пірштукі] / Аліна Лапіч // Ляхавіцкі веснік. – 2007. – 31 студзеня.

У чэрвені 1941-га…

  Па ўспамінах сведкаў тых ужо даўніх часоў, чэрвень 1941 года быў вельмі спякотным. Але яго апошнія 10 дзён палымнелі гарачынёй не толькі ад промняў сонца — у большай ступені ад разрываў бомбаў і снарадаў. Пачалася самая жудасная вайна XX стагоддзя. Мара аб сусветным панаванні не давала спакою гітлераўскім верхаводам. Заваяваўшы большую частку Еўропы, фашысцкія полчышчы ў суправаджэнні самалётаў і танкаў у 4 гадзіны раніцы 22 чэрвеня вераломна напалі на Савецкі Саюз. Першы ўдар адчула на сабе Бе­ларусь. Салдаты і афіцэры Брэсцкай крэпасці да апошняга пат­рона, без вады і ежы вялі няроўны бой са значна пераўзыходзячымі сіламі праціўніка.

Hi адна пядзя зямлі не даставалася ворагу без бою. На абарону Радзімы падняўся ўвесь народ.

Пачалі свой адлік доўгія вёрс­ты вайны. Ніхто не ведаў іх канчатковую працягласць. Але далёкі агеньчык Перамогі свяціў наперадзе, і з кожным днём ён разліваўся агнём, які запалаў 9 мая 1945 года. Дажыць да гэтага дня пашчасціла не ўсім: мільёны жыццяў, скалечаныя лёсы, асірацелыя дзеці, спаленыя гарады і вёскі, разруха, голад…

А ў чэрвені 1941-га фашысцкая армія рвалася на Усход. На тэ­рыторыі Ляхавіцкага раёна баі ішлі паўсюдна. На трэці дзень вайны каля вёскі Туркі нашы воіны знішчылі дзесяткі танкаў і бронемашын праціўніка. Сотні гітлераўскіх ваяк знайшлі тут свой апошні прытулак. У ноч з 24 на 25 чэрвеня нашы салдаты перабазіраваліся і занялі другую лінію абароны на беразе ракі Шчара. Як напаміны пра падзеі даўно мінулых гадоў, засталіся тут траншэі і акопы.

36 месяцаў, 1109 чор­ных дзён працягвалася фашысцкая акупацыя нашага раёна. Разбураныя вёскі, грабяжы, тэрор, рэпрэсіі, масавыя забойствы ні ў чым не павінных людзей — вось яны, прыкметы “новага парад­ку”, які абяцалі беларусам фашысты і іх прыспешнікі. У многіх населеных кропках раёна гітлераўцы з першых дзён акупацыі расстрэльвалі актывістаў, дэпутатаў, камуністаў і камсамольцаў. Свой крывавы след акупанты пакінулі і ў вёсцы Туркі. Каля 20 сяльчан былі арыштаваны. Людзей забралі ад сем’яў, катавалі, здзекваліся, а потым знясіленых вывезлі за вёску і расстралялі. Сярод загінуўшых ад рук фашыстаў — В. М. Чыхір, I. Ярашэвіч, П. І. Дунчык, І. I. Манарховіч, I. П. Тарлюк, I. Н. Сакун. На жаль, прозвішчы астатніх невядомыя.

У брацкай магіле ў Турках пахаваны ахвяры фашызму. У 1965 годзе на магіле пастаулены абеліск. Сюды спяшаюцца з кветкамі дзеці, дарослыя. Пакаленне, якое жыве пад мірным небам, помніць пра герояў, шануе памяць пра іх.

Вось адзін з эпізодаў ваеннай пары. Васілія Васілько, студэна Мінскага політэхнічнага інстытута, вайна застала дома, у Конь­ках. Восенню ён з сябрамі пай­шоў упартызанскі атрад. Юнак распаўсюджваў лістоўкі, мініраваў чыгунку, не раз адпраўляўся ў разведку. Аднойчы яму было даручана даставіць з Конек у партызанскі атрад здрадніка, які служыў у паліцыі і са сваімі прыспешнікамі вельмі жорстка адносіўся да аднавяскоўцаў, быў адным з тых, хто прымаў удзел у расстрэле мірных жыхароў Туркоў. Аперацыя пачалася ноччу. Партызаны акру­жылі дом паліцая. Васілій патрабаваў адчыніць дзверы. Але пачуўся стрэл. Куля папала прама ў сэрца юнака. Са слязамі на вачах праводзілі яго ў апошні шлях аднавяскоўцы. Смерць сына аплаквалі маці і яго 13-гадовы брат Валодзя. “Не плач, матуля, будзем жывымі, не даруем немцам,адпомсцім за Васю”. Падлетак стрымаў сваё слова. Ён таксама пайшоў ваяваць у партызанскі атрад. Праходзілі тыдні, месяцы баявога партызанскага жыцця. Вельмі хутка Валодзя асвоіў мінёрскую справу і стаў адным з лепшых мінёраў атрада. Ён адпомсціў фашыстам за смерць брата, але і сам загінуў. Адно з заданняў стала для яго апошнім: нямецкі эшалон наблізіўся да падрыўнікоў хутчэй, чым яны разлічвалі. Валодзя толькі паспеў ірвануць шнур, і адразу пачуўся моцны выбух, эшалон з фашысцкімі танкамі пайшоў пад адхон. Піянер Валодзя Васілько загінуў пры выкананні баявога задан­ня.

Няхай ніколі не паўторацца жудасныя імгненні Вялікай Айчыннай вайны, якая пачалася 66 гадоў таму ў далёкім чэрвен 1941 года. А памяць пра загінуўшых жывая ў нашых сэрцах назаўсёды.

                                                                                    Галіна КАНЬКО

  Канько, Г. У чэрвені 1941-га… : [брацкая магіла ў вёсцы Туркі] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2007. – 20 чэрвеня.

«Я вярнуся абавязкова…»

  Вялікая Айчынная вайна чорнай хмарай прайшла па ўсёй Беларусі, не прамінула ні аднаго куточка нашай Радзімы. Страх, здзекі, забойствы, голад прынеслі з сабой гітлераўскія нелюдзі. Але жыхары акупіраваных тэрыторый не схіліліся перад ворагам, а, аб’яднаўшы намаганні, змагаліся. Народ не ператварыўся ў рабоў. Беларусы ваявалі на франтах, у партызанскіх атрадах разам з прадстаўнікамі іншых нацыянальнасцяў вялікага Савецкага Саюза.

1944 год стаў для Беларусі го­дам вызвалення ад фашысцкага прыгнёту, а для многіх яшчэ – і часам мабілізацыі ў Чырвоную Армію. Гэта датычылася і многіхжыхароў Ляхавіччыны. У ліпені 1944 года тысячы мужчын змянілі цывільнае адзенне на ваенную форму і адправіліся на фронт, каб давесці вайну да канчатковай перамогінад ненавісным ворагам. Але да мая 1945 года наперадзе былі яшчэ доўгія вёрсты вайны, шмат баёў, вялікія страты тэхнікі, мільёны параненых і загінуўшых. Вайна не шкадуе нікога, яна — бязлітасная.

У цэнтры вёскі Ураджайная — помнік. На пліце надпіс: “У гонар 40 землякоў, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вай­ны”. А далей на камені высечаны прозвішчытых, хто цаной уласнага жыцця, ва ўзросце, калі жыць ды жыць, са зброяй у руках набліжалі доўгачаканыя імгненні перамогі.

40 прозвішчаў, 40 лёсаў, 40 песень недапетых. Жыхары вёсак Бажкі, Дайнякі, Кара­неўшчына, Краглі, Тумашы, Ураджайная, Карані загінулі як героі дзеля шчасця будучых пакаленняў. Яны ахвяравалі самым дарагім – жыццём. Кожны прайшоў свой шлях, каб навечна застацца ў памяці людской.

Сцяпан Сцяпанавіч Голец да вайны меў уласную гаспадарку, 5,5 гектара зямля, якая была карміцелькай для ўсёй сям’і, гадаваў з жонкай трох сыноў. Усе планы на будучае перакрэсліла вайна.

Адразу пасля вызвалення вёскі Ураджайная ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Сцяпан Голец разам з землякамі быў мабілізаваны на фронт. Яго сын Уладзімір успамінае: “Нягледзячы на малы ўзрост, а мне тады было толькі 4 гады, памятаю, як бацька разам з іншымі мужчынамі строем з песнямі ішоў ваяваць”.

Так, у гэты дзень многіх адпраўлялі на фронт. Уладзімір Сцяпанавіч з хваляваннем працягвае расказ: “Напярэдадні бацька рамантаваў хату, якую ў час адступлення развярнуў фашысцкі танк. Сусед спытаў у яго: “Сцёпа, а ты калі ваяваць пойдзеш?” — на што тата адказаў: “Вось давяду хату да ладу і пайду”. А назаўтра, як высветлілася, мы развіталіся з бацькам назаўседы”…

Сцяпан Сцяпанавіч Голец загінуў смерцю храбрых у красавіку 1945 года пад горадам Кёнігсбергам. Так і не дачакаліся яго жонка Алена Фёдараўна і тры сыны,малодшаму з якіх было 5 гадоў. Ад бацькі засталася толькі пахавальная і… памяць.

Ва ўсіх навакольных вёсках добра ведалі краўца Мікалая Пятровіча Пабягайлу. Летам 1944 года яго мабілізавалі ў Чырвоную Армію. Абняўшы на развітанне жонку і дзяцей, малады мужчына цвёрда сказаў: “Надзейка, хутка вернемся з перамогай. Беражы дзяцей”.

Мікалай ваяваў кулямётчыкам на другім Беларускім фронце. У невялікіх перапынках паміж жорсткімі баямі пісаў паштоўкі дамоў. Вось вытрымкі з некаторых: “Мы даб’ём ворага, перамога будзе наша”, “Надзейка, не плач, хутка вайне канец. Гадуй дзяцей. Я абавязкова вярнуся…”

Аднак. Не суджана было Мікалаю Пятровічу Пабягайлу ўбачыць родныя мясціны, прытуліць да грудзей жонку і дзяцей. Ад атрыманых ран ён памёр ва Усходняй Прусіі цёплым красавіцкім днём 1945 года.

Цяжка даюцца ўспаміны яго сыну Мяфодзію Мікалаевічу: “9 мая 1945 года я гнаў кароў з пашы і пачуў, як моцна, на ўсю вёску, галосіць мама. Сэрцам разумеў, што здарылася нешта жудаснае. Суседзі ціха паведамілі: “Твой татка памёр”. А далей толькі боль у душы, роспач, не верылася, што быцькі няма ў жывых”.

Таксама загінулі ва Усходняй Прусіі Адам Іосіфавіч Пташук, Іосіф Сцяпанавіч Равінскі, Уладзімір Антонавіч Кур’ян, Васілій Іосіфавіч Пабягайла і многія іншыя. Смер­цю храбрых палі ў баях за вызваленне Латвіі Міхаіл Канстанцінавіч Сідор, Аляксандр Міхайлавіч Го­лец, Вікенцій Пятровіч Тумаш. Прапалі без вестак Іван Канстанцінавіч Высоцкі, Мікалай Мікалаевіч Камінскі, Вікенцій Вікенцьевіч Пяткевіч, Сцяпан Канстанцінавіч Глобуз, Васілій Сцяпанавіч Шадура, Аляксей Іванавіч Гародка, Пла­тон Якаўлевіч Траццяк і многія іншыя жыхары Ураджайнай і навакольных вёсак.

У 1968 годзе па ініцыятыве старшыні калгаса імя Ламаносава Юрыя Коктыша быў устаноўлены помнік загінуўшым землякам у гады Вялікай Ай­чыннай вайны. Яго вырабіў майстар Андрэй Грыгаровіч з вёскі Дайнякі. I сёння, амаль праз чатыры дзесяцігоддзі, помнік захаваў свой першапачатковы выгляд. Ён заўсёды дагледжаны, вакол растуць кветкі, штогод аднаўляюцца фарбай напісаныя прозвішчы загінуўшых герояў. Асабліва мнагалюдна каля помніка ў вялікія святы – Дзень Перамогі і Дзень Незалежнасці краіны. Тут праводзяцца мітынгі і сустрэчы моладзі з ветэранамі Вялікай Айчыннай вайны, заміраюць у ганаровым каравуле ва ўрачыстай вахце піянеры, праўнукі тых, дзякуючы каму сёння мы жывём у квітнеючай і незалежнай Беларусі. Яны помняць пра сваіх землякоў-герояў.

Вялікую дапамогу ў падрыхтоўцы матэрыялу аказаў старшыня Навасёлкаўскага сельскага Савета Аляксей Зубік. Дзякуй за ўспаміны і Мяфодзію Мікалаевічу Пабягайлу і Уладзіміру Сцяпанавічу Гольцу.

                                                                         Галіна Канько.

 Канько, Г. “Я вярнуся абавязкова…” : [помнік загінуўшым землякам у вёсцы Ураджайная] / Галіна Канько // Ляхавіцкі веснік. – 2005. – 17 жніўня.

Памяць рукатворная

 

Напярэдадні Дня Перамогі на рамонт помнікаў у раёне накіравана больш за 50 мільёнаў рублёў

 Помнік воінам-вызваліцелям на плошчы Перамогі   ў райцэнтры да     свята “апранецца” ў граніт.

 

Час бязлітасны і да помнікаў. Ён сцірае літары і разбурае фундамен­ты. Але гэта якраз той выпадак, калі чалавеку па сілах супрацьстаяць часу. Да свята Вялікай Перамогі ў раёне абследаваны і, па словах намесніка старшыні райвыканкама Уладзіміра Крука, прыведзены ў парадак усе 34 помнікі і абеліскі, устаноўленыя ў памяць подзвігу бела-рускага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. Бягучы рамонт і добраўпа-радкаванне выконвалі замацаваныя арганізацыі. А вось капітальным рамонтам і ўстаноўкай новых помнікаў займаюцца ПУП “Белграніт-сервіс” (кіраўнік Аляксандр Вальчук), ІП Генадзій Міхнавец. Найбольш буйныя аб’екты капрамонту – помнік на брацкай магіле ў вёсцы Завінне, Алея Славы на тэрыторыі Крывошынскай СШ у гонар лётчыкаў, загінуўшых на тэрыторыі раёна ў час Вялікай Айчыннай, і, безумоўна, помнік воінам-вызваліцелям на плошчы Перамогі ў райцэнтры. Узведзены і новыя помнікі – у Пранчаках і Жарабковічах на месцы перапахавання воінаў Першай сусветнай вайны. На гэтыя мэты пайшлі сродкі, заробленыя ляхавічанамі падчас суботніка, a таксама ўласныя сродкі мясцовых прадпрыемстваў. Напрыклад, СВК “Шлях новы” за свае грошы адрамантаваў 2 помнікі ў вёсцы Навасёлкі, ААТ “Ляхавіцкі льнозавод’ устанавіў мемарыяльны знак на мес­цы перапахавання воінаў-вызваліцеляў раёна.

Дабрачыннасцю займаюцца і прадпрымальнікі: ПУП “Шумілаў” (кіраўнік Андрэй Шумілаў) за ўласныя сродкі зрабіла капітальны рамонт помніка ў Зубелевічах, прадпрыемства Аляксандра Вальчука бясплатна адрамантавала помнік загінуўшым воінам у вёсцы Падлессе і стэлу, прыступкі і надпісы на Кургане Славы. А наш знакаміты зямляк Генадзій Валюкевіч праспансіраваў устаноўку мемарыяльнай дошкі поўнаму кавалеру ордэнаў Сла­вы Аляксандру Малевічу на будынку Ліпскай школы і помніка загінуўшым аднавяскоўцам у Ліпску.

                                                              Светлана БЕЛЬМАЧ.

   Бельмач, С. Памяць рукатворная: напярэдадні Дня Перамогі на рамонт помнікаў у раёне накіравана больш за 50 мільёнаў рублёў / Святлана Бельмач // Ляхавіцкі веснік. – 2010. – 29 красавіка. – С. 3.